15 sentyabr- Bakının xilasının 106-ci ili.

Sentyabr 15, 2024 www.bitik.az Bir şərh yazın

15 sentyabr- Bakının xilasının 106-ci ili.
Firuz Mustafanın “SAVAŞ FƏSLİ” tarixi faciəsinin final səhnəsi:

Ə n v ə r P a ş a. And olsun bu müqəddəs Qurana ki, mən son nəfəsimədək bu savaş meydanını tərk etməyəcəm…
D a v l a t m a n d b ə y. Mən də…
F a r u q bəy. Paşam, mən də…
Q ı r m ı z ı K o m a n d i r. Atəş!.. Atəş açın…
Ə n v ə r P a ş a. Haydı, arxamca gəlin… Qana-qan, ölümə-ölüm. Mənim başım ya bədənimin üstə dayanmalıdır, ya da nizə üstündə… Məh həyatımda çox qanlar, çox ölümlər görmüşəm… Amma əcəl məndən həmişə uzaq gəzib. Görünür, bu gün özüm öz ölümümün şahidi olacağam…
Ətrafı tədricən tüstü-duman bürüyür. Qırmızı Komandir Ənvər Paşanı nişan alıb atır. Ənvər Paşa səntirləsə də yıxılmır, qala divarına söykənir.
D a v l a t m a n d b ə y. Alçaq. İndi səni it kimi gəbərdəcəyəm…
Davlatmand bəy nişan alıb Qırmızı Komandirə atəş açır.
Q ı r m ı z ı K o m a n d i r. Əclaflar… Basmaçı köpək uşağı… Sizin gülləniz qırmızı komandirin zirehli sinəsini deşə bilməz.
D a v l a t m a n d b ə y. Elə isə al yenə gəldi…
Davlatmand bəy arəş açır. Qırmızı Komandir qışqıraraq yerə sərilir.
Q ı r m ı z ı K o m a n d i r (sürünərək irəliyə doğru can atır, sanki iməkləyir). Ehey… Ənvər Paşa buradadır. Onu diri tutmalıyıq… İrəli… İrəli…
Ə n v ə r P a ş a. Sən Ənvər Paşanın heç meyitinə də yaxın düşə bilməyəcəksən…
D a v l a t m a n d b ə y (Qırmızı Komandiri nişan alaraq). Bu qırmızı köpək ölmək istəmir. Al gəldi…
Atəş səsləri. Atışma. Ənvər Paşa irəiyə doğru addım atır. Qara-boz əsgər siluettləri onları əhatə edir, mühasirəyə alır. Qırmızı Komandir sürünə-sürünə kənara çəkilir. Hər tərəfdən atəş açılır.
Ənvər Paşa qılıncını havada oynadaraq qala divarının arxasına keçir. Dəmir cingiltisi, güllə səsləri eşidilir. Az sonra Ənvər Paşa ləngərli-asta hərəkətlə səhnəyə gəlir.
Q ı r m ı z ı K o m a n d i r. Atəş!..
Tüstü. Duman. Səs-küy. İnilti. Atəş səsləri.
İndi səhnədə döyüşçü-basmaçı geyimində yalnız üç adam var: Ənvər Paşa, Davlatmand bəy və Faruq bəy. Onlar hər tərəfdən gülləbarana məruz qalıblar. Əvvəlcə Ənvər Paşaya beşaçılandan ard-arda beş güllə açılır.
D a v l a t m a n d b ə y (Qırmızı Komandirə atəş açır). Bu köpək hələ gəbərməyib…
Q ı r m ı z ı K o m a n d i r. Beşaçılanın bütün güllələri Ənvər Paşanın bədəbibə sancıldı… Ta mənə ölüm yoxdur. Ölsəm belə, qəhrəman kimi dəfn ediləcəm… Amma çox istərdim ki, son nəfəsdə də olsa belə Qırmızı Bayraq ordeninə layıq görülüm… Və o ordeni mənim mundirimin yaxasına yoldaş Trotski sancsın…
D a v l a t m a n d b ə y. Bir bu axmağın son arzusuna bax… Yaxası ordenli ölmək istəyir.
Ə n v ə r P a ş a. Faruq bəy…
F a r u q bəy. Paşam…
Ənvər Paşa qala divarına söykənib bir müddət ayaq üstə “donub” qalır. Sonra hər tərəfdən qurşuna tutulan Davlatmand bəy və Faruq bəy bir qədər irəli yeriyib Ənvər Paşaya yaxınlaşırlar. Davlatmand bəy başını onun çiyninə dayayır.
F a r u q bəy. Paşam… Ölmə Paşam… Komutanım Davlatmand bəy… Ölmə… Amandır, ölməyin… Ölməyin…
Bu əsnada Qırmızı Komandir sürünərək yenidən ayaga qalxıb silahını onlara sarı tuşlayır. Həmin an Yusif Ziya və Usman Xoca görünür. Onlar eyni vaxtda Qırmızı Komandirə atəş açırlar. Qırmızı Komandir haray çəkib yerə sərilir.
Y u s i f Ziya (Ənvər Paşa ya yaxınlaşır). Ənvər bəy… Paşam….
Ə n v ə r P a ş a. Axund, mən artıq bu nahaq dünyanı tərk edirəm…
U s m a n Xoca. Paşam, sən hələ yaşamalısan…
Ə n v ə r P a ş a. Biz aldandıq… Amma döyüş davam edir. Deyəsən, bu qırmızı qasırğa rədd olub getdi…
U s m a n Xoca. Biz bu qırmızı taundan canımızı qurtara bilsəydik…
D a v l a t m a n d b ə y. Basmaçılar toparlaşırlar.
Uzaqdan şüarlar eşidilir: “Yaşa, yaşa, Ənvər Paşa!”. “Davlatmand bəy, işin olsun avand bəy!..”
Ə n v ə r P a ş a. Bizim mücahidlərdir…
Davlatmand bəy yavaş-yavaş dizi üstə çökür.
U s m a n Xoca. Aman Allah… Davlatmand bəy!..
F a r u q bəy. Davlatmand bəy!.. Komutanım…
Y u s i f Ziya. İlahi, bizim millətimiz nədən bu zülmə düçar olmalıdı? Paşam…
Ə n v ə r P a ş a (divara söykənmiş halda). Axund, hər başlanğıcın bir sonu olur. Bu Quranı və bu qılıncı götür. Məni özün dəfn edərsən… Yasin surəsini özün oxuyarsan… Axund… Bir xahişim də var. Əgər qərargaha gedə bilsən, oradan mənim döyüş çantamı götürərsən… O çantada Naciyə Sultana yazdığım son mətkub var… O məktubu öz ünvanına çatdırarsan… (Pauza). Hə, deyəsən, Davlatmand bəy keçindi… Usman Xoca, Davlatmand bəylə hər ikimizi bir yerdə dəfn edin… Məzarı dərin qazın. Qoy yağılar bizim cəsədimizi tapa bilməsinlər. Ölümümüz mübarək…
Yusif Ziya qılıncı və Quranı alır, öpüb gözünün üstünə tutur.
Ənvər Paşa yavaş-yavaş yerə çökür.