Ağdamın işğaldan azad olunduğu gün, Ağdam Günü münasibətilə yazacağım məqalədə açığını deyim tərəddüdümü gizlədə bilməyəcəm. Tərəddüd edirəm ki, bir məqalədə 6533 Ağdam şəhidinin hamısının adını çəkməsəm ürəyim sızılayacaq. Və ya başda Allahverdi Bağırov olmaqla 15 Milli Qəhrəmanın adını necə çəkməyim. Öz elmi ilə dünyanı heyrətə gətirən Xudu Məmmədovun, tarın pərdələrində gəzişən sehirli barmaqları ürəkləri fəth edən Ramiz Qulıyevin, cəmi 19 yaşında 28 nəfəri öz həyatı bahasına ölümdən xilas edən, “Qızıl Ulduz” lu Rahib Məmmədovun, böyük elm xadimi Rafiq Əliyevin, var sisteminin xəyal belə olmadığı zamanda anidən verdiyi ədalətli qərarla ədalət tarixinə qızıl hərflərlə ədalətli qərar yazan Tofiq Bəhramovun, qəlbləri riqqətə gətirən Səxavət, Qədir, Arif, Mənsum zəngulələrinin üstündən heç sükutla keçmək olar? Yüzlərlə, minlərlə qəhrəman ağdamlılar, düşmənə sipər olan kökslərini elə Ağdamın sipər sinəsində vətən təəsübünə qurban vermiş, vətən səmaları aydın olduğu vədələrdə elmin, incəsənətin, ədəbiyyatın, mədəniyyətin müxtəlif sahələrində böyük uğurlara imza atmışdır. Yaddaşımıdan klaviaturaya süzülən isimlər o qədər çoxluq təşkil edir ki, düzü unuda biləcəklərim olar deyə narahat olduram, Gözlərim önündə elə bu gün növbəti ildönümünü ürək ağrısı ilə qeyd etdiyimiz Ağdamın Qarəkənd səmasındakı terror aktı keçir. Mənfur erməni alçaqlığının bariz numunəsinin ağrılarını 1991-ci ilin 20 noyabrında ilk olaraq ağdamlılar çəkmişdi. Xoş gündü. Sevindiyimiz gündü. Ancaq ha çalışsam da ürəyim sızlayır. Kino lenti kimi gözlərimin önündən keçən itkilər, acılar, dəhşətlər…
1983-cü ilin bir yaz səhəri idi. Bilmirəm nəyə görə, səhətimdə heç bir problem olmadığı halda atam məni müayinə üçün xəstəxanaya aparmışdı. Ağ xalatlı, qarayanız, olduqca mehriban və gülərüz həkim ürəyimə qulaq asdıqdan sonra gülə-gülə bu sözləri dedi: “Top gubbultusundan başqa heç nə eşidilmir”. Həmin an çevrilib atama baxdım. O, özünəməxsus tərzdə gülümsəyirdi. Atam xalatını əynindən çıxarıb məni xəstəxananın həyətində gözləyən sürücüyə “təhvil” verdi. Təxminən mənə hər şey aydın oldusa da uşaq marağı ilə atamın işdən qayıtmasını səbrsizliklə gözləyirdim. Axşam mənə bəlli oldu ki, məni müayinə edən məhşur pediatr Adilə xanım Namazovadır. Atam ona futbol dəlisi olduğumu danışmış, o, da öz növbəsində zarafatla ürəyimin içini oxumuşdur. Ağdam torpağında, Seyidli kəndində 1926-cı ildə dünyaya göz açan Adilə xanım Namazova XX-XXl əsrdə Azərbaycan elminin dünyaya bəxş etdiyi ən nadir simalardan biridir. Adilə xanım ölkəmizin ilk pediatr alim qadını, SSRİ Tibb EA-nın müxbir üzvü(1971) “Əməkdar Elm Xadimi”(1981), Azərbaycan SSR EA-nın həqiqiq üzvü (1983), Rusiya Federasiyasının EA-nın həqiqi üzvü (1993) olmaqla 420 elmi əsərin, 30 monaqrafiyanın müəllifi olmuşdur. Onun rəhbərliyi ilə 72 fəlsəfə doktoru, 12 elmlər doktoru yetişmişdir. SSRİ Ali Sovetinin deputatı, Türkdilli Xalqların Pediatrlar Cəmiyyətinin vitse prezidenti, Afrika və Asiya Xalqları Həmrəylik Təşkilatının vitse prezidenti, Prezident yanında Ali Atestasiya Komissiyasının Rəyasət Heyyətinin üzvü, Azərbaycan Dövlət Tibb universitetinin pediatreya kafedrasının müdri olmuşdur. Sözsüz ki, dünya şöhrətli həkim olmaqla yanaşı o, həm də pedaqoq kimi də çalışmışdır. Ən başlıcası isə Adilə xanım əllərindən və zəkasından sağlamlıq bəxş edən Şəfa Mələyi kimi yaddaşlara nurlu siması ilə əbədi həkk olmuş Böyük İnsan idi. 2020-ci ilin 20 noyabr günü Ağdam işğaldan azad olunanda hamı kimi çox sevinirdim, ilk olaraq telefon açıb təbrik etdiyim professor Ramiz Quliyev və onlarla digər ağdamlı dostlara göz aydınlığı verərkən ürəyimdən bir arzu keçirdi. Kaş 94 yaşlı Adilə xanımı da ziyarət edə biləydim. Təəssüf ki, arzum ürəyimdə qaldı. Ağdam işğaldan azad olunandan cəmi 26 gün sonra minlərlə körpə ürəyinə yaşam şəfası verən Adilə xanımın ürəyi əbədi olaraq susdu. Çox sonralar vicdan borcu bildiyim məzarının ziyarətində isə vaxtı ilə onun yaşadığım rayona ezamiyyəyə gəldiyi vaxt mənə etdiyi zarafatını xatırlayıb qeyri-ixtiyari pıçıldadım:
-Adilə xanım! Mənim üçün, bütövlükdə bütün soydaşlarımız üçün sizin ürəyiniz heç vaxt susmayacaq. Siz öz zəka nurunuzdan şəfa verdiyiniz ürəklərin vuran hər ritmində yaşayırsız. Ömürünüzün son günlərində qismətinizə azadlığına qovuşan Ağdamın azadlıq sevincini yaşamaq düşdüyündən çox sevinrəm. Sizin kimi minlərlə ağdamlı ruhunun şad olduğundan şadlanırıq. Ruhunuz daim şad olsun! Vətən parçasının, Ağdamın azad günlərindən ruh dolusu sevinəsiniz!
Bütün elmlər kimi dilçilik elmi də öz sahəsində inkişaf yolunu seçir və bu elmin təkmilləşməsində elmi tədqiqatlarını genişləndirir.Digər elmlərdə olduğu kimi dilçilik elmində də problemlərin aradan qaldırılması başa çatdırılmamışdır. Dilçilikdə fonetik tərkib və səslənməsinə görə eyni, mənaca müxtəlif leksik-semantik söz qrupları “omonimlər” adlanır.(yunancadan “eyniadlı” mənasındadır) Əslində insanın bədən üzvləri kimi “orqan” sözü tam yerindədər.Söz yunan dilində “organum” sözündən olub, bioloji bir termindir.Heyvanlarda və insanda beyin, ürək, göz, qaraciyər, mədə və s.; bitkilərdə kök, gövdə, yarpaq, çiçək orqanlar hesab edilir.Orqanizm sözü də bədən orqanlarının (üzvlərinin) tam şəkildə məcmusudur. “Təşkilat, orqanizasiya” sözü latın dilində “organizo” sözündən olub, “qururam” mənasını bildirir.”Orqan” sözü bu mənada “təşkilat, qurum” kimi də yeni sözlər yaratmışdır. “Orqan” sözünün musiqi aləti kimi də mənası vardır. Hətta dilimizə daxil olan “orqanik” neologizmini də bu omonim sırasına daxil etmək məqsədə uyğun saymaq olar. ”Orqan” sözünün dörd mənada özünü göstərməsi ilk baxışda omonimiyanın mənaca müxtəlif, qrafik cəhətdən uyğunluğu ilə özünü təsdiq edir. ”Orqan” sözü ələlxüsus xüsusi qapalı (məxfi) təşkilatlara: hüquq-mühafizə, təhlükəsizlik idarələri, administrativ şöbələrin adları ilə birgə işlədilir.Yəni bütün təşkilatların (orqanların) adına qoşulmur. Buna səbəb nədir? Doğrusu sözün mənşəyinin vətəni olan ölkə dilçiləri üçün də bu sözün etimologiyası qaranlıqdır.Bu səbəbdən də heç bir ensiklopedik mənbədə sözün etimologiyası açılmamışdır. Əslində “təşkilat” və bədən üzvü kimi işlənən “orqan” omonimi kökündən fərqlidir.Latın dilində “arcanum, arcanus” sözləri tərcümədə “gizli, sirli” mənasını bildirir.İngilis dilində də “arcane” sözü eyni mənanı bildirir.Lakin bu söz ingilis dilində arxaik söz kimi hesab olunur. Əgər biz “arcanum” sözünə diqqət etsək, “organ-orqan” sözünün “arcanum” sözündən fonetik deformasiya nəticəsində yarandığını söz duyumu ilə qəbul edə bilərik.Sözün “gizli, sirli, məxfi” semantikası və fonetik quruluşundakı oxşar fonemlərin iştirakı bunu qəbul etməyə əsas verir. Araşdırmadan belə nəticəyə gəlmək olur ki, təşkilat mənasında “orqan” sözü, bədən üzvü kimi işlənən “orqan” sözü ilə ilkin formada omonim olmamış, sonradan omonimik formaya düşmüşdür. Hər zaman insanı düşündürən bu sözün işlənmə yeri nəhayət ki, öz məntiqi mənasını doğrultmuş oldu. P.S.Həmişə “ filankəsin filanı orqan işçisidir” deyiləndə anında həmin şəxsin inzibati orqanlarda işləməsi məlum olurdu.Yəni “orqan” sözü digər təşkilatların təyinatından fərqli bir təşkilat olması hamı üçün anlaşıqlı olmuşdur. “Organizo” sözünün xüsusi təyinatlı təşkilatlara mənsub olmasının mahiyyətini qərb dövlətlərinin dilçiləri də bu sözün “arcanus” sözündən yaranmasını bilmirlər.Bu dilçiliyin məntiqi və sözduyumu sahəsinin məhsuludur. Mənim özüm üçün də maraqlı oldu. Təşəkkür edirəm.
Bu gün FB səhifəsində alim və yazıçı HÖRMƏTLİ Əlirza Xələfliyə bir ziyalı “Hey” adlı təcnis yazmışdı.Oxudum və təsirləndim. Məndə sual yarandı ki, görəsən qədim türk xalqlarında “salam” sözü əvəzinə əvvəllər hansı sözümüz olmuşdur.Doğrusu nə qədər araşdırdımsa belə sözün işlək alternativini tapa bilmədim. Bir çox dillərdə fonetik müqaisəli təhlil əsasında apardığım araşdırmalarda “salam” sözünün “səlamət, sağlam” sözündən yaranması öz təsdiqini tapdı. Belə ki, rus dilində “здоровый – здравствуйте”; ingilis dilində “healthy – hello”; ərəb dilində “səlamət – səlam”; yunan dilində “geia sou – geia sou” və s. kimi eyni kökdən olan sözlər kimi təsnif olunmuşdur. “Salam” sözünün dilimizdə özünə alternativsiz yer tutması əslində islamla sıx bağlıdır.Hətta “salam” sözü “müslim, müsəlman” sözünün epiteti kimi də qəbul edilir. Digər dillərin müqayisəli təhlilindən aydın olur ki, “salam” sözü “səlamət, sağlam” sözlərindən alınmadır.Dilimizdə bu sözün arxaikləşib dildən çıxması türk dillərinə xələl gətirir.Əslində “salam” sözü ta ibtidaidən bütün xalqların dillərində ilkin söz kimi olmuş və saxlanılmışdır. Yalnız türk dillərində bu sözün qədim forması arxaikləşmişdir. Folklorumuzun nümunəsi olan “Kitabi Dədə Qorqud”da “xanım hey” ifadəsi vardır.Dilçilər onu müraciət kimi qəbul edirlər.Əslində kütləyə “salam” vermək də müraciətdir.
Qədim Oğuz dillərində “hey” sözünün “səlamət” sözü ilə eyni kökdən olmasını sübut etmək araşdırmada ən əsas şərtdir.Əgər biz dilimizdə olan qədim ifadələrə diqqət versək, bunun izini görmək mümkündür.Dilimizdə olan ifadələri nəzərdən keçirək:”heyim kəsilib, heyim yoxdur, heyim qalmayıb, heyim qurtarıb, heysiz olmuşam, “hey-heyim gedib, vay-vayım qalıb” və s. kimi. Türk dillərində bu ifadələrdə olan “hey” sözü “səlamət, sağlıqlı” sözünün alternativi kimi tam özünü doğruldur. Araşdırmadan tam məlum olur ki, Qədim Oğuzlarda “hey” sözü “salam” sözünün türk dilində ilkin forması olmuşdur.”Hey” sözü həm “səlamət”, həm də “salam” mənasını bildirmişdir. Maraqlıdır ingilis dilinin izahlı lüğətində “səlamət” sözünün 2-ci mənası “sound” – “səs” sözüdür.Türk dillərində də bu belədir.”Hey, səsin gəlsin!” ifadəsi bəzən “salam, səsin gəlsin” ifadəsini əvəz edir.Əslində dilimizdə olan “hay” (hay-küy, səs-küy) sözü “hay salmaq, səs salmaq” semantik cəhətdən “hey” sözündəndir. Folklorumuzun digər nümunəsi olan “Koroğlu”dastanındakı “hoydu dəlilərim, hoydu” ifadəsi də müasir hərbi salamın qədim türk variantıdır. P.S.Mən deyərdim ki, bütün xalqların dillərində “salam” sözü ən müqəddəs sözdür.Yəni “Salam Allah kəlamıdır”.Bütün xalqlar kimi biz də öz salamımızın qədim leksik formasını bilməliyik və onu xalqımıza çatdırmalıyıq. Təşəkkür edirəm.
Təranə Sevdalının (Quliyeva Təranə Deputat qızı) “Yurd yarası” adlı ilk şeirlər kitabı işıq üzü görüb.
“Elm və təhsil” nəşriyyatında nəfis tərtibatla nəşr olunan “Yurd yarası” geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub.
Tənqidçi-ədəbiyyatşünas Qurban Bayramovun “Əsir düşən şeirlərin yeni şöləsi, yaxud həsrətdən üzü bəri yoğrulan şeirlər…” başlıqlı ön sözü ilə başlayan kitabın redaktoru Elbar Şirinovdur.
Kitaba T.Sevdalının son dörd ildə qələmə aldığı şeirlər daxil edilib. Kitabda toplanmış şeirlərdə şairin özünəməxsusluğu, yaşadığı ictimai kədərin poetik ifadəsi əks olunur, vətənə, yurda, torpağa sonsuz məhəbbət, Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda döyüşmüş cəsur oğullarımızın qəhrəmanlığı, xalqımıza tarixi qələbənin sevincini yaşadan şəhidlərimizin igidliyi və şücaəti tərənnüm edilir.
Tezadlar.azQ.Bayramovun “Yurd yarası” haqqında sözügedən yazısını təqdim edir:
ƏSİR DÜŞƏN ŞEİRLƏRİN YENİ ŞÖLƏSİ, YAXUD HƏSRƏTDƏN ÜZÜ BƏRİ YOĞRULAN ŞEİRLƏR…
Onun imzasını beynəlxalq poeziya antologiyalarında, nüfuzlu ədəbi dərgilərdə və internet saytlarında görə bilməzsiniz. Lakin əldə olan şeirlərini oxuduqca rəğbətlə qarşılanan şair kimi onu tanıyacaq, şeirini özünəməxsus poetik tapıntılarla, bədii çalarlarla zənginləşdirən bir istedad sahibi ilə tanış olacaqsınız… Onun şeirləri zərif, şikəst düşmüş lirizmi və bədbinlikdən, əsirlikdən xilas olmuş ruhun ehtizazı təkin mahiyyət kəsb edir…
Bəli, yanlış eşitmədiniz… Əsirlikdən xilas olunmuş poetik ruh… Biz əsir düşmüş insanları, döyüşçüləri, yurdlarımızı bu son 30 ildə az görmədik, faciələrlə az rastlaşmadıq… Kataklizmilər, dövrün dilemmaları ilə qarşılaşdıq, faciəli talelər gördük, şəhid tabutu qarşısında qol götürüb oynayan anaları, şəhid tabutuna çiyin verən gəlinləri gördük… Lakin əsir-yesir düşmüş poeziya barəsində eşitməmişdik… Dünya ədəbiyyatı tarixində əsir düşmüş poeziya faktı bizim ədəbiyyatın bəxtinə düşübdür… Əsir düşmüş poeziya dəftəri və ilhamının qanadları sındırılmış şair taleyi…
Fakt bundan ibarətdir ki, Təranə Sevdalı şeir yazmağa tələbəlik illərindən başlasa da, yazdığı bütün şeirləri əlyazma şəklində yurdu ilə bərabər əsir qalıb. Bu faciədən sarsılan, düz 30 il əlinə qələm almayan Təranə Sevdalı 2020-ci ildə torpaqlarımızın düşməndən azad olunması sevincindən, torpaq uğrunda canlarından keçən vətən övladlarının qəhrəmanlıq və şücaətindən ruhlanaraq yenidən yaradıcılığını ikinci bir şövqlə davam etdirir… Bu gün isə o, “Yurd yarası” adlı ilk kitabı ilə oxucuların görüşünə gəlib.
Onun çap üçün tərtib edilmiş bu şeirlər toplusunu mənə “kimsəsizlər kimsəsi” olmağa çalışan, istedadlı qələm əhlinin qolundan tutmağı bacaran şair-publisist, tərcüməçi, “Yazarlar” jurnalının təsisçisi və baş redaktoru Zaur Ustac təqdim elədi, münasibətimi bildirmək xahişində bulundu… Mən də bu tragik taleli şairin toplusunu xüsusi maraqla oxudum…
Təranə Sevdalı – Quliyeva Təranə Deputat qızı 1963-cü ildə Ağdam rayonunun Tağıbəyli kəndində ziyalı ailəsində anadan olub. Orta təhsilini Tağıbəyli kənd orta məktəbində başa vurduqdan sonra Xankəndi Pedaqoji İnstitutunda Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi ixtisası üzrə ali təhsil alıb. 1983-cü ildə institutu bitirib və təyinatla Tağıbəyli kənd orta məktəbində müəllimlik fəaliyyətinə başlayıb. 1994-cü ildə, Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə doğma yurdundan didərgin düşərək, bir müddət Bərdədə, sonra isə Bakıda yerləşən Ağdam köçkün tam orta məktəblərində müəllim işləyib. Həmişə içində gizli-gizli qövr edən yurd yarası gəzdirən Təranə müəllimə indi başqa bir tərzdə, sevinc, qürur notları üzərində, Qarabağ sevdalısı olaraq müəllimlik fəaliyyətini davam etdirir…
Bir yara yatırdı köksümün altda,
Həsrət yarasıydı, dərd yarasıydı.
Yoxuydu dincliyim bircə saat da,
Yaram sızlayırdı, yurd yarasıydı.
…Qaçıb gizlənirdim, dəymirdim gözə,
Tənə etsələr də, vurmurdum üzə,
Qaçqın çağıranda dözmürdüm sözə,
Sözlər sızlayırdı, söz yarasıydı.
Keçdi aylar, illər, ötüşdü zaman,
Tanrı bizi dedi, yetişdi dövran,
Tapıldı məlhəmim, bitişdi yaram,
Yaram sızlayırdı, yurd yarasıydı.
Yaxşı haldır ki, şanlı qələbəmizdən sonra Təranə xanımın yatmış poeziya bəxti yenidən oyanıb, 30 ildən artıq müddətdə ədəbiyyatı tədris edən bu sinədəftər müəllimənin şeir mələyi reanimasiyadan ayılıb, Qarabağına qovuşub, yenidən qələminə sarılıb, yaradıcılığında nikbin notlar müşahidə olunmağa başlayıb… Yazdığı lirik şeirlərində öz ürək çırpıntılarını poetik sözün sehri ilə təqdim etməyə çalışır və əksər məqamlarda buna nail olur. Onun özünəməxsus şair dünyası var. Və bu könül dünyasının rəngləri mövcud olduğumuz real dünyanın rəngləri ilə, qövsi-qüzeh tərtibində üst-üstə düşür…
Onun “Yollar açılıbdı” adlı şeiri “Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Şuşaya səfəri zamanı” təsuratına həsr edilib, şeirin hamının ürəyindən olan major tonu qürur hissi doğurur:
Qəlbimiz sevinsin bizim, ay ellər,
Yollar açılıbdı Şuşaya bu gün.
Ali Baş Komandan – xalqın ümidi,
Yollara çıxıbdı Şuşaya bu gün.
Həsrətdik Şuşaya illər boyunca,
İçək bulağından indi doyunca,
Düzülüb bayraqlar dağlar boyunca,
Yollar açılıbdı Şuşaya bu gün.
Biz artıq onun tarixi Zəfərimizdən ilhamlanaraq qələmə aldığı yeni şeirləri ilə tanış olmaq imkanı əldə etdik:
Türk türkə dar gündə yar-yoldaş desin,
Kökünə, soyuna həmsirdaş desin,
O taylım bu taya can qardaş desin,
Türk Turan birləşib olsunlar bir can,
Sənə canım qurban, can Azərbaycan!
Bir telli sazam mən, köhlənmiş taram,
Oxunsun şikəstəm qoy aram-aram,
Gəzim Qarabağı sağalsın yaram,
Yolumu gözləsin Ərdəbil, Zəncan,
Sənə canım qurban, can Azərbaycan!
Təranənin şeirlərində onun bir qələm əhli kimi mərhəmətini, sədaqətini, sevgisini, dürüstlüyünü, paklığını görürürük. Görürük ki, müəllifin də, müəllifdən sözə hopan ruhu da təmizdir, safdır, durudur… İç dünyası ilə dış dünyası müvazidir, aldadıcı deyil, sünilikdən uzaqdır. Şeirlərində özünün, yaşadığı mühitin, ən ümdəsi isə göz açdığı, boya-başa çatdığı bölgənin cazibədar ruhu, özünəməxsus söz düzümü, bu düzümün yaratdığı ahəng var və bunlar onun şeirlərinin spesifikası kimi qəbul edilə bilər. Əslində Təranənin timsalında ortaya çıxan bu işartılar, bəlkə də, yeni bir istiqamətin və ya dövrün başlanğıcıdır. Otuz il ərzində həsrətdən yoğrulmuş giley-güzar dolu şeirlər yazıb, ürəklərini boşaldan, öz yaralarını sarıyıb, başqalarının yaralarına mələhəm olan qələm adamları yeni dövrdə yeni ruhlu bədii nümunələr ortaya qoymağa başladılar.
Açılsın qoynunda yenə gül-çiçək,
Dağlar yamacına qoy xalı sərək,
Gəl, tutaq əl-ələ, bir yallı gedək,
Unudaq ağrını, canım Qarabağ,
Alışım yolunda yanım, Qarabağ.
“Yurd yarası” Təranənin ilk kitabıdır və şeirlərinin bir qismidir. İxtisasca ədəbiyyatçı olsa da, şairlik iddiasına düşməyən, təbii hissi ehtiyacdan yaranan, öncə yurd həsrətindən doğan, sonra isə Zəfər sevinci ilə rövnəqlənən bu şeirlərdə zərif təbiətli və həssas müşahidə qabiliyyəti olan bir qərinə məhrumiyyətlərlə dolu ömür yaşamış xanımın həyata münasibəti, yaşam tərzinin psixoloji məqamları, insani sevgisi, məhəbbəti, nifrəti, qəzəbi və s. doğru-dürüst, həzin bir lirizmlə əksini tapıb. Özü kimi sözü də səmimidir. “Yollar açılıbdı” şeirində olduğu kimi:
Həsrətdik Şuşaya illər boyunca,
İçək bulağından indi doyunca,
Düzülüb bayraqlar dağlar boyunca,
Yollar açılıbdı Şuşaya bu gün.
Şairdə, ümumiyyətlə, qələm əhlində gərəkdir ki, fərqli düşüncə, dünyagörüş, zamanı vaxtında duymaq və gələcəyə yönəlik duyum, həssaslıq olsun. Təranə Sevdalı “Can Azərbaycan” şeirində bu hiss-həyəcanı da içdən gələn dərin bir səmimiyyətlə ifadə etməyi bacarıb:
Bilirəm, ayrılıq olurmuş yaman,
Bəxtsiz taleyindən küsmə heç zaman,
Çağır, səslə məni, səslədiyin an,
Könlüm şad olacaq, cavabım “ay can”,
Sənə canım qurban, can Azərbaycan!
Onun şeirlərində yurda, Qarabağa dönüşün sevincindən yaranan işıq, şəfəq, nur selini də aşkar görmək mümkündür və doğrusu, vətənsevər insanın sevinci hüdudsuzdur… Ağdamın işğaldan azad olmasının iki illiyi münasibəti ilə qələmə aldığı “Ağdam” şeirində hisslərini bu cür şeirə yansıdır:
Qaytar hörmətini, şan-şöhrətini,
Açılıb Tanrının dərgahı, Ağdam.
Dönəcək Qarabağ cənnət bağına,
Oxu muğamatı, segahı, Ağdam.
Əksər şairlərdə olduğu kimi, Təranə Sevdalının da lirikasının bir qismi sevgi, məhəbbət mövzusundadır. Bu şeirlərdə əsasən ayrılıq, hicran, kədər motivi, “sən gəlməz oldun” ovqatı, həsrət, yol gözləmək, ürək göynədən sevgi iztirabları və s. öz əksini tapıb. O şair yaradıcılıqda müəyyən nailiyyət qazana bilir ki, təkcə öz hisslərini deyil, başqalarının da hiss və düşüncələrini dinləyir, anlayır, özününküləşdirir və qələmə almağı bacarır. Belə ki, kitabın “Dost etirafları” adlı bölməsində məlum olur ki, şair bir çox dost və rəfiqələrinin sevgi etiraflarını, yarımçıq qalmış eşq hekayələrini dinləmiş, onların uğursuz məhəbbət yolunda çəkdikləri əziyyətləri duymuş, acılarını özününküləşdirib yaşamış və bu hissləri özəl poetik ifadələrlə qələmə almışdır.
Elə bil olacaqlar öncədən onlara agah olur. Bu şeirlərin əksəriyyəti, elə bilirəm ki, iztirabların, faciəli anların yanğısını söndürmək, içini yandıran közü dışarı atmaq, ruh aləmindəki fırtınaları sakitləşdirmək üçün yazılır və bu qəbildən olan duyğu və hisslərin müəyyən qismini gənclikdəmi, sonramı hamı keçirib… Hər kəsin içini yandıran belə duyğuları var… Ona görə də belə duyğuları səmimi şəkildə əks etdirən şeirlər hamı tərəfindən qəbuledilən olur, tutarlı, təsirli poetik mətnə çevrilir… “Sev ki, sevən mərd olar!” (Hüseyn Kürdoğlu) poetik prinsipi bu qəbildən şeirlərdə gücə, enerjiyə, ehtizaza səbəb olur… “Ölümsüz sevgi” lirikası, balladası yaranır, “öyrətmə özünü, öyrətmə mənə” (Musa Yaqub) serenadasına dönür…
Təranə Sevdalı bir qələm sahibi kimi bədii-poetik vasitədən bacarıqla istifadə edir, elə “Başqa birisini sevməyəcəyik” şeirindəki kimi:
Unuda bilmədim şirin sözləri,
Qoşa gəzdiyimiz dağı, düzləri,
Kor edib tökəcəm həsrət gözləri,
Başqa birisini sevməyəcəyik.
Qeyd edək ki, dəyərli ədəbi faktın, mövzunun reallaşması isə böyük mənəvi güc və peşəkarlıq, həm də sarsılmaz inam, əzm, iradə və əlbəttə ki, böyük sevgi tələb edir… Təranə Sevdalı bədii təsvir vasitələrindən dəyərincə istifadə edə bilir, müəllifin qəlbindəki incə, zərif duyğular, insani hissləri süsləyir, onları daha da ülviləşdirir. İnanıram ki, o, şair kimi ara verdiyi şairlik addamacını uğurla keçərək getdikcə daha maraqlı mövzuları əhatə edəcək, özünün də “Ana vətən” şeirində dediyi kimi:
Sən arzumsan, diləyimsən,
Varlığımsan, gərəyimsən,
Sinəmdəki ürəyimsən,
Aşiqəm mən sana, vətən,
Ulu vətən, ana vətən.
Onun şeirlərində böyük bir sevgi var. Çox vaxt incik düşdüyü, dönə-dönə səbrini sınayan dünyaya, varlığını fəda etməyə hazır olduğu bir insana, daim sonsuz eşqlə sevilməyə layiq Allaha, kiçik bir yarpağını belə əzizləyib bağrına basdığı ana təbiətə… Nəhayət, bütövlükdə qəlbinə hopan, ən pakizə hisslərin, duyğuların ünvanı olan vətənə qarşı ülvi SEVGİ. Türklük qanıyla tarixin dərin qatlarından gələn torpaq qeyrətini, ulu Türkün ən qədim sevdasını – vətən eşqini mənsub olduğu böyük xalqın genetik yaddaşından alan, şeirlərində xüsusi vurğunluqla dilə gətirən şair üçün doğulub böyüdüyü torpaq – Qarabağ ən müqəddəs məfhumdur. İndi azad, bütöv Qarabağ onun əsrlikdən xilas olmuş poeziyasının başlıca ilham mənbəyidir…
Ulduzların yoluna nur səpələdiyi kəhkəşan parıltılı, baharda qaranquşun, yayda günəşin sevgi ilə salamladığı bərəkətli Qarabağ bu azad poeziyanın döyünən qəlbi, vuran nəbzidir. Bağ-bağatlı, gül-çəmənli, kəpənəklərin ucsuz-bucaqsız, al-əlvan çöllərinə zər naxışı saldığı, Cıdır düzlü, İsa bulaqlı, Xarı bülbüllü vətən şairin “ürəyində işıq dalğası”dır. Təranə xanım vətən sevdalı şairdir, onun üçün gerçəklərin ən böyüyü, duyğuların nura bürünmüş halı, sözlərin ən təsirlisi vətəndir. “Ana vətən” şeirində yazdığı kimi:
Səndən ötrü tökərəm qan,
Gərəkdirsə, verərəm can,
Bütöv olsun Azərbaycan,
Borcumuz var sana, vətən,
Ulu vətən, ana vətən.
Oxucuya sevdirən onun şeirlərindəki səmimiyyət və lirik mənin daxili saflığı, dürüstlüyüdür. Təranə Sevdalı üçün bu həyatda bircə yol var – Haqq yolu. Və o bu yolda hər zaman qəlbinin səsini dinləyərək sabaha ümidlə addımlayır…
Vətən deyib sevənləri,
Ömrün qurban verənləri,
Vaxtsız məzar seçənləri
Unutmayaq!
Qana batan torpaqları,
Şahid olan sərt dağları,
Söndürülmüş çıraqları
Unutmayaq!
Haray çəkən meşələri,
Viran qalan şəhərləri,
Dağıdılmış qəbirləri
Unutmayaq!
Qara şallı qadınları,
Sağalmayan yaraları,
Bağrıyanmış balaları
Unutmayaq!
Qoruyaq biz yurd daşını,
Tarixlərin yaddaşını,
Anaların göz yaşını
Unutmayaq!
Bəli, həqiqət budur, dərdlərimizi, müsibətlərimizi unutsaq unudularıq… Mənə elə gəlir ki, bu şair xanım – Təranə Sevdalı bildiyi, bacardığı, qavraya bildiyi işlərlə məşğul olur və bu cəhət onun şeirlərindən boylanır. Elə bil ki şeir yazmaq da onun alın yazısıdır… Bütün bunları yaşının bu müdriklik çağında onun “Yurd yarası” adlandırdığı bu kitaba topladığı vətən, ana, qardaş, yurd yeri haqqında olan şeirləri bir daha sübut edir…
Yolunuz açıq, uğur bələdçiniz olsun, Təranə xanım! Doğma Ağdama qayıdıb, yazıb-yaratmaq nəsibiniz olsun!
Tanınmiş yazar Eyvaz Zeynalovun “Nadir şah” adlı yeni kitabı işıq üzü görüb. 568 səhifədən ibarət olan tarixi romanı Şahbaz Xuduoğlunun rəhbərlik etdiyi “Qanun” nəşriyyatı öz hesabına nəfis şəkildə çap edərək kitab mağazalarına göndərib. Qarşıdakı oxu günlərində, kitab festivallarında, yarmarkalarda “Qanun” nəşriyyatının adını, loqosunu, lövhəsini gördüyünüz hər yerdə kitabı soruşa bilərsiniz.
“Yazarlar” olaraq, Eyvaz müəllimi təbrik edir, yeni-yeni yaradıcılıq nailiyyətləri arzulayırıq. Eyni zamanda Şahbaz Xuduoğluna yazarlara dəstək olduğu üçün təşəkkür edirik.
56 il fasiləsiz məktəb direktoru işləmiş Əməkdar müəllim,” Qızıl qələm” mükafatı laueratı Əzimov Səlim Köçəri oğlunun Həyat hekayələri kitablna istinadən……
1920-1993-cü illərdə Novruzlu kəndini idarə edənlər:
1920-1924-cü illər – Pristav Həbib bəy
1925-1928-ci illər Əbdüləli Məmmədov (Muzdur Komitəsinin sədri ) – Artel 1929-1932-ci illər “Toz” (Torpağın birgə becərilməsi),
Əhməd Əliyev (Qaraxanın atası)
1932-1933-cü illər – “Toz” sədri – Köçəri Həsənov
1934-1938-ci illər – Kolxoz sədri – Qəni Mikayılov 1939-1941-ci illər – Kolxoz sədri -Ağəli Səfərov
1942-1944-cü illər – Kolxoz sədri – Qüdrət Hüseynov 1945-1946-cı illər – Kolxoz sədri -Rəcəb Gərayev
1947-1949-cu illər – Kolxoz sədri – Qüdrət Hüseynov 1950-1954-cü illər – Kolxoz sədri – Hüseyn Əliyev
1955-1956-cı il illər – Kolxoz sədri – Hümbət Bayramov 1957-1958-ci illər – Kolxoz sədri – Tağı Yarov
1959-1962-ci illər – Kolxoz sədri – Hüseyn Əliyev
1963-1965-ci illər – Kolxoz sədri – Əsgər Əliyev (Qaradağlı)
1966-1970-ci illər – Kolxoz sədri – Hüseyn Əliyev
1971-1976-ci illər – Sovxoz direktoru – Fəxrəddin Tağıyev 1977-1978-ci illər – Sovxoz direktoru – Oqtay Məmmədov
1979-1980-ci illər – Sovxoz direktoru – Fazil Zeynalov
1981-1983-cü illər – Sovxoz direktoru – Sərhad Misirxanov
1984-1986-cı illər – Sovxoz direktoru – İsa Abışov
1987-1988-ci illər – Sovxoz direktoru – Əli Cəfərov
1989-1992-ci illər – Sovxoz direktoru – Sabir Sadıqov
1993-cü illər – Sovxoz direktoru – Asif Cəfərov…
SAĞLAMLIQ KEŞİYİNDƏ DAYANANLAR
Sovet Hakimiyyətinin ilk illərində əhalinin sağlamlığı keşiyində dayanan həkimlər az idi, hətta bəzi yerlərdə heç feldşer də yox idi. Yadımdadır, BVM-si illərində və sonralar bir müddət camaatın ümid yeri Mərzilidə yaşayan və işləyən feldşer Allahverdi vardı. Rayonda isə əvvəllər Fərrux bəy, sonralar isə “Qırzımızı dodaq” ləqəbi ilə tanınan – “kərdiyar” qadın həkimi var idı. 1950-ci illərdən başlayaraq kəndlərdə feldşer-mama məntəqələri, sonralar isə, iri çarpayılı xəstəxanalar yarandı.
Novruzlu kənd xəstəxanasında işləyənlər
Alı həkim – Gülablı
Şəfiqə həkim-Bağbanlar
Hümbət Quliyev – Feldşer – Novruzlu
Şirəli həkim – Şəkili
Ağazeynal həkim – Bakılı 6. Səməd həkim – İsmayıllı
İlyas Əliyev – Feldşer – Novruzlu
İldırım həkim – Ağdamlı
Bəşir həkim – Ağdamlı
Nizami Quliyev – Feldşer – Novruzlu
Şükufə həkim – Şuşalı
Məmməd həkim – Yusifcanlı
Humay həkim – Yusifcanlı
Cəlal həkim – Yusifcanlı
Həqiqət həkim -Şəhər
Rüstəm həkim -Novruzlu
Məstalı həkim – Ağdamlı
Aptek Hacı – Ağdam
Ənvər həkim – Novruzlu
Ramiz həkim – Novruzlu
Suruş (feldşer – mama)
Bilura (feldşer – mama)
Nofəl həkim
Aydın həkim
1970-1990-CI İLLƏRDƏ TƏHSİL MƏSƏLƏLƏRİ
SSRİ-də təhsil məsələləri çox güclü idi. 16-17 yaşına qədər icbari təhsil (orta təhsil) yerinə yetirilirdi. Məktəb yaşlı uşaqlar bir nəfər kimi təhsilə cəlb edilirdi. Təhsildən yayınan, məktəbə getməyən olsaydı, ərazidə icbari təhsil pozulmuş hesab edilərdi. Onun üstündə məktəb direktorunu vəzifəsindən çıxarırdılar. Məktəblərdə intizam güclü idi, müəllimlər əmək İntizamına güclü əməl edirdilər. Yaxşı müəllimlər çox idi. Hərə öz ixtisasını yaxşı bilirdi. Dərslik və proqramlar sabit idi. İndiki kimi bir fəndən iki (alternativ) kitab yox idi. Kitab bilik mənbəyi hesab edildiyi üçün hər bir uşaq kitabı təmiz, səliqəli saxlayırdı. Məktəbdə siniflər arasında sosializm yarışı təşkil edilirdi. Şagirdlə-şagird, bir siniflə-o biri sinif arasında yarış müqaviləsi bağlanırdı. Sinif üzrə çox əlaçı olan, 4-5 qiymətlə daha çox oxuyan, qayıbı olmayan sinif, kitab-dəftəri təmiz saxlayan, təmiz, səliqəli geyinən, məktəbli formasına əməl edən, boynunda qırmızı qalstuku olan (qalstukda üç nişan var idi: pioner, komsomol, partiya), yarış dövrü heç bir cəza almayan şagird, yaxud sinif sosializm yarışının qalibi hesab olunurdu. I-III siniflərdə oxuyanlar oktyabryatlar, 3-cü sinfin axırından 7-ci sinfin sonuna kimi oxuyanlar (9-13 yaşına qədər) pioner, VIII-XI siniflərdə (15-18 yaş) komsomolçu hesab olunurdu. IV-VII siniflərdə oxuyanlardan pionerə, yaxud pionerdən komsomola heç də hamını ucdantutma keçirmirdilər. Komsomola keçmək üçün məktəb komsomol təşkilatına şagird ərizə verməli idi. Ərizə verən zəif oxuyurdusa, qiymətlərində 3 var idisə, yaxud pintiliyi, davranışı aşağı – zəif idisə , o zaman heç kim onu müdafiə edə bilməzdi. Bəzən yaxşı oxuyan, təsadüfən qiymətində bir 3 qiyməti olardısa, dardloper, və yaxud komsomola qəbul etmirdilər. Belə hallarda uşaqlar kövrəlirdilər, ağlayırdılar, bəzən də valideyinlərini minnətçi salırdılar.
Komsomola keçmək qaydası daha çətinidi. Belə ki, məktəb ilk komsomol təşkilatı qəbul etdikdən sonra onlar rayon komsomol komitəsinin bürosundan keçməli idilər. Rayon Komsomol Komitəsinin bürosunda da çoxlu sual-cavaba tutulurdular. (Siyasi büro üzvləri kimlərdir, Sosialist dövlətlər hansılardır, hansı bədii ədəbiyyatı oxumusan, BVM qəhrəmanları kimlərdir, Məramnamə nədir, Nizamnamə nədir və s.) suallara düzgün cavab verməyənlər qəbul olunmurdular.
Məktəbin hamısında, o cümlədən bizim məktəbdə də radio qovşağı vardı. Radio qovşağının verilişləri məktəblərdə çox maraqla dinlənilirdi. Hər gün ikinci dərsdən sonra 20 dəqiqə böyük tənəffüs olurdu. Hamı çıxardı çölə. Veriliş başlayardı. Verilişdə əsasən dünən dərsə gəlməyən, bu gün dərsə gecikən, dərsdən qaçan, intizamsızlıq edən, səliqəsiz geyinən, qələmi, karandaşı, bəzi kitabı olmayan, dərslərdən əsasən 2 qiymət alanlar haqda söhbət gedirdi. Radio qovşağında şeir yazan, yaxşı bədii qiraəti olan, şeir deməyi bacaran uşaqların da səsi eşidilərdi. Verilişdə nəinki uşaqlar, hətta müəllimlər da, valideynlər də çıxış edir, onlar da öz öyüd nəsihətlərini, məsləhətlərini verirdilər. Uşaqlara daha çox ləzzət verən idman yarışlarının nəticəsi, məktəb bədii özfəaliyyət kollektivinin çıxışı olurdu. Əsasən məktəbin qaynar həyatı uşaqların dünya görüşünə müsbət təsir edirdi. Ümumiyyətlə məktəbin pioner-komsmol həyatında fəal iştirak edənlər həyatda yaxşı yer tuturdular. Belə ki, ali məktəblərə gedirdilər, yüksək qabiliyyətlə imtahan verirdilər. Qəbul olunurdular. Onların çoxu müəllim, həkim, jurnalist, iqtisadçı kimi işləmək üçün kəndə, rayona qayıdır, iş yerinə bir başa təyinatla gedirdilər.
Gənclərin yetişməsində çox böyük sistem, ardıcıllıq var idi. Hər kəs öz əməyinin bəhrəsini yeyirdi. Mən fəxr edirəm ki, orta məktəb attestatı verdiyim gənclər içərisində yüzlərlə, minlərlə ali təhsilli mütəxəssis, onlarla elmlər namizədi, elmlər doktoru, professorlar vardır.
Peşə təhsili
Məktəb-təhsil məsələlərində yeniliklər var idi. Belə ki, Sov.İKPMK-nın qərarı var idi ki, məktəblər həyata, istehsalata daha da yaxınlaşsın. Buna görə də peşə təhsilinə üstünlük verilirdi. Düzdür, rayonda bir neçə peşə məktəbi yaradılmışdır. Peşə məktəblərinə əsasən 9-cu sinfi qurtaranları qəbul edirdilər. Məktəb direktorları da peşə məktəblərinə əsasən zəif oxuyanları göndərirdilər. O cümlədən, mən də, zəif oxuyan, narahat uşaqları göndərirdim. Orta məktəbi attestatla bitirənlər də ora gedirdi. 9-cu sinifdən gedənlər 3 il, XI sinfi qutaranlar isə 1 il oxuyurdular. 9 illikdən gedənlərə həm orta təhsil haqqında attestat, həm də peşə təhsili haqqında diplom verirdilər. Tələbələrə o məktəblərdə paltar, təqaüd, gündə 3 dəfə yemək, yataqxanada yer verirdilər. Peşə məktəblərinə uşaqlar həvəslə gedirdilər.
Müxtəlif peşələr: mühasiblik, sürücülük, mexanizatorluq, elektrik-qaynaqçı, dülgərlik, bənnalıq, telefon-teleqrafçı və s. üzrə qurtaranlara təyinat verib yerlərə işə göndərirdilər. Idarə, müəssisə, kolxoz, sovxozlarda həmin gənclərə üstünlük verirdilər, işə qəbul edirdilər. O cümlədən, bizim məktəbdə də – Novruzlu orta məktəbi də mexanizator peşəsi verirdi. Peşə təhsilinə uyğun məktəbin nümunəvi emalatxanası var idi. Emalatxanada Maarif Nazirliyi tərəfindən göndərilmiş çoxlu dəzgahlar var idi. Həm metal emalı üzrə, həm də ağac emalı üzrə. Müəllim və şagirdlər emalatxanada həvəslə işləyirdilər. Ağac emalı üzrə dəzgahlarda cürbəcür bəzəkli fiqurlar, əl işləri düzəldirdilər. Hətta lazım olanda qapı-pəncərə hissələri də düzəldirdilər. Uşaqlarda əməyə böyük hörmət, məhəbbət qaydası da aşılanırdı. X-XI siniflərdə mexanizator peşəsi öyrədilirdi Peşə təhsili üzrə ayrıca təlimatçı, ixtisaslı müəllim ştatı, habelə, praktiki iş üçün ayrıca DT-75 markalı traktor var idi. Bəzi mövzular keçiriləndən sonra praktik olaraq, traktoru belə dərsdə həvəslə edirdilər. Mexanizator peşəsi üzrə məktəbi qutaranlar ərazidəki sovxozlarda sərbəst işləyirdilər. Rayon Maarif şöbəsindən də peşə təhsilinə güclü nəzarət olurdu.
Lakin məktəb işimizdə çətinliklər də var idi. Hər il sentyabrın 1-də dərslər başlanandan sonra, təxminən sentyabrın 15-dən sonra məktəbləri üzüm, pambıq yığmağa cəlb edirdilər. Bizim kənddə pambıq olmadığı üçün bizi başqa kəndlərə pambığa – avral aparırdılar. Yadımdadır ki, bizim məktəb kollektivi rayonun ən iri pambıq əkən kəndlərinə gedirdi. Rayonun Quzanlı, Üçoğlan (bizim kənddən 30-40 km uzaqda), Əhmədağalı, Güllücə, Nəmirli, Şotlanlı, 7 №-li sovxoz, Əfətli, Çəmənli kəndlərinə 100-150 şagird, 10-15 müəllim gedirdik. Həftələrlə gedib kəndlərdə qalırdıq. Birinci gün gedəndə uşaqlar 3-4 günlük yemək ehtiyatı aparırdılar. Çöl şəraitində ərzaq cəhətdən korluq çəkirdilər. Yemək ehtiyatı qurtarırdı, arxamızca gələn-gedən də az olurdu. Belə hallarda uşaqlar əziyyət çəkirdilər. Tez-tez xəstələnən, icazə alanlar olurdu, məhsuldarlıq azalırdı. Məktəb direktorları pambıq briqadirindən asılı vəziyyətə düşürdü. Müəllimləri k/z sədri, Maarif müdiri, raykomun təhkimçiləri növbə ilə danlayırdılar. Rayon qəzetində məktəbin siyahısı verilirdi. Hər uşağa gündəlik norma qoyulurdu – gündə 40 kq. Pambıq yığımı dövründə – mövsümündə bir dəfə də olsun rayon rəhbərləri tərəfindən cəza almamısdım. Nə irəli getmirdim, nə dalda qalmırdım. Həmişə siyahının ortasında gedirdim. Bəzi vaxtlarda gündəlik qonşu kəndlərə gedib-gəlirdik. Kolxozun üstü açıq maşınları səhər tezdən gəlirdi, yığışıb gedirdik. Birdən pambığı çəkdirib qurtarana qədər gecikirdik, sahədən gec çıxırdıq. Kəndə axşam saat 10-a, 11-ə güclə çatırdıq. Belə hallarda valideynləri üçün əziz olan uşaqların ataları əllərində üçqulaq dəmir yaba yolda bizi gözləyirdilər. Maşından uşaqlar düşən yerdə hirsli-hirsli, “mənim uşağımı niyə gec gətirirsən?” deyirdilər. Tək-tək belə “valideynlər” düşünmürdülər ki, mən özbaşına deyiləm, sahədən tez çıxmağa icazə verilmirdi. Üstümüzdə ideoloji zorakılıq, hökmranlıq, nəzarət var idi.
Dərs ilinin 1-ci rübünü məhsul yığımında keçirirdik. Dörd rübün dərs proqramlarını 3 rübdə yerinə yetirməyə məcbur olurduq. Ali məktəblərə qəbulda da heç bir güzəşt olmurdu. Hər il sentyabrın 15-dən noyabrın 15-ə kimi çöllərdə olurduq. Müəllim-şagird arasında da pərdə götürülürdü. Müəllim uşaqlarla yaxın məsafədə yatıb-dururdular, müəllim-uşaq arasında pərdə olmurdu.
Hər il məhsul yığılıb qurtardıqdan sonra rayon səviyyəsində məhsul bayramı keçirilirdi. Respublikadan rayonlara müğənnilər, muğam ustaları göndərirdilər. Məhsul yığımında irəlidə gedənlərə, yaxşı işləyənlərə müxtəlif mükafatlar verilirdi.
Bir əhvalat heç vaxt yadımdan çıxmır
1979-cu il idi. Ali və yerli Sovetinə seçki keçirilirdi. Mən (nədənsə belə olmuşdu) həm 157 №-li Novruzlu Seçki dairəsinin sədri, həm də Novruzlu Seçki məntəqəsinin sədri idim. Seçki ərəfəsi idi. Dedilər raykomun 1-ci katibi Həsən Əliyevi çıxardıblar, yerinə də Telman Orucov adlı bir nəfəri göndərirlər. O zaman mən də RPK-nin plenumunun üzvü idim. Dedilər sabah saat 11-də plenum var. Başqaları kimi mən də getdim. Mərkəzi Komitədən gələnlər plenumda çıxış etdilər, qabaqkı katibin işindəki nöqsanları dedilər və təzə katibi – Telman Orucovu təqdim etdilər. Plenum üzvləri sürəkli alqış- larla təzə katibi qəbul etdilər. Sabahısı gün yenə məlumat verdilər ki, təzə katib seçkilərə hazırlığa baxış keçirir. Belə qayda var idi ki, əsas seçkiyə bir həftə qalmış “Sınaq seçki” məntəqələr hazır olmalıdır. Mən də şənbə günü olduğu üçün dərsə mane olmamaq şərti ilə, səhər saat 11 vəziyyətinə məktəbin böyük koridorunu təlimat əsasında tam hazırlatdım. Məntəqəyə lazım olan nə varsa, hamısını hazırlatdım. Məktbin dəhlizi – məntəqə “gəlin otağı” kimi qışqırmızı bəzəndi İşi qürtarıb, özümüz məntəqədə baxış keçirirdik. Dəhlizin giriş qapısı açıq idi. Bir də baxdım ki, raykomun maşını məktəbin darvazasında dayandı. Tanıdım. Maşından düşən əvvəlcə katibin sürücüsü hündürboy Kərim kişi, sonra isə raykomun 1-ci katibi Telman Orucov idi. Müəllimlərə dedim, siz tərpənməyin, dəhlizdə gözləyin (müəllimlər Əli Cəfərov, Rəşid Kazımov, Rüstəm Rüstəmov (partkom)), xeyli irəli getdim, salam verdim.
Dedim: – yoldaş Orucov, xoş gəlmisiniz. Dedi: – sən məni hardan tanıyırsan?!
Dedim:-mən plenum üzvüyəm, konfransda iştirak etmişəm. Danışa-danışa gəldik məntəqəyə. Baxdı, razılıq elədi. Gördüyümüz işə heç bir əlavəsi olmadı. Arada qonşu Yusifcanlı kəndinin camaatı haqqında soruşdu ki, deyirlər orada dindar adam çoxdur, seçkiyə münasibət necədir? Mən də müəllim yoldaşlar da Yusifcanlı camaatını təriflədik. Katib bizə əl verib xudahafisləşmək istəyərkən qəfildən müəllim yoldaşımız partkom Rüstəm müəllim soruşdu ki, yoldaş Orucov, xeyirdimi, nəyə gəlmisiniz?! Katib qışqırmızı qızardı. Mən hər ikisini vəziyyətdən çıxartdım. Dedim ki, yoldaş Orucov, bilirsiniz, tarixən raykomun nəinki 1-ci katibi, heç 2-ci, 3-cü katibləri də kəndə gələndə məktəbə dönmürlər, məktəbin qabağından düz keçib gedirlər. Müəllim ona görə təəccüblənib. Katib vəziyyəti başa düşdü və yenidən görüşüb getdi və dedi ki, raykomun əsas işi elə təbliğat-təşviqatdır…
MƏKTƏB MÜQƏDDƏS MƏBƏDDİR
Böyük Türk şairi Nazim Hikmət demişdir: – “Xoşbəxt o kəsdir ki, səhər işə, axşam evə tələsir”.
Mən 1945-1949-cu illərdə Ağdam pedaqoji texnikumunda, 1949-1951-ci illərdə Ağdam Dövlət ikiillik müəllimlər institutunda oxumuşam, 1951-1953-cü illərdə Ağdam “Lenin yolu” qəzetinin əməkdaşı olmuşam.1955-ci ildən 1993-cü ilə kimi Ağdamda, 1993-cü ilin sonundan 2011-ci ilin sentyabrına kimi Bakı şəhərində 71 saylı Ağdam orta məktəbinin direktoru İşləmişəm. Ona görə də 1945-ci ildən bu günə kimi Ağdam təhsilinə rəhbərlik etmiş adamları yaxşı tanıyıram. Görmüşəm ki, böyük amallarla yaşayıb, gənc nəslə həqiqətən ənənəvi atalıq edənlər bütün xalqın ehtiramına, məhəbbətinə layiq olublar. Çox haqlı olaraq direktoru məktəbin bel sütunu adlandırırlar. Yaxşı direktor millətin mənəvi sərvətidir. Belə direktorlar maarifimizin, təhsilimizin inkişafına kömək edir, bu yolda, ömrünü şam kimi əridir, millətin sabahına, gələcəyinə çevrilirlər. Aşağıdakı siyahını tərtib etməkdə məqsədim Ağdamda vaxtilə böyük həvəs və məsuliyyətlə işləmiş məktəb rəhbərlərini sizə xatırlatmaqdır.
Ağdamda işləmiş maarif şöbə müdirləri
Əli Eyvazov
Əhəd Ələkbərov
Bilal Quliyev
Məmməd Həsənov
İslam Əliyev
Qara Hüseynov
Hüseyn Bayramov
Nəsib Şəfiyev
Elmira Şükürova (1998-dən hal-hazıra kimi)
Maarif İşçilərindən
Məmməd Qaradağı, Ənvər Hüseynov, Zahid Şükürov, Sərvər Yusifov, Ofeliya Kərimova, Ofeliya Zeynalova, Pəriş Ələkbərova, Aslan Kərimov, Sabir Abdullayev, Nuriyyə Rəhimova, Şərifə Abışova və b.
Məktəb direktorları
Xanlar Abdullayev (Yusifcanlı)
İldırım Səfərov (Yusifcanlı)
Əbdüləli Bayramov (Yusifcanlı)
Əhməd Qasımov (Novruzlu)
Hümbət Nəbiyev (Novruzlu)
Nəsir Quluyev (Novruzlu)
Qara Hüseynov (Novruzlu)
Zülfüqar Ələkbərov (Novruzlu)
Səlim Əzimov (Novruzlu)
Məhiş Quliyev (Mərzili)
Vəli Əliyev (Mərzili)
Akif Məmmədov (Mərzili)
Talıb Abbasquluyev (Mərzili)
Nəsib Şirinov (Mərzili)
Həsən müəllim (Mərzili) 16 . Cəlil İbrahimov (Mərzili)
Səlim Kazımov (Mərzili)
Hüseynalı Hüseynov (Mərzili)
Şirin Əhmədov (Pirzadlı)
Mobil Pirimov (Pirzadlı)
Araz Hüseynov (Pirzadlı)
Fazil Qasımov (Bağbanlar)
Səlim Əzimov (Bağbanlar) 24. Bəxtiyar İsmayılov (Saybalı )
Xasay müəllim (Saybalı)
Səlim Ağayev (Gülablı)
Ənvər Muradov (Gülablı)
Inqilab İsmayılov (Gülablı)
Mehralı müəllim (Abdal)
Sovet müəllim (Muğanlı)
İsmayıl müəllim (Şıxbabalı)
Əfqan müəllim (Şıxbabalı)
Hüseyn Quliyev (Şıxbabalı)
Saleh Əhmədov (Şıxbabalı)
Kəriş Quliyev (Əhmədavar)
Əhməd Hümbətov (Xıdırlı)
Nürəddin müəllim (Xıdırlı)
İsrafil Məmmədov (Xıdırlı)
Seyran İsmayılova (Seyidli)
Şövkət Əhmədova (Seyidli)
Muxtar müəllim (Seyidli)
Rəşid Ağayev (Seyidli)
Aysəba Hüseynova (Qiyaslı)
İsmayıl Cəfərov (Söyüdlüqol) 45. Hacı müəllim (Söyüdlüqol) 46.Haqqı+Vəliyəddin müəllim (Ətyeməzli)
Farman Bayramov (Əlimədədli) 75. Əliş Abdullayev (Boyəhmədli)
Eldar müəllim (Zəngişalı)
Gəray müəllim (Mahrızlı)
Bəhram Məmmədov (Mahrızlı)
Ağa müəllim (Qaradağlı)
Allahyar müəllim (Qaradağlı)
Cahangir müəllim (Əfətli)
Qara Hüseynov (Çəmənli)
Bayram müəllim (Çəmənli)
Ramazan Quliyev (İmamqulubəyli)
Yunis (Ciniqara) müəllim (Qiyaslı)
Gülşən müəllimə (№73)
Nərminaz müəllimə (№36)
Dilguşə müəllimə (№88)
Ulduzə müəllimə (№42)
Lətifə müəllimə (№ 37)
Nailə müəllimə (№71)
Ülviyyə müəllimə (№32)
Xanım müəllimə (№38)
Nərgiz müəllimə (№39)
Tinatin müəllimə (№102)
Xuraman müəllimə (№3)
Günel müəllimə (№34)
Nəsibə müəllimə (N№33)
Adil müəllim (№83) 100. Xəqani müəllim (№96)
Məlahət müəllimə (№81)
İmran müəllim (№39) 103. Məzahir müəllim (№76)
Elnur müəllim (№31)
Məmməd Kərimovu 1949-cu ildən tanıyırdım. 1949- 1951-ci illərdə Ağdam Dövlət 2 illik Müəllimlər İnstitutunda bir yerdə oxumuşduq, birlikdə kirayədə qalırdıq. Tez-tez o, bizim kəndə Novruzluya, mən isə onlara Əhmədağalıya gedib gəlirdik. 1955-ci ildən mən Bağbanlar məktəbinin, o isə həmin ildən ömrünün axırına kimi yaşadığı Əhmədağalı kənd orta məktəbinin direktoru işlədi. Kənddə yaraşıqlı ikimərtəbəli evi vardı. Rayondan, respublikadan gələn hörmətli qonaqlar onun evinə düşərdi. Bacısı oğlu Səyyaf Verdiyev uzun müddət rayonda RİK sədri, Rayon Partiya Komitəsinin 1-ci katibi işləmişdir.
Yaxın dostum Xanış Məmmədovu 1960-cı illərdən tanıyıram. O, uzun müddət şəhər fəhlə-gənclər orta məktəbinin, Qullar 9 illik məktəbinin, 15 ilə yaxın şəhər 8 №-li orta məktəbin, 1993-cü ildən 2010-cu ilə kimi 31 №-li Ağdam köçkün orta məktəbin (Sumqayıtda) direktoru işlədi. Hazırda bədii yaradıcılıqla məşğuldur. “Özüm və Sözüm”, “Canlı Əfsanə”, “Qarabağ Bahadırları”, “Ağdam və ağdamlı ziyalılar” kimi 8 povest və romanların müəllifidir.
Yaxın qohumum və dostum Ağayev Qulam müəllim uzun müddət Zəngişalı kənd orta məktəbinin direktoru işləmişdir: O, 1941-ci ildə 16 yaşında olarkən könüllü ərizə verib BVM-nə getmişdi. Xidmətlərinə görə çoxlu orden və medalları vardır. Layiqli oğlu, qızı, nəvə-nəticələri var.
Sahib İmanov uzun müddət Qaradağlı kənd orta məktəbinin direktoru işlədi. Rəhbərlik etdiyi məktəb rayonda uzun müddət günü uzadılmış məktəb kimi fəaliyyət göstərdi. Məktəbin həyətində il boyu becərilən xiyar, pomidor, kartof, kələm, badımcan şitilliyi parniki vardı. Məktəbin fəaliyyəti Maarif Nazirliyi tərəfindən dəfələrlə yoxlanılmış və iş təcrübəsi respublikada yayılmışdı. Əməyi dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirimişdi.
Əkbər Vəliyev uzun müddət Boyəhmədli kənd orta məktəbinin direktoru işlədi. Onun işlədiyi məktəbin məzunlarının çoxu elm-təhsil sahəsində respublikada tanınırdı. Professor Rəşid Göyüşov, Ziyəddin Göyüşov qardaşlarının köməyi və rəhbərliyi ilə 684 yerli yeni layihə ilə orta məktəb binası tikdirmişdi.
Qurban Aslanov bir müddət Tərtər rayonunda, sonralar isə Ağdamın Kəngərli kənd orta məktəbinin direktoru işlədi. Çox işgüzar və təsərrüfatcıl adam idi. İşlədiyi məktəblərin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsində xüsusi rolu vardı.
Ağdam rayonunun çox hissəsi işğal olunduqdan sonra Bakıda 20-yə qədər məktəb fəaliyyət göstərir. Bu məktəblər içərisində 32, 71, 88 nömrəli məktəblər, xüsusi ilə İradə İbrahimovanın rəhbərlik etdiyi 35 saylı, Arzu müəllimənin rəhbərlik etdiyi 149 saylı məktəblər daha çox fərqlənir. Hər iki məktəbin direktoru gənclik enerjisi ilə işləyir.
Xanış Məmmədov (şəhər 8 №-li) 20. Məzahir Əliyev (şəhər 9 №-li )
İdris Ağamirzəyev – azərbaycan dili (el ağsaqqalı)
Kərrar Mikayılov – ədəbiyyat (el ağsaqqalı)
Süleyman Məmmədov – kimya – direktor
İsmayıl Ağayev – rus dili
Alı Rəhimov – riyaziyyat
Fenya Oleynikova – rus dili
Mahmud Çolakov – kimya
Əmir Əmirli – fizika direktor müavini
Həsən Axundov – tarix (el ağsaqqalı)
Şiraslan Abdullayev – tarix (el ağsaqqalı)
Hacı Hacızadə – fizika (el ağsaqqalı)
Məmməd Murtuza oğlu – kimya
Xurrəm Quliyev – kimya
Zülfüqar Səfərəliyev – riyaziyyat
Leyla Muxtarova (Qasımbəyli)
Nazim Nəsibov (Qasımbəyli)
Emeliya Axundova (32 saylı orta məktəb)
Tünzalə Vəliməmmədova (Bənövşələr məktəbi)
Zoya Ağamirova (şəhər 1 №-li)
Laura Ağayeva – Musiqi məktəbi
Aybəniz Cəfərova – Texniki peşə məktəbi
Hörmətli oxucu, əgər adı siyahıda qeyd olunmayan varsa, bəri başdan üzr istəyirəm. Yəqin ki, adı siyahıda olub-olmayanlar canlı ikən klassikləşən Azərbaycanın təhsil tarixini inkişaf etdirən fədailərdir.
AĞDAM – QARABAĞ HAQQINDA DÜŞÜNCƏLƏRİM
Tarixən Azərbaycan xain qonşularımızdan zərbə alıb. 1990-cı il 20 yanvar hadisəsi gözümün qabağındadır. 1990-cı il yanvarın 8-dən 15-ə kimi Bakı şəhərində olmuşam. Həyat yoldaşımla böyrək xəstəliyi ilə əlaqədar yanvarın 9-dan 14-a kimi Cavadzadənin böyrək xəstəxanasında olduq. Şəhərdə həddindən artıq qarışıqlıq var idi. Ermənilərlə münasibət gündən-günə dərinləşirdi. əliavtomatlı cəbhəçilər avtobusların hərəkətini də dayandırırdılar. 6-cı mkr-dan xəstəxanaya qədər 10-15 km yolu piyada gedib-gəlirdim. Həkimlərin məsləhəti ilə yanvarın 14-də xəstəxanadan çıxdıq, yanvarın 15-də təyyarə ilə Bakı-Ağdam marşrutu ilə Ağdama qayıtdıq. 1990- cı il yanvarın 19-dan 20-ə keçən gecə isə “Xilaskar Qızıl Ordu” – əliyalın millətimizə divan tutdu. O gecə qan su yerinə axdı. “20 qara yanvar” tarixdə millətimizə, xalqımıza qarşı tarixi ləkə oldu. Lakin gənc şairə Roza xanımın dediyi kimi:
Min illər ötsə də, çıxmayacaq xatirəmizdən, Eldə müqəddəs sayılan anddır, şəhidlər…
Xain qonşularımız olan ermənilərin fitnə-fəsadları səngimədi. 1988-ci il fevralın 22-si Azərbaycanın tarixinə qanlı hərflərlə yazıldı. Məhz həmin gün ermənilərlə Ağdam-Əsgəran sərhəddində ilk qanlı toqquşma oldu. O gün Azərbaycanın müxtəlif şəhər və rayonlarından minlərlə qeyrətli oğullar ağdamlıların köməyinə gəldi. Həmin gün Ağdam ilk şəhidlərini verdi. İki ağdamlı gənc Əli və Bəxtiyar şəhid oldular. İlk şəhidlər Ağdamın payına düşdü. Mağazalarda olan dəmir alətləri (dəhrə, yaba, balta, bıçaq, dəryaz və s.) yığışdırdılar.
Kimin ağlına gələrdi ki, minlərlə oğullarımız şəhid olacaq, ərazilərimizin 20 faizi işğal ediləcək, milyondan çox həm- vətənlimiz öz isti yuvalarından perik düşüb çadırlarda ömürlərini çürüdəcəklər. Burada bir epizod yadıma düşdü.
1992-ci il fevralın 22-də Ağdamda rayon fəallarının iclası keçirilirdi. İclası Prezident Aparatının rəsmi nümayəndəsi Musa Məmmədov aparırdı. O heç bir giriş sözü demədən prezidentin fərmanını elan etdi. O zaman rayonun ermənilərdən müdafiəsini yaxşı, etibarlı təşkil edən RİH-nin başçısı Səyyaf Verdiyevin vəzifəsindən azad olundu, bir nəfər məktəb direktoru tribunaya yaxınlaşaraq çıxış etmək istədi və Xocalıda vəziyyətin gərginliyini, Xocalıya təcili köməyin vacibliyini qeyd etdi. Bəli, 2 gündən sonra Xocalı darmadağın edildi, xocalılar uşaqlı, böyüklü, qadınlı, kişili, ağsaqqallı, ağbirçəkli məhv edildi, yandırıldı ..
Daha bir fakt: 1992-ci il dekabrın 14-də ermənilərin bir neçə tankı Mərziliyə girdi, kəndi dolandı, çıxdı. Həmin il dekabrın 17-də Bakıdan bir batalyon gəldi və mənim işlədiyim Novruzlu məktəbi üçün təzə tikdirdiyim binada yerləşdilər. Əraziyə ermənilərin, Mərziliyə girib-çıxdıqdan 3 gün sonra gəlmiş, “N” hərbi hissə komandirinə polkovnik rütbəsi verdilər. Guya erməniləri kənddən qovub çıxaran, bu komandirin dəstəsi olub. Yaxud; məktəbin 2-ci binasında “N” hərbi hissə yerləşirdi. Bir gün yerli batalyonun komandiri mənə dedi ki, müəllim, axşam saat 10-da sənin iş otağında görüşümüz olacaq, siz də orada olun. Komandir mənim işlədiyim məktəbi bitirmişdi, ona attestatı mən vermişdim deyə, mənə hörmət edirdi, yolumu saxlayırdı. Etiraz etmədim. Axşam saat 10 da digər yerli batalyonlardan 5 nəfər komandir gəldi. Hərbiçilər xəritə üzərində məsləhətləşdilər ki, səhər saat 5-də Qarakəndə hücum etsinlər, kəndi alsınlar. Strateji baxımdan Qarakənd çox güclü mövqedə idi. Bəli, məsləhətləşdilər, öpüşdülər, xudahafizləşdilər və getdilər. Həmin gecə, mən evə getmədim, otaqda qaldım, dedim birdən xəta olar, sirr çıxar, məndən görərlər. Lakin həmin gecənin səhərisi bizimkilər ermənilərə hücum etmək əvəzinə, ermənilər bizimkilərə hücum etdilər, bir rota mühasirəyə düşdü, 2 saat döyüşdükdən sonra arxanın köməyi ilə, bizimkilər mühasirəni yardılar və geri çəkildilər. Bunları deməkdə məqsədim odur ki, aramızda satqınlar, ikiüzlülər və xəbərçilər var idi.
Mən həmişə demişəm, indi də deyirəm, ermənilər Azərbaycandan qorxmurdular, amma Ağdamdan qorxurdular. Ağdam uzun illər düşmənə göz dağı, sipər olmuşdu. Bu gün də erməni vəhşiliklərinin ağrısını ürəyində daşıyan oğullarımız var. Mənfur ermənilər bilməlidirlər ki, şəhidlərimizin qanı yerdə qalan deyil. Yəqin ki, əvvəlkindən də gözəl, yaraşıqlı Ağdam yenə yaranacaqdır.
Biz ayrılığı gördük, sinəmiz dağlandı, zirvələrə gedən yollarımız üzümüzə bağlandı, lakin, kiminsə yanında kövrəlmədik, içimizdə ağladıq. Yurd-yuvamız xəyanətə qurban getdi, alnımıza “qaçqın”, “köçkün” damğası vuruldu. Yükümüz dərd-qəm şələsi oldu. Bu gün üzümüz, qəlbimiz gülmür, dup- duru gözlərimizdə sevgi odu alovlanmır. Yurd-yuva yadımıza düşəndə isə ürəyimiz alışıb yanır. Ulu torpaq, ata yurdu,
Vətən müqəddəsdir. Çox təəssüf ki, doğma vətənə – yurdumuza indi gedə bilmirik. Atamın, anamın, əzizlərimizin qəbrini ziyarət edə bilmirik.
Məhsuldar torpaqlarımız, müqəddəs kəhrizlərimiz, abad yollarımız il boyu suyu qurumayan Qarqar çayı, böyük kəndi miz, bəzəkli evlərimiz bizdən küsüb. Yəqin ki, yurd-yuvamız, hayət-bacamız dağılıb xarabalığa dönüb.
Fikirləşirəm ki, yəqin Qarabağda doğulmayan o torpaqların qədrini bilmir, amma Qarabağı görüb gələnlərin də üzü gülmür. Elə bilirəm ki, Qarabağdan köçüb gələnlərin qəlbindəki dağ çətin sağalar. İndi dərddən-qəmdən ağlayana aciz deyib gülürlər. Hamını alış-verişə öyrədiblər. Amma belə hesab edirəm ki, biz döyüşdə yox, qurulan torlarda, oyunlarda uduzmuşuq. Hamı bilir ki, hər bir yolun həm başlanğıcı, həm də sonu olur. Əbədilik heç bir şey yoxdur, bu gün açan sabah solur. Ürəyimizdə inam olsa, istəyimizə çata bilərik. Inşallah.
Tarixi fakt
Allah sənə rəhmət eləsin, Cəlil Məmmədquluzadə! (1906-cı il – “Axund ilə keşişin vaizi”)
Kəndin alçaq divarlarından həyətlərin hamısını görürdüm.
Həyətin birində bir erməni uşağı ağacın kölgəsində kitab oxuyurdu.
O biri həyətdə 12-13 yaşında bir müsəlman uşağı pişiyin quyruğuna ip bağlayıb həyətin o tərəfinə, bu tərəfinə qaçırdı.
Həyətin o biri tərəfində erməni keşişi kəndlilərə deyirdi: – Ermənilərin dünyada üç sevgili balası var: Vətən, Millət, Dil
Bunları xatırlamaqda məqsədim odur ki, tarixi kökü, keçmişi olan torpaqlarımızı qoruya bilmədik. Erməni silahlı bölmələri məhsuldar torpaqlarımızı işğal etdilər, yandırdılar, dağıtdılar, bizə göz dağı çəkdilər. Lakin biz yenə ruhdan düşmürük. Yuxarıda dediklərimə yenə onu əlavə etmək istəyirəm ki, Qarabağ müharibəsində gül kimi balalarımız şəhid oldular. Başqaları kimi, mənə də çalın-çarpaz dağ çəkildi. Belə ki, ham torpaqlarımız, yurd-yuvamız işğal olundu, həm də nə qədər günahsız gənclərimiz şəhid oldular. Vaxtilə dərs dediyim orta təhsil haqqında attestat verdiyim 18-25 yaş arası gənclərimiz günahsız yerə qırıldılar.
“Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adına layiq görülmüş və orden-medallarla təltif olunmuş ağdamlı döyüşçülər
Şirin Vəli oğlu Mirzəyev (ölümündən sonra)
Allahverdi Teymur oğlu Bağırov (ölümündən sonra)
Asif Yusif oğlu Məhərrəmov
Nadir Alış oğlu Əliyev (ölümündən sonra)
Baxşeyiş Xanəhməd oğlu Paşayev (ölümündən sonra)
Muxtar Cahid oğlu Qasımov (ölümündən sonra)
Əlabbas Qara oğlu İsgəndərov (ölümündən sonra)
Yelmar Şahmar oğlu Edilov (ölümündən sonra)
Canpolad Yaqub oğlu Rzayev (ölümündən sonra)
Hidayət Eldar oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra)
Rövşən Şəmil oğlu Hüseynov (ölümündən sonra)
Fazil Umud oğlu Mehdiyev (ölümündən sonra)
Faiq Alış oğlu Ağayev (ölümündən sonra)
Natiq İlyas oğlu Əhmədov (ölümündən sonra) Novruzlu
İxtiyar Qasım oğlu Qasımov (ölümündən sonra)
Rövşən Telman oğlu
“Azərbaycan Bayrağı” ilə təltif edilmişlər:
Rövşən Məhəmməd oğlu Ağayev (ölümündən sonra)
İlham Əyyub oğlu Azadov (ölümündən sonra)
Rövşən Saleh oğlu Cavadov (ölümündən sonra)
Nizami Şəfi oğlu Ələkbərov (ölümündən sonra)
Maarif Yaqub oğlu Haqverdiyev (ölümündən sonra)
Eldar Əhməd oğlu Hümbətov (ölümündən sonra)
Füzuli İnqilab oğlu Hüseynov (ölümündən sonra)
Sabir Ağa oğlu Hüseynov (ölümündən sonra)
Əkrəm Ərşad oğlu İsmayılov (ölümündən sonra)
Nazim Abış oğlu Qənbərov (ölümündən sonra)
Allahverdi Kamran oğlu Qənbərov (ölümündən sonra)
Xosrov Bilal oğlu Məmmədov (ölümündən sonra)
Zakir Qasım oğlu Rüstəmov (ölümündən sonra)
Cəbrayıl Nuşirəvan oğlu Cəbrayılov (ölümündən sonra)
Firdovsi Fazil oğlu Vəliyev (ölümündən sonra)
Rizvan Möliş oğlu Məmmədhüseynov (ölümündən sonra)
Elmidar Əli oğlu Vəliyev (ölümündən sonra)
Təhmasib Hadi oğlu Şükürov (ölümündən sonra)
Altay Vaqif oğlu Sarıkişiyev (ölümündən sonra)
Baxşeyiş Abbas oğlu Hətəmov
Mirsahib Məcid oğlu Alıyev
Nağı Novruz oğlu İmanov
“Hərbi xidmətə görə” medalı ilə təltif edilmişlər:
Vahid Muxtar oğlu Abbasov (ölümündən sonra)
Xudaverdi Məmməd oğlu Abbasov (ölümündən sonra)
Hüseyn Əli oğlu Abbasov (ölümündən sonra)
Mürvət Araz oğlu Atakişiyev (ölümündən sonra)
Hafiz Əfqan oğlu Əliyev (ölümündən sonra)
Zaur Rasim oğlu Əmirov (ölümündən sonra)
Elnur Əvəz oğlu Gülməmmədov (ölümündən sonra)
Cavad Əlif oğlu Mikayılov (ölümündən sonra) Novruzlu
Xudu Mustafa oğlu Xudiyev (ölümündən sonra)
Mahir Şafa oğlu Hüseynov (ölümündən sonra) Yusifcanlı
Nurəli İslam oğlu Şükürov (ölümündən sonra)
Elnur Qəzənfər oğlu Fərzəliyev
Ayna Yunis qızı Quliyeva
Zahid İmran oğlu Əliyev
Səyyaf Fiqan oğlu Əhmədov
Novruzlu kəndi üzrə həlak olanlar
Abdullayev Məzahir Xanış oğlu
Abdullayev Xanış Yunis oğlu
Bayramova Ziba Sadıq qızı
Bayramova Rəfiqə Nurəddin qızı
Bədəlov Fazil Qiyas oğlu
Bayramov Habil Nağı oğlu
Əhmədov Natiq İlyas oğlu
Əhmədov Əbülfət İlyas oğlu
Məmmədov Qabil Əzizalı oğlu
Mikayılov Cavad Əlif oğlu
11.Süleymanov Ərəstun Məhəmməd oğlu 12.Məmmədhüseynov Rizvan Möliş oğlu
Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simalarından biri olan Zaur USTAC 1975-ci ildə Bakı şəhərində andan olub. Ali təhsillidir. Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı, ehtiyatda olan zabitdir. Bədii-publisistik kitabların, metodiki-tədris vəsaitlərinin və balacalar üçün (ingilis dilindən) tərcümələrin müəllifidir. Milli ruhda qələmə alınıb hər iki qrafika ilə (müasir və əski əlifba ilə Ana dilimizdə) çap olunmuş kitabları Bütöv Azərbaycan coğrafiyasında yayımlanır. Xüsusi ilə kiçik yaşlı məktəblilər üçün ana dilimizdə olan öyrədici (Ana dili və Hesab) şeirlərdən ibarət kitabları geniş oxucu kütləsinə tanış olmaqla bərabər məktəb və liseylərin məktəbəhazırlıq qruplarında tədris vəsaiti kimi tətbiq (2019-2020-ci təris ilindən etibarən) olunur..
Zaur USTAC 1988-ci ildən fasiləsiz olaraq dövri mətbuatda dərc olunur, 40-dan artıq kitabın müəllifidir. 2007-ci ildən özünün təsis etdiyi “Yazarlar” jurnalı, 2010-cu ildən isəYAZARLAR.AZ saytı idarəçiliyindədir.
Zaur Ustacın əsərlərinin 2011-ci ildən etibarən internet vasitəsi ilə bir neçə stabil və təhlükəsiz portalda pulsuz yayımlanmasının nəticəsi olaraq bu gün o internet üzərindən ən çox oxunan yazarlarımızdan biri, bəlkə də birincisidir.
Zaur USTAC yaradıcılığı Ana dilimizdə oxuyub, anlamağı bacaran dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq, internetə çıxışı olan hər bir şəxs üçün əlçatandır.
BAYRAQ, BİZİM BAYRAĞIMIZ!!!
(Arazın o tayında bayrağımız dalğalanıb)
Üstündən yüz Araz axsın, Torpaq, bizim torpağımız!!! Güney, Quzey fərq eləməz, Oylaq, bizim oylağımız!!! * * * Axışı lal, susur Araz, Mil, Muğanı yorur ayaz, Kərkükdən ucalır avaz, Oymaq, bizim oymağımız!!! * * * Göyçə dustaq, Urmu ağlar, Yaşmaq düşər, börü ağlar, Qaşqayda bir hürü ağlar, Papaq, bizim papağımız!!! * * * Dörd bir yanın qarabağlı, Dəmir qapı çoxdan bağlı, Bir ağacıq qol, budaqlı, Yarpaq, bizim yarpağımız!!! * * * Ustac boşa deməz əlbət; -“Sərhədinə elə diqqət”, Bu kəlamda var bir hikmət, Sancaq bizim sancağımız!!!
ARAZ Halına acıdım lap əzəl gündən, Bu qədər qınanır bilmirəm nədən, Arazı heç zaman qınamadım mən, Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz! Yaralı torpağa məlhəmdir Araz! * * * Sarıyıb Yurdumun şırım yarasın, Açmayıb, bağlayıb qardaş arasın, İndi mən qınayım bunun harasın? Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz! Yaralı torpağa məlhəmdir Araz! * * * Çəkib acıları, yığıb suyuna, Sakitdir, bələddir hamı huyuna, O da qurban gedib fitnə, oyuna, Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz! Yaralı torpağa məlhəmdir Araz! * * * Xudafərin qucaqlayan qoludur, Keçidləri salam deyən əlidir, Bayatılar pöhrələyən dilidir, Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz! Yaralı torpağa məlhəmdir Araz! * * * O tayda çifayda deyir Şəhriyar, Bu tayda dardadır indi Bəxtiyar, Yarını gözləyir hər gün Lütfiyar, Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz! Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
NADANLIQ
Urmu axan göz yaşımdı,
Yanağımda duz olubdu…
Urmu, Urmu söyləməkdən
Bağrım başı köz olubdu…
* * * Şümürə lənət deyənlər Susuz qoyubdu dindaşın… İnsan insana qənimdi, Günahı nə dağın, daşın? * * * Savalanı dərd qocaltdı, Murov soyuqdan üşüyür… Araz sükütun pozmayır, Kür əlçatana döşüyür… * * * Dəmir Qapım pas atıbdı, Neçə körpüdən keçmirik… Kərkük, Mosul unudulub, Bağdada iraq demirik… * * * Nəsimi nəşi Hələbdə, Füzuli hərəmdə qalıb… Babəkin ruhu sərgərdan, Bəzz qalasın duman alıb… * * * Suyumu daşla boğurlar, Daşımı suyla yuyurlar… Xudafərin, Urmu incik, Bizləri bizsiz qoyurlar… * * * Şah babam yol ortasında, Koroğlu göylərdə gəzir… Bizi, bizdən ayrı salan Nadanlıq ruhumu əzir…
MƏN ZƏFƏRƏ TƏŞNƏYƏM Qutlu zəfər sancağım, Sancılmağa yer gəzir! Alınası öcüm çox, Bu gün ruhumu əzir! * * * Dərbəndi, Borçalını Unuduruq həmişə… Kərkük, Mosul bağrı qan, Boyun əyib gərdişə… * * * Yudumun dörd bir yanın Hürr görmək istəyirəm! Şanlı zəfər tuğuma Zər hörmək istəyirəm! * * * İrəvan peşkəş olub Beş sətirlik kağızla… Zəngəzuru naxələf Verib quru ağızla… * * * Bədnam Araz illərdir Olub qargış yiyəsi… Top doğrayan qılıncın O taydadır tiyəsi… * * * İstəyirəm bu bayraq Dalğalansın Təbrizdə! Urmuda üzsün balıq, Sanki üzür dənizdə… * * * Xoyda, Mərənddə bir gün, Olum qonaq üzü ağ. Ərdəbilə, Tehrana Qurulmasın ta duzaq… * * * Qarsdan, Ağrıdan baxım, Qaşqayadək görünsün! Qapıcıqdan, Qırxqıza Ağ dumanlar sürünsün! * * * Bu arzular həyata Keçməsə, mən heç nəyəm! Neynim, mayam belədir, Mən zəfərə təşnəyəm!!!
BU GÜZ Zəfər libasında sevinc göz yaşı, Hər iki sahildə dayanıb ərlər! Ayrılıq atəşi elə qarsıyıb, İçərək qurudar Arazı nərlər! * * * Göylərdən boylanır Tomris anamız, Əlində qan dolu o məşhur tuluq! Xain yağıların bağrı yenə qan, Canı əsməcədə, işləri şuluq… * * * Uşaqdan böyüyə hamı əmindir, Tarix səhnəsində yetişib zaman! Bu dəfə biryolluq bitəcək söhbət, Nə güzəşt olacaq, nə də ki, aman! * * * İllərdir həsrətdən gözləri nəmli, Mamırlı daşların gülür hər üzü! Neçə qərinədir qalmışdı çılpaq, Yamyaşıl çayırla gəlib bu güzü! * * * Al donun geyinir Günəş hər səhər, Səmamız masmavi, göy üzü təmiz! Duman da yox olub, itib buludlar, Gözün aydın olsun, sevin, a Təbriz!
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam!
DAĞLAR (Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!
* * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!
* * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar!
* * * Qurtuldu yağıdan zənburun, balın, Bir başqa görünür yamacın, yalın, Zirvəndən boylanır şanlı hilalın, Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!
* * * Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər, Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar, Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər, Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar!
* * * Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin, “Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin, Dolandın dünyanı yurdunda bitdin, Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!
ÜÇ QARDAŞ (Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına)
Bir qardaş sağında, biri solunda, Təpəri dizində, gücü qolunda, Qardaşlıq məşəli yanır yolunda, Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan! * * * Xətai amalı bu gün oyaqdır, Nadirin əməli bu gün dayaqdır, İlhamın təməli bu gün mayakdır! Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan! * * * Zamanla yaşadıq xeyli qeylü-qal, Görməsin bir daha bu birlik zaval, Dağlara biryolluq qayıdır Hilal, Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
TUNCAYA
(Tuncayın timsalında !!!)
Tanrı tutub, ağ torpaqdan mayanı, Gündoğandan Günbatana sənindi! Nişan verib, yeddi günlük Ayını Əksi düşən tüm torpaqlar sənindi * * * Xəzəri ortaya düz qoyub nişan, Boynuna dolanan Hilal sənindi! Ən uca zirvələr, ən dərin göllər Ormanlar, dəryalar, düzlər sənindi! * * * Tanrının payıdı, lütf edib sənə, Tanrıya sarsılmaz inam sənindi! Ataya, Anaya, qocaya hörmət Sirdaşa sədaqət, güvən sənindi! * * * Zamanla hökm etdin tüm yer üzünə Hakimiyyət sənin, höküm sənindi! Aman istəyəni kəsmədin heç vaxt, Ən böyük ədalət, güzəşt sənindi! * * * Unutma ki, lap binədən belədi, Mərhəmətli, yuxa ürək sənindi! Xilas etdi, bağışladı ənamlar, Yamana yaxşılıq, ancaq sənindi! * * * Döyüşdə, düşməni alnından vuran, Süngüsü əlində ərlər sənindi! Savaşda, uçağı kəməndlə tutan, Qüvvəsi qolunda nərlər sənindi! * * * Dəli-dolu Türk oğullar cahana Bəxş etdiyi şərəfli ad sənindi! Adı gəlsə, yeri-göyü titrədən Qorxu bilməz, şanlı əsgər sənindi! * * * Çöldə simgə etdin Qurdu sancağa, Kəhər Atın ən yaxşısı sənindi! Ay-yıldızı nişan tikdin Bayrağa, Zəkalar, dühalar tümü sənindi! * * * Tutduğun yol tək Tanrının yoludu, Aydın zəka, tər düşüncə sənindi! Çoxu deyir, tay dünyanın sonudu, Fəqət bilməz, yeni dünya sənindi!!!
ANA DİLİM Bu şipşirin Ana dilim, Həm də qutlu sancağımdır! Min illərdir Ata Yurdun Sərhədini bəlirləyir… Ta Şumerdən üzü bəri, Dədəm Qorqud öyüd verib, Şah İsmayıl fərman yazıb, Qoç Koroğlu nərə çəkib… Ulu Babəkin fəryadı, Füzulinin ah-naləsi, Nəsimin şah nidası, Bu dildədir!!! Bu dil, Tomrisin dilidir; Layla deyib, Hökm verib… Min illərdir Ata Yurdun Sərhədinin keşiyində Əsgər kimi durub, bu dil!!! Ana dilim həm əsgərdir, Həm də sərhəd!!! Toxunulmaz bir tabudur!!! 19.02.2023. Bakı.
Bayramov Fərman Salman oğlu 1914 cü ildə Cəvanşir qəzasımın Şixəvənd kəndində ( İndiki Ağdam rayonunun Əlimədədli kəndi ) anadan olmuşdur.
O, babasının evində savadsızlığın ləğvi kursunda təhsil almışdır. O,1935 ci ildə Ağdam Pedoqoji məktəbinə daxil olmuş və 1938 ci ildə Ağdam pedaqoji məktənini bitirmişdir.
O, 1941 1945 ci illər Böyük Vətən Müharibəsinin iştirakçısı olmuşdur, qardaşlarının təhsil almalarında böyük rolu olmuşdur.
Bayramov Fərman Salman oğlu1954 cü ildən 1959 cu ilə qədər Əlimədədli kənd orta məktəbində direktor müavini olmuşdur.
O,1960 cı il sənədlərini Azərbaycan Pedaqoji İnistutunun fiologiya fakultəsinə təqdim edərək 1965 ci ilə qədər Azərbaycan Pedaqoni İnistutunun fiologiya fakiltəsində ali təhsil almışdır .
Bayramov Fərman Salman oğlu 1968 ci ildən 1985 ci ilə qədər Xaçınsu tikintisi fəhlə gənclər orta məktəbinin direktor olmuşdur.
Bayramov Fərman Salman oğlu Ağdam rayon kənd sovetinə 6 dəfə, 2 dəfə də Ağdam rayon sovetinə deputat seçilmişdir. O,dəfələrlə yuxarı rəhbərlik tərəfindən orden və medallarla mükafatlandırılaraq təltif olunmuşdur.
Bayramov Fərman Salman oğlu Maarif Nazirliyinin Fəxri fərmanına layiq görülmüşdür O,1989 cu ildə vəfat etmişdir,məzarı Ağdam rayonunun Əlimədədli kənd mazarlığındadır.
