Bənövşəmi, ömrü qısa? Ya laləmi – buludların tellərində gizlənərək çəmənlərdə yarı pusa? Mələk üzlü bir körpəmi – gülüşündən nur süzülə, ləçəklərə şeh düzülə, bulaqlara həyat verə, xiffətindən qəm üzülə? Sevgi dolu bir ürəkmi – döyüntüsü aram-aram dilə gəlib deyə: -Mən də, mən də varam – həsrətimdən cadar-cadar dodaqlara bir loğmanam, munis yaram? Bu nə hikmət? Bu nə qüdrət? Bənövşətək səmalarda çətir açar, gülüşləri göyü qucar, zümzüməsi ətir saçar. Yaz yağışı!… Yaradanın təbiətə naz baxışı!
Əgər özüm şəhid baş leytenant Həsənağa Abdullazadəyə həsr olunmuş “Yüz on ikinci gün” kitabını bir gecəyə oxuyub başa vurmasaydım, bu münasibətlə keçirilən tədbirdə Milli Məclisin deputatı Fariz İsmayılovun, Gömrük Akademiyasının rəisi general-mayor Qulu Novruzovun romanı birnəfəsə oxumaları haqqında geniş ictimaiyyətə bəyan etmələrinə bəlkə də, sözgəlişi deyim kimi qəbul edərdim. AMEA Elmi Kitabxanasındakı tədbir əslində dəyərli söz adamı, şeirləri, qəzəlləri, hekayələri ilə çoxdan tanıdığım şirvanlı yazar Naibə Yusifin yeni kitabının təqdimatından daha çox 9 mart 1993-cü il təvəllüdlü Vətən Müharibəsi Qəhrəmanının anım mərasimi kimi yadda qaldı. Təbii ki, tədbirin əsas səbəbində və mərkəzində yazıçının ciddi axtarışları, faktları bədii təfəkkürünün süzgəcindən keçirərək, yüksək sənətkarlıqla qələmə aldığı “Yüz on ikinci gün” romanı dururdu.
El arasında deyildiyi kimi, ağzınacan dolu olan zalda əlavə stulların düzülməsinə ehtiyac bir tərəfdən şəhid ruhuna ehtiramdan doğurdusa, digər tərəfdən yüksək təşkilatçılığın (millət vəkili Fariz İsmayılov, ev sahibləri) nəticəsi olaraq üç saata qədər davam edən tədbirin sonunda belə dağılmaq istəməyənlərin maraqlarından və duyğulanmalarından irəli gəlirdi.
Millət vəkillərinin, elm və sənət adamlarının, şəhid ailələrinin və cəbhədaşların iştirakı ilə keçirilən tədbir haqqında müxtəlif mənbələrdə məlumat yayıldığını nəzərə alaraq, diqqəti maraqla oxuduğum romanın məziyyətlərinə yönəltmək istəyirəm. Xüsusən şəhidlər haqqında bədii ədəbiyyata, film və tamaşalara daha çox marağım daxilində xeyli yaradıcılıq nümunələri ilə tanış olduğumdan bu mövzunu az-çox qavradığımı, təvazökarlıqdan uzaq olsa da, bildirməliyəm.
“Yüz on ikinci gün” romanı bir tərəfdən yazıçı təxəyyülünün məhsulu kimi yüksək bədii keyfiyyətləri ilə seçilirsə, digər tərəfdən axtarışlar, araşdırmalar, faktların dəqiqləşdirilməsi və yerli-yerində, səmərəli istifadə olunması nöqteyi-nəzərindən maraqlı və cəlbedicidir. Döyüş səhnələrinin təsviri, vətən yolunda canını qurban verməyə hazır olan igid oğullarımızın hər bir hərəkətini, danışığını, hiss və həyəcanını təbii və canlı çalarlarla ifadə etmək bacarığı yazıçının ağır məsuliyyətə vicdanla yanaşmasının təzahürüdür. Ancaq oxucu belə bir dolğun əsərin ərsəyə gəlməsində təkcə məsuliyyətin kifayət etmədiyini, qələm sahibinin mənəvi aləminin, torpaq, yurd sevgisinin buraya qatıldığını da elə ilk sətirlərdən hiss edir və sonadək bu təsir altında qalır. Yazıçı sanki özü də bu döyüşlərin iştirakçına çevrilir, igid oğullarla nəfəs alır, dediklərinin, düşündüklərinin səlnaməçisinə çevrilir. Və sözsüz ki, belə ürəklə və ürəkdən yazılan bu bədii əsər əbədiləşən qəhrəman obrazları kimi yaddaşlardan silinməyəcək, oxunacaq və ədəbiyyatımızın ən yaxşı nümunələri sırasında dayanacaq.
Çox yaxşı haldır ki, müəllif Həsənağa Abdullazadənin qəhrəmanlığını dar çərçivədə qələmə almır. Romanda general-mayor Polad Həşimovun, şəhid mayor Vüsal Vəliyevin və digərlərinin obrazları ən çətin məqamlarda rəşadət, dəyanət rəmzi kimi oxucuya təqdim olunur.
Əsərin süjet xətti qəhrəmanlıq, vətən sevgisi üzərində qurulub. Həm də bu sevginin ailə münasibətlərindən, halal ana südündən, zəhmətkeş ata qayğısından qaynaqlandığı bütün əsər boyu oxucunu duyğulandırır. Qadın yazarın qələmində çağdaş ədəbiyyatımızda Səmilə ana və Şakir ata obrazları yaranır. Onlar, xüsusən Səmilə ana yeganə ciyərparasının atdığı hər addımda himayəçi olmaq istəyir, elə bir oğul böyüdürlər ki, elin-obanın yaraşığı, fəxri, qüruru kimi ana-ataya başucalığı gətirir. Ana oğluna “Həsənim” deyə onu oxşayıb əzizləyir. “Anam” xitabı dilindən düşməyən Həsənağa da nəinki ana-atasının, bütün qohumların, qonşuların, müəllimlərin sevimlisinə çevrilir. Onu böyüdən valideynlərin bir sözünü iki eləmir, ev işlərində onlara köməklik göstərir. Baxıb qürurlanan valideynlər ocaqlarına sahib çıxacaq belə bir övlad üçün fərəh hissi keçirirlər. Ancaq!..
…Hər şey də elə bu ancaqdan başlanır. Vətənin dar günündə onun müdafiəsinə qalxmaq, mənfurları torpaqlarımızdan qovmaq missiyasını amalına çevirən Həsənağa Abdullayev ilk dəfə böyük sözündən çıxmağa cürət edir, fikrində qəti olduğunu bildirir. O vaxtdan ananın dərdləri də böyüyür. Seçim qarşısında qalan Səmilə ana övlad sevgisini vətən sevgisinə qurban verməkdən başqa çıxış yolu
qalmadığını başa düşür. Yazıçının bədii təxəyyülü bu sevgiləri bir-birinə qarşı qoymur, əksinə doğmalaşdırır, qovuşdurur, daha güclü, daha duyğulu bir məcraya yönəldir. Nəyinsə baş verəcəyini hiss edən ana oğlunun qeyrətdən doğan vətən sevgisinə təslim olur, bunun Allahın dərgahında haqq, ədalət işi olduğuna inanır. Sənsiz yaşaya bilməyəcəm deyən valideynlər şəhid övladlarını tanıtmaq, yaşatmaq üçün canlarına qəsd etməkdən vaz keçirlər, bu yolda son anacan gedəcəklərinə and içirlər. “Yüz on ikinci gün” kitabının ərsəyə gəlməsi, keçirilən möhtəşəm tədbir da bu istəkdən doğan reallıqdır.
SÖZARDI: Yeddinci sinifdə oxuyarkən o vaxt Kənd Zəngilandakı məscidə sığınmış kitabxanadan tapıb oxuduğum Viktor Hüqonun “Səfillər” kitabında Jan Valjan obrazının 3-4 səhifədə bədii boyalarla təsviri diqqətimi cəlb etmişdi. Qəhrəmanını güclü göstərmək üçün yazıçı elə ştrixlərdən istifadə edib ki, oxuyanda Jan Valjan sanki canlı kimi əzələlərinə qədər göz önündə canlanır və belə birisinin aşmış at arabasını çiyinləri ilə qaldıracağına şübhə etmirsən. Sonra yazıçı Bayram Bayramovun, Əli Vəliyevin, Süleyman Rəhimovun… əsərlərində çoxlarına uzun-uzadı gələ biləcək ana yurdumuzun füsunkarlığının bədii təsvirini sevməyə başladım və məhz bu təsvirləri dəfələrlə təkrarlamaqdan doymadım.
Hər bir müqayisə qüsurludur prinsipinə yox deyərək, “Yüz on ikinci gün” romanında ana dərdindən və vətən sevgisindən doğan hiss və duyğuların bu qədər canlı və inandırcı təsvirinə görə xanım yazarımız Naibə Yusifin söz dünyasına heyranlığımı ifadə etməyə bilmərəm. İnanıram ki, roman bundan sonra da oxuna-oxuna seviləcək və sevilə-sevilə oxunacaq!
