VƏTƏN YOLU Zirvələrə bayraq sancan oğullar keçib bu yoldan. Şir biləkli, Sinəsi boz qurd ürəkli, Qələbə diləkli Oğullar… Hər ayaq izi bir çiçək bitirib bu yollarda, ətri vətən dadlı. Hər nərəsi cəngavərlik hünəridir, Hər kəlməsi od qanadlı Arzuları yurd eşqindən zəfər çalan döyüşçümün. Əldə silah yol keçib igidlər buradan ayaq-ayaq. Dəmir atlar nərildəyib bu yollarda. Əsgər nəfəslidir torpaq. Döyüş kimi, Savaş kimi Sədalı, səslidir çaylar. Ərlərin, ərənlərin yoludur, Köksü qalxan, Əlləri, qolları süngü olan Övladların — sinəsini gərənlərin yoludur bu yol. Amalı, məramı ulu, Qalibiyyət dolu bir yoldur vətən yolu. Vətən andı içənlərin, Vətən üçün öz canından keçənlərin, Mübarizə meydanında mərdliyi bir şərəf bilib haqq yolunu seçənlərin yoludur bu yol.
MÜQƏDDƏS QİSAS Göylərə çəkilən şəhid ruhuna Tanrı sığal çəkir öz əlləriylə. Dünyanın göz açan al sabahına Şəhid ətri dolur yurd yelləriylə. * * * Yer üzü, göy üzü sarınmış cəngə, Torpağın qarası bir lalə rəngə. Nərələr təbildir bir gur ahəngə, Savaş meydanı da can çölləriylə… * * * Şəhid qanlarıyla yoğrulub torpaq, Təzədən, təzədən doğulub torpaq. Bir bax, məşəl olub, od olub torpaq Əbədi alovu qor dilləriylə… * * * Bil, adı mərdlikdir hər başdaşının, Qəddi dağ qəddidir qəlb sirdaşının. Gözlərdən süzülən o göz yaşının Çeşməsi ürəkdir ah selləriylə. * * * Şəhidlər torpağı vətən eləmiş, Bu çölü, bu dağı vətən eləmiş. Şəhidlər bayrağı vətən eləmiş, Gəlir səcdəsinə yurd elləriylə. * * * Oğullar zəfərlər çaldığı yerdə, Müqəddəs bir qisas aldığı yerdə, Şəhid məzarının olduğu yerdə Vətən çiçək açıb tər gülləriylə.
ŞƏHİD ADI Bu yağan yağışdan barıt qoxusu gəlir. Bu əsən küləkdən duyulur qan dadı. Ucalır Vətən göyünə torpaq olan canların şəhid adı.
VƏTƏN Ana yurdum, obamdır, Vətən elimdir mənim. Beşiyimdir, yuvamdır, Vətən evimdir mənim. * * * Çölüm, dağım, daşımdır, Ruhumdur, yaddaşımdır, Məzarım, başdaşımdır, Göyüm, yerimdir Vətən.
GƏLİR Bu otdan, çiçəkdən, Bu yeldən, küləkdən, Ağacdan, yarpaqdan, Havadan, torpaqdan Yurd qoxusu gəlir. * * * O atəş səsindən, Səngər nəfəsindən, O sipər canlardan, Tökülən qanlardan Qurd qoxusu gəlir.
ŞƏHİD Sipər oldun zərbələrə, Sinə verdin qəlpələrə. Zirvələrdən zirvələrə Hər dağı ucaldan şəhid. * * * Sən bir savaş fatehisən, Azərbaycan tarixisən. Əbədiyyət taleyisən, Torpağı ucaldan şəhid. * * * Taxtın uca göy üzündə, Al qanın vətən düzündə. Müqəddəssən el gözündə, Bayrağı ucaldan şəhid.
QƏLƏBƏM Zirvəsi buludlara dəyən sinəsi dağlı dağların, Gözlərini həsrətli yollara dikib səadət axtaran gözü yaşlı çiçəyinin talan yurdu bağların Könül dolusu gülür indi, Çağların milyon-milyon insanlarla Ümman-ümman sevincini bölür indi Qalibiyyət zəfəriylə, Bir qələbə xəbəriylə Vətən dediyim ocağım, odum, hey! Havam, suyum, torpağım, Daşım, izim, adım, hey! Andım, hey! Dan yerinə xoş müjdəli sabahla yetişdin sən, Ürəklərlə, Diləklərlə Sinə-sinə, qucaq-qucaq, Ağız-ağız, dodaq-dodaq görüşdün sən — Qələbəm mənim. Dilə gəldin Sən müqəddəs kəlam kimi, İnsanlara: “Gözün aydın olsun!” — dedin salam kimi. O bayrağın sancıldığı yerə mənim canım fəda. O əsgərin yarasına qanım fəda. Ər oğlu ər şəhidlərim!.. Hünərpərvər şəhidlərim!.. Köksü səngər şəhidlərim!.. Ruhunuz şad! Bu yer azad! Bu göy azad! Min-min mərdin cəsarəti, Ölüm-dirim savaşında sarsılmayan dəyanəti, Amalına sədaqəti bəxş eylədi yurda səni. Ey qələbəm! At belində mərdanəlik havasıyla yol gəldin sən. Övladına: “Get cəbhəyə döyüş!” — deyən, “Yağılara qan uddurub vuruş!” — deyən anaların duasıyla doğuldun sən, Ey qələbəm! İnadından dönməzlərin, Ölümüylə ölməzlərin al qanıyla yoğrulan torpağımdan göyərən nursan! Sən bir vətən vüqarı! Sən bir zəfər qüruru!
“30 Ekim 1918”de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması 25 maddeden oluşmuştur:
1- Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının açılması, Karadeniz’e serbestçe geçişin temini ve Çanakkale ve Karadeniz istihkamlarının İtilaf Devletleri tarafından işgali sağlanacaktır.
2- Osmanlı sularındaki bütün torpil tarlaları ile torpido ve kovan mevzilerinin yerleri gösterilecek ve bunları taramak ve kaldırmak için yardım edilecektir.
3- Karadeniz’deki torpiller hakkında bilgi verilecektir.
4- İtilaf Devletlerinin bütün esirleri ile Ermeni esirleri kayıtsız şartsız İstanbul’da teslim olunacaktır.
5- Hudutların korunması ve iç asayişin temini dışında, Osmanlı ordusu derhal terhis edilecektir.
6- Osmanlı harp gemileri teslim olup, gösterilecek Osmanlı limanlarında gözaltında bulundurulacaktır.
7- İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya çıkması halinde herhangi bir stratejik yeri işgal etme hakkına sahip olacaktır.
8- Osmanlı demiryollarından İtilaf Devletleri istifade edecekler ve Osmanlı ticaret gemileri onların hizmetinde bulundurulacaktır.
9- İtilaf Devletleri, Osmanlı tersane ve limanlarındaki vasıtalardan istifade sağlayacaktır.
10- Toros Tünelleri, İtilaf Devletleri tarafından işgal olunacaktır.
11- İran içlerinde ve Kafkasya’da bulunan Osmanlı kuvvetleri, işgal ettikleri yerlerden geri çekilecekler.
12- Hükûmet haberleşmesi dışında, telsiz, telgraf ve kabloların denetimi, İtilaf Devletlerine geçecektir.
13- Askeri, ticari ve denizle ilgili madde ve malzemelerin tahribi önlenecektir.
14- İtilaf Devletleri kömür, mazot ve yağ maddelerini Türkiye’den temin edeceklerdir. (Bu maddelerden hiçbiri ihraç olunmayacaktır.)
15- Bütün demiryolları, İtilaf Devletlerin zabıtası tarafından kontrol altına alınacaktır.
16- Hicaz, Asir, Yemen, Suriye ve Irak’taki kuvvetler en yakın İtilaf Devletlerinin kumandanlarına teslim olunacaktır.
17- Trablus ve Bingazi’deki Osmanlı subayları en yakın İtalyan garnizonuna teslim olacaktır.
18- Trablus ve Bingazi’de Osmanlı işgali altında bulunan limanlar İtalyanlara teslim olunacaktır.
19- Asker ve sivil Alman ve Avusturya uyruğu, bir ay zarfında Osmanlı topraklarını terk edeceklerdir.
20- Gerek askeri teçhizatın teslimine, gerek Osmanlı Ordusunun terhisine ve gerekse nakil vasıtalarının İtilaf Devletlerine teslimine dair verilecek herhangi bir emir, derhal yerine getirilecektir.
21- İtilaf Devletleri adına bir üye, iaşe nezaretinde çalışacak bu devletlerin ihtiyaçlarını temin edecek ve isteyeceği her bilgi kendisine verilecektir.
22- Osmanlı harp esirleri, İtilaf Devletlerinin nezdinde kalacaktır.
23- Osmanlı Hükûmeti, merkezi devletlerle bütün ilişkilerini kesecektir.
24- Altı vilayet adı verilen yerlerde bir kargaşalık olursa, vilayetlerin herhangi bir kısmının işgali hakkını İtilaf Devletleri haiz bulunacaktır.
25- Müttefiklerle Osmanlı Devleti arasındaki savaş, 1918 yılı Ekim ayının 31 günü mahalli saat ile öğle zamanı sona erecektir.
BAYRAĞIM Dövlətlərin içində Qoy görsün solum, sağım. Dünyamız var olduqca, Dalğalan, ey bayrağım. * * * Qeyrətim, vicdanımsan, Vüqarım, qürurumsan. Ölümə dik baxıram, Sən gözümdə nurumsan. * * * Dalğalan, ey bayrağım, Sən də ana Vətənsən. Vətənçün candan keçən Şəhidlərə kəfənsən. * * * Dalğalan, ey bayrağım, Qələbəm, zəfərimsən. Döyüşlərdən qaçmayan, İgidimsən, ərimsən. * * * Zikr edirəm adını Ürəyimdə, dilimdə. Hər gün səni öpərək Gəzdirirəm əlimdə. * * * Səcdəgahım, Kəbəmsən Gözlərimin önündə. Şəfaətim olarsan Qiyamətin günündə. * * * Dalğalan, ey bayrağım, Düşmənə göz dağısan. Uludan da ulusan, Tarixin xoş çağısan. * * * Dalğalan, ey bayrağım, Sən də ana Vətənsən. Vətənçün candan keçən Şəhidlərə kəfənsən.
VƏTƏN Qanlar tökülməsin sülh olsun deyə, Otuz il səbr etdik, bir təhər dözdük. Boş-boş danışıqlar fayda vermədi, Səbrimiz tükəndi düşməni əzdik, Yeni tarix yazdıq tarixə, Vətən. * * * Bütün dünya görsün qüdrətimizi, Yenilməz orduyuq, həqiqət budur. Qırx dörd gün ərzində biz qalib olduq, Dağıtdıq başından qara buludu, Yeni tarix yazdıq tarixə, Vətən. * * * Qısa vaxt ərzində bildilər kimik, Tanındı dostumuz, düşmənlərimiz. Səni təmizlədik yadellilərdən, Yaşıla qərq oldu çəmənlərimiz, Yeni tarix yazdıq tarixə, Vətən. * * * İcazə vermədik həddin aşmağa, Yekə danışanın kəsdik sözünü. İti qovan kimi qovduq onları, Sənə xor baxanın tökdük gözünü, Yeni tarix yazdıq tarixə,Vətən.
DÜŞMƏNƏ GÖZ DAĞIDIR İşğalçıdan azad olan torpaqlar Dosta qürur,düşmənə göz dağıdır. Qarabağda indi yanan ocaqlar, Dosta qürur,düşmənə göz dağıdır. * * * Uymaginən rusa,farsa,ərəbə, Aldanma heç bəhanəyə,səbəbə. Qazanılan hər bir uğur,qələbə, Dosta qürur,düşmənə göz dağıdır. * * * Ölkəmizin gələn hər xoş sorağı, Haqsızlara haqlıların qınağı, Dalğalanan Azərbaycan bayrağı, Dosta qürur,düşmənə göz dağıdır.
Ziyalı sözü cəmiyyətin dərin qatlarındakı cığırlardan keçmək istəyənlərə geniş qapı açır. Mütəfəkkir ziyalı dünyanın hər yerində əsas aparıcı qüvvədir. Ziyalı həm də böyük ictimaiyyətçi hesab olunur; çunki onun fikri cəmiyyət məsələlərinin həllində vacib rol oynayır. Filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun direktoru Nadir Məmmədli də əsl mütəfəkkir-ziyalı, böyük ictimaiyyətçi kimi fəal missiya daşıyır. Elmi-ictimai cəmiyyət Nadir Məmmədlinin peşəkarlığına şahiddir. Onun Azərbaycan elminə verdiyi töhfələr əsl sənət fövqü yaradır və o, daim öz elmi-publisistik mövqeyi ilə həm də dövlətçilik işinə xidmət edib. Diqqətlə nəzər salsaq, görərik ki, hörmətli professorumuzun sənətkar qətiyyəti həmişə bu tip aurada cilalanıb. Xoş haldır ki, onun alimlik və sənət mövqeyindəki çeviklik bu real-ictimai məğzdə daha aydın sezilir. Düşünürük ki, o, qəti şəkildə bu reallığa söykənib və hazırda da bu istiqamətdə mümkün əhatə yaratmağı ustalıqla bacarır. Elmi sahəsi əsasən dilçilik olan Nadir Məmmədli artıq dünyanın tanıdığı görkəmli alimdir, (əlbəttə) xüsusi təqdimata ehtiyacı yoxdur. Lakin biz onun elmi yaradıcılığı, ictimai, ədəbi-publisistik fəaliyyəti barədə qısa da olsa, məlumat vermək istəyirik.
Nadir Məmmədli (Məmmədov Nadir Baloğlan oğlu 19 sentyabr 1959-cu ildə Bakı şəhər Suraxanı rayonunun Bülbülə qəsəbəsində doğulub. Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) filologiya fakültəsini, 1988-ci ildə Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutunun nəzdindəki xarici dillər ikiillik Fars dili şöbəsini əla qiymətlərlə bitirib. Moskvada SSRİ Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunda, həmçinin İran İslam Respublikasının Təbriz şəhərindəki Dil və Ədəbiyyat Universitetində təcrübə keçib. Moskva və Moskvaətrafı şəhərlərin arxivlərində çalışıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda işləyib, uzun müddətdir Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Azərbaycan dili və pedaqogika kafedrasında çalışır. Rus bölmələrində “Azərbaycan dili”, Azərbaycan bölmələrində “Nitq mədəniyyəti” fənlərindən dərs deyir. Magistr qruplarda isə “Ali məktəb pedaqogikası” fənnini tədris edir. Nadir Məmmədli 1989-cu ildə “Müasir Azərbaycan dilində feli sinonimlər” mövzusunda namizədlik, 2000-ci ildə isə “Müasir Azərbaycan dilində alınma terminlər (1920-1991-ci illər)” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib. Filologiya elmləri doktorudur. 1995-ci ildə dosent, 2007-ci ildə professor elmi adını alıb. 17 kitabın, o cümlədən 5 monoqrafiyanın (“Müasir Azərbaycan dilində feillərin leksik sinonimliyi” (Bakı, “Maarif, 1991, 7 ç/l), “Moskva Şərq Dilləri İnstitutunun Azərbaycan alimləri (1876-1930) (Bakı, “Sabah”, 1993, 7 ç/v)”, “Alınma terminlər” (1920-1995) (Bakı, “Elm”, 1997), “M.F.Axundovun obrazları və dilçilik görüşləri” (şərikli) (Bakı, “Elm və təhsil”, 2012.), “Azərbaycan dilində alınma terminlər” (Bakı, “Elm və təhsil” nəşriyyatı, 2017), ali məktəblərin rus bölməri üçün “Azərbaycan dili” (Bakı, “Sabah”, 1993.), Azərbaycan bölməri üçün “Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti” (Bakı, “Elm və təhsil”, 2019) dərsliklərinin, bakalavr pilləsi üçün “Azərbaycan dili” (Bakı, “Maarif”, 1995) və “Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti” (Bakı, “Elm və təhsil”, 2018) fənləri üzrə proqramın, ötən əsrin 90-cı illərində əlifbaya keçid ərəfəsində “Latın qrafikalı yeni Azərbaycan əlifbası” (Bakı, “Maarif”, 1992, 3/5 ç.v.) vəsaitinin, “Azərbaycanca-rusca danışıq kitabı”nın (Bakı, “Azərbaycan Ensiklopediyası Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi”, 1995), 3 praktik lüğətin (“Çağdaş türk ədəbi dilinin izahlı omonimlər sözlüyü” (Bakı, “Sabah”, 1995), “Adını mən verdim – yaşını Allah versin (türk şəxs adları lüğəti)” (Bakı, “Maarif”, 1995), Prezidentin sərəcamı ilə çap olunan dövlət əhəmiyyətli “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”nin (Bakı, “Şərq-Qərb” nəşriyyatı, 2013; 6-cı buraxılış, həmmüəllif), “Alınma terminlərin leksik və semantik xüsusiyyətləri” (Bakı, “Nurlan”, 1995) adlı metodik göstərişin, 100-dən artıq elmi, 200-ə qədər publisistik məqalənin müəllifidir. Elmi-publisistik yazıları həmçinin İran İslam Respublikası və Türkiyə Cümhuriyyətinin qəzet və jurnallarında dərc edilib. Tehranda nəşr olunan “Məfaxeri Azərbaycan: şaeran, nevisendeqanü xoşnevisan” (Azərbaycanın fəxrləri: şairləri, yazıçıları və xəttatları”) adlı Ensiklopediyada (1997) XIX əsrdə Moskva Şərq Dilləri İnstitutunda çalışmış azərbaycanlı alimlər haqqında 2 məqaləsi yer alıb. 2004-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyətinin Qazi Universitetində (Ankara), 2012-ci ildə Çin Xalq Respublikasının Konfutsi Universitetində (Anxoy vilayəti) alınma, beynəlmiləl sözlərlə bağlı ekspress-mühazirələr oxuyub. Dünyanın ən nüfuzlu Beynəlxalq konfranslarında çıxış edən Nadir Məmmədlinin əsərləri Təbriz (İran), Trabzon, İstanbul (Türkiyə), Oş, Bişkek, (Qirğizistan), Perm, Ufa, Mahaçqala (Rusiya), Quvahati (Hindistan), Okinava (Yaponiya), Estern (Şri-Lanka) başqa şəhərlərdə nəşr olunub. Nadir Məmmədli Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun nəzdində filologiya üzrə elmlər doktoru və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün dissertasiyaların müdafiəsini keçirən Dissertasiya Şurasının, Yaponiyada Higher Education Forumun üzvüdür. “Filologiya məsələləri” elmi jurnalının redaksiya heyətinin üzvü və rəyçisidir. Hazırda AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun direktorudur. Nadir Məmmədlinin əsərləri haqqında Əzizxan Tanrıverdiyev (Dilimiz – mənəviyyatımız (rəylər, resenziyalar), Bakı, “Elm və təhsil”, 2008); akademik Nizami Cəfərov (AMEA Əlyazmalar İnstitutu, “Filologiya məsələləri”, Bakı, 2017, ə1), filologiya elmləri doktoru, professor Kamil Bəşirov (AMEA Əlyazmalar İnstitutu, “Filologiya məsələləri”, Bakı, 2017, ə16), filologiya elmləri doktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Əlirza Əliyev, Musa Xanbabazadə (AMEA Əlyazmalar İnstitutu, “Filologiya məsələləri”, Bakı, 2017, ə15), filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Allahverdi Eminov (AMEA Əlyazmalar İnstitutu, “Filologiya məsələləri”, Bakı, 2017, ə19), filologiya elmləri doktoru, professor Sevil Mehdiyeva (“Respublika” qəz., 10 iyun, 2018) və b. müxtəlif nüfuzlu elmi jurnal və məcmuələrdə rəy yazmışlar. Nadir Məmmədli 1995-ci ildə Respublika Təhsil Nazirliyinin humanitar sahə üzrə təsis etdiyi “Gənc alim müsabiqəsi”nin və 2000-ci ildə “Alınma terminlər” monoqrafiyasına görə “Ən yaxşı elmi iş” müsabiqəsinin qalibi olub. 1996-cı ildə İran İslam Respublikasının Ərdəbil şəhərində çəkilən “Şeyx Səfi” sənədli filminin ssenari müəllifi kimi pul mükafatına layiq görülüb. 2002-ci ildə “Rəsul Rza” mükafatı ilə təltif olunub. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Bəxtiyar Vahabzadə” mükafatı laureatıdır. Göründüyü kimi, Nadir Məmmədli Azərbaycanda və dünyada şöhrət qazanmış alim və naşirdir. Onun sanballı elmi yaradıcılığı Azərbaycanın elm səltənətinin ən parlaq səhifələrində əksini tapıb. Həyatı yanlış başa düşənlər sadəcə, görmək istəmirlər ki, Nadir Məmmədli milli ruhu, yaddaş çırpıntısı, ecazkar alim siması ilə Azərbaycan dilçilik elminin həqiqətlərinə yön verir. O, bu vaxta qədər sanballı, məzmunlu fəaliyyəti ilə elm üçün mənəvi göydələnlər ucaldıb, o ucalıqda yüzlərlə gənc elm adamı gedəcəyi yol üçün işıq tapır. Dövlətçilik işini özünün ən ümdə vəzifəsi hesab edən, bu gün də dövlət adı gələndə müsəlləh əsgər kimi farağat dayanan Nadir Məmmədli elmin məqsədini yetişən nəslə böyük məftunluqla açır. Onun yaradıcı-elmi düşüncəsindəki fövqəl tərbiyəni və intizamı görməmək ən azından elmə xəyanətdir. Nadir Məmmədlinin elmi mülahizəsi bir kütlədən tökülsə də, mənaca çoxxassəlidir. Polifonik komponentlər onun elmi tərzinin həyat miqyaslarıdır. Böyüyən (artan) olduğu üçün o elm idrak qatına yüksəlir və şüura varid olur. Hörmət etalonu kimi dəyər verdiyimiz görkəmli alimimiz bəlli ki, vaxtın döyüşkən anları ilə qabaq-qənşər durub az-az yaşa dolduğu çağlardan bu yüksəliş barədə düşünüb. Şəxsiyyət kimi formalaşmaq da onun bu timsalda təcəssüm edən həyat ucalığıdır. O, şəxsiyyət ola bilmək üçün ilk növbədə İnsan olmağı bacarıb. Yaxşı bilib ki, fövqəl ziyalılıq bu müfəssəl qatda mövcud olur. Məhz buna görə də o, həyatdan İnsan və Şəxsiyyət medalı ala bilib. Yaxşı insanlar cəmiyyətin (hər sahədə) hərtərəfli inkişafında əsaslı rol oynayırlar. Bu mənada, Nadir Məmmədli də insanın yaratdığı və nəsildən-nəslə ötürdüyü maddi və mənəvi dəyərləri öz ictimai-elmi fəaliyyətində geniş ehtiva etməklə, bunu həm də yetişən nəsillərə tövsiyə edir. O, bir insanın həyat fəaliyyətindəki mənəvi dəyərləri, davranış qaydalarını, maddi-mənəvi resursları o insanın yaşadığı mühit və mədəniyyət kimi başa düşməyi məsləhət görür. Açığı, Nadir müəllim bu kodeksi apardığı işin bir hissəsi sanır. Bu istiqamətdə onun kimi Vətən fədailərinin, vətənpərvər insanların xeyirxahlıqları özünü xüsusilə parlaq şəkildə büruzə verir. Nadir Məmmədli hazırda da cəmiyyətin elmi-ictimai və ədəbi ənənələrini nəsildən-nəsilə ötürərək böyük və zəngin bir irs yaradır, xalq-dövlət dəyərlərini uca tutur. Çoxları onun xeyirxah əməllərini bu gün də öz üzərində hiss edir, diqqət və qayğısını görür, onun insanlıq sevgisindən həvəslənərək cəmiyyət işinə daha böyük həvəslə yanaşır. Biz bu yazıda AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun direktoru, hörmətli alimimiz Nadir Məmmədlini elmin, həyatın və ictimai sahənin ən müfəssəl, ən qabaqcıl örnəklərindən biri kimi ehtiva etdik. Əslində, o, bu yüksək kateqoriyalara bütün varlığı ilə layiqdir. Allahdan sizə can sağlığı, yeni vəzifənizdə uğurlar diləyirik, Nadir Məmmədli! İnanırıq ki, rəhbərliyiniz altında dilçilik sahəsindəki çatışmazlıqlar tamamilə aradan qaldırılacaq.
“ÜRƏYİMİN PAYTAXTI”, İŞĞAL OLAN AĞDAMIM! (Ağdam Dövlət Dram Teatrının aktrisası, qiraətçi dostum Afəridə Sabirqızı Ağdamlının dilindən) Haralısan deyirlər?-dillənirəm qəhərlə, -Ağdamdanam,Ağdamım işğal olub məkrlə. Ağdamlı olmağımı söyləyirəm fəxrlə. Niyə axı mən bunu ya gizlədim,ya danım? “Ürəyimin paytaxtı”, işğal olan Ağdamım! * * * Atam bir an düşməyir dodağımdan.dilimdən, Ağlayıram içimdə,nə gəlir ki, əlimdən? Səndən ayrılan gündən, lap uşaqlıq ilimdən, Ürəyimdə qalıbdı xoş murazım,xoş kamım, “Ürəyimin paytaxtı”, işğal olan Ağdamım! * * * Sevilmisən ərlərin, saysız şəhidlərinlə, Cəsur Raquf Orucov, Yelmar tək nərlərinlə, —1.–2. Ürəklərdə yaşayır onlar hünərləriylə, Mən də hazıram bu gün, yolunda verim canım, “Ürəyimin paytaxtı”, işğal olan Ağdamım! * * * Sənsiz dünya gözümdə kiçildikcə kiçildi, Sənsiz ötən bu illər ömür deyil,puç ildi. Yad əllərdə qaldığın düz iyrimi üç ildi, Uçub sökülüb daha, qara olub ağ damım, “Ürəyimin paytaxtı”, işğal oan Ağdamım! * * * Bəsdir qurduq burada,ya hardasa alacıq, Bir gün axır bir olub, biz yenə biz olacıq. Səni tikən biz idik, təzdən tikib. quracıq, Necə gözəl olmusan əvvəl,əzəl Ağdamım, İnanıram olacan yenə gözəl Ağdamım! * * * Təzə güllər əkəcəm , yenə öz əllərimlə, Sənə bəzək vuracam zəhmətimlə,tərimlə. İgidlərin,ərlərin, nazlı gözəllərinlə, Onda yenə coşacaq mənim təbim,ilhamım, “Ürəyimin paytaxtı”,yaşa mənim Ağdamım! 1.Raquf Orucov.— Hərbi xidmətlərə görə medalı. 2.Yelmar Edilov.—– —– AR Milli Qəhrəmanı.
26.9.2016.
BU QATAR AĞDAMA GEDƏ BİLMƏYİR! Bakıdan Xankəndə qatar yolu var, Həmin yol Ağdamdan keçib gedirdi. Getməyir oraya indi bu qatar, Ağdamın özütək bu yol əsirdi! * * * İyrimi altı il vaxt ötüb keçib, Dayanıb bu qatar, durur Bərdədə. Bu yolu gözləyən çox insan köçüb, Çoxu da köçəcək hələ bəlkə də! * * * Sərnişin gətirib aparmalıydı, Qaçqına ev olub qatar burada. Anlayan kəslərə ağlamalıdı, Qatarı “ev” sayıb, yatar burada. * * * Bu nə bəd oyundur, axı nə sirdir? Dördyoldan o üzə ötə bilməyir. Ağdama on-onbeş kilometrdir, Bu qatar Ağdama gedə bilməyir! * * * Ta səbri tükənib,yorğun haldadı, Fərqini duymayır qışın,baharın. O vaxtdan dördyolda,gözü yoldadı, Bileti əlində Ağdamlıların! * * * Başqadı Ağdamın qoxusu,ətri, Bu məkan uğrunda döyüşək gərək. Bu qatar Ağdama getməkdən ötrü, Gərəkdi Ağdama öncə biz dönək! 24.7.2019.
Bu şeir Ağdamın işğal zamanından bəri səmimi dostluğumuz davam edən, Ağdam Dövlət Dram Teatrının dəyərli aktrisası Afərdə Sabirqızı xanımın istəyi ilə Ağdam sevincini yaşayan bütün ağdamlıların dilindən söylənilir. Sizləri ürəkdən təbrik edirəm Ağdam camaatı! Ağdama dönüşünüz mübarəkdir!
MƏNİM DOĞMA, GÖZƏL YURDUM, AĞDAMIM! Qaçqın düşdqük, əzab çəkdik aramsız, Nə zalımmış bu erməni, bu qansız! Düz iyrimi yeddi ili Ağdamsız, Bu dünyaya sanki kordum Ağdamım, Mənim doğma, gözəl yurdum Ağdamım! * * * Ayrı düşdün bu illər ki, elindən, Düşməmisən bir ağdamlı dilindən. Aldı səni yağıların əlindən, Baş komandan, şanlı ordum, Ağdamım, Mənim doğma, gözəl yurdum, Ağdamım! * * * Ürəksizmiş harda olsa vətənsiz, Baş neyləsin, dil neyləsin bədənsiz? Anlamıram, bu illəri mən sənsiz, Necə dözdüm, necə durdum Ağdamım? Mənim doğma, gözəl yurdum, Ağdamım! * * * Şükür, dönüb qucağına gəlmişəm, Sevincimdən ağlamışam, gülmüşəm. Qiblə sanıb, səni Məkkə bilmişəm. Yenə səndə binə qurdum Ağdamım, Mənim doğma, gözəl yurdum, Ağdamım! * * * Uca olsun onun adı, həm şanı, Min yaşasın Ali Baş komandanı. —* O bəxş etdi bu payızda xoş anı, Bu həsrəti başa vurdum Ağdamım, Mənim doğma, gözəl yurdum, Ağdamım! Yaşa mənim əzəl yurdum Ağdamım! *Ali Baş Komandan İlham Əliyev.
DİLLƏN ANA (Şəhid Sadiq Feyziyevin övladı Tahirin dilindən) Qırx dörd günlük müharibə qutardı, Dillən ana,..atam niyə gəlmədi?! Yanağımda öpüş yeri göynəyir, Dillən ana,..atam niyə gəlmədi?! * * * Səhər-axşam gözləyirəm, gələcək, Əlləriylə göz yaşımı siləcək. Könlüm açılacaq, üzüm güləcək, Dillən ana,..atam niyə gəlmədi?! * * * Son gedişi getmir ana, gözümdən, Bir başqa cür öpmüşdü bu üzümdən. Harda qalıb, axı necə dözüm mən, Dillən ana,..atam niyə gəlmədi?! * * * Axşam yenə bəs, yuxuma gəlmişdi, Tahir, oğlum, gələcəyəm, demişdi, Bəs nə oldu?, nədən fikrin dəyişdi?!… Dillən ana,..atam niyə gəlmədi?!
QARDAŞIM Qanınla adını elə yazmısan, Silinməz tarixdən adın qardaşım! Hünərin od saldı düşmən canına, Yandırır canların odun, qardaşım! * * * Düşmənin gözünü deşdin teylədin, Canını Vətənə qurban eylədin, Qorxudu, ölümdü, nədi bilmədin. Fəxr edir qohumun, yadın, qardaşım! * * * Qəfildən qırıldı qəlbimin simi, O gün şəhid verdi Zevin Rasimi. Bir elin gözündə qəhraman kimi, Aldı öz qoynuna yurdun, qardaşım!
Anası onu cəmi bir gün azad buraxdı. Səhər tezdən yenə də həmin mövzuya dönmüşdü. O, anasına cavab verməmək üçün arxa pəncərənin qarşısına keçdi. Orada həmişədən köhnə, uçuq sökük bir daxma var idi. Hələ pəncərəni açmamış həyətdə nəyinsə qaraldığını görüb təəccüb etdi. Əlini uzadıb pəncərəni acdı. Gözünün önündə canlanan mənzərə onu mat qoydu. Köhnə, uçuq evin yerində yeni tikilmiş səliqəli bir mənzil var idi. Həyət baca da səliqə sahmanlı İdi. Onuru ən çox təəccübləndirən məhəllədə gəzişən sarışın qız idi. Ona elə gəlirdi ki, ömründə belə qız görməyib. Elə bil yuxu görürdü. Qız əlindəki balaca qırmızı vedrəni su ilə doldurub ayaqlarına tökürdü. Sanki bunu Onura acıq vermək üçün edirdi. Çünki hər dəfə aşağı əyiləndə sarı ipək saçları aşağı tökülüb qıza daha da gözəl görkəm verirdi. Onurun ürəyi az qala ağzından çıxa-çıxa arxaya dönüb dedi:
-Ana, bunlar kimdir? Bura nə vaxt köçüblər? Heç burada yeni bir ev tikildiyindən mənim xəbərim olmayıb.
O, sualları yağış kimi yağdırandan sonra özündən asılı olmayaraq, qız nə gözəldir? – dedi. Səlmi oğluna cavab verməsə də iki üç gün onu narahat etmədi, Gülüşün adını ağzına da almadı. Sanki qurbağanın gölünə daş düşmüşdü. Onurun gözü pəncərədə qalmışdı. Artıq qızın bəzi xüsusiyyətlərinə, hətta bir az dəlisov olmağına da bələd idi. İki günlük sükutdan sonra Onur yenidən qız haqqında sual verməyə başladı. Qəribə də olsa qadın mülayim bir tərzdə oğluna cavab verirdi. Bir səhər o aydınca, oğlum mən də çox istəyirdim ki, Aysel sənə yar olsun, – dedi. Onu bilirəm ki , çox ərköyün qızdır. Gələn elçilərin hamısını qaytarır. Onur anasına bir söz deməyib çölə çıxdı. Bir neçə gün də ötdü. Onun məzuniyyəti bitmək üzrə idi. Amma ki , heç nə əldə edə bilməmişdi. Bir yaxşı iş olmuşdu ki, Səlmi susmuşdu. Axırıncı iki gün idi ki, oğlan tərs dəyirmana dönmüşdü. Birdən qızgilin həyətində hay -küy qopdu . Onur heç nəyə baxmadan onların məhəlləsinə keçdi. Burada hər kəs qışqırırdı. Yanğın başlamışdı. Su motoru taxılmış olan şəbəkə alışıb yanırdı . Alovun dilləri yuxarıya doğru qalxıb pərdəni bürümüşdü. Oğlan irəli atılıb döşəmə taxtası ilə vurub motoru şəbəkədən ayırdı. Sonra isə qapının önünə salınmış kiçik xalçanı götürüb onunla alovlanmış pərdəni söndürdü. Onun əllərini alov qarsımışdı. Saatının qayışı qızıb qolunu yandırırdı. O, saatı qolundan açıb indicə ətrafa nəzər saldı. Aysel qar kimi ağappaq olmuşdu. Onurun baxışları onun üzündə dayananda qız qaçıb su gətirdi. O ,suyu alıb içdi. Lakin gözünü qızdan çəkə bilmirdi. O gecə oğlanın gözünə yuxu getmədi. Səhər yerindən duran kimi ,ana Ayseldən xoşum gəlir ,- dedi. Məzuniyyətini bitirib işə qayıtdı. Bu dəfə tək deyil , ürəyində gözəl bir qızla hərbi hissəyə çatdı. Bundan sonra hər dəfə evə gələndə gözü anasının ağzında qalırdı. Amma qadın dinib danışmırdı. Heç Gülüşün də adını çəkmirdi. Amma bu dəfə qapıdan içəri girməmiş qadının üzündəki sevinci hiss etdi. Bu sevincin qızla əlaqəli olduğunu düşünüb ürəyi çırpındı. Doğrudan da qadın Onurun paltarını dəyişməyinə aman verməyib sözə başladı:
-Ayselin başına dönüm . Lap ürəyimdən xəbər verir dedi: Deyir Onurla ailə quraram bu şərtlə hərbidən işdən çıxsın.
Sevinci ürəyində parça – parça olan oğlan anasını danışmağa qoymadı: -Bilirsən nə var ? Mən vətənim darda ikən , torpaqlarım işğal altında olan bir dövrdə heç vaxt başqa işə keçmərəm. Bir daha o , qızın adını mənim yanımda çəkmə . Yemək yeməmiş otağına keçdi. Kədərdən üzülsə də bir daha pəncərəyə yaxınlaşmadı. O ,Ayseli hədsiz sevir və çox məyus olurdu. Gedənə yaxın yenə də nə isə öyrənmək ümidi ilə ana, mən onlara yardıma gedəndə saatımı orada qoymuşam ,- dedi. O saat köhnə olsa da mən ona öyrəşmişəm . Səlminin nə xəbərlə gələcəyini gözləyən oğlan təəccüb içində işə qayıtdı. Qəribə olsa da , saat bizdə deyil cavabını alan qadın qonşularla mübahisə etmədən evə dönmüşdü.
Ertəsi gün hərbi hissəyə çatan Onur ermənilərin yeni həmləsinə tuş gəldi. Onun nəinki saat heç Aysel haqqında düşünməyə macalı yox idi. Şiddətli atışma gedirdi. Ermənilər iri çaplı silahlardan atəşə başlamışdılar. Yaralılar var idi. Onur ön xəttə gizirləri keçirib, hərbi xidmətdə olan uşaqları arxaya keçirdi. Insanlar artıq otuz il idi ki, itkilər verə -verə acgöz ermənilərin torpaq iddiasının qarşısını alırdı. Hər dəfə qızışıb ortaya düşən bu həyasız xalqın burnunu ovub geri qaytarırdılar. Başqa millətlərin qüvvəsinə, silahına və pulla tutulmuş əsgərlərinə güvənən ermənilər bu dəfə lap qızışmışdılar.
Aysel birinci dəfə idi ki, belə bir hadisə ilə qarşılaşmışdı. Onlar indiyə qədər Rusiyada yaşamışdı. Dogma rayonda müharibə getdiyini isə sadəcə eşitmişdi. Artıq bir həftə idi ki, yağış kimi yağan mərmilərin altında yaşayırdı. Dəhşətli səsdən qulaqları batırdı. Gecə gündüz mərmilər yağış kimi yağırdı. Təkcə özü deyil, anası da mat qalmışdı. Burada hər kəs öz işinin , gücünün başında idi. Ağlayanda ağlayır , ayağa duranda pəhləvan kimi dururdular. Demək olar ki, hər gün şəhid qəbul edir, bu acını elliklə bir nəfər kimi qəbul edib kədərə , göz yaşlarına qərq olurdular. Bununla yanaşı uşaqdan böyüyə kimi hər kəs tək bir söz bilirdi: Bu vətən bizimdir. Bura erməni ayağı dəyə bilməz. Ölən öləcək ,qalan qalacaq! İşğal altında olan torpaqlarımızı da azad edəcəyik!
Onurun adı dillərdə gəzirdi. Hər kəs onun döyüşdə göstərdiyi rəşadətdən danışırdı. Hər yeni xəbərdən sonra Aysel hamıdan xəlvət otağına qaçır , çarpayısının altında gizlətdiyi saatı çıxardıb tumarlayır, bəzən isə öpürdü. Qız çox peşman idi. İndi tək bir arzusu var idi. O, da doyusenlere bənzəmək istəyirdi.
Bu gün atışma lap artmışdı. Aysel donub yerində qalmışdı, çox qorxurdu. Dəhşətli top, mərmi səsindən sonra qorxa – qorxa başını pəncərədən çölə çıxarıb insan selini görəndə damarında qan dondu. Qız əhalinin rayonu tərk etdiyini düşünürdü. Lakin əhali üzü döyüş yerinə doğru axın edirdi. Hər kəs döyüşçülərə nə isə aparırdı: siqaret, yemək, içmək, meyvə və sairə. Ən təəccüblüsü o idi ki, dünən dava edən qonşular cəbhəyə doğru birgə addımlayırdı. Onların cəbhə bölgəsinə sarı getdiklərini eşidən qız mat qaldı. Hərə bir xəbərlə gəlirdi. Ən dəhşətli xəbər isə Generalın şəhid olması idi. Hər kəs ağlayırdı. Bütün xalq ayaq üstə idi. Xalq uğrunda canından keçən general xalq tərəfindən alqışlarla qarşılandı. Uşaqdan böyüyə kimi hamı onun qanının yerdə qalmayacağına and içirdi. Qız şəhidlərin son mənzilə yola salınmaq mərasiminə nə ad verəcəyini bilmirdi. Buradakı mərdlik, qürur , çırpıntı onun ürəyini silkələyirdi. Yeni bir xəbər rayona bomba kimi düşdü. Onur ağır yaralanmışdı .Deyilənə görə onu da rayon xestexanasinda yerləşdirmişdilər. Aysel Allaha yalvarıb Onurun sağ salamat qayıtmağını arzu edirdi.
Onur gözünü bir həftədən sonra açdı. İlk gözünə sataşan tibb bacisi oldu. Təəccüblə gözünü tibb bacısının üzünə dikdi. Qadın gülümsəyib : Şükür Allaha qolun kəsiləsi olmadı. Yoxsa o, sarışın, gözəl qiz :-mən qolumu Onura verirəm- deyirdi.
Onur qoluna baxıb gülümsədi ve tibb bacisina tesekkur etdi…
Ay ilə-ilə (“Z” hərfi işlənmiş dodaqdəyməz qoşma) Səhər çağı səyyad gəzər səhrada, İllər ayrısıdır, nazlı yar gələ. Qəza-qədərindən, ay yazıq ana, Qalarsan intizar ay ilə-ilə. * * * Yetişcəyin nazlı yarın yanına, İstəyər ki, qanın qatsın qanına, Naşı səyyad gəlsə tərlan yanına, Tez çaşar xəyalı ay ilə-ilə. * * * Aşıq Alı, dastan eylə dilində, Həyatında, sənətində əlində. Qəza gəlsə səni alsa əlində Dil aşkar eyləyər ay ilə-ilə.
Aranı tez-tez (“Z” hərfi işlənmiş dodaqdəyməz qoşma təcnis) Gəldi yaz ayları, yaylaq çağıdı, Ellər tərk eyləyir aranı tez-tez. Aralansa sərin hax dərgahından, Sədaqət qısaldar aranı tez-tez. * * * Gərdişə nəs anı sayalar, keçər, Yardan yara alsan, sayalar, keçər. Gələr allı-şallı, sayalar keçər, Aşiq qeyrət çəkər, ar anı tez-tez. * * * Neçə ayə gəldi, yazıda yandı, Qışı atəşləndi, yazı da yandı. Alı yay ağladı, yazı dayandı, İndi yad eləyir aranı tez-tez.
