(Mahirə Nağıqızının poeportreti…)

I məqalə

Neçə illərdir müasir qadın şairlərimiz sırasında dəyərli, yaddaqalan imzalardan biri olan Mahirə Nağıqızı imzasını mətbuatdan ardıcıl izləyirəm. Xeyli illər bundan qabaq AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda ilin ədəbi yekunları sesiyalarında poeziyadan etdiyim məruzələrdə də adını çəkmişdim, yaradıcılığının perspektivini qiymətləndirmişdim…

Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Müdafiə Şurasındakı müdafiəsini xatırlayıram… Dilçi alimlərdən Qəzənfər Kazımova, İsmayıl Məmmədova həsr etdiyi məqalələri oxumuşam. Bir dilçi alim kimi bədii üslubiyyata, poetikaya meyilli tədqiqatları ilə maraqlanmışam… Bir həmkarımın (Çapar Kazımovun) mənə verdiyi “Ruhuna beşiksə, tanı, vətəndir…” (Bakı, 2017, 328 səh.) şeirlər toplusunu oxuyandan sonra ona olan marağım daha da artdı və şeir yaradıcılığı haqqında müəyyən tədqiqat apararaq “poeportret ” janrında düşüncələrimi ədəbi ictimaiyyət və oxucularımla bölüşmək istəyinə düşdüm…

Bu məqaləni yazmağıma ikinci bir səbəb də oldu ki, mən özüm də, 60-cı illərdə indiki ADPU-nun tarix-fililogiya fakültəsində oxumuşam və buradakı elmi-ədəbi mühitlə doğmalığım var, əlaqələr bu gün də davam edir… Və bıləndə ki, professor Həsən Mirzəyev (Həsən Mirzə) Mahirə xanım Nağıqızının doğma dayısıdır və mənim ən sevimli müəllimlərimdən olub, həmçinin o kişi, həmin institutda (V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutu adlanırdı) dərs deyən görkəmli psixoloq, professor, Əməkdar Elm Xadimi, əmim Əkbər Bayramovla yaxın dost idilər… Bu dostluq sonralar onların əqidə və məslək birliyinə çevrildi, hər ikisi məşhur siyasi qurum olan Yeni Azərbaycan Partiyasının qurucularından – 91-lərdən, ilk Heydərçilərdən oldular…

Onların hər ikisi elmi və ictimai həyatda böyük nüfuza malik idilər və buna görə də onların sözü ictimai rəyə ciddi təsir edirdi. Xalqın, millətin taleinin həlli məqamında, o, çətin dövrdə xalqı və dövləti xilas edə biləcək yeganə siyasətçinin məhz ümummilli lider Heydər Əliyev olduğunu dərk edərək bu böyük şəxsiyyətin hakimiyyətə gəlməsinə çağırış edən “91”lərin ilklərindən oldular. Baxmayaraq ki, buna görə təzyiqlərə, təhdidlərə, lüzumsuz tənqidlərə məruz qaldılar, amma haqq yolundan çəkilmədilər…

Bu, indi hamıya sadə görünə bilər. Amma dövrün, zamanın sərt olayları, ziddiyyətləri o vaxt belə bir addımı atmağa böyük cəsarət tələb edirdi. Bax belə, çəkinmədən, qorxmadan, əsl ziyalı kimi Həsən Mirzəyev və Əkbər Bayramov digər məsləkdaşları ilə xalqı ilə, xalqın xilaskarı ilə bir yerdə oldular…

Və görəndə ki, Mahirə Nağıqızının “Ruhuna beşiksə, tanı, vətəndir…” (2017, 328 səh.) şeirlər toplusu belə bir kişiyə (kişilərə) ithaf olunub marağım birə on qat artdı…

Bir şeyi də xatırladım ki, Mahirə xanım Nağıqızı hələ tələbəlik illərində – indiki ADPU-nun filologiya fakültəsində oxuyarkən (80-84-cü illərdə) onun şeirləri həm institutun sahə qəzetində, həmdə dövri mətbuatda çap olunur, xalq üslubunda yazdığı şeirləri elə o vaxtlardan rəğbətlə qarşılanırdı.

Onun bu poetik yaradıcılıq uğurları elmi yaradıcılığı ilə müvazi inkişaf etməyə başladı. Neçə-neçə dərs vəsaitlərinin, 15 monoqrafiyanın, 200-dən çox elmi məqlənin müəllifi olan Mahirə Hüseynova Nağıqızının bir sıra məqalələri xarici ölkələrin elmi mətbuatında – ABŞ, Çexiya, Rusiya, Türkiyə, Qazaxıstan, Ukrayna, Tatarıstan və digər xarici ölkələrdə çap olunub, onun kitabları haqqında respublika mətbuatında – qəzet və jurnallarda onun yaradıcılığını təqdiredici məqalələr dərc edilibdir.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olan Mahirə Nağıqızının 12 şeir kitabı oxucularna ərməğandır. İlk şeirlər kitabı “Mənim anam” (2006), hələlik axırıncı şeirlər kitabı isə “Ruhuma beşiksə, tanı, vətəndir” (2017) toplusudur. Hətta bu kitabı tənqidçilər şairin seçilmiş əsəri hesab edirlər… Dediyim kimi, kitab Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Elm Xadimi, professor, məşhur dilçi-alim, ictimai xadim, ardıcıl Heydərçi, Respublikamızda hakim partiya olan YAP-ın ilk qurucularından biri olan mərhum Həsən Mirzəyevin xatirəsinə həsr olunmuşdur. Mahirənin “Həsən Mirzə yaşayır” şeirində oxuyuruq:

…Bu ayları onsuz gördük deyilməz,

Üzbəüzdə Həsən Mirzə yaşayır.

O nə sirdir, nə hikmətdir, bilinməz,

Yüzə-yüzdə Həsən Mirzə yaşayır.

…Gedib çıxıb haralara sədası,

Azərbaycan – ora, bura obası.

Cild-cild kitablarda yuvası,

Qalıb sözdə Həsən Mirzə yaşayır.

Bəri başdan qeyd edim ki, Mahirə Nağıqızının şeir yaradıcılığının çoxçeşidli, özünəməxsus mövzu sistemi mövcuddur. Onun yaradıcılığının əsas leytmotivinin birini də xalqın milli-mənəvi tərəqqisində, ictimai, mədəni düşüncəsinin yeniləşməsində böyük xidmətlər göstərən, xalqın taleyi qarşısında şəxsiyyətin rolu və məsuliyyəti məsələsi kəskinliyi ilə qoyulur. Dediyimiz kimi, müstəqilliyimiz uğrunda ilk mübarizəyə qoşulanlar cərgəsində duran, azadlıq və müstəqillik yolunu – Heydərçilik yolunu dürüst müəyyənləşdirərək ilk Heydərçi mücahidlərdən olan Həsən Mirzəyevə həsr etdyi bu şeirlər təkcə bir nəfərin fərdi ictimai cəhətlərini deyi, ümumilikdə ictimai-siysi həyatda nüfuz sahibi olan, lazım gəldikdə xalqın, dövlətin müstəqilliyi uğrunda həyati vacib məsələlər mövqeyindən çıxış etməyi, cəmiyyətin hisslərini, düşüncələrini, arzularını, istəklərini vaxtında, dürüst müəyyənləşdirməyi bacaran – indiki halda keçən əsrin 90-cı illərində “Doxsan birlər” adlanan ziyalılar qrupunun, zialılar zümrəsinin ümumi obrazını xarakterizə eləyir…

Deyirlər ki, böyük ideyalarla yaşamayan, böyük olaylara həsr olunmayan həyat məzmunlu ola bilməz. Böyük adamlar böyük–böyük danışanlar deyil, böyük idealın daşıyıcıları olanlardır. Mahirə Nağıqızı da Həsən Mirzəni müasir ziyalılar zümrəsinin böyük idealların daşıyıcısı, ən ümdəsi “xalq adamı”, “el adamı” kimi təqdim edir və bununla da müasir gəncliyə belə şəxsiyyətləri nümunə göstərir.

El oğluydu, el adamı- dedilər,

Tək qoymayıb bir adamı- dedilər.

Ata, qardaş, əmi, dayı- dedilər,

Dağda, düzdə Həsən Mirzə yaşayır

… Tanıyanlar bilərdilər o ərdi,

Yığnaqlıydı, çörək qədri bilərdi.

“Dilqəmi”ynən huş götürüb gedərdi,

Telli sazda Həsən Mirzə yaşayır.

Və yaxud:Həsən Mirzə bir olmadın, pir oldunHarda oldun, öndə oldun, bir oldunEl- obaya sığınacaq yer oldunYola çıxdın yeni yolun mübarək… Ömür sürdü, ömür yazdı xoş ada,Fərq qoymadı, nə doğmaya, nə yada.Çox oğullar doğulacaq dünyada,Arasında Həsən Mirzə doğulmaz.

Əslində, Mahirə Nağıqızı böyük alim, şair, ictimai xadim, professor, el adamı Həsən Mirzənin istər elm sahəsində, istərsə də poeziya aləmində, istərsə də həyatda ləyaqətli varisi və “Dünya” şeirində – özü demiş, mənəvi övladıdır, ona “dünyanı öyrədən” dünyasıdır:Harada zilindi, harada bəmin,Tutmadım, yolların qəribə sənin.Mahirə – övladı Həsən Mirzənin,O mənə dünyanı öyrətdi, dünya!

Və yaxud:Dərdim, birin görünür,Baxdım, dərin görünür.Həsən Mirzə, haray ver,Elə yerin görünür!

Və digər bir şeirində isə Həsən Mirzə yolunun müsafiri olmağı ilə fəxr edərək yazır:İnandım qəlbimə, gücünə sənin,Tanrı yazısına ömürdü zəmin.Qoyduğu hədəf var Həsən Mirzənin,Yeri, ayaqlarım, nə dayanırsan?

Və Həsən Mirzənin müəyyənləşdirdiyi hədəfə doğru addımlayan Mahairə Nağıqızının ömür yolundan

Haşiyə:

Hüseynova Mahirə Nağıqızı 1960-cı il ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Naxçıvan rayonunun (indiki Babək rayonunun) Sust kəndində anadan olub. 1968-ci ildə Xalxal kənd səkkizillik orta məktəbində oxumuş, sonra – 1978-ci ildə Abşeron rayonu Mehdi Hüseynzadə adına Novxanı qəsəbə 1 saylı orta məktəbi bitirmişdir. 1980-ci ildə V.İ.Lenin adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun (indiki ADPU-nun) filologiya fakültəsinə qəbul olmuşdur. Təhsil aldığı illərdə öz fəallığı ilə seçilmiş, fakültədə keçirilən tədbirlərdə iştirak etmiş, tələbə və müəllim heyətinin dərin rəğbətini qazanmışdır. 1984-cü ildə institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Elə həmin ildən də təyinatla əvvəlcə Abşeron rayonu Mehdiabad qəsəbə 1 saylı orta məktəbdə, sonra isə Bakı şəhəri N.Nərimanov rayonu G.Əsgərova adına 43 saylı MLK-da ixtisası üzrə işləmişdir. Bu illərdə Təhsil Nazirliyi tərəfindən “Respublikanın qabaqcıl təhsil işçisi” adına layiq görülmüş, döş nişanı ilə təltif olunmuşdur. 2003-cü ildə isə “İlin nümunəvi müəllimi” Respublika müsabiqəsinin qalibi olmuş, I dərəcəli diplom almışdır. 2009-cu ildən ADPU-nun Müasir Azərbaycan dili kafedrasının müəllimidir. “Həsən Mirzəyevin yaradıcılığında filologiya məsələləri” adlı dissertasiyasını müdafiə etmiş (2012), 2015-ci ilin dekabr ayında Müasir Azərbaycan dili kafedrasının müdiri vəzifəsinə seçilmişdir. 2013-cü ildən “XIX-XX əsr Qərbi Azərbaycan aşıq və el şairlərinin yaradıcılığının dil və üslub xüsusiyyətləri (Dərələyəz mahalı üzrə)” mövzusunda araşdırmalar aparmış, 2017-ci ildə müdafiə edərək filologiya elmlər doktoru elmi dərəcəsini almış, professordur, hazırda elmi və bədii yaradıcılığını, pedaqoji-təşkilatçılıq fəaliyyətini ADPU-nun filologiya fakültəsinin dekanı kimi uğurla dvam etdirir…

XXX XXX XXX

Maraqlı cəhətlərdən biri budur ki, Mahirə müəllimə bir dilçi-alim kimi şeirin poetikasının tədqiqatçısı olduğundan və poeziyanın ədəbi dil normalarını kamil bildiyindən bütün bunları bədii yaradıcılığına yansıda bilir. Məsələn, onun “Azərbaycan poeziyasında “dağ” obrazı” (Bakı : Vətən nəşriyyatı, 2013. – 195 s); “Müasir Azərbaycan dili: aşıq və el şairlərinin yaradıcılığında dialektizmlərin öyrədilməsinə dair : Dərələyəz mahalı üzrə” ( metodik vəsait , – Bakı : Vətən nəşriyyatı, 2015. – 52 s.); “XIX-XX əsrlər Azərbaycan aşıq və el şairlərinin yaradıcılığında onomastik vahidlərin linqvopoetikası : Dərələyəz mahalı üzrə” (Bakı: ADPU nəşriyyatı, 2015. – 204 s. ; “Aşıq və el şairlərinin üslubi sintaksisi : Dərələyəz mahalı üzrə”, (Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti. – Bakı : Afpoliqraf, 2017. – 128 s.); “Aşıq və el şairlərinin üslubi frazeologiyası : Dərələyəz mahalı üzrə “, (Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti. – Bakı : Afpoliqraf, 2017. – 112 s.) kitablarının mövzuları və problematika istiqamətləri də bunu aydın bir şəkildə göstərir.

Mahirənin poeziyasına elmi-nəzəri prizmadan yanaşsaq, görərik ki, onun şeir yaradıcılığı poeziyamızın yaşarı ənənələrinə sıx bağlıdır, eyni zamanda, müasir şeir mədəniyyəti, həyatı, gerçəkliyi inikas nöqteyi-nəzərindən də yeni, novator keyfiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir. Belə ki, onun poetik yaradıcılığı, demək olar ki, əksər şeirləri el ədəbiyyatının, aşıq yaradıcılığının üslub bulağından süzülüb gəlir… Onun şeirlərinin linqivopoetikası, poetik sintaksisi, üslubi frazeologiyası, onomastik vahidləri bənzərsiz bir şəkildə, yaradıcılıq axtarışlarına uyar bir şəkildə aşkarlandığından cəlbedici olur, lirizmi, müsiqililiyi ilə seçilir, fərqlənir…

II məqalə

Şairin indiyədək nəşr etdirdiyi kitablarında həyat, dünya, ömür-gün, dövrün ictimai-mədəni, mənəvi-əxlaqi mənzərəsi, qayğılarımız və problemlərimiz, Qarabağ müharibəsi, şəhidlik mövzusu, dünyada və Azərbaycanda gedən proseslərə fərdi baxış rakursu daha çox özünü büruzə verməkdədir.Mahirənin şeirləri boz axından – nəzmkarlıqdan, şeirbazlıqdan, qrafomançılıqdan qütblərarası bir məsafədədir. Onun yaradıcılığının spesifik konturları mövcuddur.

Mahirə Nağıqızı imzası müasir ədəbiyyat aləmində — Azərbaycan mədəni-ədəbi ictimaiyyəti, fikir adamları, ədəbiyyatşünas və tənqidçilər, dost-tanışlar arasında

etiraf olunan imzalardandır və özünəməxsus, daim impuls verən poetik enerjiyə malikdir, məsələn, bu bayatılardakı kimi:

Ağam gəl, ay ağam gəl,

Dərd böyüdüb dağam gəl.

Ömür fani, baxt zalım,

Nə qədər ki, sağam gəl!

Bulud kimi dolan var,

Çiçək kimi solan var,

Quzudan qurban olurmu,

Məntək qurban olan var.

Çölündə bitəm, boylanam,

Bağımda sitəm, boylanam.

Hopam göylərdə buluda,

Sən tərəf, vətən, boylanam.

Bu müşahidə ediyimiz poetik cəhətlər – gözlənilməz bənzətmələr, təşbihlər, obrazlar, aleterasiyalar, səs və söz duyumu Mahirə Nağıqızının şeirlərində onun müasir həyatdan, yaşadığımız bu dünyadan, əlbəttə, ilk növbədə, Azərbaycan gerçəkliyindən aldığı lirik təəssüratlar, duyğu və düşüncələr axarında öz əksini tapır. Onun təfəkkür palitrası yetərincə polifunksionaldır. O, həyatda, cəmiyyətdə, təbiətdə, insan münasibətlərində baş verən, görə bildiyi hadisələrə biganə qalmır, bu günün həqiqətlərini qələmə alır, hətta keçmişdən, tarixdən yazanda da bu gün, çağdaş dünyamız onun şeirlərinin başlıca leytmotivinə çevrilir, insan ömrünün bitib-tükənməyən arzuları və bu ömrün sevincli-kədərli nəyi varsa şairin şeirlərinin mövzusu olur, özünəməxsus yeni poetik biçimdə misra-misra, bənd-bənd biçimlənir, ənənəvi dünya mövzuzunda yazılan “Dünya” şeirində olduğu təkin ömrün yaddaşı sözdə canlanır, şair lirik-fəlsəfi yanaşmalarla mənəvi axtarışda bulunur:Gözümü açandan özümü gördüm,Gördüyüm özüməm, ya baxtdı, dünya.Anam deyəndimi, atam söyləyən,Cavab axtarıram nə vaxtdı, dünya.
Yeridim, hər addım bir mənzilbaşı,Açdığım hər varaq bir divar daşı.Haraya çatdımsa ömrün yaddaşı,Dedi gecikibsən, bivaxtdı, dünya.
Yaşam hikmətinin nəyidi dərin,Ən böyük biclikdi düzlük- deməyin.Tanrı göndərdiyi peyğəmbərlərin,Hansı demədi ki, nə haqdı, dünya?
İnsanı ağladan, güldürəndimi,Güldürən ağladıb dərd verəndimi?Zalım öləndimi, öldürəndimi,Düz deyən mərddimi, namərddi, dünya?
Axtardım özümü mən addım-addım,Od əgər haqdısa odda yanırdım.Nələri tapmışam, nə axtarırdım,Bu ya təsəllidi, ya dərddi, dünya.

Göründüyü kimi, Mahirə Nağıqızı ənənəvi mövzuda fərqli düşüncə tərzi ortaya qoyur, onun şeirlərində poetik fikir qeyri-adi çalarlarıyla meydana çıxır. O, belə mövzularda bizim adət etdiyimiz düşüncə sistemini, duyum tərzini rahatca dəyişib, fikirlərini, duyğularını fərqli şəkildə, amma, yenə də ənənəvi qiyafədə təqdim edir. Azərbaycan, ana vətən silsiləsindən yazdığı şeirlər dediklərimizə bariz nümunədir:Azərbaycan-Qayalarından uca,Yaşımdan da cavan,Dünyadan qoca.
Azərbaycan-Nəsil-nəsil doğuluşum.Külündən yaranan,Mənim səməndər quşum…. Azərbaycan-Kürüm qədər lal, dəli.Ahıllar qədər susqun,Cahıllar qədər hikkəli…. Azərbaycan-Ünvanı- növrağımın.Əyilməyən dirəyisən,Üçrəngli bayrağımın.

Onun müraciət etdiyi mövzuya fərdi rakursdan yanaşmaq istəyi və bacarığı əksər məqamlarda özünü göstərir. Bu şeirdəki obrazlar sistemi, təzadlar, ibarə və frazalar fərqlidir, münasibət yenidir, şerin strukturu, poetik modeli də, ritmi də özünəməxsusluğu ilə seçilir… Təzad, ibarə, fraza – dediklərimiz nəsnələr müəllifin poetik üslubunun parlaq bədii obrazlarını və lirik süjetin xüsusiyyətlərini nümayiş etdirir. Onun şeirlərində indiyə qədər vərdiş etmədiyimiz ritmik nitq, orjinal qafiyə sistemi ilə diqqətimizi cəlb edir. Odur ki, onun poetik mətnilərinin melodik lirizmi könülləri hədəfləyir…. Burada zaman və məkan xronotopları da ahəngdarlıqla bir-birini tamamlayır… Bu baxımdan onun şeirləri uyarlı poetik assosiasiya yaradır… Buradakı obrazlar fərqli yozumda təqdim olunur. Daha doğrusu, müəllifin baxışında doğma elə, obaya vurğunluq özünü aşkar biruzə verir. Bu qəbildən əsərləri öz məzmunu, obrazlılığı, fikrin deyim çaları ilə diqqətəlayiq nümunələrdəndir. Bu şeirlərdə isə bugünkü həyatın, gedişatın adekvat mənzərəsi ustalıqla təsvir edilir. Şair poetik hiss və duyğularını elə ifadələr, düzümlərlə oxuculara təqdim edir ki, ənənəvi obrazlar yeniləşir, təzə təravətdə təqdim edilir…

Onun şeirlərindən hiss, fikir insanların iç dünyasına, qeyri-adi düşüncəsinə rahatlıqla, təbii, maraqlı poetik lövhə şəklində daxil olur, onların həyata münasibəti haqqında görümlu bir təsəvvür formalaşdırır. Daha doğrusu, bu şeirlərdən insanın əsl mahiyyəti boylanır:Füzuliyə boğça oldu,Xətaiyə taxça oldu,Süleymana axça oldu,Cahü-cəlalı dünyanın.Mahirə, qəlb yandısa, de,Yetişibdi, andısa, de.Umacağı candısa, de,Olsun halalı dünyanın.

Və yaxud:Vay o günə, mərd namərdə əl aça,Nakəs olan meydan qura, qol aça.Nağıqızı, hər ümid bir qalaça,Ömr uzadar, günü bəhər sayılar.

Onun bu tipli şeirlərində vətənə, torpağa, anaya, insana müqəddəs , sonsuz sevgi var. Bu qəbildən – “Vətəndir”, “Şəhid nəğməsi”, “Tanrı yolu”, “Xocalı üçün elegiya”, “Al bayrağım”, “İstanbulun axşamları” və s. onlarla şeirləri vətənə, torpağa, insana, doğmalara məhəbbətin mayası ilə yoğrulubdur. Onun şeirlərinin kontekstində cəlbedici sadəlik və səmimiyyət var – adi, sadə və insani… “Vətəndir” şeirində olduğu kimi və mənə elə gəldi ki, bu şeir poeziyamızda bu mövzuda yazılan ən yaxşı şeirlər sırasında olmağa layiqdir:

Bu vətən deyilən torpaq deyil ki,

Ananın dizinin yanı-vətəndir.

Başını qoymağa bir sinə varsa,

Ruhuna beşiksə, tanı, vətəndir.

Dünyanın sirri bir, sualları çox,

Boy verən nə qədər…cavab verən yox.

Oğlunun, qızının gözü-könlü tox,

Bir ümid yerinin canı vətəndir.

Hər ağla gələnlər yığbala gəlməz,

Haqdan gəlməyəni yığ, bala, gəlməz.

Sevənin günahı babala gəlməz,

Ürəyə can verən qanı vətəndir.

Kimə doğma dedin, kimə yad dedin,

Nə haray istədin, nə imdad-dedin?

Qürbətin havası verməz dad-dedin,

Adının hər adı-sanı vətəndir.

Qurduğun dünyanın hər daşı-vətən,

Ömrünün-gününün yoldaşı-vətən,

Mahirə, demədi qəm daşı vətən,

Dərmanın hardadır, hanı – vətəndir.

Qoşmadakı poetik fikrin və hissin ardıcıllığı, “Vətən” məfumuna yeni mənəvi-əxlaqi baxış bucağı – “Anamın dizinin yanı Vətəndir”, “Ruhuna beşiksə, tanı, Vətəndir” deyimlərinin yeniliyi, “Dünyanın sirri bir, sualları çox”, “Boy verən nə qədər… cavab verən yox” misralarının aforizm qədər məna yükü, şeirin arxotekstindəki oturuşmuş qafiyə sistemi, kursivlə verdiyimiz üçüncü bəndləmədəki cinas qafiyələrinin tamamilə orjinallığı (fikrimizcə bu cinaslar ilk dəfədir ki, şeirə gətirilir), dördüncü bənddə qürbət – vətən antitezinin qarşılaşdırmasından yaranan müasir mənəvi nisgilin əzabverici ağrısı və sonuncü bənddəki Məmməd Arazsayağı ritmik ahəngin mahir ifadəsi və poetik mübaliğənin yaratdığı nikbin ovqat Mahirə Nağıqızının bir istedadlı şair kimi məharətinin impulslarıdır…

III məqalə

Mahirə xanımın bütün yaradıcılığının estetik yükü və gücü, kredosu onun bir şair kimi həmişə həyat həqiqətinin yanında olmaq istəyi və bacarığıdır. Bu onun üçün insanlığın əxlaqi-mənəvi dəyər səviyyəsində ən böyük sifətidir, mahiyyətidir. Ümumiyyətlə, qeyd etməliyik ki, onun lirikasında mənəvi məsələlərin axtarışı heç də fraqmentar xarakter daşımır. Problem özünün ardıcıllığı, davamlılığı ilə diqqət mərkəzinə düşür. Bütün situasiyalarda həqiqət nədirsə onun yanında olmaq, onun tərəfini saxlamaq, həqiqəti məhəbbət kimi tərənnüm etmək…Haraya getsəm də, Vətən, ay Vətən,Könlümdə ruhunun var, havası var.Ayrılıqdı bilməm, xiffətdi -bilməm,Sənsiz hər tərəfdə qar havası var.
…Köksündə dondurmaz ayazı qışın,İstisi bəsimdi bircə qarışın.Qürbətdə küləyin, yağan yağışın,Səsində bir ahu-zar havası var.

Bütün bu “qar havasına” mübtəla olmuş lirizm axını sonda məhəbbətə – “yar havası”na çevrilir və gerçəklik öz yuvasını tapmış olur, ictimai funksiya fərdi istək funksiyasına çevrilərək həqiqətə münasibəti məhəbbətə çevirir…

“Şəhid nəğməsİ”, “Son döyüşə hazır ol”, “Al bayrağım”, “Xocalı üçün elegiya” və s. bu sıradan olan şeirləri həqiqət sıldırımlarından qopan poetik qəlpələrdir… Mahirə Nağıqızı intervülərinin birində jurnalistin: “Bəzən yaşadıqlarımızı göstərmək üçün mübaliğələr belə acizdir. Bəs haqqın tərəzisi?! Görə-görə kor olmaq olurmu?” – sualına belə cavab verir: “- Hə, bu, xəyalən min dəfələrlə olduğum, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalısının- özü elə böyük olamayan bir qəsəbənin dünya boyda dəhşət mənzərəsidir… O mənzərədə insanlığını itirən kəsin ən vəhşi heyvandan belə amansız olduğunu görmək olar… O mənzərənin vəhşəti insanın qəlbində Allahın özünə belə etiraz nidaları yaradır. Yox, söhbət ancaq ondan getmir ki, bu amansız cinayəti törədən erməni millətindən olan qatillərə qərinələrlə bir millətə-türklərə qarşı aşılanmış nifrət hissi impuls verib… Söhbət ondan gedir ki, həmin gecə ancaq azərbaycanlı olduqlarına görə amansızlıqla öldürülən, içərisində körpələrin və qadınların da olduğu 613 nəfərin qanı laxtalanmayıb… Şəxsən mən hesab edirəm ki, o Qan təkcə onu tökənlərin deyil, bu mənzərəyə laqeyd qalanların da vicdanındadır və Xocalı ədaləti bərqərar olmayınca o qan laxtalanmayacaq.” Və biz “Xocalı üçün elegiya” şeirini oxuyanda onun – şairin həmişə “haqqın tərəzisinin” yanında yana-yana olduğu aşkar görsənir:

26 fevralda

Zamanı mat qoydular.

İblis xislətli kəslər

İnsan donundaydılar.

Dünyaya göstərdilər,

Vəhşi nə təhər olur,

İnsan vəhşi olanda,

Vəhşidən betər olur.

O gecə Xocalıda

Daş-divar güllələndi,

adamlar güllələndi,

ağaclar güllələndi.

Erməni-rus tankları,

Nə var tırtılnan əzdi.

Qanla qan suvarıldı,

Qanla ayaz öləzdi.

Anaların fəryadı,

Diksindirdi tanrını.

Qan donmağa qoymadı

Uşaq ayaqlarını.

Süngüyə keçən başlar,

Düşmən üçün dəf oldu.

Qoca, qadın, körpələr,

Hamısı hədəf oldu.

Dinc, silahsız adamlar

Ölümnən baş-başaydı.

Xocalıda olanlar

Əzablı tamaşaydı.

Bu “əzablı tamaşa” millət üçün, xalq üçün mənəviyyat, əxlaq, kişilik, mərdlik tamaşasıdır, tarixi dərslikdir, bütöv millətin şəhidlik zirvəsidir və bu zirvədə minor ladda söz notunda “Şəhid nəğməsi” bəstələnir:

Millətin qoludur- daş atmaq üçün,

Ürəyi qorxudan boşaltmaq üçün.

Ölərlər Vətəni yaşatmaq üçün,

Hər qəlbdə bir qala tikər şəhidlər.

Analar ər doğar,oğul böyüdər,

Hər oğul dünyası – nağıl, böyüdər.

Vətəni qaldırar göylərə qədər,

Düşmənin qəddini bükər şəhidlər.

Səngəri ev bilib ağ ban eyləyər,

Bağ qurar, ömrünü bağban eyləyər.

Canını Vətənə qurban eyləyər,

Qanını xalq üçün tökər şəhidlər.

Özü qocalmaz ki, əsri qocaldar,

Gələcək – gedəcək nəsli qocaldar.

Hər qəlbdə bir uca bayraq ucaldar,

Azadlıq ağacı əkər şəhidlər…

Mahirə Nağıqızı adi həyat hadisələrini, ən sadə həqiqətləri – həyat, ölüm, sevgi, Allah, Dünya və İnsan haqqında duyğularını poeziya dili ilə, özü də orjinal şəkildə ifadə edir. Amma burada duyğular və hisslərlə yanaşı, bir mühüm məqamı da vurğulamalıyıq – Mahirənin şeiri həm də bizə məlum, adi həqiqətlərin nisbətən yeni izahıdır, yeni yöndən dərkidir, “Leysan yağışı” şeirində olduğu təkin:Dünya toz-torpaqnan dolu,Çarəm, yağ, leysan yağışı.Sinəmi yolların boyu,Sərəm, yağ, leysan yağışı.
Yer fanidi, göy əbədi,Göy ömrü yerin mabədi.Yetirə bizlərə ümidi,Kərəm, yağ, leysan yağışı.
Göylərə əl qaldıran biz,Haqqa inamdı çarəmiz.Gəl elə yeri tərtəmiz,Görəm, yağ, leysan yağışı.
Yağ vüsala yetirməyə,Eşq ağacın bitirməyə,Nə yağıb yer götürməyə,Yerəm, yağ, leysan yağışı.
Bacarmadım göyə çıxam,Buludun gözünmü, sıxam,Səninlə dənizə axam,Kürəm, yağ, leysan yağışı.
Tanrı tək – işıq yoludu,Mahirə onun quludu.Sinənmi söznən doludu,Dillən, yağ , leysan yağışı!

Bədii ədəbiyyatın insan əzəməti və ləyaqəti haqqında yaratdığı ən böyük psixoloji himn məhəbbət himnidir. Məhəbbət əsil insan xoşbəxtliyinin meyarıdır. Məhəbbətin sonucu iki “Mən”in vahidləşərək “BİZ”ə çevrilməsi hadisəsi olmasıdır. Amma həmişə belə olurmu? Ədəbiyyat, xüsusən də poeziya ta əzəldən bunun axtarışındadır və bütün insani faciələr, bədii konfliktlər bu struktur üzərində, bu bünövrə üzərində qurulur…

Şərq məhəbbət fəlsəfəsində dərd həmişə öndədir… Facəvilik, Məcnunluq, Fərhad itgisi aparıcı motivdir və bu gün də poeziyamızda bunun dərin izləri davam etməkdədir. Mahirə xanım məhəbbət mövzuzuna tamamilə başqa bir rakursdan yanaşır. Sevgi, məhəbbət həmişə dərd gətirmir! Sevən insanın qəlbi genişlənir, ruhu təzələnir, bütün dünya gözündə məhəbbətə, sevgiyə bürünür, “Dünyanın boz üzü bəmbəyaz” olur, “Hər tərəf laləli düzə” dönür… “Səni sevəndən” şeiri dediyimizə bariz nümunədir və şerin tamlığına xələl gəlməsin deyə, onu tam şəkildə də təqdim edirik:Mən səni sevəndəndünya dəyişib.Bir az duzu artıbtamı dəyişib.Mən səni sevəndənulduzlar artıbDaha gizlənmir ayqaçır buluddan.Bir ilıq istilik verirgünəş də…Mən səni sevəndənaləm dəyişib.Sanki yox olubdueniş-yoxuşlarElə bil hər tərəflaləli düzdü.Ruhum qol götürübsüzdükcə süzdü…Mən səni sevəndənMən səni sevəndəndağlar ucalıbElə bil qarıyıbŞeytan qocalıb.Dünyanın boz üzüolub bəmbəyaz.Mən səni sevəndənAçılıb dilimElə xoş keçir ki,hər ayım, ilim.Mən səni sevəndənEh nələr…nələr…Məlumdur ki, məhəbbət mövzusu poeziyada rəngarəng, ağılagəlməz çalarlarda duyğu və hisslər sistemi yaradır… Belə bir cəhət Mahirə Nağıqızının lirik yaradıcılığında da təbii axarında üzə çıxır…Məhəbbət, sevgi, eşq barəsində onun duyğuları, özünün dediyi kim, təxminən belədir – XIX əsrdə və sonra yaşamış qüdrətli fikir adamlarının“romantik dövrün sonuncu şairi”adlandırdıqları Heyne sevgi haqqında: “Mələklər bunu ilahi zövq, şeytanlar cəhənnəm əzabı, insanlar isə sevgi adlandırırlar,– deyirdi. Bu məqamda insan obrazında Allahın özünü axtaran böyük, əvəzedilməz Nəsimini, prozanın qrafı Lev Tolustoyun “Sevgi qiyməti olmayan elə paydır ki, biz onu hədiyyə versək belə, özümüzə qayıdır” fikrini,2500 il bundan əqdəm yaşayan,“yüz min nəslin atası”kimi çağırılan və bu adı saxlayan Konfutsenin isə “sevgibizim başlanğıcımız və sonumuz”deyimini, bütün bu deyimlərin yekunu kimi böyük, ulu və möhtəşəm Füzuli babamızın: “Ya Rəbb, bəlayi- eşq ilə qıl aşina məni!”- ilahi duasını xatırlayanda biz adi insanların təsəvvüründəki eşq duyğusunun miqyası təsəvvürə gələr… Amma istənilən bucaqdan baxsaq sevgi insanın ən ali duyğusu kimi saflığa, bitginliyə, cəfaya və səfaya çağrış impulsudur:

Hər çəmən çiçəyi süsən ha deyil,Taparsan, səbrini kəsən ha deyilMahirə öyrənib, küsən ha deyilBilir ki, qəlbini ovudacaq var

Bu cür impulsdan bəhrələnən Mahirə Nağıqızı “Bu dünya”, “Özümə məktub”, “Sevginin mənzili”, “Qayada bitən çiçək”, “Durnam”, “Dünya” – silsiləsindən olan şeirlər, “Gözlərin balladası”, “Payız yağışı”, “Yarpaq-yarpaq”, “Dənizə bənzər adam” və s. bu təkin şerlərində müasir insanın, təbii ki, həm də özünün sevgi və məhəbbətini tərənnüm edir. “Söyləmə” şeiri bu lirik qəhrəmanın məhəbbət, sevgi iztirablarının təsirli ovqatını dürüst ifadə edir:

Bir dəli eşq məni çöllərə salıb,

Suları qurumuş göllərə salıb,

İnsaf et, görürsən dillərə salıb,

Dözüm də gözləmə, döz də gözləmə.

Mahirənin ürəyində dərd gəzər,

Qanadı qırılmış bülbülə bənzər,

Deyirsən dayanar, deyirsən dözər,

Dözüm də gözləmə, döz də gözləmə!

Sən Allah, sən mənə döz də – söyləmə!

Bu cür ülvi, təmiz hissilər axarı mənsəbdə lirik qəhrəmanı Tanrı məhəbbətinə qovuşdurur və bu mistika kimi qarşılanmır, inandırır, ovundurur:

Mahirəni hara çəksən,

Yara üstə yara çəksən,

Yüz dəfə də dara çəksən,

Sənsən istədiyim, Tanrı!!

IV məqalə

Mahirə Nağıqızının yaradıcılıq manerasının xoşa gələn cəhətlərindən biri də budur ki, onun poeziyasında da, elmi idrakla bədii düşüncənin sintezi və vəhdətini daha əyani şəkildə nəzərə çarpır. Bu cəhətmövzuya baxışın genişliyini, dərinliyini, əhəmiyyətini qabarıq surətdə diqqət mərkəzinə çəkir…

Deyim ki, elmi idrakla bədii təfəkkürün, yaradıcı istedadın sintezi və vəhdətindən yaranmış poetik nümunələr elmyönlü intellektual poeziyanın cövhərini təşkil edir… Qeyd edək ki, bu tipli müəlliflərin yaradıcılığı çoxəsrlik ənənəvi poeziyanın ağıla, məntiqi təfəkkürə, rasional düşüncəyə üstünlük verdiyi məqamlar üzərində yaranıb, həmin istiqaməti yaradıcı şəkildə inkişaf etdirərək daha da zənginləşdirən, sistemli bir istiqamətə çevirən intellektual poeziya müstəvisinə keçir… Başqa sözlə, İntellektual poeziya idrakla ilhamın mübarizəsində elmi təfəkkürlə poetik təfəkkürün, lirikada emosionallıqla rasionallığın tərəzidə müvazi gəldiyi, örnəklərdən qidalanan qoşa qanada çevrildiyi məqamdır…

Mahirə Nağıqızının poetik üslubunun əsas üstünlüyü mövzu və ideya ilə bədii forma, bədii ifadə tərzi arasında nadir bir uyğunluq, çox müvəffəqiyyətli bir vəhdət yarada bilməsindədir. Bu baxımdan “Dənizə bənzər adam” şeiri bir nümunədir:Bu dəniz yenə də zümzüməsində,Oxuyur astadan qəlbim deyəni.Nə bilsin dinləyib sənin səsində,Sənə bənzədirəm ləpədöyəni.
Bu səsdə elə bil indicə bildim,Dənizlə adamlar oxşarmış demə.Sən də dəniz kimi ləpələnirdinUsufca toxunub sahil qəlbimə.
Bir səndən savayı bilirdi hamı,Bilirdi bumbuzam soyuq qar kimi.Niyə döyəmmədin könül qapımıLəpə yox, səs-küylü dalğalar kimi.
Beləcə yaşadım özüm yaramla,Sahildə axtardı dayağı könlüm.Hərdən toxunurdu xəfif, aramla,Ləpə saçlarına qağayı könlüm.
Gedib qayitmayan gəmilər kimi,Beləcə ayrıldın sahillərindən.Günahkar biləcək görən kim-kimi,Qərib ruhlarımız görüşsə birdən…
Bu dəniz yenə də zümzüməsində,Oxuyur astadan qəlbim deyəni.Nə bilsin dinləyib sənin səsində,Sənə bənzədirəm ləpədöyəni…Şeirin ümumi şəkildə “poetik bənzətmədir” – insan dənizə, dənizin ləpədöyəninə bənzədilir və iztirablarla dolu bir məhəbbətin dəniz ləpədöyənində “dəniz zümzüməsinə ” çevrilir… Buradakı orjinal bədii ifadələr, təzə deyimlər bədii lövhəni daha da canlandırır – “Sən də dəniz kimi ləpələnirdin, Usufca toxunub sahil qəlbimə” (hələ “usufca” dialekt sözünə fikir verin, necə təravətli ovqat yaradır?!), “ləpə saçlar”, “qağayi könül”, “Gedib qayıtmayan gəmilər”, “qərib ruhlar” təkin poetik dil vahidləri itirilmiş məhəbbətin qəm havasını yaradır…Yuxarıda misal gətirdyimiz nümunələrdən də göründüyü kimi, bu dediyimiz ladda Mahirə Nağıqızının yaradıcılığında bayatı xüsusi bir mahiyyətə malikdir. Bu qədim-qayim janrda yazmaq o qədər də asan deyil! Burada orjinal söz demək üçün məhəbbət dolu ana – incə, zərif qadın ürəyi lazımdır:

Sonalar tək-tək gələr,

Tük salar, ürkək gələr,

Yollarda yüz sədd olsa,

Yar məni görcək gələr.

xxx xxx xxx

Məclis sazsız olarmı?

Xoş avazsız olarmı?

Ruhu naza yoğrulan,

Özü nazsız olarmı?

xxx xxx xxx

Çay kükrəyib daşanda,

Sel məcrasın aşanda,

Yer ilən göy sevinər,

Yar yara qovuşanda.

xxx xxx xxx

Dağ dumansız olurmu?

Yol gümansız olurmu?

Anası imanlı qız –

Din-imansız olurmu?

Mahirə həssas bir qadın qəlbi ilə bayatılarına fəlsəfi rəng qata bilir, fkirlə hissin vəhdətinə çata bilir, bayatı janrına məxsus ğözlənilməz fikri nəticə əldə edə bilir, əzəli mövzulara yeni, təzə yozum verə bilir:

Yardan yanadı könlüm,

Onsuz qanadı könlüm,

Qəmnən xalı toxuyar,

Belə hanadı könlüm.

Dərd, qəm, həsrət əvvəlkidir, ənənəvidir, ifadə, yanaşma tərzi, yozum, obrazlar təzədir, orjinaldır: “Qəmnən xalı toxuyar, Belə hanadı könlüm” – tamamilə orjinaldır, görümlüdür, duyumludur… Mən biləni, Mahirə xanımın 700-dən çox bayatısı var, bəlkə də, lap çoxdur… Hamısı da bir-birindən fərqli, duyumlu, səs-söz havacatlı, fikri-hissi cəhətdən siqlətli:

Çəkdin yenə üzə nəmmi,

Üzünnən göz üzənəmmi.

Saldın məni dərd gölünə,

Qolum atıb üzənəmmi?

xxx xxx xxx

Dörd dolan ağa dağları,

Bax, döndər dağa dağları,

Dağ mən deyil, çəkə bilməz,

Çəkmə sınağa dağları.

xxx xxx xxxKitabam, oxu məni,Anlamır çoxu məni.Yar dönə, nişan alaÖldürə oxu məni

Bu bayatılar milli bayatı şeir ərazimizdə yenidir, şablondan, məlum bədii təsvir vasitələrindən uzaqdır, yeni çalarla süslənmiş öz üslub laləzarlığı ilə fərqlidir… Həmçinin, dilimizin saflığını, gözəlliyini, zərifliyini qoruyan yığcam poetik mətnlərdir… Onu da, qeyd edim ki, Mahirənin bayatılarındakı bütün dil vahidləri müəyyən üslubi keyfiyyət daşıyıcılarıdır və bu dil vahidlərinin, komponentlərin məqsədyönlü vəhdəti poetik formanın yaradılmasında əhəmiyyət kəsb edir. Bədii dildə bütün dil vahidlərinin bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətlərinin poetik tənzimlənməsi, eləcə də onların ardıcıllıqlarının gözlənilməsi poetik funksiyaya malik olan üslubdur və şeirin fonopoetikasına daxildir. Məsələn, şeir dilində özünə tarixən yer eləmiş səs təkrarları, alleterasiyalar, paralelizmlər, qafiyə yaradan dil vahidləri və s. bu qəbildən olan amillərdəndir.

Məlumdur ki, şeir bədii dilin özünəməxsus bir formasıdır. Burada iştirak edən komponentlər – səs, heca, söz, fraza danışıqda da müşahidə olunur, onlar poeziyadan kənarda da mövcuddur. Lakin, ölçü, bölgü, misra, vəzn, qafiyə və s. kimi vasitələr yalnız şeirdə özünü büruzə verir və poetik bütövlük yaradır ki, Mahirə Nağıqızı həm bir dilçi alim kimi, həm də şair kimi bü poetik komponentlərdən məharətlə istifadə edə bilir…

Bu poetik keyfiyyət onun müvəffəqiyyətlə qələmə aldığı laylalar və oxşamalarda da müşahidə edilir. Xüsusən ənənəvi layla nəqaratlarında fərqli nəqarat seçimi diqqətimizi çəkdi:

Anası öpüb-sevəcək,

Balama layla deyəcək.

Ona Allah babası

Üç alma göndərəcək.

Laylay, dinim-imanım,

Başına dönüm-dolanım.

“Laylay, ay ömrüm-günüm, Laylay başına dönüm!”; “Laylay balam, a laylay, Dərdin allam, a laylay!”, “Laylay, ömrüm, a laylay, Xoş günün görüm, a laylay!” və s. bu kimi laylay nəqaratları laylanın məzmununa uyğun seçilir və məzmunu qüvvətləndirir, tamamlayır… Həm də əsrlər boyu sabit, dəyişməz, statik, monoton formatda olan bayatıya, laylaya, oxşamaya müasir poetik təfəkkür, buna uyğun ritm yaratmaq, «köhnə havada» təzə söz demək çətinliyini nəzərə alsaq mahiyyət daha da aşkarlanar…

Qeyd etdiyimiz kimi, poeziyada dilin fonetik imkanları deyəndə ilk öncə səslərin ritmik quruluşundan bəhs etmək lazım gəlir. Şeir dilinin özünəməxsusluğunu hər şeydən əvvəl canlı xalq dilinin təbiətində, o cümlədən dilin fonetik xüsusiyyətlərində, dilin ritmikliyində, özünəxas melodiyalarında axtarmaq lazımdır. Şeir dilinin fonetik imkanları sırasında alliterasiya, assonans, vurğu, intonasiya, fonetik qafiyə və onu səciyyələndirən fonetik hadisələr mühüm yer tutur. Alliterasiya dildə və şeirdə ən mühüm fonetik hadisələrdəndir. Şeirdə səslərin kompleksləşməsi, rabitəsi, ahəngi, səs balansları böyük iş görür, bədii intonasiyanın formalaşmasında fəal iştirak edir. Səs və söz, səs kompleksi ilə fikir aləmi arasındakı əlaqənin qarşılıqlı münasibəti məzmunun bədiiliyini şərtləndirir. ..

Mahirə Nağıqızı bir dilçi alim kimi bunları nəzəri əsasda yaxşı bildiyindən müvəffəqiyyətlə şeirlərində istifadə edə bilir. Bu da onun şerlərinin əksəriyyətinə lirik bir ton – melodiklik bəxş edir ki, onun şeirinin belə xüsusiyyəti bəstəkarların diqqətini çəkir və onun bu sıradan şeirlərinə xeyli mahnı bəstələnməsi də buradan irəli gəlir. Xeyli deyəndə – Mahirənin şeirlərinə 30-dan çox bəstəkar mahnısı bəstələnmiş, 70-dən çox qoşma və gəraylısı isə aşıqların ifasında səslənməkdədir… Bəstəkar mahnılarından bir qismini xatırladaq :

Cabir Abdullayev – “Şükrümüzü qəbul elə, İlahi”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Hacı Nazim; Gülüstan Əliyeva – “Azərbaycana”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Sevinc Mansurova; Gülyanaq və Gülyaz Məmmədova – “Azərbaycan”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Sevinc Mansurova; Gülyanaq Məmmədova – “Ata Heydər, oğul İlham”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Sevinc Mansurova; Eldəniz Məmmədov – “Ata”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Tahir Mahiroğlu; Ehtiram Hüseynov – “Geri qayıtmaz”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Tahir Əkbər; Abgül Mirzəyev – “Nə olar”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Tahir Əkbər; Bəyimxanım Vəliyeva – “Qısqanıram”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Tahir Əkbər; Mətanət İsgəndərli – “Gözlərim”, söz Mahirə Nağıqızı, bəstəkar Sevinc Mansurova – mahnıları, göründüyü kimi, respublikamızın ən populyar, adlı-sanlı müğənnilərinin ifasında səslənməkdədir…

Sevinc Mansurovanın bəstəsində, Mətanət İsgəndərlinin ifasında səslənən “Gözlərim” mahnısı belədir:

Gözlərimin etibarı çox imiş

Dayanmadı gecə gündüz ağladı

Sədaqətdə bircə imiş, tək imiş

Bulaq kimi həzin-həzin çağladı

Ucaldı göylərə ahım,

Kədərlə açıldı hər sabahım

Allahım nəymiş günahım?

Gəl sinəmi çalın çarpaz dağladın.

Haray çəkdim, haray saldım ellərə,

Döndüm xəzan olan qönçə güllərə,

Nəğmə oldum düşdüm dildən dillərə,

Bu gözlərim gecə gündüz sənin üçün ağladı.

Xüsusən, onun anasına həsr etdiyi, Brilliant Dadaşovanın, Elnarə Abdullayevanın ifasında “Nazlı-Nazlı” mahnısı olduqca məşhurdur:

De hardan köçün gəlir,

Özün belə nazlı-nazlı.

Birin gedir, üçün gəlir,

Gəlmə dilə, Nazlı, Nazlı.

Dərələyəz ağır eldir,

Qədrini bilənlər bildi.

Yol gedirsən neçə ildi

Eldən elə, nazlı-nazlı.

…On bir övlad yükü çəkdin,

Asanı yox, bərki çəkdin.

Hamımızdan ərki çəkdin,

Bilə-bilə, Nazlı, Nazlı…

Mirzəlioğlu – baş ocağın,

Uca adı – umacağın.

Xoş günlərin, Gözəl çağın

İndən belə, Nazlı, Nazlı…

V məqalə

Onu da deyək ki, Mahirə xanımın anası Nazlı xanıma həsr etdiyi bir-neçə “Nazlı-nazlı” və yaxud “Anama” və s. şeirləri bu sıradandır. Hətta, deyərdim ki, onun şeir yaradıcılığında ana mövzusu kordinal xətt təşkil edir. Fikrimizin təsdiqi üçün onun şeir kitablarının adlarına diqqət yetirək… Bunlardan “Mənim anam (şeirlər)” – 2006; “Su at dalımca, ana (şeirlər)”, 2006; “Ana sevgisindən doğan nəğmələr”, 2008; “Yaşadacaq anam məni. (şeirlər)”, 2009; “Ana kəndim Xalxalım”, 2010; “Ömrün çıraqdır sənin”, 2010; “Analı dünyam. (şeirlər)”, 2015; “Haqqa çağıran səs. (şeirlər)”, 2015 və s. kitab toplularını göstərə bilərik…

Bu kitabların adları diqqətimi xüsusilə çəkdi.. “ANA” kəlməsi əksər başlıqlarda əksini tapıbdır. Məlumdur ki, kitabın adı, onun əsas məmununu əks etdirir, bu aksiomadır. Həm bu kitabların ümumi məzmunu, eləcə də Mahirə Nağıqızının bütün bədii yaradıcılığı ilə tanış olanda aşkar görsənir ki, onun poeziyasının baş, əsas, kordinal obrazı ANA obrazıdır – Nazlı anasına bəslədiyi fövqəl övlad məhəbbəti bu şeirlərdə əksini tapsa da, ilhamın və istedadın maqik gücü bu obrazı daha geniş məna siferasına daxil edir – göz önündə ümumi Ana Vətən obrazı prioгitet olaraq canlanır, aktual mahiyyət kəsb edir… İnsana, yurda, torpağa, doğma ocağa, yaşanılan mühitə — dosta-qardaşa, dövlətə, dövlətçiliyə məhəbbətə çevrilir… Bir daha, aydın olur ki, niyə vətənpərvər duyğulu insanların dilində “Ana Vətən”, “Ana Torpaq” kəlmələri müqəddəs kəlmələrə dönür… Beləliklə, bir daha vurğulayaq ki, Mahirə xanımın ədəbi estetikasında, bədii düşüncə tərzində, ruhunda baş verən fikri çevrilmələr vahid ANA obrazında da fokuslaşaraq mərkəziləşir, həyatın, ictimai-mənəvi mühitin ən mühüm cəhətləri Mahirənin şeirində Ana obrazında da təcəssüm edir, haqqa səsləyən səs olur… Və mənə elə gəlir ki, o, nəyi şair ruhu ilə hiss edirsə ona Ana gözü, Ana fəhmi ilə baxır və dərk edir, şeiri də ruhunun dərinliklərindən dodaqlarına süzülərək Nazlı ananın pıçıltısına çevrilir, müqəddəs ana nəfəsi onun lirikasını Günəş şəfəqləri ilə işıqlandırır, isidir:

Hər dəfə başımı dizinin üstə –

Çəkərdi, saçımı oxşardı anam.

Bir onu, birdə ki, qulac saçıma

Dəyən nəfəsini unudammıram.

(“Saçların balladası”)

Yaxud o, körpə maral quzusuna dönüb analı dünyasına qısılaraq rahatlıq tapmaq, yenidən bir ömür yaşamaq arzusuna düşür, Ana qucağında özünü xan taxtındakı kimi əyilməz, yenilməz, vüqarla oturmuş bilir, “səhralarda gül bitirmək”, “kipriyi ilə od götürmək” ecazı əldə edir:Bir ömür də yaşayardım,Sənə qısılıb-qısılıb.Yükü nədir daşıyardım,Sənə qısılıb- qısılıb….Səhrada gül bitirərəm,Diləyinə yetirərəm.Kirpiknən od götürərəm,Sənə qısılıb-qısılıb.

(“Sənə qısılıb…”)

Və yaxud, o, Ana əlinin möcüzəsi ilə bütün dərdlərin – istər fiziki, istər sosial, istər mənəvi dərdlərin yoxalmasına inanır:

…Mahirənin adın verdin,

Gözüm açıb səni gördüm

Ana əlimdən tut, dərdim,

İtər, başına dolannam.

(“Başına dolannam”)

Əslində fenomenal ana mövzusunda yazılan bu şeirlər, bütün enerjisi ilə milli mentala bağlı həssas insanın davranış və yaşam tərzidir, eyni zamanda, gerçəkliyin, həyatın dərkə yönəlik bədii faktdır… Şübhəsiz, “Anasın sevən dünyasın sevər!” deyimi, tam olaraq burada sosial-psixoloji mahiyyət səviyyəsinə çatmağa can atır. Belə ki, “analı dünya” fenomenoloji ictimai məna kəsb edir, əxlaqi-mənəvi gücə, enerjiyə çevrilib oxucuları daxilən zənginləşdirir, fundamental poetikada deyildiyi kimi, katarsis hadisəsi baş verir…

Ümumiyyətlə, Mahirə xanımın ailə səcərəsinə olan məhəbbəti, sevgisi milli kökə bağlıdır. Ailə millətin bünövrə daşıdır, dövlətin mikrostruktrudur…

Onun atasına, qardaşlarına, balalarına, nəvələrinə — ailə mühitinə həsr etdiyi şeirlər təkcə “albom” şeirləri deyil, həm də nümunə olacaq bir ailənin – cəmiyyətə çox vacib şəxsiyyətlər yetirmiş 11 uşaq böyüdən bir ailənin birlik, dirilik, məhəbbət, xətir-hörmət salnaməsidir… Bu mənada maraqlıdır, vacibdir, belə demək mümkünsə, stimuldur, örnəkdir…

Gözüm açıb səni belə görmədim,

Doğurdanmı məndə güman qocaldı?

Dünya, sənin hikmətini bilmədim,

O, şux anam, laçın anam qocaldl.

… On bir uşaq, on bir ocaq – deyərdi,

Hamısına açdım qucaq – deyərdi,

Ömrüm sizdə yaşayacaq – deyərdi,

Ömrü bizdə aram-aram qocaldı.

…Bulaq idi qayım-qayım çağlayan,

Sısqalaşdı, oldu ürək dağlayan,

Həsən kimi qardaş verib ağlayan,

Vətən deyib nə zamandan qocaldı.

…Ana dedim, qurbanam o gözlərə,

Sən susatdın, həmdəm etdin sözlərə.

Əli verdin, Vəli verdin bizlərə,

Özü durdu bir kənarda qocaldı…

Və yaxud “Qardaşım” şeirindən bir nümunə:

Haqq-ədalət qalaçası, səngəri,

Düz yoludur – taleyinin misgəri,

Millətinin, rəhbərinin əsgəri,

Adın, sanın layağıdır qardaşım.

Başqa bir şeirində:Mahirənin qardaş adı sevdası,Mənə gəlsin hamısının qadası.Beş bacının sizdə olsun duası,

Bilək onlar buralarda yaşayır.

Digər bir şeirində:Əli mənim ad günümü keçirdi,Vəli gəldi, məclis güldü, seçildi,Cəlil ilə mənə donlar biçildi,Məhəmmədim oralarda yaşayır.

Bu qəbildən şeirlərdəki ailə məhəbbətinin tərənnümü – ana yanğısı, millətəkən ata müdrikliyi, baçı ürəyinin çırpıntıları, ata əvəzi qardaşların qayğısı, Azərbaycan ailəsinə məxsus mental dəyərlər öz ilıq, həlim, həzin, emosiyalarla zəngin duyğularda əksini tapıbdır…

Fikrimizi ümumiləşdirəsi olsaq, Mahirə Nağıqızının şeir yaradıcılığı Azərbaycan qadın şairlərinin ənənəsindən bəhrələnən (Əzizə xanım Cəfərzadənin «Azərbaycanın aşıq və şair qadınları» toplusuna nəzər yetirsək, burada ənənənin mühüm rol oynadığını vurğulaya bilərik: Məhsəti, Natəvan, Heyran xanım, Fatma xanım Kəminə, Tahirə Qürrətüleyn, Umugülsüm, Mirvarid Dilbazi, Nigar Rəfibəyli, Mədinə Gülgün, Hökumə Billuri və s., və s…) zərif duyğu çələnginə bənzədərdik. Onun şeirləri də, bir qadın ömrünün poetik salnaməsidir – bu salnamədə ağrı da var, sevinc də, heyrət də, dövrandan, zəmanədən şikayətlər də, ümid də, inam da, nostalji hisslər də, sevgi-məhəbbət duyğuları da, canlı təbiət lövhələri də, bir bacının, bir ananın, bir nənənin isti, həzin, yeri gələndə sızıltılı duyğuları da, Azərbaycanlı ailəsinə məxsus əksər mental dəyərlər də…

Axıra yaxın bir düşüncəmi və müşahidəmi də ifadə edim. Təəssüf ki, elə faktlarla, elə şəxslərlə qarşılaşırıq ki, ictimaiyyətdə, həyatda tutduğu statusa təxmini yox, heç bir misqal da uyğun gəlmir! İndi əldə edilən diplomların, fəxri adların çoxunun üfürülmüş şar olması gizli qalmır! Yaşadığın cəmiyyətdə layiq olduğun statusu qazanmaq şərəf işidir. Bu ricəti bica yerə etmədim. Mahirə bir ziyalı tipi kimi adının mənasının daşıyıcısıdır: bişgindir, bacariqlidır, ustadır, biliklidir, məharətlidir… Mahirə Nağıqızı Hüseynova bir alim, bir şair, bir pedaqoq kimi qazandığı bütün statuslar onun halal-hümmət haqqıdır, halal şərəfidir, halal şöhrətidir… Və bu misralarda ifadə edilən fikir şüləyi də onun haqqıdır:Zülmün yuvasını sökən,Haqqın qalasını tikən,Qanını bayrağa çəkənTürkün qızı, oğlu mənəm.

Və elə bilirəm ki, “haqqın qalasına” ucalan sənət pillələri ilə o, bir türk qızı kimi öz halallığı ilə xeyli irəliləyəcək, xeyli yuxarılara qalxacaq… Çünki, bu vacibdir! Bu onun özünə də, bizə də, cəmiyyətimizə də lazımdır… Çünki bizlərin halal-hümmət, qədrbilən, qədrşünas ziyalılara əşəddi ehtiyacımız var…

Şair-alim şeirlərinin birində (“Bilinmir” şeirində) yazır: “Mahirə gəlmədi becə dünyaya, Söz ilə yol gedər uca dünyaya”… Bu ucalığa doğru gedən yolda Mahirə xanıma uğurlar diləyir, ucalıq arzulayıram…

Müəllif: Qurban Bayramov,tənqidçi-ədəbiyyatşünas, doktor-professor,”Fədakar alim” və “Elm fədaisi” diplomantı,”Səməd Vurğun mükafatı” laureatı,1984-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

21.07.2019.

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ>>>>>>

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru