SƏMAVİ DİNLƏR BAXIŞINDAN İNSAN QƏTLİ VƏ QƏTLİAMLAR
Yer üzündə ilk insan qətlinin ibtidası elə ilk insanın yaranmasından başlasa da bəşəri cinayətlər, soyqırım faciələri bugün də davam etməkdədir.İnsanlığa qarşı törədilən bu faciələr bəşəriyyəti və onun gələcəyini təhdid edən soyqırımı akt kimi qiymətləndirilir.Tarixin müxtəlif mərhələlərində kütləvi insan qətliamları, bəşəri cinayətlərlə bağlı bir çox kədərli nümunələr vardır. İnsanlığa qarşı törətdilən amansız qətliamların baiskarları tarixin zibbiliyinə atılmış, Tanrı tərəfindən də bəşəriyyət tərəfindən də əbədiyyətə qədər lənətlənmişlər. Tarixi mənbələr, o cümlədən müqəddəs kitabların mətinləri bu qətl və faciələr haqqında bilgilər, əhvalatlar nəql edir ki, bu qətliamları və onları törədənləri bəşəriyyət heç vaxt unutmasın, insanlar bu hadisələrdən örnək götürsünlər.
Baxmayraq ki, bütün dinlər insanı ən dəyərli vaqrlıq hesab edir, insanın həyat haqqının, yaşamq hüququnun müqəddəsliyini təlim edir. Heç bir halda günahsızların, dinc insanların qətlinə nəyin ki bəraət qazandırır əksinə buna rəvac verənlərin həm bu dünyada lənətlənəcəyini, həm də İlhi Ədalətin bərqərar olacağı axirət dünyasında mühakimə olanacaqlarını açıq şəkildə müqəddəs kitablarda bəyan edir.
Sözsüz ki, insan qətli cinayətlərinə İslam dininin münasibətini anlmağımız üçün ilk növbədə Qurani Kərimin kainatdakı bütün yaratılışlara, bu yartılışlar içərisində xüsusi hörmətə layiq bilinən insana verdiyi dəyərlərə baxmalıyıq. Uca yaradan insana yüksək ehtiram göstərərək İsra surəsinin 70-ci ayəsində buyurur: Biz, Adəm oğullarını hörmətli etdik, onları quruda və dənizdə (minik üstündə) daşıdıq, onlara pak ruzilər verdik və onları yaratdıqlarımızın çoxundan xeyli üstün elədik. Qurani-Kərimə görə insanın xəlq edilməsinin əsas məqsədlərindən biri də insanın yer üzərində Allahın xəlifəsi- canişini olmasıdır. Bəqərə surəsinin 30-cu ayəsində Allah Tala buyurur: Sənin Rəbbin mələklərə: “Mən yer üzündə bir canişin bərqərar edəcəyəm!” – dedikdə, onlar: “Biz Səni həmd-səna ilə təriflədiyimiz və Səni müqəddəs tutduğumuz halda, Sən orada fəsad törədib qan salacaq bir kəsmi yerləşdirəcəksən?” – söylədilər. O dedi: “Şübhəsiz ki, Mən sizin bilmədiklərinizi bilirəm!”
Heç şübhəsiz ki, bütün səmavi dinlərin kəlamlarında insan ən dəyərli varlıq hesab olunur, insan qətli və qətliamlar Uca Yaradana qarşı həddi aşma və Ona qarşı üsyankarlıq hesab edilir. İslam dininin təlimlərinə görə insanın yaşmaq hüququ ən dəyərli,ən müqəddəs hüquqdur. Məhəmmdə peyğəmbər(s) hədis kəlamının birində buyurur:Hər müsəlmanın bir başqa müslümana qanı, malı namusu haramdır.
İslam dini hər bir insanın yaşamq hüququnu toxunulmaz hesab edir, hətta ana bətnində körpənin də. Bunun üçün ilk olaraq fərdlərin özü , ikincisi cəmiyyət, üçüncüsü isə dövlət bu hüquqları qorumalı, onun təcavüzə məruz qalmasından mühafizə etməlidir. Bu hüquqların təmini və qorunması üçün İslam dini bir sıra huquq qaydaları təsis etmişdir. Belə ki İslam dini müəyyən olunmuş hallar istisna olmaqla insan qətlini qadağan edir. Qurani Kərimin əl-Ənam surəsi 151-ci ayədə buyurulur: (Ya Rəsulum!) De: “Gəlin Rəbbinizin sizə nələri haram etdiyini deyim: Ona heç bir şərik qoşmayın; ata-anaya yaxşılıq edin; kasıblıq üzündən uşaqlarınızı öldürməyin. Sizin də, onların da ruzisini Biz veririk. Açıq və gizlin pis işlərə yaxın düşməyin. Allahın (qətlini) haram buyurduğu cana qıymayın (müsəlman və ya əhli-zimməni haqsız yerə öldürməyin). (Allah) bunları sizə tövsiyə etmişdir ki, bəlkə, düşünüb anlayasınız!
İslam dinində insan qətlinin hüquqi cəzaları
İslam dinində insan həyatını qorumaq müsəlman hüquq sisteminin (şəriət) əsas məqsədlərindən biri sayılır. Buna görə də insanın ilk yaradılışından bu yana insan canına qıymaq ən böyük günahlardan biri hesab olunmuşdur. Uca Yaradan Qurani Kərimin Maidə surəsinin 27-30-cu ayələrində buyurur: Onlara Adəmin iki oğlunun gerçək əhvalatını oxu. O zaman ikisi də qurban vermiş, onların birindən qəbul edilmiş, digərindən isə qəbul edilməmişdi. Qurbanı qəbul olmayan oğlu öz qardaşına demişdi: “Səni hökmən öldürəcəyəm!” Qardaşı da ona belə demişdi: “Allah ancaq müttəqilərdən qurban qəbul edər! Sən məni öldürmək üçün mənə əl qaldırsan da, mən səni öldürmək üçün sənə əl qaldıran deyiləm. Həqiqətən, mən aləmlərin Rəbbi Allahdan qorxuram.Mən istəyirəm ki, sən, həm mənim günahımı, həm də öz günahını üzərinə götürəsən və Od sakinlərindən olasan. Zalımlara veriləcək cəza budur”. Nəfsi onu qardaşını qətlə yetirməyə vadar etdi və o da nəfsinə tabe olaraq onu öldürdü və ziyana uğrayanlardan oldu.Heç şübhəsiz ki,bu ayələr bir sıra mənalara dəlalət edir. Belə ki, bir insanı qətl etməkdən çəkinmək Allah qorxusundan, təqvadan, inancdan və insanın həqiqi imana sahib olmasından irəli gəlir. Günahsız bir insanın qətlinə bais olan bir kəs axirət dünyasında əzaba düçar qalacağını bildirir. Belə bir günahı işləyən kəs Allah yanında da ziyana uğrayanlardan olacaqdır.
Qurani Kərim ümumiyyətlə rəngindən, irqindən, dinindən və ictimai statusundan aslı olmayraq heç bir insanın digər bir insanı qətl etməməsini vurğulayır. Heç şübhəsiz ki, burada ilahi xitab hər kəsə yönəlibdir. Uca Yardan Maidə surəsinin 32-ci ayəsində buyurur: Kim bir adamı öldürməyən və ya yer üzündə fəsad törətməyən bir şəxsi öldürərsə, sanki bütün insanları öldürmüşdür. Kim də onu ölümdən xilas edərsə, sanki bütün insanları xilas etmiş hesab olunar. Məhəmməd (s) peyğəmbərdən rəvayət olunan bir hadisədə nəql olunur ki, Peyğmbərin zamanında Mədinə şəhərində bir nəfər müəmmalı şəkildə qətlə yetrilir, onun kim tərəfindən qətl edildiyi məlum olmur. Peyğəmbər (s) kürsüyə qalxır və belə deyir: Ey cammat, mənim də sizin içinizdə olduğum halda, bir nəfər insan qətlə yetirilir, və onu öldürən kimdirsə də bilinmir!!?? Əgər yerdə və göydə olanlar yığılb bir nəfəri haqsız yerə qətlə yetirsələr Allah ondan ötrü insanların hamısını cəzalandırar, əzaba düçar edər! Hədisin məzmunundan açıq görünür ki, bu qayda hamıya şamil olunur. Burada öldürülənin müsəlman yaxud qeyri müsəlman olmağının heç bir fərqi yoxdur. Həzrəti Məhəmməd peyğəmbər qeyri müsəlmanları (əhli zimmə, muahhid-müsəlman torpaqlarında yaşayan qeyri-musəlman ) xüsusi olaraq qeyd etməklə aşağıdakı hədisdə buyurmuşdur: Kim bir muahidi (müsəlman toplumunda yaşayan qeyri müsəlman) qətlə yetirərsə Cənnətin qoxusunu da duymaz, halbuki, onun qoxusu 40 illik məsafədən duyular.
Göründüyü kimi, yuxarıda qeyd olunan bu hədisin hökümü Qurani- Kərimin Nisa surəsinin 93-cü ayəsində gələn hökümlə birdir. Belə ku Ayədə deyilir: Hər kəs qəsdən bir mömini öldürərsə, onun cəzası içərisində əbədi qalacağı Cəhənnəmdir. Allah ona qəzəblənər, onu lənətləyər və onun üçün böyük bir əzab hazırlayar. Belə bir qətldə iştirak edən də eyni cəzaya yaxalanacaqdır. Belə ki Həzrəti Məhəmməd peyğəmbər bir digər hədisdə buyurur ki, kim bir müsəlmanın ölümünə adi bir sözlə də olsa baiskar olarsa axirət günündə Allahın qarşısına iki gözünün arasında “Allahın mərhəmətindən ümüdü kəsilmiş yazılaraq çıxar” .
Qurani-Kərimin ayələrinə və Məhəmməd(s) peyğənbərin kəlamlarından açıq aydın görünür ki, İslam dini günahsız bir insanın öldürülməsini qadağan edir. Qəsdən və ehtiyatsızlıq səbəbindən baş vermiş ölüm hadisələri üçün isə cəza və qaydalar qoymuşdur. Bu halda Qurani Kərim dini və dünyəvi baxımdan həmin şəxsin necə davranmağını açıqlayan qaydalar müəyyənləşdirir. Uca Yardan Nisa surəsinin 92-ci ayəsində buyurur: Xəta istisna olmaqla heç bir möminə başqa bir mömini öldürmək yaraşmaz. Hər kəs səhvən bir mömini öldürərsə, bir mömin kölə azad etməli və ölənin ailəsinə qanbahası verməlidir. Onların sədəqə verməsi (qatili əfv etməsi) isə istisnadır.
Həmçinin İslam hüququ cəzanı, törədilən cinayətin miqdarına bərabər olmasını müəyyən etmişdir. Allah tala Bəqərə surəsinin 178 –ci ayəsində büyurur: Ey iman gətirənlər! Öldürülənlərə görə qisas almaq sizə fərz edildi. Azad şəxs azad şəxsin, qul qulun, qadın da qadının əvəzində (öldürülə bilər). Kim (öldürülənin) qardaşı (varisi) tərəfindən hər hansı bir şəkildə bağışlanarsa, adətə görə rəftar etməli və ona xoşluqla qanbahası verməlidir. Bu, Rəbbinizdən bir asanlıq və mərhəmətdir. Bundan sonra kim həddi aşarsa, onun üçün şiddətli bir əzab vardır.Bundan sonra isə haqsız yerə öldürülənlər barədə ümumi hökm müəyyənləşdirir, Allah Tala Ənam 151-ci ayədə buyurur: Allahın (qətlini) haram buyurduğu cana qıymayın (müsəlman və ya əhli-zimməni haqsız yerə öldürməyin). (Allah) bunları sizə tövsiyə etmişdir ki, bəlkə, düşünüb anlayasınız!
Yəhudilik və Xiristianlıq insan qətlinin qadağan olunduğunu təlim edir
Səmavi kitablardan məlum olduğu kimi, ilk insan qətli elə ilk insan toplumunun yarandığı vaxtlardan baş vermişdir. Heç şübhəsiz bu qətl ilk insanlar arasınada ortya çıxan ziddiyyətli fikirlər, istəklər və ehtiraslar səbəbindən baş vermişdirş. İlk insan qətli barədə bütün qədim şəriətlərdən (qanunlardan) və dinlərdən əhvalatlar və qissələr nəql olunmaqdadır.
Tövrat insan qətlinə və xəsarət yetirilməyə görə cəzalar təlim edir. Yəhudilik insan qətlinin baş verdiyi fərqli sütuatisyaları fərqləndirir. Belə ki, Tövrat baş vermiş cinayətin dərəcəsinə uyğun olaraq qəsdən adam öldürmə, yaxud səhvən adam öldürməni ayırır, hər birinə ayrı-ayrı xüsusi cəza növləri nəzərdə tutur.Tövratın mətnlərində ölüm cəzasına məhkum olunanlar və bədən xəsarətləri yetirənlərin cəzaları barədə Çıxış 21 mətnlərində bildirilir: 12Adam vurub öldürən şəxs öldürülməlidir. 13 Lakin o şəxs öldürmək qəsdində olmasa və ölüm Mənim iznimlə olsa, o zaman onun üçün bir yer təyin edərəm ki, oraya pənah gətirsin.14 Bir adam başqa adamı qəsdən hiylə ilə öldürsə, o adamı hətta Mənim qurbangahımdan götür ki, öldürülsün. 15Atasını yaxud anasını döyən adam öldürülməlidir. 16 İnsan oğurlayıb satan yaxud saxlayan adam öldürülməlidir.17Atasını yaxud anasını söyən adam öldürülməlidir. Yəhudilik və onun əsas kitabı olan Tövratda iman gətirənlərdən başqalarına sayğı, ədalətlilik, əməllərində qərəzsizlik, səbirli, təvazökar olmaq kimi əxlaqi sifətlərin olması tələb olunsa da Tövrat insan həyatının dəyərini nəzərə alaraq öz təlimlərində istisnasız olaraq, insan qətlinin və xəsarətinin bütün hallarıda qisas cəzasını hökm edir, onlardan hər hansı biri üçün qarşı tərəfin bağışlanması hökmünü nəzərdə tutmur.
İncil insan qətlinə və xəsarət yetirilməyə görə cəzalar təlim edir. Əhdi-ətiqə gəlincə isə, o haqsız yerdə insanın qətlə yetirilməsini qadağan edir. Əhdi-Ətiqin Çıxış mətnin 10 vəsiyyətində insanın insanı qətl etməsininin qadağan edildiyini görürük . 13 Qətl etmə. 14 Zina etmə. 15 Oğurluq etmə. 16 Heç kimə qarşı yalandan şahidlik etmə.
Bundan başqa Əhdi-Ətiq bizə Adəm övladıları arasında ilk insan cinayəti olaraq Qabilin öz qardaşı Habili necə öldürdüyünü və Allahın Qabili bu cinayətə görə necə cəzalandırdığını nəql edir:8 *Sonra Qabil qardaşı Habilə bir söz dedi və onlar çölə getdilər. Orada Qabil qardaşı Habilin üstünə hücum çəkib onu öldürdü. 9 Sonra Rəbb Qabildən soruşdu: «Qardaşın Habil haradadır?» O dedi: «Bilmirəm, məgər mən qardaşımın keşikçisiyəm?» 10 * Rəbb dedi: «Sən nə etdin? Qardaşının qanının səsi torpaqdan Mənə fəryad edir. 11 İndi sən torpaqdan lənət aldın; o torpaq ki sənin əlinlə tökülən qardaş qanını udmaq üçün ağzını açdı. 12 Torpağı becərdiyin zaman o daha gücünü sənə verməyəcək. Yer üzündə qaçaq və sərgərdan olacaqsan». 13 Qabil Rəbbə dedi: «Cəzam çəkə biləcəyimdən daha artıqdır. 14 Bax bu gün Sən məni torpaqdan qovursan. Mən də Sənin hüzurundan gizlənib yer üzündə qaçaq və sərgərdan olacağam. Ancaq kim mənə rast gəlsə, məni öldürəcək». 15 Rəbb ona dedi: «Xeyr! Kim Qabili öldürsə, ondan yeddi qat intiqam alınacaq». Rəbb Qabilə bir əlamət qoydu ki, ona rast gələn kəs onu öldürməsin.
Əhdi-Ətiq Çıxış 21 mətninin 12-ci kəlamda insan qətli qadağan edilir, o cümlədən insan qətlinin cəzasını da müəyyənləşdirir . Buna görə də orada qisas cəzasının tətbiqinə hökm verilir- Kim öldürsə, öldürülməlidir. Orada oxuyuruq: Adam vurub öldürən şəxs öldürülməlidi.
Əhdi-Cədidə gəlincə isə, orada, Matta 21-23 kəlamlarında İsa Məsihdən qətlin və qatilin cəzası barədə təkidlə nəql olunur. Bu Kəlamlarda İsa Məsih nəinki qətli qadağan edir, O cümlədən insan qətlinə gətirib çıxaran, qəzəb xüsusiyyətini də qadağan edir, bu xususiyyəti daşıyanı ölüm cəzasına layiq bilinir: (Hirs və qətl) Siz qədim zamanlarda adamlara “Qətl etmə, kim qətl edərsə, mühakiməyə məruz qalacaq” deyildiyini eşitmisiniz.Mənsə sizə deyirəm ki, qardaşına hirslənən hər kəs mühakiməyə məruz qalacaq. Kim qardaşına “axmaq” deyərsə, Ali Şuranın hökmünə məruz qalacaq. Kim qardaşına “səfeh” deyərsə, cəhənnəm oduna məruz qalacaq.(21)
Səmavi dinlərin təlimlərindən məllum olur ki, müqəddəs kitabların heç biri insan qətlini, insan soykökünün məhv edilməsini təşviq etmir, əksinə insan qətlini qadağan edir. Günhasız insan qətlinə bais olan kəsə həm bu dünyada həm ölümdən sonrakı dünyada şiddətli cəza vəd etməklə insanları bu təhlukəli əməllərdən çəkindirir. Eyni zamanda insanları yaxş işlər görməyə, gözəl əməllər işlətməyə təşviq edir. Səmavi kitablara məxsus inancın əsasları insanları Allahın varlığına və birliyinə, mələklərinə, peyğəmbərlərinə, axirət gününə, cənnət və cəhənnəmin varlığına iman etməyə dəvət edir. Ardınca isə ardıcıllarını humanizm prinsiplərinə söykənən fədakarlıq, təvazökarlıq, sevgi, mərhəmət, qərəzsizlik, başqalarına sayğı, dürüstlük, hər cür haqsızlıqdan çəkinmək, ədalətli olmaq, vicdanlı davranmaq və s kimi əxlaqi dəyərlərə çağırır
Bizim əzizimiz ELŞƏN İnsan üçün bir çox xüsusi günlər vardır amma bu gün tək sənin üçün yox, bütün səni sevənlər üçün xüsusi və xoş bir gündür. Bu gün sənin ad günündür Sağlam, dinc bir həyat keçir, ELŞƏN Hər yeni ildə uğurların və xoşbəxtliyin artsın. Bu zaman müvəffəqiyyət nərdivanını ehtiyatla qalxmalısan. Biz səni çox sevirik. . Arzu edirik ki, bu gün arzuladığın bütün arzuların gerçekleşsin. Geleceyini düzelden her yeni gün, bir evvelkinden daha gözel, isteklerine uyğun ve seni xoşbext edecek şekilde olsun! Arzu edirik kədər səndən uzaq olsun və gələcək günlər daim sənə yaxşı əhval-ruhiyyə bəxş etsin!
Sağlamlıq, xoşbəxtlik və uğur dolu bir ömür arzulayırıq. Bu yeni yaşında ömürünün ən gözəl və xoş günlərini yaşayasan. Qəlbin nə ilə döyünürsə, hər doğan günəş sənə onu gətirsin Yeni yaşında sənə unudulmaz gözəl xatirələrlə dolu bir həyat arzulayırıq.
Sevdiyin insanlarla arzuladığın həyatı yaşayasan Elşənimiz .Qoy her zaman qəlbin sevgiylə, həyatın ümidlə dolu, cibin pulla və həyatın ümidlə dolu olsun. Bu doğum günündə sənə sonsuz xoşbəxtlik, sadiq dost, gözəl həyat və saf məhəbbət arzulayırı. Qoy hər zaman süfrən ruzili, ruzin bərəkətli, cibin pullu, sevdan qanadlı, bextin atlı olsun. Yeni ömür səhifən xoş xatirələrlə dolu olsun, xəyalların gerçək olsun. Yaşa! Sev! Gül! Bunlar əskik olmasın yaşamından. Yaşın neçə olursa olsun hər şeyin ən gözəli səninlə olsun. Xoşbəxt gələcəyə və sevgi dolu yaşlara qədəm qoyasan.
Hər zaman tortun ətrafında sevdiklərin, ürəyində sevgi, ən gözəl arzuların ətrafında olsun. Ən müqəddəs rəqəm 7 yaşın mübarək. Ad günün mübarək, əzizimiz ELŞƏN.
GƏL, BU DƏRDƏ DÖZ DƏ YAŞA… Hanı qoşun, hanı ləşkər? Tək qalbdı iki Paşa… Baiskarı kimdi, bilməm, Kaş dönəydi özü daşa… Gəl, bu dərdə döz də yaşa… Gəl, bu dərdə döz də yaşa… * * * Əlim üzümdə qalıbdı, Sözüm ağzımda qalıbdı, Arzum gözümdə qalıbdı, Qanım gözdə dönüb yaşa… Gəl, bu dərdə döz də yaşa… Gəl, bu dərdə döz də yaşa… * * * Ustacam, artıb ələmim, Ta yazmır, sınıb qələmim, Hər gün də artır sələmim, Eşqim düzdə dönüb quşa… Gəl, bu dərdə döz də yaşa… Gəl, bu dərdə döz də yaşa… 17.07.2020. II FX. Bakı.
TORPAQ BİZİ GÖZLƏYİR… Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Yadıma xırdaca günahım düşdü… Yanında boş yerə tamahım düşdü… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… “Hazırdır məzarlar”, – eyindən keçir… Yanına gələn yol çiyindən keçir… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Bu süslü “otaqlar” xiffət eyləyir… “Daş yastıq yataqlar” minnət eyləyir… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Səngər, məzar ortaq bizi gözləyir… Qardaş, Ana torpaq bizi gözləyir… 23.08.2020. – Bakı. (II F.X.)
VARMIŞ Nə deyim, Allahım sən bilən haqqdır, Görəcək günləri görmək də varmış… Elçini, İlqarı alıb yanına, Zaura sən gözlə, demək də varmış… * * * Gözün biri gülür, biri ağlayır, Ağlaya-ağlaya gülmək də varmış… Poladı, Şükürü alıb yanına, Zaura sən gözlə, demək də varmış… * * * Şükür yazdığına, şükür qismətə, Dərdin acısını sevmək də varmış… Həmdəmi, Rəşadı alıb yanına, Zaura sən gözlə, demək də varmış… 31.10.2020. Bakı.
DAHA TƏK DEYİLSİNİZ Yenə də görüşə gəlmişəm, Qardaş! Gözün biri gülür, biri ağlayır… Daha tək deyilsiz, təsəllidir bu, Bir yandan mənzərə ürək dağlayır… * * * Qəribə bir hüzur çuğlayır məni, Yanında hər nəfəs ruha töhfədir. Vətən kitabını vərəqləyirəm, Burada hər məzar bir səhifədir… * * * İgid, ər oğullar toplanıb bura, Bütün çöhrələrdə, təbəssüm, qürur… Tək-tək sıralanan bu baxışların, Hər biri özünə bir dastan qurur… * * * Yenə də görüşə gəlmişəm, Qardaş! Gözün biri gülür, biri ağlayır… Daha tək deyilsiz, təsəllidir bu, Bir yandan mənzərə ürək dağlayır… 29.12.2020. Bakı ş. II FX.
SƏKKİZİ SONSUZLUQ ELƏDİ İLQAR Xoşbəxtlər günündə doğulmuşdu o, Təqvimin bu günü İlqar günüdür! Ölməzlər günündə doğulmuşdu o, Təqvimin bu günü İlqar günüdür! * * * Bu gün doğum günü, yaşar əbədi, Eliynən bir ünü, yaşar əbədi, Sonsuzluğa yönü, yaşar əbədi, Təqvimin bu günü İlqar günüdür! * * * Zaur tək yüzləri bir çətən oldu, Çoxu arzuladı, o yetən oldu, Vətən torpağında o, bitən oldu, Təqvimin bu günü İlqar günüdür! 08.05.2021. Bakı.
İLQAR Qəhrəman olmaq üçün Gəlmişdi Yer üzünə. Silahı sevgi idi, Qonmuşdu nur üzünə. * * * Verdilər İlqar adın, Böyüdü üzdə vüraq. Fəxriydi dostun, yadın, Əhdinə düzdü İlqar. * * * Ananın sevinciydi, Obanın şan-şöhrəti. Ziyası oldu xalqın, Əritdi zin-zülməti. * * * Gətirdi gedişiylə Şərəfi, şanı bizə. Qollara qüvvət oldu, Təpəri yetdi dizə. * * * Məzara düşən gün o, And içdi mərd oğullar: -“Bu qanı alacağıq, Sən rahat uyu, İlqar!” * * * İgidlər tutdu sözün, Bir gündə döndü zaman. Göstəriş verildi ki, Düşmənə yoxdur aman! * * * Çin oldu arzuları, Qarabağ oldu azad. Uyuyur rahat indi, Şəhidim indi rahat… 21.06.2021. Bakı.
O GÜN Hər şey belə başladı, Gülə-gülə getmişdin… Döndün üzdə təbəssüm, Çöhrənə həkk etmişdin… * * * Tək getmişdin gedəndə, Yüz min olub qayıtdın… Özün getdin yuxuya, Milyonları oyatdın… * * * Hər şey belə başladı, Bütün xalq həmdəm oldu… Cümlə aləm toplandı, Azərbaycan cəm oldu… * * * Yuxudaykən əbədi, Yatmışlara qalx dedin… Vətənin qara dərdin Al boyayıb, ağ etdin… * * * Girib torpaq altına, Çıxartdın üzə nə var… Bir gedişə mat idi, Taxtada tüm fiqurlar… * * * Tarixində satrançın Bəlkə də bu oldu ilk… Qarşısında bir topun, Vəzir olmuşdu fillik… * * * Hər şey belə başladı, Qonaqların sığmadı O gün həyət-bacana, Məmləkəti çuğladı… * * * Başlanan yol qapından, Şuşayadək uzandı… Vətən oğlun itirdi, Torpağını qazandı… * * * Belə şanlı hekayət, Tarixdə bir, ya iki… Lap başqası varsa da, Möcüzədir bizimki … * * * Bu dastanı qanıyla Yazdı ərlər, ərənlər… Bu kitabın qədrini, Bilir yazmaq bilənlər… 14.07.2021. Bakı.
QARDAŞ Sən gəzən yerlərə gəlmişəm, Qardaş! Qanın axan yerdə lalə bağrı qan. İlk sübh şəfəqində çatmışam bura, Rəngindən rənginə qatıb oğru dan. * * * Lənət o günə ki, açıldı səhər, Namərdin dişinin dibində zəhər, Dilində boğazdan yuxarı qəhər, O müdhiş yalanı dedi doğrudan… * * * İndi bu kol-kosun nə günahı var? Çəlləyə çiv olan palıd günahkar! Ətrafda dağ-daş da ağlayır zar-zar… Bülbüllər dilini udub qorxudan… * * * Nə yaxşı bu “tale”, “qismət” sözü var, Sığınıb onlara olduq gözü dar, Lap bilmək istəsən düzü ay İlqar, Hamının yaradır qəlbi ağrıdan… * * * Ustaca təsəlli oğlunla qızın, Biləsən, itməyib çörəyin, duzun, Haçansa yenə də doğsa ulduzun, Hilalı boylanır hər gün Ağrıdan… 07.07.2022. Azərbaycan.
O, şirin yuxudaydı. İki il olardı ki, belə rahat yataqda yatmırdı. Orduya çağrılan gündən döyüşün, lap qaynar yerinə düşmüşdü. Hər an yan-yörəsində partlayan düşmən mərmilərinin uğultusundan, yeri-göyü lərzəyə gətirən ağır topların gurultusundan yuxusu ərşə çəkilmişdi. Bu gün isə, o, döyüş bölgəsindən uzaqda, doğma evlərində, anasının səliqə ilə hazırladığı yataqda rahatca yuxuya getmişdi. Kənardan baxan olsaydı düşünərdi ki, o, ömründə heç beləcə yatmamışdır.
Fəyazı yaxşı xidmətinə görə komandiri üç günlüyə məzunuyyətə buraxmışdı. O da, bu fürsətdən istifadə edərək, doğulub boya-başa çatdığı Qamışlığöl kəndinə, anasını görməyə gəlmişdi.
Oğlunun şirin-şirin yatdığını görən ana da, barmaqlarının ucunda ev-eşikdə gəzib-dolaşırdı ki, ciyərparasının yuxusunu qaçırtmasın. Arada da ürəyi ilə tablaşmayıb, balasının yatağına yaxınlaşar və bu iki ildə görmədiyi əsgər balasının sərtləşmiş, kişiləşmiş sir-sifətinə tamaşa edərdi.
Ana ehmalca davranırdı ki, oğlu yuxudan ayılmasın. Bilirdi ki, soyuq səngərdə, düşmənlə göz-gözə dayanan əsgərin yeməkdən çox şirin yuxuya ehtiyacı olur. Amma ana ürəyi narahat idi. Odur ki, oğlunun üstünə örtdüyü güllü yorğanı ehmalca qaldırdı. Oğlunun geniş sinəsinə, boyun-boğazına diqqətlə baxdı. Nə axtardığını heç özü də bilmirdi, amma baxırdı. Bir azdan dərindən nəfəs alıb xəfifcə gülümsədi və nəmlənmiş gözlərini yaylığının ucuyla qurulaya-qurulaya: – Şükür sənə, ilahi!.. – deyə pıçıldadı. O rahat olduğundan əyilib oğlunun alnından öpdü.
Bir azdan Fəyaz yatağında üzü üstə çöndü. Elə bu vaxt ananın gözləri onun kürəyindəki dərin yara yerinə zillənib qaldı. Güllə yarası idi. Ana titrək barmaqlarını yaraya toxundurdu. Sonra o, təlaş içində öz-özünə sual etdi: – Niyə görə Fəyaz bu barədə mənə bir söz deməyibdir? Axı, dünən onu çox sorğu-sual etdim. –Yox, bu yara elə-belə yaraya oxşamır. Olmaya, dilim-ağzım qurusun, – deyə ana pıçıldadı, olmaya oğlum düşmən qabağından qaçarkən vurulub?! Sonra nə fikirləşdisə: – Yox, ola bilməz, mənim oğlum düşmən qabağından qaçan oğullardan deyil!..- deyə o, öz-özünə toxtaqlıq verdi.
Əyilib dodaqlarını yavaşca yaraya toxundurdu. Hələ də tam sağalmamış yarasına isti nəfəsin toxunduğunu hiss edən Fəyaz gözlərini açdı və anasını başı üstə görcək yerindən dikəldi:
– Nədi, ay ana, niyə ağlayırsan? – soruşdu.
Ana gözlərinin yaşını yaylığının ucuyla qurulayaraq:
– Heç, ağrın ürəyimə, sənə baxırdım. … Bir də ki… – deyə ana sözünün ardını udaraq köks ötürdü və nəmli gözlərini oğlunun gözlərinin içinə dikdi.
– Nə olub sənə, ay ana? – deyə Fəyaz anasının əllərini ovcunun içinə alıb sığalladı.
– Sənə qurban, kürəyində güllə yarası gördüm, o nədir elə?
Fəyazın sifəti ciddiləşdi, o başını sinəsinə endirib dərindən ah çəkdi.
– Bilirsən, ana, o zəhrimara qalmış yara məni çox narahat edir. Doğrusu, utanıram. Elə gün olmasın ki, bu barədə fikirləşməyim. Kaş, o gün mən də döyüşçü dostlarım kimi həlak olaydım. O döyüşdən təkcə mən salamat çıxa bildim. Onda hər şey gözlənilmədən oldu. Düşmən bizi mühasirəyə alıb dördbiryandan üstümüzə güllələr yağdırırdı. Onlar bizdən qat-qat çox olsalar da, axıra kimi döyüşdük. Döyüşçü dostlarımın hamısı igidliklə həlak oldular. Mən də kürəyimdən yaralandım. Lənətə gəlmişlər, arxadan vurdular məni. Gözlərimi açanda, artıq özümü qospitalda gördüm. Kürəyimdən yaralandığımı biləndə, xəcalət çəkdim, özümü öldürmək istəyirdim, imkan vermədilər.
Firəngiz ana oğlunun boynunu qucaqlayıb onun gözlərindən öpdü. Ana qəlbi bir anlıq da olsa rahatlıq tapdı.
– Fəyaz, oğlum, allah xatirinə belə danışma, mənim səndən başqa kimim var? Ümidimi təkcə sənə bağlamışam, elə demə, qadan ürəyimə. Məyər səni tanımırlar, qəzetlər elə hey səndə yazır? Yadındadı, Ağdərədə gedən döyüşlər zamanı səndən verliş hazırlamışdılar. O, əsgər paltarı geyən qızın adı nə idi?! Bilirsən, o qız sənin igidliyindən necə də ağızdolusu danışırdı? Neçə nəfər düşmən əsgəri öldürməyindən, nə qədər tank vurmağından elə danışırdı ki… – Hə, bir də dedi ki, “səni evdə gözləyənin varmı?!” Sən də onun atmacasını başa düşmədiyindən, – “ hə, əlbəttə, anam gözləyir” – dedin. Qız sənin bu sözlərinə o qədər güldü ki… Xatırlayırsan?! Onda hamı mənə göz aydınlığı verib təbrik edirdilər. Deyirdilər ki, bəxtəvər başına oğlun qəhrəmandı e…
Hər ikisi, ana da, bala da bu söhbətdən sonra bir az rahatlıq tapdılar.
Bir neçə gündən sonra Fəyaz yenidən döyüş bölgəsinə qayıtdı. Vəziyyət bir az da çətinləşmişdi. Ölüm-itim xəbərlərinin ardınca kəndlərə, qəsəbələrə əsgər tabutları gəlməyə başladı. Ana gecə-gündüz Allaha yalvararaq, ona balasını qorumağı dua edirdi.
Belə günlərin birində, axşamüstü onların həyətində bir əsgər maşını dayandı. Sonra bir neçə maşın da həyətə girdi. Maşınlardan düşənlərin çoxu hərbiçi, qalanları isə mülki geyimli rayonun rəhbər işçiləri idilər. Onların arasından bir zabit ağır addımlarla yeriyərək anaya yaxınlaşdı və gücl eşidiləcək səslə:
– Ana, oğlun Fəyazı gətirmişik!- dedi. Sonra o, farağat vəziyyət alıb: – Fəyaz qəhrəmancasına…
Zabit sözünün ardını deyə bilməyib udqundu. Ətrafı ölü sükunət bürüdü. Elə bir səssizlik yarandı ki, bu səssizlik hamının canını üşütdü. Hamı özünü Fəyazın ölümündə günahkar bilərək başını aşağa salıb ananın qınayıcı baxışlarından yayınmaq istəyirdilər.
Zabitin pıçıltıyla dediyi sözlər ananın qulaqlarında bomba kimi partladı. Onun gözlərinə qaranlıq çökdü, hər yan bir anlıq qatı zülmətə büründü. Ana ayaqüstə dura bilməyib səndələdi.
Zabit cəld irəli yeriyib, onun qolundan tutdu və yavaşca yerə oturtdu. Ananın bədəni əsim-əsim əsirdi. Bir anın içindəcə yazıq arvad, canki yumağa dönmüşdü.
Səs-küyə qonşular axışıb gəldilər, həyətdə adam əlindən tərpənmək olmurdu.
Əsgərlər Fəyazın tabutunu maşından endirdilər. Ana tabutu görən kimi güclə yerindən qalxdı və titrək addımlarla oğlunun tabutuna yaxınlaşdı. O üzünü tabuta söykəyərək hönkürdü. Ananın hönkürtüsünə qonum-qonşular da qoşuldular. Birdən Firəngiz ana nə fikirləşdisə tabutun qapağını qaldırmağa çalışdı. Ətrafdakılar ona mane olmaq istədilər.
Ana fəryad çəkdi. Zabit irəli yeriyib adamları anadan araladı və tabutun qapağını götürüb kənara qoydu.
Ana titrəyən əllərini oğlunun bumbuz sifətinə toxundurdu, alnına dağılmış gur, qara saçlarını sığalladı. Birdən, gözləri oğlunun alnındakı güllə yarasına sataşdı. Güllə Fəyazın alnının ortasını dəlib keçərək, başının yan tərəfindən iri, qanlı şırım açmışdı.
Firəngiz ana əyilib oğlunun yaralı alnından öpdü. Sonra başını qaldırıb, üzünü həyətdə toplaşan adamlara tutaraq:
– Camaaat… Bir bura baxın!- dedi. Düz alnından dəyib e, güllə… Utanıb, vallah, balam utanıb başını yana əyməyə. Anası ölsün Fəyazın, keçən dəfə güllə kürəyindən dəymişdi, elə xəcalət çəkirdi ki…
Hər anımız Vətən dedi… Candı Şəhid,axan qandı Şəhid, Vətəndi şəhid, Azəribaycandı şəhid! Hər zaman döyməyə borclu olduğumuz bir qapı var, Şəhid qapısı… Ruhu o ocaqlarda dolaşan, yeri hər zaman yuxarı başda olan, valideyinlərinin fəxri olan Şəhidlərimiz.. Bu gün Birinci Qarabağ müharibəsinin şəhidlərindən biri, rayonumizun fəxri olan Rəhimov Vahid Rasim oğlunun ailəsini ziyarət etdik. 19 illik qısa ömürü ilə tarix yazan şəhidimizin döyüş yolu Ağdərədən başlayıb, Çıldıran uğrunda gedən döyüşlərdə bitib. Çox qısa, yarım qalan bir tale…
Səliqəli, kiçik, sakit bir həyətə daxil olduq. Bizi qarşılayan boyunu bükük Ata, Ana….
Vahidin qısa, ancaq əbədi həyat yolundan danışdıqca gözümdən qaçmayan Rasim dayının dayanmadan sildiyi göz yaşları oldu.. Qarşımızda düz 30 il həsrət dolu illər yaşadığı açıq aşkar bilinən, gözlərini yerdən qaldırmayan, boynunu büküb oturmuş bir Ata vardı, Şəhid ATAsı… Kədərli notlarla,səsi titrəyə- titrəyə danışan həssas qəlbli Gülüstan müəllimə söz demək haqqını zərif çiyinlərinə götürdü.. Kövrəltdi hamımızı… Şəhidimizin xalaları Mehparə xanımla, Gülzar xanım Vahidli xatirələrini bölüşdülər bizimlə.. Mehparə xanım Vahidin zarafatcıl, səmimi, isgiqanlı bir övlad olduğunu vurğuladı. Gülzar xanım bacısı oğlunun şəhadətə yüksəldiyi günü, 1992- ci il noyabrın 15- ni hər il arğrılı gün olaraq yaşadığını qeyd etdi.. Namiq müəllimin Vətənimizin keşiyində duran, hər zaman canını Vətən üçün fəda edən oğullarla bağlı çıxışı hər kəsi həm kədərləndirdi, həm qürurlandırdı.. Rəqibə müəllimənin iki kəlməyə sığan,titrək səsli sözləri ,Xanım müəllimənin qəhrəman oğullarla bağlı ipə düzüb danışdığı kəlmələr Vahidin hər zaman var olduunu bir daha sübut etdi… Vətəndi Şəhid! Canını fəda edən İgiddi Vətən! Bir birini tamamlayan iki Söz! Vahid ocağı yenə də birləşdirdi bizi… 30 il keçən bir zamanda Şəhidin adı gələndə əgər gözlər dolursa, səslər titrəyirsə, qəlblər yanırsa bu unudulmamaq,yaşamaq, yaşatmaq deməkdi! Bir daha Şəhid olmasın! Analar, Atalar ağlamasın… Ocaqlar sönməsin, sevgilər yarıda qalmasın, saçlar bir gecədə ağarmasın…. Şəhid Analarının ,Şəhid Atalarının adı olmazmış… Bir ad varmış Şəhid Anası, Şəhid Atası… Canını, qanını, gələcəyini, keçmişini, doğmalarını ,sevdiklərini yarıda buraxıb daha böyük sevgiyə sığınanlar Şəhid olarmış.. O sevgiyə ki, ondan pay olmaz! O sevgiyə ki, ondan qeyrət, namus yerləşir…
Ən uca zirvəni fəth edən Şəhidlərimiz, ən böyük dastanları da, əsərləri də, şerləri də sizlər yazdınız! Sizlər həm tarixçi oldunuz,həm tarix yazdınız…. Ruhunuz şad, məkanınız cənnət olsun…Haqqınızı halal edin…
27 sentyabr. Həmin gün. Ali baş komandan İlham Əliyevin qismən səfərbərlik elan etməsi və insanların qəlbini bürümüş bir həyəcan. 30 ilin həsrəti. Gözlənilmədən alınan bu qərar 30 il bağrına daş basıb, susmuş bu xalqı yuxudan oyatdı.
Zamanı gəlmiş, vədə yetişmişdi.
Hər kəsin ürəyində həyəcanla yanaşı qələbəyə inam hissi,vətənpərvərlik duygusu da oyanmışdı.
Böyükdən kiçiyə hər kəs cəbhədən gələn hər bir xəbəri izləyir, Prizdentin ard-arda gələn qələbə xəbərlərini böyük bir sevinc hissiylə,fərəh hissiylə qarşılayırdı.
Hər kəs bir bayraq altında birləşib dəmir yumruqla düşmənin başını əzdi.
Bu müharibə bizim haqq savaşımızdı.
Qeyd etmək istərdim ki,müharibənin də öz qanunauyğunluqları var və hər iki tərəf bu qanuna əməl etməlidir.
Azərbaycan ön cəbhədə düşmənə layiqli cavabını verirdi. Buna baxmayaraq, düşmən öz xislətinə uygun olaraq ədalətsiz savaşırdı.
Gəncəyə, Bərdəyə-bir sözlə, arxa cəbhəyə atılan zərbələr bir daha sübut edir ki, düşmən bütün insani keyfiyyətlərdən uzaq, yırtıcı xislətli bir “vəhşi qəbilədir”.
Azərbaycan ordusu 44 gün boyunca müharibə qanunlarından bir dəfə belə olsun kənara çıxmamış,mənfur düşmənin cavabını elə meydanda, ön cəbhədə vermişdi.
Vətən müharibəmizdə parlaq qələbəmiz tarixən xalqımıza xas olan ədalətə inamı artırdı, diqqətəlayiq isə budur ki, ədaləti özümüz bərpa və bərqərar etdik. Məlumdur ki, uzun illərdən sonra ilahi ədalətin, hüququn aliliyinin, insanların təməl haqlarının təmin edilməsi birlik və vəhdətin sarsılmaz gücünü göstərməklə yanaşı, milli birlik hisslərinin gücünü də ortaya qoyur.
Azərbaycan son 2 əsrlik tarixində ilk dəfədir ki, müharibədən ərazi itkisi ilə yox, ərazi bütövlüyünü bərpa edərək çıxdı.
Azərbaycan Ordusunun əldə etdiyi tarixi zəfər dövlət və xalqın mənafeyi baxımından xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
Uzun illərdən bəri düşmən tapdağı altında qalmış torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi ilk növbədə
Azərbaycan xalqının özünə inamını qaytardı, xalqın öz liderinə, onun gücünə etibarını daha da möhkəmləndirdi.
Bu günə qədər məğlubiyyətə düçar olmuş, şəhid vermiş xalqımız Ali baş komandanın bu əmrini böyük həyəcan və təşvişlə qarşıladı.
Lakin, hər şeyə rəğmən xalqın qələbəyə inamı, Ali baş komandana güvəni bizi daha da qələbəyə inandırırdı.
Müharibənin ilk günündən Ali Baş Komandanın tam qələbəyə inamlı çağırışı, zəfər ümidli müraciətləri bütün xalqımızı qəhrəmana çevirdi.Ulu öndər Heydər Əliyev deyirdi: “Milli azadlığa nail olmaq üçün Milli oyanış, Milli dirçəliş, Milli ruhun canlanması lazımdır”
Biz 44 günlük müharibədə Azərbaycanın dostunu da,düşmənini də çox yaxşı tanıdıq.
Qardaş ölkə Türkiyə hər bir qələbəmizdə bizim yanımızda oldu. Türkiyə və Azərbaycan dostluğunu bütün dünya bir daha görmüş oldu.
Bununla belə, eyni dini paylaşdıgımız İran xalqının ermənipərəst mövqe tutmasınında şahidi olduq.
Türkəfob, islamofob mövqeli bir sıra mətbuat nümayəndələri xalqımızın haqlı davasına kölgə salmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxırdılar.
Lakin Prezident İlham Əliyev əsla xeyirxah olmayan belə xarici junalistlərə cavablarında dronlarımız kimi dəqiq hədəfə vururdu, həm dünyaya Azərbaycan həqiqətlərini yeridir, həm də ölkəmizə, ordumuza qarşı böhtan və iftiraları dəlillərlə ifşa edirdi.
Ordumuzun qalibiyyətli ölüm-dirim savaşı cəbhədə gedirdi və xalq onun təfərrüatlarını deyil, nəticələrini görürüdü. Prezidentin beynəlxalq güclərin və qurumların ölkəmizə təzyiqlərə qarşı mübarizəsi isə, bütün xalqın gözü qarşısında baş verirdi.
Prezidentin qəti və prinsipial mövqeyi, özünə, arxalandığı xalqa və orduya inamı isə bütövlükdə Azərbaycan xalqını, həmçinin, dünyanın müxtəlif ölkələrindəki azərbaycanlıları, başqa ölkələrin vətəndaşları olan soydaşlarımızı dünyanın bütün azərbaycanlılarının vətəni olan Azərbaycan Respublikası naminə birləşdirirdi.
Xüsusi ilə 44 gün ərzində Təbrizdə keçirilən mitinqlərdə səsləndirilən şüarlar Cənubi Azərbaycanda yaşayan soydaşlarımızın bizimlə birgə olduğunun əyani göstəricisi idi.
Dünyanın müxtəlif ölkə və şəhərlərində yaşayan vətəndaşlarımız bir dəmir yumruq altında birləşdilər.
Xalqın “haqq nazilər, amma üzülməz” kimi bir deyimi var min illərdi haqq süzgəcindən süzülüb gələn bu müdrik deyimi belə yerdə əsl mənasını ifadə edir.
Otuz il Vətənimizi işğalda saxlayan və bu otuz ildə havadarlarının arxasına sığınan,qorxaq,zavallı “erməni xalqı”nın işğalçılıq siyasətinə qarşı haqq səsimizi dünya ictimaiyyəti eşitməməzliyə vurdu. Bu müharibə də Azərbaycan xalqının haqq səsini Ali Baş Komandan İlham Əliyev dünya ictimaiyyətinə çatdırdı.
İllərdi bu haqsızlıga göz yuman,susan,eşitməməzlikdən gələn işğalçı Ermənistanın havadarları Prezident İlham Əliyevin yeritdiyi siyasətin qarşısında aciz qaldılar.
30 il az bir müddət deyil. 30 il ərzində xalqın səbir kasası son damcısınadək doldu.
30 ildən sonra xalqımız öz vətəni,milləti uğrunda elə güclənərək birləşdi ki, bu birliyin qarşısını heç bir qüvvə ala bilmədi.
Xalq öz Ali Baş Komandanı ilə, öz müzəffər ordusunun ətrafında birləşdi.
Bizim sevincimiz qədər kədərimizdə var. Biz şəhid verdik.
Qarabağdan qundaqda çıxıb tank üzərində geri-öz yurduna, qayıdan neçə-neçə oğullarımız şəhidlik zirvəsinə yüksəldi.
Şəhidlərimiz….
İllər ötür,fəsillər dəyişir, qərinələr bir-birini əvəz edir. Zaman bir çox tarixi hadisələrə şahidlik əsir.
Bəzi hadisələr zamanın dolanbac yollarında unudulur,lakin bəzi hadisələr var ki,əsla unudulmur. Nəsillər bir-birini əvəz etdikcə bu tarixi hadisə daha çox xatırlanır,insanların qəlbində əbədi taxt qurur.
Yenilməz Azərbaycanın qalib ordusu. Azərbaycana qələbə sevincini yaşadan qorxmaz əsgər və ədəbi zirvəyə ucalan şəhidlər.
Şəhidlik vətənə məhəbbətin zirvəsidir.
Bu dünyada hər birimizə verilən bir ömür payı var.
Şəhidlik verilən ömür payını vətənin gələcəyinə,gələcək nəslin xoşbəxtliyinə bağışlamaq deməkdi.
İnsanın dünya həyatına ən yüksək zirvədə əlvida deməsidir şəhadətə yüksəlmək.
Vətən, xalq, millət sevgisi idi onlara cəsarət verib, irəli aparan.
İndi onların ruhu azad Qarabag səmalarında parlayan ulduz kimidir.
Ruhumuza dinclik verən azanın səsindədir,Şuşanın həsrət qaldığı xanın şikəstəsindədir.
Onların müqəddəs ruhu Cıdır düzündə, İsa bulagındadır. Onlar ölümləriylə əbədiyyətə ucalan,qəhrəmanlıq salnaməsini yazan,Azərbaycanın suverenliyi ugrunda canlarından keçib ali məqama-şəhidlik zirvəsinə ucalanlardır.
Biz hər bir Azərbaycan vətəndaşı onların əziz xatirələrini daim yaşatmalı,gələcək nəsillərə ötürməliyik.
Bu yolda hər bir vətəndaş öz boynuna düşən vəzifəni icra etməlidir.
Heç şübhəsiz,hələ saysız-hesabsız qəhrəmanlıq dastanları qələmə alınacaq,hələ çox nəzmlər şairlərin qələmindən axıb dillər əzbəri olacaq.
Xalqımız var olduqca qələbəmizdə yaşayacaq.
Qələbəmizə həsr olunan dastanlar dillər əzbəri olacaq.
Qarabağımıza,evimizə,yurdumuza geri qayıdırıq.
30 ildi gözü yolda, torpağı düşmən tapdağında qalan yurdum,biz qayıtdıq.
Biz Qarabagımızı yenidən yaşadacağıq
Artıq Qarabağ azaddır. İndi Qarabağda günəş azad doğru, ay gecələri azad Qarabağı işıqlandırır.
