Üç qətlin izi ilə
(Məqalə arxiv materalları və təkzibolunmaz tarixi faktlara əsaslanır)
Qədim-qaim Qəbələdə dünyaya göz açan, amma ziya nuru ilə bütöv xalqa cığırdaşlıq etməyə müvəffəq olan üç aydınının həyat yoluna nəzər salanda diqqəti cəlb edən ilk nüans onların qətlini sifariş verən, yerinə yetirən qüvvələrin bir məkrin çirkin amalı olduğu açıqça sezilir. Haqqında araşdırma apardığımız hər üç simanı həyatda olduqları zaman fərqlidir. Yəni bu insanlar bir-birinin müasiri olmamış, zira onların ölüm səbəbləri kimi həyata baxışları da üst-üstə düşərək bütün zamanlar üçün müasir dünya görüşünə malik olmuşlar.
Qədim və zəngin tarixi keçmişi olan Qəbələdə 1806-cı 14 iyulunda Qurban bayramı günü sonuncu Qəbələ sultanı Nəsrulla sultanın ailəsində bir uşaq dünyaya göz açır. Uşağın adını elə Qurban bayramının şərəfinə İsmayıl qoyurlar. Kiçik yaşlarında ailədə onu Qurban deyə çağırırdılar. İsmayıl bəy ilk təhsilini doğma Qəbələdə alır. Daha sonra o, Rusiyada hərbi təhsilini başa vurub, ordu sıralarında xidmət edir. Xüsusi istedadı ilə seçilən İsmayıl bəy Qutqaşınlı siravi əsgərdən general-mayor rütbəsinə qədər yüksəlir. O, Müqəddəs Georgi ordeninə layiq görülmüş ilk azərbaycanlıdır. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, İsmayıl bəy general-mayor rütbəsini hərb meydanlarında qazanmış ilk azərbaycanlı kimi də tarixə düşmüşdür. İsmayıl bəy Qurtqaşınlı ordudan tərxis olunduqdan sonra bəy komissiyasında fəaliyyət göstərir, eyni zamanda Şamaxıda müəllimlik edir. O, ərəb, fars, rus, fransız dillərini mükəmməl bilirdi. 1835-ci ildə Varşavada çap olunan Rəşid bəy və Səadət xanım əsəri ilə İsmayıl bəy ədəbiyyatımızda bədii nəsrə yeni ruh gətirir. Eyni zamanda onun ömrünün son illərində yazdığı “Səfərnamə” əsəri publisistikamızın ilk nümunəsi hesab olunur. İnanclı ziyalı olan İsmayıl bəy iki dəfə Məkkə ziyarətində olmuş və məhz o bu ziyarətinin təəssüratları əsasında oçerk ruhunda adı çəkilən əsərini yazmışdır.
İsmayıl bəyin maarifpərvərliyi, xalq sevgisi, türkçülüyə bağlılığı diqqət çəkməyə bilməzdi. Bu diqqət həm dostlar həm də düşmənlər tərəfindən idi. Beləki 1854-ci ildə Osmanlı ordu komandanı Mustafa Zərif Paşa İsmayıl bəyə məktub ünvanlayaraq Azərbaycanda və Dağıstanda xalqı üsyana qaldırmaq yönümündə iş aparmağa çağırırdı. Nəzərə də alsaq ki, həmin dövr xalq üsyanlarının baş verdiyi həssas zaman kəsiyi idi. Cənubi Qafqazda çar Rusiyasının müstəmləkəçilik əleyhinə Car-Baləkəndə 1830, Lənkəranda 1831, Qubada 1837, Şəkidə 1838, Zaqatalada 1848- ci illərdə üsyanlar yatırılsa da Şimali Qafqaz və Dağıstanda mürüdizm hərəkatı sözün əsl mənasında Rus imperiyasını ciddi narahat edirdi. Romanovlar xanədanı Qafqazdakı müstəmləkə əleyhinə xalq çıxışlarının kordinasiya olunaraq mütəşəkkil forma almasından çox qorxurdu.
Belə bir şəraitdə Rusiyanın ermənilərin timsalında Cənubi Qafqazda özlərinə dayaq seçdikləri erməni fitnəkarlığı işə yarayırdı. Etraf etmək yerinə düşərdi ki, çar I Nikolay sələfi l Pyotrın vəsiyyətlərini yaxşı əxz edərək 1828-ci il 10 fevral bədnam Türkmənçay müqaviləsindən sonra regonda fitnə-fəsadın, türkə düşmən münasibətin ən qəddar üsul və vasitələrini etiva edən erməni məkrindən öz siyasəti naminə məharətlə istifadə etməyi bacarırdı.
Etnopsxologiyasında xəyanət, sadist barbarlıq olan erməni vəhşiliyi rus imperalizminin Cənubi Qafqazdakı siyasətini həyata keçirməyə vasitə idi.
İsmayıl bəyə ünvanlanan məktubun erməni Loris-Məlikovun əlinə keçməsi isə şərəfsizliklə rütbə və mənsəb yüksəlişini məqbul bilən erməni simasızlığına göydən düşmə fürsət olur. Mİxayıl Loris-Məlikov 2.XI. 1824-ci ildə Tiflisdə doğulmuş qatı antitürk erməni cəlladı idi. Nəzərə alsaq ki, 1853-1856-cı illərdə Fransa və İngiltərənin bir koalisiyada Osmanlı dövlətinin Rusiyaya qarşı apardığı Kırım müharibəsinin qızğın vaxtı idi. Rusiya bu müharibədə labüd məğlubiyyətlə üz-üzə olduğunu dərk edir, müstəmləkə ucqarlarında xalq çıxışlarından çox ehtiyatlanırdı. Məhz bu səbəbdən Məlikova İsmayıl bəyin nəyin bahasına olursa olsun qətlə yetirmək tapşırığı verilir. 30 yaşlı Məlikov artıq kürd və ermənilərdən ibarət qaniçən cəza dəstəsi toplamağa müvəffəq olmuş, türklərə qarşı xüsusi qəddarlığı ilə ad çıxarmışdı.
Uzun müddət İsmayıl bəyin qətlini planlaşdıran Loris-Məlikov 14 avqust 1861-ci ildə Şamaxıdan həyat yoldaşı Tuti Bikə xanımla Qəbələyə gedərkən Ağdaş karvansarasında nahar edən Azərbaycan xalqının böyük oğlunu zəhərləməklə qətlə yetirməyə nail olur. Yeməyinə mərgümüş qatılan İsmayıl bəy xanımı ilə elə karvansarada vəfat edir. Erməni terrorunun qurbanı olan İsmayıl bəy və onun xanımı Tuti Bikə Qəbələnin Soltanbaba qəbirstanlığında dəfn olunur.
Erməni terroru ölmündən sonra da XX yüzilliyin 30-cı illərində İsmayıl bəy Qutqaşınlının əlyazmalarını məhv etməyi də bacarır. Miskin təxəllüsü ilə yazanılan şeirləri, Tuti adlı iri həcmli əsəri məhv edilmə səbəbindən təəssüf ki, günümüzə çatmamışdır.
Erməni şərəfsizliyinin simvolu bu “xidməti” müqabilində rütbə almış, hətta 6 avqust 1880-ci ildə çar II Aleksandrın təsis etdiyi Rusiya Daxili İşlər nazirliyinin ilk naziri olmuşdur. Ancaq bu məqamda tarixin ironiyası öz gərdişini göstərməkdən yan keçməmişdir. Çarın qorunmasına cavabdeh olan nazir Məlikov işinin öhdəsindən gəlməyi bacarmamışdır.1 mart 1881- ci ildə xalqçılar cərəyanından olan Rısakov çarı qətlə yetirmişdir. Bu məqamda isteza doğuran bir fakt maraq doğurmaya bilmir. Quldurluq, qaniçənlik, türkə patoloji nifrət, mənsəbə çatmaq üçün makyavelli prinsipinə can-başla qulluq edən Mixayıl loris-Məlikov sərsəm xülyası ilə Rusiya çarı olmaq sevdasına düşməsi əslində təəccüblü də deyil. Beləki mövcud versiyalardan biri çar ll Aleksandırın qətlinə erməni nazirin şərait yaratması da var. Zatında insanlıqla bir araya sığmayan alçaqlıqlığı özündə etiva edən erməni xisləti onu bəsləyənləri, vasitə kimi istifadə edənləri məqamı çatanda haqqını verəcək qəbildə olduğunu unudurlar.
Elə həmin ilin 4 mayında bu şərəfsiz erməni nəyin ki, tutduğu postda qalmağı, saray çevrəsində itirdiyi etimadına görə Rusiyada yaşamağının mümkünsüz olduğuna Fransaya qaçır və öz ləyaqətsiz ömrünü Nitsada başa vurur.
Qəbələ torpağının digər yetirməsi olan İbrahim bəy Musabəyov 1880-ci ildə doğulub. O, da İsmayıl bəy Qutqaşınlı kimi ilk təhsilini Qəbələdə alıb. 1898-1902-ci illərdə təhsil aldığı Qori seminariyasını bitirib, Şəkidə müəllimlik fəaliyyəti göstərmişdir. Daha sonra o bir müddət Dərbənddə və Bakıda pedaqoq kimi çalışıb. Dövrü mətbuatda aktuallığı ilə seçilən çıxışları olub. İbrahim bəy həmyerlisi İsmayıl bəy kimi Azərbaycan ədəbi mühütündə cığrdaş olmaq, ilkə imza atmaq missiyasını bacarmışdır. Onun “Neft Milyonları Səltənətində” əsəri bədii nəsrimizin yeni ruhlu şedevrıdır. Məhs bu əsərə yazılmış ssenari əsasında bütün türk və müsəlman dünyasında 1916-cı ildə Bakıda ilk film çəkilmişdir.
İbrahim bəyin fonemenal yaradıcılığı 20-ci illərdə hadisə hesab olunurdu. 1932-ci ildə yeni təsis olunmuş “Əmək Qəhrəmanı” fəxri adını alması da təbii ki, təsadüfi deyildi.
Məşum 30-cı illər represiyası xalqın İbrahim bəy Musabəyov kimi düşünən zəkasından yan ötə bilməzdi. Qiriqoryanların, Yegizaryanların fətvası ilə Musabəyov bir neçə dəqiqəlik məhkəmə-tamaşanın hökmünə rəğmən sürgünə göndərilir. Qəbələnin yetirməsi Azərbaycan xalqının böyük oğlu, görkəmli nasir, istedadlı publisisit, dəyərli maarif xadimi “qırmızı donlu” erməni şərəfsizliyinin əli ilə 14 sentyabr 1942–ci ildə Karaqandada həlak olur.
Eyni məkrdən sifariş alan eyni xislətli niyyəti həyata keçirməyin məkanı zamanı fərqli olsa təməlində bir prinsip durur. Türkə qənim kəsilmək, onun düşünən zəkalarını fiziki olaraq yox etmək.
1975-ci ilin yanvarın 2-də Qəbələnin füsunkar gözəlliklərinin qoynunda, Vəndam kəndində dünyaya göz açan Polad Həşimov müstəqillik dövrümüzdə, məhz erməni işğalçıları ilə açıq müharibədə yetişən generallarımızdan idi. Peşəkar hərbiçi kimi məhz o döyüş səngərlərində mətinlik yolu keçmişdi. 2016-cı ildə Böyük Qələbəmizin müjdəsindən xəbər verən aprel döyüşlərində Polad Həşimov yaralanmış, ancaq buna baxmayaraq qarşıya qoyulan döyüş tapşırığını layaqətlə yerinə yetirmişdir. O, 25 iyul 2019-cı ildə general-mayor hərbi rütbəsinə layiq görülmüşdür. 2020-ci ilin iyul ayında Ermənistanın intensiv hərbi əməliyyatlarının qarşısının alınmasında xüsusi igidlik göstərmiş, sərəncamında olan heyətlə düşmənin xeyli canlı qüvvəsi və texnikasını məhv etmişdir.
İyul ayının 14- də general Polad Həşimov Tovuz döyüşləri zamanı cəbhədə qəhrəmancasına həlak olmuşdur. O, döyüş meydanında həlak olan yeganə generalımızdır.
Ölkə prezidentinin müvafiq sərəncamı ilə general-mayor Polad Həşimov ölmündən sonra 9 dekabr 2020-ci ildə Milli Qəhrəman adına layiq görülmüşdür.
İsmayıl bəy Qutqaşınlı, İbrahim bəy Musabəyov, Polad Həşimov Qəbələdə doğulub bütün Azərbaycana parlayan simalardır. Bu qətlləri törədən erməni şərəfsizliyi öz çirkin əlləri ilə günəş parlaqlığını qara ləkəyə çevirməyə cəhd edərək hər üç layıqli vətən övladlarını fiziki məhv etməyə nail olsalar da onların işıqlı əməllərinə kölgə tutmağı bacarmadılar. İsmayıl bəy də İbrahim bəy də Polad bəy də ilklərə atdıqları imzaları ilə, o ilklərin təməli üzərində ucalan tərəqqi və qalibiyyətimizdə yaşayır.

Müəllif: Pərviz YƏHYALI

ZAUR USTACIN YAZILARI

>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

PƏRVİZ YƏHYALININ YAZILARI

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru