XRİSTİANLIĞIN MÜQƏDDƏS KİTABI “BİBLİYA” NƏ ÜÇÜN “İNCİL” ADLANIR?

Xristianlığın müqəddəs kitabı olan “Bibliya” sözü xristian dinindən olan xalqlar tərəfindən işlədilir.İslam dinindən olan xalqlar Qurani Körimə əsaslanaraq “Bibliya”nı “İncil” kitabı kimi adlandırırlar.
Ensiklopedik materiallarda “Bibliya” sözünün latın dilində “liber” – “kitab” sözündən yarandığı qeyd olunur.
Latın dilində “liber” sözünün ilkin mənası “ağac lifi” deməkdir.Qədim insanların ilkin kağızı ağacın alt gövdəsindən kəsilmiş hissəsindən alınan ağac palçığını yoğurub qurudaraq kağız şəklinə salırdılar.Həmin kağız üzərində boya ilə yazılar yazılaraq kitab şəklinə salınırdı.Latın dilində “liber” sözünün sinonimi olan “book” sözü də “bamboo” – “bambuk” sözündəndir.Bambuk lifinin şirə ilə qarışdırılmasından alınan qarışıq qurudularaq kağız kimi istifadə olunurdu.İngilis dilində olan “book” – “kitab” sözü bambuk bitkisinin adındandır.(Bunu ingilislər də Oxford lüğətində yazmırlar…)
Xristianlığın müqəddəs kitabı nə üçün “Bibliya” adlanmışdır?
Məlumdur ki, İsa Məsih Yaxın Şərqdə ərəblərin, az hissə yəhudilərin vətənində doğulmuşdur.
Ta qədimdə ilk kağız emalı misirlilər tərəfindən istehsal edilmişdir.Onlar Nil çayının deltasında bitən qamlşlardan kağız emal edirdilər.Onun üzərində qədim misir heroqlifləri təsvir olunurdu.
Eramızdan 2min il əvvəl Fironun sülaləsi mərkəzi Misirdən Dəclə və Fərat çayı arasında yerləşən Beynəlnəhrə -Mesopotomiya (latınca mezo – “orta”; potomiya – “çay” deməkdir)köçürmüşlər.İkiçayarasının təbiəti gözəl, məhsuldar torpaqları var idi.Havası
da həddindən artıq isti deyildir.Əkinçilik, suvarma, heyvandarlıq üçün münbit torpaqları var idi.Karvan, ticarət yolu və tərsanəçilik üçün çox əlverişli idi.
Yerli əhali ərəbmənşəli şumerlər və akkadlar idi.”Babil” Akkad dilində “Tanrının qapısı” kimi mənalanır.”Bab” ərəb dilində “qapı”, “ila” sözü də “ilah” sözündən olub, “ilahi, allah” deməkdir.Qədim Misirdə “ilah” adlı bütə sitayiş olunub.
İranln Kir sülaləsindən olan Dara II də Babilistanı aldıqdan sonra özünü Dara adlandırmışdır.Fars dilində “dər” – “qapı”; “ra” – “tanrı”.Daranın adındakı “yavahuş” qədim iraniskada “yavər”- “himayəçi, köməkçisi” kimi mənalanır.Bütövlükdə “Qapılar Tanrısının köməkçisi” anlamına gəlir.(Heç bunu İranın dilçi alimləri də bilmirlər)
Tarixi mənbələrdə qeyd olunur ki, ilk yazı mədəniyyəti Akkadlar və Şumerlər tərəfindən yaradılmışdır.Məhz yazı mədəniyyəti Babilstanın adından yaranmadır.Misirlilər də yazı mədəniyyətini babillərdən mənimsəmişlər.
Babil adı tarixdə yunanca Vavilon kimi getmişdir.Hətta Bizans dövlətinin adı da Vizantiya kimi səslənmişdir.
Əslində latınmənşəli dillərdə kağız sözü “papirus” kimi nomnativləşmişdir.”Papir” sözünə sözduyumu ilə baxdıqda bu sözün “babil” sözündən yarandığı bilinir.”Babil” sözündə məlum b-p və r-l səsuyuşması hadisəsi baş vermişdir.Kətan lifindən hazırlanan parça növünə də “papilion” deyilir.”Papiros” sözü də tütünün kağız lüləsində çəkildiyindən bu nominasiyanı almışdır.
İngilis dilində “paper” sözü də “babil” sözündəndir.
Araşdırmadan nəticəyə gəlmək olur k, “Bibliya” sözü Qədim Babilistanın adından yaranmadır.Bibliya kitabının yazılmış şəkildə göydən nazil olması buna əsas verir.Qurani Kərim isə vəyh şəklində şifahi olduğundan “Quran” adlanməşdır.Dilimizdə “oxu” kimi mənalanır.
Maraqlıdır, “Bibliya” şərqdə nə səbəbdən “İncil” adlanmışdır?
Dini rəvayətə görə Tövrat və İncil kitabları Allah tərəfindən mələklərə ibranicə yazdırılmış və onlar tərəfindən göydən nazil olmuşdur.Bibliyanın (İncilin) qədim yazılışı ibranicə (yəhudi) olmuşdur.Xristianlıq Roma imperotoru II Konstantin tərəfindən qəbul edilən zaman Yaxın Şərq də romalıların tabeliyində idi.Bu səbəbdən də xristian dini dövlətə bağlı olduğundan saray dili olan Latın dilinə çevrilmiş və bu gün də qərbin kilsələrində Bibliya latın dilində oxunur.(məntiqi sintez)
“İncil” sözü ərəb dilinə latın dilindən keçmədir.Yuxarıda qeyd olunduğu kimi “İncil” göydən mələklər tərəfindən yerə nazil olunmuşdur.Latın dilindı “angelus”- “mələk” deməkdir.İngilis dilində “angel” sözü transkripsiyada “eyncl” kimi oxunur.(İngilis dilində “g” hərfindən sonra “i, e, y” hərfləri gəldikdə “g” – “c” kimi oxunur.Hər hansı bir dildən başqa dilə keçən sözlər mütləq fonetik hadisələrə məruz qalır.Məhz “angel” sözü də ərəb dilində “incil” formasını almışdır.Heç də səbəbsiz deyildir ki, latın dilində “angel” sözünün 2-ci mənası “müjdə gətirən, tez xəbər çatdıran,çapar, qasid kimi məna bildirir.Şərq ölkələrində mələk eyni zamanda “huri” səzü kmi də vardır.Dilimizdə işlənən “xəbərçi adamı” frozoloji ifadə olaraq “atlı pəri kimi tez xəbər çatdıran” adlandərırlar.Pəri sözünün özü fars dilində “pər”- “qanad” sözündəndir.Mifologiyaya görə mələklər qanadlı olmuşlar.
Dilimizdə olan”əncir” meyvəsinin adı da psixolinqvistikdir.Burada mümkün “l-r” samit əvəzlənməsi olmuşdur.İnsanlar Adəm və Həvvanı, mələkləri libassız təsvir edir, onları əncir ağacının yarpaqları ilə örtükləndiklərini təsəvvür edrdilər.Dünyanın məhşur rəssamlarının rəsm əsərlərində də mələklır çılpaq və əncir yarpağı ilə örtüklənmişlər.
Qədim insanlar müqəddəs Bibliyanın papirus kağızından olduğunu bildikləri üçün, mələklərin də İncili i
əncir ağacının yarpaqlarına yazmalarını təsəvvürə gətirmişlər.Məhz əncir ağacının yarpağının lövhəyəbənzər olması səbəbindən əncir ağacını cənnət ağacı hesab edir, hətta onun yandırımasını da günah hesab edirlər.Əncir ağacı yanarkən ondan qığılcım çıxır.İnsanlar bu ağacın tanrı ilə əlaqəsinə inanırdılar.Əncir oduncağından çıxan qığılcım insan gözünü kor edə bilir.Bu səbəbdən də çinar və əncir ağaclarının yandırılması günah sayılmışdır.
Qədim Türklərin Orxon – Yenisey abidəsi də “gil-qamış” adlanır.Yazını qədim forması kimi yaddaşlarda qalmışdır.”Yazı” sözü də “qazımaq” sözündəndir.
PS Bu sualın cavabı uzun müddət məni də düşündürmüşdü.Doğrudan da dillərdə olan hər bir söz mənadaşıyıcısıdır.Yazdığım məqalələrdə yüzlərlə sözlərin məna çaları açılmışdır.
Görəsən hansı səbəbdən dünyanın tanınmış dilçi alimləri sözlərin təsadüfdən yaranmasına özləri də inanmış və dilçilik elmini də inandırmışlar…
Təşəkkür edirəm.

DİLÇİLİKDƏN ETÜDLƏR

Müəllif: Həsən ƏLİYEV

SÖZ YARADICILIĞI

ALTERNATİV DÜŞÜNCƏ

>>>> DAHA ÇOX MƏLUMAT

HƏSƏN ƏLİYEVİN YAZILARI

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

“9” RƏQƏMİNİN VƏ “DOQQUZ” SÖZÜNÜN MƏNASI NƏDİR?
(DİLÇİLİK ELMİNİN FƏLSƏFƏSİNDƏN SƏTİRLƏR…)

Mövcud olan bütün elmlərin fəlsəfəsi vardır.Məhz bu səbəbdən də müasir dövrdə hər hansı elmi müdafiə edən şəxsə həmin elm üzrə fəlsəfə doktoru elmi adı verilir.
Qədim Yunanıstanda, Qədim Romada əhali içərisində düşüncə sahibi olan şəxsiyyətlər filosof adlanırdılar.
Bu elmi dərəcə dilçilik elminə də şamil olunur.Dildə olan hər bir sözün açıq və ya gizli mənaları vardır.Yəni dildə mənası bilinən və bilinməyən sözlər.
Söz əgər mövcuddursa, onun mütləq şəkildə mənası da vardır.Elə “mövcud” sözünün mənası da “var olan” deməkdir.”Varlıq” özü mahiyyətcə fəlsəfənin təməl daşıdır.
Mövzuya keçək.Niyə “9” rəqəminin adı “doqquz”dur?
Qədim Oğuz dillərində “doqquz” sözü “tokuz, toğuz” kimi tələffüz edilmişdir.”Doğmaq” sözü də “toğ, toğtur, toğur” və s. kimi işlənmişdir.
Ən qədim türklər körpənin doqquz ayın tamamında doğulmasını özlərinə məxsus qayda ilə hesablaya bilmişlər.Məhz bu səbəbdən də 9 “toğuz, doqquz” rəqəminin adlanmasını “toğurmaq” sözündən yaratmışlar.”Yaranmaq” sözünün kökü də “Ğor Tanrısı”nın adındandır.(ğ-y keçidi, “yar-ğar”)Yaradan Tanrının epitetidir.”Toğurmaq” sözü Qədim Oğuzların “ta+n və Qa+r” tanrılarının qoşa adlarındandır.Tayfalar birləşərkən tolerantlıq göstərərək tanrılarının adlarını yaşatmağa razı olurdular.
Bu fəlsəfi nominasiya heç bir rabitə olmadan latın və yunan dillərində də eyni paralellikdədir.Latın dilində 9 rəqəmi “novem”, “doğum sözü isə “natio” kimi tələffüz olunur.( Natella adı da “doğum günü” kimi mənalanır.)
Latın dilində hər iki sözün mənası Nuh peyğəmbərin adı lə bağlıdır.Latın dilində Nuh peyğəmbərin adı ”Noe” kimi tələffüz olunur.Qədim latınlar Nuh peyğəmbəri insanların və digər canlıların xilaskarı, onlara yenidən həyat verən(doğulmalarına) peyğəmbər hesab edirdilər.Məhz bu səbəbdən də “yeni” nə varsa bütünlükdə Nuh peyğəmbərin adı ilə bağlıdır.Ərəfəsində olduğumuz “Yeni il” də “novus, niew,novıy,nov” və s.sözlər Nuhun adındandır.(“Novruz” sözü də həmçinin)
Qədim yunan dilində də belədir.”Ennea”- 9 (doqquz); “gennis” – “doğmaq” mənasını bildirir.Bu məfhumda da Nuhun adı deformativ şəkildə vardır.
Hətta diqqət verilərsə “9” rəqəminin özü də ibtidai insan tərəfindən yeni doğulmuş körpəyə bənzədilmişdir.
Yaponların həyat rəmzi emblemində həkk olunmuş ana bətnindəki körpələrin də təsviri 9 rəqəminin əksidir.
Fars dilində də 9 rəqəmi “nöh”adlanır.
Ərəb dilində “vav” həri də “vələd” sözü ilə bağlı olaraq ərəb rəqəmi olan “doqquz”a bənzəyir.Yəni təzə doğulan körpəyə.Ərəb dilindəki “nun” hərfi də Nuhun gəmisinə bənzədilmişdir.
Maraqlıdır ki, Qədim Oğuz dillərində qoşa samitli sözlərə az rast gəlinir.”Doqquz” sözü bu səbəbdən diqqəti çəkir.
“Doqquz” sözünə sözduyumu ilə baxsaq, orada bu gün işlətdiyimiz “oğul-qız” sözlərinin izləri sezilməkdədir.Əslində oğuz dillərində “oğul” sözünün özü “oğuz” sözünün birinci hecasındandır..”Qız” sözü də həmçinin “oğız” söündəki “ğız” sözündən yaranmadır.Bu latın dilində də eyni paralellikdədir.Latın dilində “natio” – “doğum”, “natus”-“ oğlan”, “nata” isə “qız” deməkdir.
Türk dilində ” doğal”, latın dilində “natural” sözləri “doğulduğu kimi” mənalanır.
“Doğu”, “orient” ( fironizmdən gələn (H)or- günəş tanrısının adındandır) sözləri də günəşin doğulduğu istiqaməti bildirir.
Bu nominasiyaların yaşı insanın yaşı ilə yaşdaşdır.Keçən qərinələr ərzində fonetik hadisələr nəticəsində sözün yarandığı kök sözlər deformasiyaya uğrayaraq başqa şəkillərə düşmüşdür.Saitlə başlayan sözlər özünə samitləri, samitlə başlayan sözlə isə özlərinə sait səsləri proteza etmişlər.Hər bir sözün genezində onun mənası gizlənmişdir.Bunu tapmaq üçün dilçilikdən tələb olunan əsas şərtlər: məntiq, psixologiya, sintez, sözduyumu, fəlsəfi semantika və s.kimi məziyyətlərdir.
P.S.Əgər fəlsəfə sözlərlə izhar edilirsə, sözlərin yaranışı da dərketmənin – yəni fəlsəfənin məhsuludur.Mənanı dərk etmək fəlsəfi məqamdır.Əgər hər bir sözün mənası varsa, onun fəlsəfəsi də vardır.Böyük Nizaminin, Xəqaninin, Nəsiminin, Füzulinin yaratdıqları sözlərin sehri onların fəlsəfəsi deyilmi.
Söz təfəkkürün məhsuludur.Təfəkkürsüz də fəlsəfə yoxdur.
DİLÇİLİKDƏN ETÜDLƏR

Müəllif: Həsən ƏLİYEV

SÖZ YARADICILIĞI

ALTERNATİV DÜŞÜNCƏ

>>>> DAHA ÇOX MƏLUMAT

HƏSƏN ƏLİYEVİN YAZILARI

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

JURNALİSTİKA VƏ DİLÇİLİK
(dilçilik etüdləri)

Adətən jurnalistlər məqalələr yazır, kütlə oxuyur.Ancaq jurnalistikadan yazmaq bir az çətindir.Buna yalnız dilçilik prizmasından baxdıqda cürətlənib yazmaq mümkündür.
Doğrusu bütün elmlərin terminologiyasında sirli aləm açılmamış qalmaqdadır.Bunun səbəbləri müxtəlifdir.Əsasən hamı tərəfindən başa düşülən terminlərin izahının gərəkliyinə ehtiyac duyulmur.Doğrudanmı bu belədir?
Jurnalistlərin peşə işlərindən olan “mətbuat toplantısı” və “press konfrans” terminləri haqda fikirlərimi təqdim etmək istərdim.
Çox vaxt bir sıra mütəxəssislər bu iki termininin təyinatını ayırmağa çalışır.Mətbuat toplantısını ümümi, press konfransı isə xüsusi rəhbər orqanlar üçün təyinatlı olduğunu iddia edərək bunlar arasında sərhəd yaratmağa çalışırlar.
Həqiqətən bu belədirmi?
Hər hansı bir elm sahəsinin özünəməxsus terminlər toplusu vardır.Bu terminlərin hər biri hansı dildən yaranıbsa, məhz həmin dildə bu terminlərin orfoqrafik qaydada mənaları da vardır.
Ilk anda mətbuat toplantısı və ya mətbuat konfransı terminlərini eşitdikdə bunun mənası bizim üçün tam aydın olur.Türklərin mətbuat toplantısı termininin türkcə ” basın toplantısı” ifadəsi son illərdə leksikonumuza daxil olmuşdur və ara-sıra işlənməkdədir.Məhz türk dilində bu terminin leksik mənası digər dillərdə olan terminlərin açılmasına istiqamət verir.
Ta qədimdə çap üsulu ” daş basma” üsulu kimi nominativləşmişdir.Bu üsulun texniki məzmunu hərf və ya hər hansı bir əlamətin surətini sürətlə tirajlamaq üçün bu üsuldan istifadə edilmişdir.Yəni bugünkü müxbirlərin yazdıqları məqaləĺərin çap edilməsi forması olmuşdur.
latın mənşəli ” press” sözü də öz növbəsində “basın” mənasını bildirir.Yəni təzyiq tətbiqetmə metodu ilə.
Ərəb dilindən dilimizə keçən ” mətbuat” sozü də eyni paralellikdədir.Mətbuat sözü ərəb dilində “təb¹” sözündəndir.(sonda apostrof)” Mətbu” sözü də buradandır.
Ərəb dilində bu söz bir neçə mənada işlənsə də onun bir mənası da ” basın” (basılmış, çap edilmiş) anlamına gəlir.Təbaət, təbgah, təbxanə sözləri də bu qəbildəndir.Hətta ” təbaşir” sözü də ərəb- fars mənşəli sözlərdən yaranmadır.”Şir” fars dilində ” süd” mənasında “ağ”, “təb” isə ərəbcə basma mənasıni bildirir.Soz yaradıcılığının psixolinqvistik hadisəsinin məhsuludur
Maraqlıdır bəs “çap” sözü hansı sözün orfoqrafik mənasındandır?(təsvir yox, orfoqrafik mütləqdir)
Əgər lüğətlərə müracıət olunarsa dilçi mütəxəssislərin hamısı bu sözün lüğətə əsasən fars mənşəli “çap” sözündən keçdiyini əminliklə izah edərlər.
Mən deyərdim ki, əsla yox.(əslində ” mən” sözünün burada təvazökarlığa bənzəməsi mənbənin olmamasından irəli gəlir)
Fars dilində ” çap” sözünün mənası ” çap etmək, çapxana, at çapmaq, çapar” mənalarını bildirir.Bu səbəbdən də mənbəyə əsaslanmış sayılır.
Həqiqətdə isə bu belə deyildir.
“Klassik ədəbiyyatda işlənən ərəb və fars dili lüğəti” kitabinda (EA-nın nəşridır) “çalak, çapuk, çapuksuvar” sözləri fars dilində olsa da qeyd olunmuşdur ki, bu sözlərin əsli azərbaycancadandır.Eyni zamanda “Türkcə- Rusca” lüğətdə də ” çabuk, çabucacıq, çabukça, çabukluk” sözləri fars dilində olduğu kimi türk dilində də ” cəld, iti, yeyin” mənalarını bildirir.
Sual oluna bilər ki, ” çabuk” sözünün nəşr mənasını verən “çap” sözü ilə nə əlaqəsi vardır.Ümumiyyətlə bütün xalqların dillərində olan ilkin sözdən yaranan derivativlərin hamışı psixolinqvistikanın məhsuludur.Çox təəssüf ki, bu sahə də teolinqvistika kimi öyrənilməmişdir.Sözlərin ilkin kökü tanrı adlarından, derivativlər isə psixolinqvistikadan yaranmadır.Əgər dilçilik elmi sözdən başlayırsa, onun nəzəriyyəsinin əsası məhz budur.Bu nəzəriyyənin tətbiqi gecikdikcə dilçilik elmində leksika sahəsi qüsurlu olaraq qalacaqdır.
Qədim dövrlərdə padşahlar yazdıqları məktubları çaparlar vasitəsi ilə yola salırdılar.Yol üstlərində çaparların at dəyişdirmə məntəqələri karvansaraylarda icra olunurdu.Bunun əhəmiyyəti onda idi ki, çapar atı sürətlə sürdüyündən uzun yola at tab gətirə bilmirdi.
” Çap” sözünün “çapmaq” sözündən nominativləşməsi psixolinqvistik hadişədir.
Qədim Oğuz dilindən yaranan bu termin eyni zamanda müasir poçt xidmətinin məhz türklər tərəfindən yarandığını məlum edir.
“Çap” sözünün “çapmaq” feilindən yaranması məntiqi cəhətdən onun təcililiyi anlamından alınmadır.
Hətta oğuzların “çəpik çalmaq” sözü də bu sözdəndir.Yəni çəpiyin alınması üçün əlləri sürətlə biri birinə vurmaqdan alınır.Çap sözünün yazı məhsuluna çevrilmə prosesi məktubun yazı məhsulu olması ilə əlaqədardır.
P.S.Mənim yazi stilimdə hazır yazılmış materiallardan istifadə etmək praktikası yoxdur.Bu yazıları ona görə yazıram ki, oxucu rast gəlmədiyi məlumatları oxusun.
Yəqin ki, mənim yazdıqlarımı da onlar yeni mənbə kimi qəbul edirlər.
Hər zaman olduğu kimi təşəkkürümü bildirirəm.

DİLÇİLİKDƏN ETÜDLƏR

Müəllif: Həsən ƏLİYEV

SÖZ YARADICILIĞI

ALTERNATİV DÜŞÜNCƏ

>>>> DAHA ÇOX MƏLUMAT

HƏSƏN ƏLİYEVİN YAZILARI

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru