“COVİD”in “öpüş” variantı
Dünən bir yaxın dostum söhbət etdi: “Filankəslər xəstələniblər. Bilirsən də, adətimizi. Düşüblər balaca bir məclisə. Orada da, adətə uyğun “març-murç”. Sən demə, birisi viruslu imiş. Nəticədə hamı xəstələnib…” Allahdan onlara şəfa diləyirəm!
Bizim xalqı bütün dünyadan fərqləndirən, unikallaşdıran bir neçə adətlərimiz var ki, onlardan da birisi öpüşmək adətidir. Yox, yox, demirəm ki, bizim xalqdan çox öpüşən yoxdur! Bizim xalq bəlkə də, ən az öpüşəndir! Söhbət ondan gedir ki, hansı “öpüş”dən danışırıq. Azərbaycan öpüşü unikal və heç bir xalqın düşünə bilməyəcəyi formadır, SOSİAL ADƏTDİR.
Əvvəlcə, xeyrindən yazım ki, bilinsin – öpüşməyin əlehinə deyiləm.
İnsanın ürəyinə sevincgətirən, bədənə, ruha əvəzsiz xeyri olan 3-4 fiziki hərəkət vardırsa, bunlardan birisi öpüşməkdir. O öpüşmək ki, iki əks cinsli insanın arasında olsun. Uzun həsrətdən sonra yaxınların öpüşməyi də gözəl effekti ilə fərqlənir. Belənçi “öpüşmək” sözünün özü, artıq müsbət emosiyadır. Öpüşə hazırlıq özü sevincdir və ürəyə oksigen axınıdır.
Öpüşün birinci yaratdığı oksitosindir, onu “sevgi hormonu” da adlandırırlar. Fiziki təmasdan yaranan bu ferment bir-birinə bağlılığı, ürəkdə sevinci, fəxri hissləri artırır.
Öpüşmək sevinci ürək döyünməsini gücləndirir, nəfəs tezləşir, damarlarda qan axımı sürətlənir, hüceyrələr oksigenlə daha yaxşı təmin olunurlar. Döyünmə 110/dəqiqə çatır, bu da ki, infarct riskin azaldılması və bəzən, qarşısını almaq deməkdir. Maraqlı burasıdır ki, ürəkdən gələn öpüş zamanı qan dövranı və ürək döyüntüsü nə qədər güclənsə də, təzyiq bircə məqsədə üz tutur – normallaşmağa!
Eyni zamanda, öpüşmək idmandır. Alimlərin araşdırmasına görə, öpüşmədə üzün 30-dan çox əzələsi iştirak edir. Bir dəfəlik öpüşdə 5 kalori yanır, 1-1.5 dəqiqə öpüşdə isə 40 kalori xərclənir. Ona görə də, kalori xərcləmək istəyənlərə 10-15 dəqiqə öpüşmək heç də yersiz olmaz ilin sonu üçün bir neçə kilo “itirməyə”.
Dünya neyrobioloqların jurnalı “Physiology & Behavior” maraqlı bir yazı dərc edib. Yapon alimləri atopikekzema – atopikdermatit və onun gələcək “yoldaşı” ola bilən allerqikrinit – burun gicişməsi xəstələrini musiqi altında 30 dəqiqə sevdikləri ilə öpüşməyə məcbur etmişlər. Siptomlar olduqca azalmış, ümumi vəziyyət xeyli yaxşılaşmışdır.
Öpüş yolu ilə böyrəküstü vəzilərin ifrazetdiyi və hirsin – stressin requlyatoru olan kartizolun miqdarını azaltma qolur.
İşdə yaranmış stressin ürəyə təsirini evə gəldikdə həyat yoldaşı ilə ikicə dəqiqəlik ürəkdən gələn öpüşlə heçə endirə bilərik. – (Tobias Esch, George B. Stefano: “Məhəbbətin neyrobialogiyası, İng. d.)
İndi isə, daha maraqlı açıqlamalar.
Öpüşməyin digər təzahürü – təkrar edim ki, söhbət əks cinslərin təmasından gedir – ağız suyunun öpüşənlər arasında mübadiləsidir.
Nə qədər tez-tez öpüşmə – ağız suyu mübadiləsi olarsa, orqanizm bir elə viruslara qarşı tez immunitet yaradar. Öpüş zamanı öpdüyümüz insanla ağız suyunda olan bakteriyalar mübadiləsi gedir. Sadə izahı: Tibb elminə çoxdan məlumdur ki, hər birimizdə bizimlə yaşayan bakteriyaların 20%-i unikaldırlar, digər bədəndə təkrar olunmurlar. Elə həmin bu 20% bakteriyalarımızdır ki, immune sistemimizi məcbur edirlər viruslarla müharibə aparan antitel yaratmağa. Bütün bunların hesabına bədən məşq edir, özünümüdafiə qabiliyyəti güçlənir. Bax beləcə, öpüşməyin bədənə, hissiyat orqanlarına sevinc içərisində sağlam yaşamaq üçün bəxş etdiyi əvəzolunmaz əlamətlər bunlardır.
Bu qeyd etdiklərim yalnız Sevgidən, Məhəbbətdən Doğan Öpüşlərə aiddir. Azərbaycanda hökm sürən “març-març” – “öpüşmə” social adətin (xəstəliyin) sağlam öpüşməyə heç bir dəxli yoxdur, ya da, azdır. Azərbaycan öpüşünü iki qrupa bölürəm özlüyümdə. 1).Lazımsız; 2)Əcaib və başa düşülməyi mümkün olmayan Pis. 1)- Qocalarımız az-maz tanış olan, qonaq kimi görünən bütün böyük – kiçikləri qucaqlayıb öpürlər. Qadınlarsa biri birilərini və biri birinin uşaqlarını. Əksər vaxtda uşaqlar bu öpüşdən qaçmağa çalışırlar. Yox, qaçıb tuturlar, məcbur öpərək (çox vaxt) yalançı məhəbbəti izhar edirlər. Nə mənim uşaqlıq vaxtımdan bu günəcən, nə də mənim uşaqlarımın xoşumuz gəlmir kənar şəxsin öpüşünə. Yaxşı, xala-bibi bir dəfə öpsün və əzizləsin. Qonşuya qonaq gedir uşaq, marçıltı düşür, qohuma qonaq gedir – marçıltı düşür. Bu 1-ci qrupu yenə çətinliklə də olsa qəbul etmək olar. Ən dəhşəti ikinci qrupdur.
Kişilərin öpüşməyi! Bilmirəm, dünyada ikinci bir xalq varmı, belə lazımsız kütləvi vərdişli? Ata oğulla görüşər – nə olar, öpüşərlər, qardaş qardaşla həmçinin. Daha, iki gün qabaq ayrıldığın dost-tanış niyə səni bağrına basıb öpməlidir ki? Sən də etiket xatirinə məcbursan, öpüşə cavab “viziti” edəsən, öpəsən! Kimsə səni öpür, sənsə öpməsən, deyəcək hörmət etmir. Və yaxud, dünən dostumun söhbət etdiyi şərait: dörd nəfər qonaq yaxınlaşırlar yaxın bir tanışın 5-6 nəfərlə oturduğu stola. Uzun müddətdir görüşməyiblər guya, düz BİR HƏFTƏ keçib son görüşdən, öpməlidir! Durur ayağa, març-murç dördünü də öpür! Qalan yoldaşlar da hörmət-izzət əlaməti olaraq öpüşməyi təkrar edirlər. Nəticədə o dörd nəfərin ailə üzvləri də daxil olmaqla 5-6 xəstə ailə çıxır ortaya!
Belə adətin müsəlmançılığa heç bir dəxli yoxdur. Heç türkçülüyə də dəxli yoxdur.
Nə özbək xalqında (üzü-üzə yaxınlaşdırmaq, ya da çiyini çiyinə söykəmək), nə qırğızda (özbəklə oxşar adət), nə türkdə belə adət yoxdur. İnquş, çeçen adəti çiyini çiyinə vurmaqdır. Digər xalqlarda adət əl verib görüşməkdir.
Heç olmasa, bu qorxulu bir zamanda, COVİD-n hücum etdiyi dövrdə bu lazımsız (pis) adəti qoyun qırağa. Özünüzə yazığınız gəlmirsə, qabağınızdakına qayğı göstərin, uzaq durum ondan!
Ən başlıcası isə unutmayın: Sevdalı öpüş dərmandır min dərdə! Sevin, sevilin və yalnız Sevdiklərinizi öpün! Dünəndən görmədiyiniz yolla keçən tanışı, yaxud, köhnə iş yoldaşınızı yox!
Müəllif: XALİQ AZADİ MƏMMƏDOV
XALİQ AZADİ MƏMMƏDOVUN YAZILARI
İlkin mənbə: Karabakhmedia.az– :`Sizin yerinizə utanıram mən` – Şahmar Əkbərzadənin şeirləri
PDF>>>ZAUR USTAC UŞAQ ŞEİRLƏRİ
PDF: >>>>> ZAUR USTAC “QƏLƏMDAR-2”
PDF>>> ZAUR USTAC “BB” KİTABI
>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<
ZAUR USTACIN SATIŞDA OLAN KİTABLARI
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<<<< WWW.USTAC.AZ və WWW.BİTİK.AZ >>>>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru