Sumqayıtda 7 saylı məktəbdə şəhidlərin xatirəsinə həsr olunmuş kitabların təqdimatı oldu
30 noyabr tarixində Sumqayıt şəhər Corat qəsəbəsində yerləşən 7 saylı tam orta məktəbdə şairə Esmira Günəşin şəhidlərin əziz xatirəsinə həsr etdiyi kitablarının təqdimatı keçirilib. Tədbirdə kitabda yer alan Sumqayıt şəhidlərinin ailə üzvləri, qazi Səyavuş Məmmədov, 365 qəzetinin redaktor heyyəti, məktəbin müəllim və şagird kollektivi iştirak edib. Tədbir Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni və şəhidlərimizin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi ilə açıq elan olunub. Daha sonra şagirdlər şairə Esmira Günəşin “Xarıbülbüllər” kitabından şəhidlərə həsr olunan şeirlərini səsləndirərək, vətənpərvər musiqilər ifa ediblər. Sonda çıxış üçün söz kitabın müəllifinə verilib. Şairə Esmira Günəş məktəbin direktoru Təranə müəlliməyə öz kitablarını hədiyyə edərək, məktəbə özəl yazdığı şeiri səsləndirib. Şəhid analarının və qazinin çıxışından sonra isə tədbirin sonunda məktəbin şagirdləri şəhid ailələrini hədiyyələrlə sevindirərək xatirə şəkilləri çəkdiriblər. Qonaqları öz otağında çay süfrəsinə qonaq edən məktəbin direktoru tədbirdən sonra şəhid ailələrini və qonaqları şəhidlərin adlarını daşıyan sinif otaqları ilə də tanış edib. Sonda məktəbin həyətində şəhidlərimizin xatirəsinə həsr olunmuş abidəni də ziyarət edərək qonaqlar məktəbdən ayrılıblar.
Eşq olsun Azərbaycan xalqının şəhidlərinə hər zaman dəyər verən vətənpərvər nümayəndələrinə. Şəhidlər ölməz, Vətən bölünməz!
Həbib bəy Səlimov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixində, xüsusilə də Azərbaycanın azadlığı uğrunda böyük şücaətlər göstərən fədailərdən biridir.
O, 1881-ci il 8 fevral tarixində İrəvan şəhərində anadan olmuşdur. İlk təhsilini İrəvan Müəllimlər Seminariyasında almış, daha sonra elə həmin şəhərdə gimnaziyaya daxil olmuşdur. Həbib bəy 1900-cü ilin avqustunda könüllü şəkildə 156-cı Yelizavetpol (Gəncə) süvari alayında 14 ay xidmət etmiş, unter-zabit rütbəsi almışdır. 1902-ci ildə Tiflisdə süvari hərbi məktəbini bitirən Həbib bəy Üçüncü Qafqaz Atıcı Batalyonunda podporuçik vəzifəsində xidmət etmişdir. 1905-ci ildə batalyon komandirinin köməkçisi, 1907-ci ildə elə həmin hərbi hissədə üçüncü rota komandiri təyin olunan Həbib bəy Səlimov həmin ilin sentyabr ayında “Müqəddəs Vladimir” ordeni ilə təltif olunmuşdur. O, 1908-1910-cu illərdə Beşinci Qafqaz Atıcı Batalyonunun tərkibində Culfa sərhədlərində xidmət etmiş, xüsusi tapşırıqla Tehrana göndərilmişdir. 1912-ci ildə kapitan rütbəsi almış və Peterburqda Baş Qərargahın Nikolayev Hərbi Akademiyasını bitirmişdir.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra polkovnik-leytenant Həbib bəy Səlimov ölkəyə qayıtmış və milli Azərbaycan Ordusunun formalaşdırılmasında da böyük tarix xidmətləri olmuşdur. O, ilk olaraq Milli Orduda Dəftərxana rəisi vəzifəsində çalışmışdır.
1918-ci ilin avqustunda Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuru paşanın əmri ilə Azərbaycan korpusu yenidən qurulmağa başlayanda hərbi təcrübəsinə və biliyinə görə bu korpusun qərargah rəisi təyin edilmişdi.
Həmin tarixlərdə bolşevik-daşnak birləşmələrinə qarşı qızğın döyüşlərdə Gəncə-Bakı istiqamətində dəmir yolu xətti boyunca irəliləyən Cənub qrupunun komandiri H.Səlimovun təşkilatçılığı və igidliyi layiqincə qiymətləndirilmiş, Azərbaycan hökuməti tərəfindən ona polkovnik rütbəsi verilmişdir. Türkiyədə çıxan “Böyük hərbdə Bakı yollarında. 5-ci Qafqaz piyada firqəsi” kitabında türk polkovniki Rüştü bəy Həbib bəy haqqında yazırdı: “Cəsur, döyüş texnikasını gözəl bilən türk ordusunun yüksək rütbəli zabitləri tərəfindən layiqincə qiymətləndirilən polkovnik Həbib bəy rus ordusunda yetişmiş azərbaycanlı zabitləndəndir”.
Həbib bəy Səlimovun vətən qarşısındakı xidmətlərinin daim yüksək dəyərləndirildiyini 1919-cu il fevral ayının 26-da Müdafiə nazirliyinin 31 saylı əmrinə əsasən, general-mayor hərbi rütbəsi verilməsi də təsdiq edir. Qeyd edək ki, General Həbib bəy Səlimov əslən Litva tatarı olan, general-leytenant Məmməd bəy Sulkeviçdən sonra Azərbaycan Milli Ordusunda Baş Qərargah Akademiyasını bitirmiş ikinci general idi. Bir müddət sonra Həbib bəy Səlimov Azərbaycan ordusunun Baş Qərargahının rəisi kimi yüksək vəzifəni icra etmiş, Azərbaycanın Qarabağa erməni separatçılarına və Ermənistandan gəlmiş quldur dəstələrinə qarşı döyüşməyə göndərdiyi ordunun komandanı olmuşdur.
1919-cu ilin iyul ayında briqada generalı Həbib bəy Səlimovun rəhbərliyi ilə Muğanda və Lənkəranda Azərbaycan milli hökumətini tanımaqdan boyun qaçıran malakan və rus-erməni silahlı qüvvələri darmadağın edilmişdir. Uğurlu hərbi əməliyyatlar nəticəsində qənimət üçün götürdüyü bir təyyarəni, iyirmi dörd topu və altmış pulemyotu Azərbaycan Ordusuna təhvil vermişdir. Muğan və Lənkəranı ana yurdu Azərbaycana qaytaran Həbib bəy buraya qısa müddət ərzində vali təyin edilmişdir.
Sovet Rusiyasının Azərbaycan torpaqlarında işğalçılıq planına uyğun olaraq 1920-ci il mart ayının 22-də Qarabağın dağlıq hissəsini Azərbaycandan ayırmaq istəyən daşnaklar Əsgəran keçidini ələ keçirməyə cəhd göstərdilər. Son dərəcə təhlükəli vəziyyətin yarandığını nəzərə alan hökumət artıq hərbi yürüşlərdə kifayət qədər təcrübə toplamış general Həbib bəy Səlimovun komandanlığı altında Yuxarı Qarabağa güclü əsgəri qüvvə göndərdi. Bu qüvvə işğalçı erməni dəstələri ilə 12 gün amansız vuruşmalardan, qanlı döyüşlərdən sonra daşnak ordusunu darmadağın etdi və erməni generalı Dəli Qazar öldürüldü. Həbib bəyin sərkərdəlik məharəti nəticəsində Azərbaycan əsgəri özünün ən şanlı vuruşlarından birini də zəfərlə başa çatdırmağa nail oldu. Tarixə “Əsgəran müharibəsi” kimi düşmüş bu savaş Vətən yolunda silaha sarılan qorxmaz türk oğlunun qarşısını heç bir qüvvənin almağa qadir olmadığını düşmənlərimizə bir daha sübut etdi. 1920-ci ilin aprelin 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti devrildikdən sonra Həbib bəy Səlimov Naxçıvanın hərbi komissarı olmuşdur.
Azərbaycanda aprel çevrilişindən sonra bütün Zaqafqaziyanı ələ keçirməyə çalışan sovet Rusiyası bu məqsədlə həm diplomatik vasitələrdən istifadə edir, həm də guya ermənilərlə azərbaycanlılar arasında millətlərarası toqquşmalara yol verməmək adı altında hərbi əməliyyatlar üçün yeni planlar işləyib hazırlayırdı. Rusiya rəhbərliyinin tövsiyələrinə əməl edən 11-ci ordunun komandanı Levandovski bunu bəhanə gətirərək “Azərbaycanın Gürcüstan və Ermənistanla sərhədlərinin mühafizəsi haqqında” 1920-ci il may ayının 18-də 58 saylı əmr verir. Əmrin 4-cü bəndinə əsasən 11-ci ordunun 32-ci diviziyasının rəisi Şteygerə Naxçıvan-Cülfa-Ordubadı ələ keçirmək üçün həmin məntəqələr mayın 25-də güclü dəstələr göndərmək tapşırığı verildi. Lakin sovet hakimiyyəti əleyhinə Gəncə, Qarabağ üsyanları ilə əlaqədar bu dəstələrin göndərilməsi işi bir qədər ləngidi. Naxçıvanda isə həmin dövrdə vəziyyət həddən artıq ziddiyətli idi. Müstəqil Azərbaycan tərəfdarları ilə 11-ci ordunun yaxınlaşdığını duyduqca fəallaşan bolşevikpərəst qüvvələr arasında qarşıdurma günbəgün artırdı. Yerli bolşeviklər və AKP (b) MK Azərbaycan İnqilab Komitəsinin Naxçıvana göndərdikləri kommunistlər qrupu əhali arasında sovetləşmə təbliğatı aparırdılar. Ancaq hələ ki, bölgədə vəziyyətə Naxçıvan Milli Komitəsi nəzarət edirdi və Türkiyə əsgərlərinin kiçik bir dəstəsi ilə Xəlil bəy də burada idi. Ermənilərin bölgə üçün ciddi təhlükə yaratdığını görən Türkiyə Bəyazid diviziyası iyunun sonunda 9 min nəfərlik qoşunla Naxçıvan-Cülfa-Ordubad istiqamətində hərəkətə başladı və artıq iyulun 2-də 3 min nəfər Naxçıvan-Şahtaxtı rayonuna daxil oldu. Ancaq Şahtaxtı stansiyasından Naxçıvan dəstəsinə komandanlıq edən Kəlbalı xanın 14 və 16 iyul 1920-ci ildə general Həbib bəy Səlimova göndərdiyi məlumatlardan aydın olur ki, türklərin gəlişi də vəziyyəti o qədər düzəltməmiş, yerli əhalidən təşkil edilmiş hərbi dəstələrdə nizamsızlığı sonadək aradan qaldırmaq mümkün olmamışdı. Məhz bu vəziyyətdən istifadə edən və özünün hərbi hazırlıq işlərini müəyyən qədər başa çatdıran 11-ci ordu hissələri isə iyulun 28-də Gorus, Şahbuz və Cəhridən keçərək Naxçıvana daxil oldu. Naxçıvan inqilab komitəsi yaradıldı. Bu vaxt Həbib bəy İranda idi. O, 1920-ci il iyulun 19-da Naxçıvan şəhər general-qubernatoru tərəfindən 14 günlüyə Təbriz şəhərinə ticarət məsələləri ilə məşğul olmaq üçün göndərilmişdir.
Vətən qarşısında bu qədər xidmətləri olmağına baxmayaraq General Səlimov bolşeviklərin nəzərində quldur dəstəsinin başçısı idi və onun barəsində Fövqəladə Komissiyasının (ÇK) əməkdaşı Qubinin raportunda aşağıdakılar göstərmişdi: “Səlimovun təşkilatı barədə tərəfimdən yığılan arayışlar nəticəsində aşağıdakılar aydın olmuşdur. General rus hərbi xidmətinin Baş Qərargahının sürətləndirilmiş buraxılışının keçmiş podpolkovnikidir. Azərbaycan hökumətində general olmuşdur. Hazırda ingilislər tərəfindən yardım edilən dəstə yaratmışdır. Dəstənin fəaliyyət sahəsi Araz çayıdır. Dəstə ağqvardiyaçı quldur dəstələrin tör-töküntülərindən və şahsevənlərdən ibarətdir. Komanda heyəti ağqvardiyaçı zabitlər, ruslar, gürcülər və ermənilərdən ibarətdir. Dəstənin təşkilatlanması aparılmışdır: ermənilərin və Gürcüstanın hücuma keçəcəyi halda onlar Bakı-Tiflis dəmir yolunu kəsəcəklər. Təşkilat işlərində Ənvər Paşanın hələlik heç bir iştirakı və ümumi işbirliyi yoxdur. General Səlimov müsavat hökuməti dövründə Xəlil Paşa ilə (türk xadimi) münaqişəyə görə müsəlmanlar arasında məşhur deyil.”
Qubin guya Səlimovun ifadəsi əsasında belə nəticə çıxarmışdı: “Azərbaycanda iki üsyançı təşkilat fəaliyyət göstərir, biri Tiflisdə, digəri Bakıda. Onların məqsədi birgə üsyan qalıdrmaqdır. Vəsaitin bir hissəsi Bakıdakı kapitalistlər tərəfindən, bir hissəsi Vrangelin Tiflis və Batumdakı nümayəndəsi tərəfindən buraxılır. Silahı qaçaqmal yolu ilə Batumdan və Gürcüstandan general Səlimov gətirir və o, Tiflis təşkilatı ilə əlaqələrə malik olmaqla Bakı quberniyasında, Cavad qəzasında İran quldurlarına və Muğan sakinlərinə arxalanaraq, Bakıda bir neçə agenti olmaqla, burjuaziyanın və digər şübhəli elementlərin şəxsində iş aparır”.
Beləliklə, Həbib bəyin həbsi üçün ilkin materiallar toplanmışdı və artıq çıxarılması nəzərdə tutulan qərarın qarşısını almaq mümkün deyildi.
Həbib bəy Səlimov barəsində açılan cinayət işi protokolundan: “Səlimov Həbib Yusif oğlu, 39 yaş, 1881-ci il fevralın 8-də Naxçıvan şəhərində anadan olub…Bitərəfdir… Mülki təhsilini müəllimlər seminariyasında, hərbi təhsilini Baş Qərargahın məktəbində alıb… 1914-cü ilə qədər Kozlovski alayında podpolkovnik rütbəsinədək xidmət edib… Fevral burjua inqilabına qədər cəbhədə diviziyada adyutant olub… Oktyabr inqilabına qədər Petroqradda Baş Qərargahın Nikaleyvsk Akademiyasında oxuyub (7 mart 1918-ci ilə qədər) sonra onu birinci dünya müharibəsi cəbhələrinə göndəriblər… Almaniya-Türkiyə qüvvələrinə qarşı döyüşmək üçün Türkiyə cəbhəsindəki qüvvələrin tərkibində olub. Əvvəllər mühakimə edilməyib…”.
Həbib bəy yuxarıda göstərilən səbəblərdən dolayı bolşeviklərlə işləməkdən imtina etdiyi üçün 1920-ci ilin 1 sentyabrında həbs edilir və elə həmin ilin dekabr ayının 30-da saat 10:30-də bolşeviklər tərəfindən güllələnilir. Amansız repressiya caynağından, təəssüf ki, Həbib bəy də xilas ola bilmir… 39 il – qısa bir ömür sürməsinə baxmayaraq Səlimovun Azərbaycan dövləti qarşısında böyük xidmətləri olmuş, Azərbaycan torpaqlarını düşmən tapdağından azad etməkdə, ordunun formalaşmasında misilsiz xidmətlər göstərmişdir.
Amma söhbətin qəhrəmanı tanınmış musiqişünas Firudin Şuşinskidir.
Arada boş vaxtım olanda”ciddi” yazılarımla bərabər, qarmaqarışıq xatirələrimi, habelə müxtəlif qovluq və çantalarda sistemsiz halda toplanıb üst-üstə, yan-yana qalaqlanmış fotolarımı səliqəyə salmağa çalışıram. Bir çox fotoların bilavasitə “iştirakçısı”, bəzilərininsə “seyrçisi” olmuşam. Bir neçə dəfə həmin fotolarla bağlı xatirələrimi yazıb paylaşmış, dərc etdirmişəm.
Budur, həmin “silsilədən” yenə bir nümunə…
Tanıyanlar bilir, Firudin Şuşinski (Şuşalı) xarakteri etibarilə ziddiyyətli bir adam idi. Yorulmaz musiqi tədqiqatçısı və subyektiv baxışlı, şən və qəzəbli, zarafatcıl və ciddi, dostcanlı və dostlardan tez-tez küsən bir adam idi. “Olimp”in yaxınlığındakı “rəssamlar binası”nın həndəvərində yaşayanlar onu yaxşı tanıyırdı. Çox vaxt damağında qəlyan və başında qaragül dərisindən (buxara) papağı olardı. Qamətli, enlikürəkli, sarışın bir kişi idi.
Yaxın-doğma adamlar ona hörmət əlaməti olaraq “Firudin bəy” –deyə müraciət edərdi. Əslində görünüşündə doğrudan da bir “bəyzadəlik” hiss olunardı. Amma aşırı zarafatyana söhbətləri, atmacaları da vardı. Üzeyir bəyin, Seyid Şuşinskinin, Səməd Vurğunun, Mircəfər Bağırovun “gizli sevgiləri” barədə dinləyicilərinin çoxunun maraağına səbəb olan söhbətlər edərdi.
O vaxt (80-lərdə) mən “Azərbaycan gəncləri” qəzetində köşə yazıları ilə çıxış edir (“Şənbədən-şənbəyə”, “Həftənin mozaikası” və s.), Az.Tv-də isə verilişlər (“İlğım”, “İdrak” və s.) aparırdım. Elə Firudin Şuşinski ilə də bu redaksiyalarda rastlaşırdım.
Maraqlı əhvalatlar danışardı. Orasını da deyim ki, danışıqlarında baş verən hadisələri öz üslubuna uyğun dəyişməyi, vəziyyətə uyğun olaraq üstünə qoymağı və üstündən götürməyi vardı. Arada Marksdan, Lenindən və digər klassiklərdən misal çəkməyi də olardı. Soruşanda ki, bunu o məçhur adamlar harada yazıblar, ciddi tərzdə deyərdi: “Bunları yazmayıblar, şifahi deyiblər…”
“Azərbaycan gəncləri” qəzetində daha çox Tofiq Mütəllibov və Şahmar Əkbərzadə ilə zarafatlaşardı.
Bir dəfə Moskvadan gəlmişdi. Məşhur qəlyanı damağında, papağı da başında idi.
Şöbə müdiri, şairTofiq Mütəllibov dedi:
-Firudin, çoxdan idi görünmürdün, haralarda idin? –Sonra bir az susub əlavə etdi- Soyuq yerlərdən gələnə oxşayırsan…
Onsuz da həmişə bir az burnunda danışan Şuşinski öskürı-öskürə dedi:
-Sən yaman çoxbilmişsən Tofiq, haradan bildin ki, Moskvada, soyuq yerdə idim?
Hazırcavab şair tez dilləndi:
-Öskürməyindən bilinir ki…
Hamı güldü.
Firudin bəylə çox vaxt musiqiçilərlə bağlı “radikal” yazılarına görə mübahisə edən şair-publisist Şahmar Əkbərzadə söhbətə bir az “ciddi axar” vermək məqsədilə soruşdu:
-Firudin, oralarda kimi gördün?
-Harada?-deyə, Şuşinski dilləndi.
-Moskvada… Necə yəni harada?
Şuşinski əlindəki çubuqla qəlyanını eşə-eşə dedi:
-Moskvada bolluqdur, ucuzluqdur.
Kimsə soruşdu:
-Məsələn, nə? Nə ucuzdur?
Tədqiqatçı qəyanının çubuğunu kənara qoyub bığını sıqallaya-sığallaya dedi:
-Məsələn, dondurma çox ucuzdur… Bir də, zad… zad…
Şahmar gülüb dedi:
-Nə zad-zad salmısan? Yoxsa arxiv bəhanəsi ilə yenə Jukovun qızının yanına getmişdin?
Şuşinski bığaltı gülüb dedi:
-Sənin də bilmədiyin şey yoxdur.
Mənim dilim dinc durmadı, soruşdum:
-Jukovun hansı qızını deyirsiz?
Firudin Şuşinski bir az duruxub dedi:
-Kimə nə dəxli var bunun? Şahmar, sən də söz tapmadın də danışmağa…
Mən haradasa oxumuşdum ki, məşhur sərkərdənin üç qızı var. Onlardan birini –Moskvadakı Hüquq institutunda çalışan Era Qriqoryevna Jukovanı isə o vaxtlar çalışdığım Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunun bəzi əməkdaşları şəxsən tanıyırdılar və işgüzar-istedadlı bir xanım olduğunu, marşal Vasilevskinin oğluna ərə getdiyini deyirdilər. Marşalın digər qızları isə deyəsən jurnalist, publisist idi…
Bir az ordan-burdan danışandan sonra Firudin bəy üzünü Şahmara tutub dedi:
-A dəli Çəmənli, sabah bu cavan oğlanı-Firuzu, bir də Tofiqi götürüb gələrsən bizə… Axşamdan yaxşı piti qoyacam.
Dəqiqliyi sevən Tofiq Mütəllibov tez dilləndi:
-Mən sabah Təhsinlə görüşməliyəm, gələ bilməyəcəm… Təklifinə görə sağ ol, Firudin…
Mən də kitabxanaya gedəcəyimi bildirdim.
Şahmar mənə göz vurub dedi:
-Sən heç bilirsən bu köhnə kişinin necə zəngin arxivi, kitabxanası var?.. –Sonra köhnə dostuna sarı dönüb onu arxayın saldı:- Yaxşı, Firudin sabah günorta mən Firuzla sizdə…
Sabahısı gün Şahmarla vədələşdiyimiz yerdə görüşüb “köhnə kişinin” mənzilinə getdik. Məşhur “rəssamlar evində” yerləşən mənzil bir növü yarızirzəmi idi. Otaqlar çox səliqəli idi. Divarlar məşhur adamların portreti ilə bəzənmişdi. Mizin üstündə qədim potefon, müxtəlif ölçülü vallar, cürbəcür musiqi alətləri vardı.
Amma piti hələ hazır deyildi. Əvəzində ev sahibi bizi çiçəklərdən dəmlədiyi ətirli çaya qonaq etdi…
Söhbətarası Şahmar mənə astadan dedi ki, bu evi Firudina vaxtilə dostu, Bakı meri Əliş Ləmbəranski verib… Özü də çoxlarının subay hesab etdiyi “köhnə kişi” polyak bir qadınla evlidir, Məhəmməd adlı istəkli bir oğlu da var.
Biz xudahafizləşib ayrılmaq istəyəndə Firudin Şuşinski qovluqların içindən bir şəkil çıxarıb dedi:
-Bu yaxınlarda sizə bir yazı gətirəcəm, orada bu şəkli verərsiniz.
Doğrusu, bilmirəm yazı nə zaman dərc olundu, amma şəkil indiyəcən qalmaqdadır. Fotonun arxasında yazılıb: “Şövkət Ələkbərova, Firudin Şuşinski, türk müğənnisi Zəlihə”.
Zəlihə kimdir? Zənnimcə bu, Müzeyyen Senar ola bilər. Həmin gözəl xanımı musiqi xiridarları daha yaxşı tanıya bilər.
Aləm Qulu oğlu Əkbərov 6 aprel 1957-ci ildə Naxçıvan MR, Kəngərli rayonu, Qarabağlar kəndində anadan olub. Hazırda Bakı şəhərində yaşayır.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.
EHSAN
Payızın üz qarsıyan sazaqlı günləri arxada qalmaqda idi. Saat təqribən beş olardı. Bir azdan dan yeri qızaracaq, kənd-kəsək gözünü ovuşdura-ovuşdura yuxudan ayılacaqdı…
Göyüş kişi Alabaşın gur səsinə yuxudan oyandı. Gecələri yuvasında rahat yatıb səsini çıxarmayan, heç nəyə məhəl qoymayan itin birdən-birə belə hay-küy salması Göyüş kişini çox təəccübləndirdi. Yaşlanıb heydən düşmüş, ömrünü bu həyətin keşiyini çəkməklə başa vurmağa hazırlaşan Alabaş gündə üç dəfə yalını yeyib yatar, cınqırını belə çıxarmazdı.
Kənddə kimə desəydin ki, Alabaş Saymazın balasıdır, heç kim inanmazdı. Çünki Saymaz sağlığında elə bir ad çıxarmışdı ki, indi də xatirələrdə yaşayırdı. Hələm-hələm itlər onun qabağına çıxa bilməzdi. Çıxsa da zəngiltiləri kəndi bürüyərdi. Dəfələrlə olmuşdu ki, qonşu kəndlərdən gəlib mərc ilə it boğuşduranları da Saymaz həmişə kor-peşman yola salmışdı. Çox vaxt kəndin qoyun sürüsünü təkbaşına qorumuşdu, qurda-quşa yem eləməmişdi. Odur ki, Göyüş kişi zirəklik edib hələ Alabaş anasının qarnında olanda onu behləmiş, çoban Bayram da kişi kimi söz vermişdi ki, Saymazın bir balası səninkidir. Elə də olmuşdu. Saymaz balalayanda hər gün göz-qulaqda olan Göyüş kişi özünü hamıdan qabaq yetirmiş və küçüyün birini götürüb aradan çıxmışdı. Alabaş böyüməyinə böyümüşdü, amma Saymaza cəkməmişdi… Alabaşa pis baxılmamış, ağzı yeməyə çatana kimi qoyun südü ilə bəslənmişdi. Anasından fərqli olaraq o, çöldə-bayırda böyüməmişdi, həyətdən qırağa çıxmamış, canavarlarla üz-üzə gəlməmişdi. Bir tikə çörəyə qane olaraq zəncirli taleyi ilə barışmışdı. Qarşısına hansısa bir it çıxsa, yəqin ki, quyruq bulayar, yaltaqlanar, boğuşmaqdan imtina edərdi.
Əkin-biçinə ziyan vurmasın deyə, Göyüş kişi Alabaşı ilin üç fəsli zəncirdə saxlayar, yalnız qış gecələri açıb buraxardı. Alabaş hər il havaların soyumasını və həyət azadlığını böyük səbirsizliklə gözləyərdi. Göyüş kişi hər dəfə zənciri açmaq üçün ona yaxınlaşanda it sevincindən qabaq ayaqlarını yerə döyər, quyruq bulayar, tullanıb-düşərdi. Alabaşın şıltaq hərəkətlərinə tamaşa edəndə istər-istəməz adamın könlü açılardı.
Həyətə kənar şəxs gələndə yalandan iki ağız “hav” eləyib səsini kəsən itin indi susmaması Göyüş kişini çaşdırdı. Fikirləşdi ki, yəqin həyətə tülkü girib. Çünki, Alabaşın qeyrətə gəlib, birdən-birə belə “tufan” qoparması görünməmiş hal idi.
Göyüş kişi hər gün səhər tezdən durub tövləyə baş çəkər, arvadı çay hazırlığı görənə qədər həyətdəki xırda-para işləri görərdi. Alabaşın dayanmadan hürməsi onu bu gün yataqdan tez qaldırdı. Köhnə pencəyini çiyninə atıb tuman-köynəkdə həyətə çıxdı. Hasar qapısının arxasından Mais kişinin oğlu Dilavərin səsi gəlirdi:
-Qonşu! Ay qonşu!
Dilavər üz-gözündən zəhrimar yağan, adamlıqdan kənar, işi-gücü olmayan, avaranın biri idi. Üstəlik, fırıldaqçı və dələduz kimi də ad çıxarmışdı. Bu adam yağlı vədlərlə təkcə uşaqları deyil, hətta böyükləri belə aldadıb, pullarını ələ keçirərdi. O gün olmazdı ki, qapılarına şikayətə gəlməsinlər. Bir-iki dəfə kənd cavanları onu möhkəmcə əzişdirsələr də xeyri olmamışdı. Adam olmaq istəmirdi ki, istəmirdi. Kənddə heç kim onunla münasibət qurmazdı. Elə Göyüş kişinin də iti-qurdu görməyə gözü var idi, Dilavəri yox. Odur ki, onunla üz-üzə gələndə ya yolunu dəyişər, ya da ki, özünü görməməzliyə vuraraq salam-kalamsız yanından ötüb keçərdi.
Dilavər istər sifət quruluşuna, istərsə də xasiyyətinə görə atası ilə birə-bir eyni idi. Mais kişi 27 yaşda nə idisə, Dilavər də indi o idi. Elə bil o getmişdi, yerində bu bitmişdi. Mais kişinin kənd adamları arasında hörmət sahibi olmaması, daima ara qarışdırması, çuğulluq etməsi, ev yıxmağa meyilli olması bütünlüklə oğul balasına keçmişdi.
Görünür, Alabaş da Dilavərin yaramaz adam olduğunu hiss etdiyindən, dayanmadan hürürdü. Göyüş kişinin düşməni həyətə gəlsəydi, bəlkə də səsini çıxarmazdı. Ancaq indi dişlərini qırcıyıb Dilavərə tərəf elə dartınırdı ki, deyirdin bəs ya zəncir qırılacaq, ya da zəncir bağlanan mıx yerindən çıxacaq. Qonşular belə, bu mənzərəni görsəydi, heyrətlənər, gözlərinə inanmazdılar.
Göyüş kişi itə acıqlanaraq, onu susudurdu. Sonra yaxınlaşıb, yavaşca qapını açdı. Bir söz demədən Dilavərin gözlərinə baxaraq, belə erkən nə üçün gəldiyinə cavab gözlədi. Dilavər titrək səslə dedi:
-Göyüş əmi, atam öldü.
Göyüş kişi duruxsa da, cavabı çox yubatmadı:
-Yaxşı, get, gəlirəm.
Dilavər gedən kimi it yuvasına girdi. Kişi evə girib arvadını yavaşca dümsüklədi:
-Dur, Xalidə. Bəsdir yatdın.
Arvadı özünə gəlib, soruşdu:
-A kişi, nə tez durmusan? Olmaya yuxunu qatışdırmısan?
-Yox, Alabaş oyatdı. Mais rəhmətə gedib, – deyə kişi cavab verdi.
-Pah, böyük şey olub. Ölüb ölüb da. Sənə nə? Onlar ki, xeyrə-şərə yarayan adam deyillər. Yadındamı, şəhid Azərin qəbrini qazmağa çağırdılar, iki kişidən biri gəlmədi?
Göyüş kişi haqlı sözə hökmlə cavab verdi:
-Yaxşı, yaxşı! Az danış. Hamı eyni cür ola bilməz ki. Hərənin öz adı var.
-Onda heç olmasa bir stəkan çay iç, get, – arvadı canıyananlıq etdi.
-Yox, yox. Çay qaçmır ki. Yubanmayım, ayıbdır. Camaat adama nə deyər? Sən heyvanları çölə ötürüb, toyuqların dənini verərəsən. Mən külüngü götürüm, gedim.
Göyüş kişi qonşunun həyətinə girəndə ağlaşma səsi eşitmədi. Sonra külüngü bayıra qoyub evə daxil oldu. Mais kişinin cəsədi dəmir çarpayının üstündə idi. Qızı atasının böyründə oturub sakitcə göz yaşı tökürdü. Dilavər və anası Gülzar arvad isə yerdən əyləşib mızıldansalar da, yanaqları qupquru idi.
Əslində Mais kişi uzun müddət yataq xəstəsi olduğundan, evdəkiləri bezdirmiş, canlarını boğazına yığmışdı. Mais kişi ölümü ilə özünü işgəncə və ağrılardan qurtarmaqla bərabər, şirin yuxuya həsrət qalan ailə üzvlərinin canına da bir rahatlıq gətirəcəkdi. Görünür, elə ona görə də evdəkilər hay-həşir salmaqda həvəsli görünmürdülər. Gəlin isə ümumiyyətlə ağlamır, yüyürərək yan-yörəyə əl gəzdirir, evdə səliqə-sahman yaradırdı. Sağlığında qayınatasının qulluğunda dursa da, altına qab aparmağı Dilavər ona yasaq eləmişdi.
-Camaata demisiz? – Göyüş kişi Dilavərdən soruşdu.
-Hə. Qohum-qonşuların hamısı bilir, – deyə, Mais kişinin qızı Çiçək cavab verdi.
Çiçək salamlı-kəlamlı, mehriban, gülərüz bir qız idi. Hamı da xətrini çox istəyirdi. Elə bil heç bu evin uşağı deyildi. Ərə getməsə də, istəyəni yetərincə idi. Di gəl ki, el qınağından çəkinərək bir nəfər də bu qapıya elçi göndərməzdi.
Çiçəkdən fərqli olaraq, anası Gülzar arvad tam başqa bir adam idi. O, heç kimlə get-gəl eləməz, kəlmə kəsməz, bütün günü evə qapanıb oturardı. Bilmək olmurdu ki, qaş-qabağının açılmamasına səbəb nədir: əri ilə oğlunun bəd xasiyyəti, yoxsa günü-gündən yaşlanan qızının evdə qalması? Oturub-durduğu bir nəfər yox idi ki, dərdindən xəbər tutsun. Gülzar arvad haqqında hərə öz fərziyyəsini dilə gətirərdi. Əsl həqiqətdə isə həyatdan küskünlüyünün əsas səbəbini özündən və Allahdan başqa heç kim bilmirdi. Bəlkə bilsəydi, bir də indicə dünyasını dəyişən əri bilərdi. O da ki, bildiyini özü ilə goruna aparacaqdı.
Aradan xeyli vaxt keçmişdi. Hava işıqlansa da, qonşulardan, kənd adamlarından qapını açıb içəri girən yox idi. Bayaqdan taxta kətildə oturub gözləyən Göyüş kişi vəziyyəti başa düşüb Dilavərə dedi:
-Gecdir, beli götür, gedək. Mən külüng gətirmişəm.
Birlikdə iki nəfər üz tutdular qəbiristanlığa. Dilavər beli əlində tutsa da, külüng ağır olduğu üçün Göyüş kişi onu çiyninə atmışdı. Dilavər elə şeyləri başa düşən deyildi ki, külüngü kişidən alıb, beli ona versin. Elə bil, onun deyil, Göyüş kişinin atasının qəbrni qazmağa gedirdilər. Əslində bu çətin işdə 75 yaşlı Göyüş kişiyə heç bir rol yaraşmırdı. Necə deyərlər, canı sulu olsa da, yaş öz sözünü deyirdi.
Gəlib qəbirsanlığa çatdılar. Göyüş kişi Dilavərin babasının məzarına işarə edib dedi:
-Allah rəhmət eləsin, bunu da biz qazmışdıq.
Sonra onun böyüründəki boş yeri göstərib:
-Burdan qazacağıq, – dedi.
Torpağın üst qatını bel ilə götürüb kənara atır, bərkə çıxan yerləri külünglə yumşaldırdılar. Bu minvalla bir az qazmışdılar ki, beş-altı adamın əllərində bel onlara tərəf gəldiyini gördülər. Dilavər bilmədi, sevincindən nə etsin. Qarnına sancı dolmuşdu ki, qəbri axşama kimi qazıb qurtara bilməyəcəklər. Sən demə, camaat səhər mal-heyvanı çölə ötürməyə çıxanda xəbər tutub ki, qəbir qazmağa qonşulardan təkcə Göyüş kişi gedib. Sabah ağsaqqalın üzünə baxa bilsinlər deyə, yığışıblar ki, onun köməyinə getsinlər.
Qəbri hazırlayıb, meyidi gətirmək üçün birlikdə geri döndülər. Həyətdə Dilavərin qayınatası, Mais kişinin küsülü olduğu böyük qardaşı və bir də kənd mollası meyidi kəfənləyib, onları gözləyirdi. Qəssab Yaqub həm də aşbazlıq etdiyindən ocaq qalayıb ət dolu qazanı üstünə qoymuşdu ki, ehsan günortaya hazır olsun.
Tabutu çiyinlərinə alıb səssiz-səmirsiz yola düzəldilər. Xəstəlik Mais kişini əridib “çöpə” döndərdiyindən tabut ağır deyildi.
Mərhumu dəfn etdikdən sonra molla dedi ki, ölü sahibləri onları bu ağır məqamda tək qoymadığınıza görə sizə təşəkkür edir. Hər birinizdən zəhmətinizi halal etməyi və günorta ehsan süfrəsinə təşrif buyurmağınızı xahiş edir. Qonşular bir ağızdan “halal xoşu olsun”, dedilər. Sonra isə gəldikləri kimi də dinməz-söyləməz geri qayıtdılar. Üst-başlarını qaydaya salmaq üçün hərə öz evinə getdi.
Günorta ehsan vaxtında hazır olsa da, yeməyə gələn olmadı.
Axşama yaxın Dilavərin arvadı əlində bir qab yeməklə Göyüş kişigilə gəldi. Qabı Xalidə arvada uzadıb dedi:
-Ehsandır. Xahiş edirəm, götürün. Qabı sonra qaytararsınız.
Xalidə arvad tərəddüd içərisində bir söz demədən ehsanı aldı. Sonra fikirli halda qabı tut ağacının gövdəsindəki oyuq yerə qoyub, toyuqlara yem gətirmək üçün təndirəsərə getdi. Geri qayıdan zaman gözlərinə inanmadı. İt dartınaraq ayağı ilə ağacdan yerə saldığı ehsana elə daraşmışdı ki, sanki, uzun müddət ac saxlanılmışdı.
Alabaş indiyə kimi belə dadlı yemək yediyini xatırlamırdı.
Mirzə Kazım bəy – azərbaycan əsilli rus şərqşünası, tarixçı, türkşünas və filoloq.
Mirzə Kazım bəy 22 iyun 1802-ci ildə Rəştdə anadan olub. Əsl adı Məhəmməd Əli Kazım bəy olan alim Rusiya Elmlər Akademiyasının ilk azərbaycanlı üzvü olmuşdur.
Mirzə Kazım bəyin atası Məhəmməd Qasım Kazım bəy Dərbənddə tanınmış ruhani şəxslərlərdən biri olub. Məhəmməd Qasım Kazım bəy Məkkədən həcc ziyarətindən qayıdarkən İranın Rəşt şəhərində yerli hakim Bağır xanın qızı Şərəfnisə xanımla evlənir və oğlu Məhəmməd Əli dünyaya gəlir. Bir müddət sonra atası Dərbəndə qazi təyin olunur və ailəsi ilə bu şəhərə köçür. Mirzə Kazım bəy burada İslam dininin əsaslarını, Azərbaycan türkcəsi, farsca, rusca və ərəb dillini mükəmməl şəkildə öyrənir. 17 yaşında olarkən, “Ərəb dilinin qrammatikası” adlı kitab yazır. Atası isə oğlunun ruhani olmasını və İran və Ərəbistana gedib dini təhsil almasını istəyirdi.
1820-ci ildə Məhəmməd Qasım Kazım bəy İran leyhinə cəsusluq fəaliyyətində ittiham olunur, dini rütbələrindən məhrum edilərək, xanımı ilə birgə Həştərxana sürgün edilir.
Hələ Dərbənddə yaşadığı günlərdə tez-tez şotland dini missionerlər ilə görüşür və onlarla saatlarla müzakirələr aparır. Bu söhbətlər gənc Kazım bəyi Xristian dininin əsaslarına dair mütəmadi suallara aparır və o xaçpərəstlik haqqında daha geniş məlumat əldə etmək məqsədilə yəhudi və ingilis dillərini öyrənməyə başlayır. Bir qədər sonra bu dini qəbul etmək qərarına gəlir. Bu hadisə onun ailəsi ilə münasibətlərinin pozulması ilə nəticələnir. Buna baxmayaraq, sonralar Kazım bəy XIX əsr Qərb fəlsəfə düşüncəsində hakim olan İslam dininin sosial inkişafa maneə olması fikirlərinə qarşı çıxaraq, İslamın belə qəbul olunmasına etiraz edir.
O, əsərlərində Nizaminin, Xaqaninin, A.Bakıxanovun, M.F.Axundzadənin yaradıcılıqlarını yüksək qiymətləndirmişdir.
Kazım bəy bir sıra tarixi mövzularda kitabların müəllifidir. Türk dilində yazdığı “Əssəb əs-Səyyar” (Yeddi planet) əsəri Krım xanlığının 1466-1737-ci illəri əhatə edən tarixi haqqındadır.
1841-ci ildə qələmə alınan “Uyğurlar” əsərində isə qədim uyğurların tarixi haqqında bəhs olunur. O həmçinin, Məhəmməd Əvabinin “Dərbəndnamə” əsərini (XVII əsr Dağıstan tarixi haqqında əsər) ingilis dilinə tərcümə edərək, 1856-ci ildə nəşr etdirir.
Ən böyük tarixi əsəri isə 1865-ci ildə nəşr olunan “Bab və Babilər: 1848-52-ci illər İranda Dini və Siyasi Təlatümlər” əsəridir. Digər əsərləri isə əsasən İslam tədqiqatları mövzusunda olmuşdur: “Qurani-Kərimdə ahənglik” (1859), “Müridilik və Şamil” (1859), “İslam tarixi” (1860) və başqaları.
Kazım bəy dilçiliyə xristianlığa aid əsərlərin şərq dillərinə tərcüməsi ilə başlamışdır. Sonradan fransız, alman və tatar dillərini də öyrənir.
1825-ci ildə təhsilini davam etdirmək uçün Böyük Britaniyaya, Londona dəvət olunur. Lakin Rusiya hakim dairələri bu təklifin həyata keçməsinə imkan vermirlər. Bunun əvəzində Rusiya imperatorunun xüsusi sərəncamı ilə Kazım bəy Omska tatar dili müəllimi olaraq göndərilir. Bu zaman Kazanda xəstəliyə tutulması səbəbindən Omska gedişi təxirə salınır və o heç vaxt bu şəhərə getmir. Kazanda olar vaxt Kazım bəy Karl Fuks adlı tarixçidən Kazan Universitetində ərəb və fars dillərindən dərs demək təklifini alır.
Mirzə Kazım bəy bütün dünyada Şərqşünaslıq elminin banisi hesab olunur.
1828-ci ildə Britaniya Kral Şərqşünaslar Cəmiyyətinə üzv olur, həm də Kazan Universitetində yenicə yaranmış “Türk dilləri” fakültəsinə rəhbər təyin olunur.
1835-ci ildə isə Rusiya Elmlər Akademiyasına müxbir üzv seçilir.
1839-cu ildə Demidov Mükafatına layiq görüləcək “Türk-tatar dillərinin qramatikası” adlı fundamental elmi monoqrafiyasını yazır.
Qeyd etmək lazımdır ki, o dövrlər Rus imperiyasında əksər türk dilləri “Tatar” və ya “Türk-tatar” adlı vahid dilin ayrı-ayrı dialektləri kimi qəbul olunurdu. Bu əsərində Kazım bəy Osmanlı və digər türk dillərinin və ya o zaman deyildiyi kimi dialektlərinin fonoloji, morfoloji və sintaksis təhlil və müqayisəsini aparır. Əsər 1846-cl ildə ikinic dəfə nəşr olunur və Qərbi Avropada türk dilləri barəsində ən zəngin elmi mənbə kimi geniş marağa səbəb olur. 1921-ci ildə Jan Denin “Türk dilinin qramatikası” (Osmanlı dialekti) əsərinin nəşrinə qədərki dövrdə Avropa universitetlərində əsas istinad ədəbiyyatı olaraq istifadə olunmuşdur. O, Britaniya, Danimarka, Fransa, Amerika Birləşmiş Ştatlarının bir çox elmi cəmiyyətlərinə üzv seçilmişdir.
1849-cu ildə Kazım bəy Sankt-Peterburq Universitetinə yenicə açılmış “Şərq dilləri” fakultəsinə dekan göndərilir. 1863-cü ildə isə burada “Şərq tarixi” kafedrasını təsis edir.
Mirzə Kazım bəy 1868-ci ildə rus elmi dairələrində Türküstanın etnoqrafiyası, linqvistikası, numizmatika və epiqrafiyasının öyrənilməsinə yönələn akademik hərəkata başlayır. Lakin dahi alimin ölümü ona türk millətinin həyati əhəmiyyətli vahid elmi-mədəni dəyərlər layihəsini həyata keçirməsinə imkan vermir. O, 28 Noyabr 1870-ci ildə Peterburqda vəfat edir. Ruhu şad olsun.
Yazarlar jurnalı MİRZƏ KAZIM BƏY – 222 layihəsinə start verir. Layihə 22 iyun 2024-cü ildə yekunlaşacaq. Bu barədə müntəzəm məlumat veriləcək. Layihə davam etdiyi meddətdə #MirzəKazımbəy222 haştağından istifadə olunacaq.
Xuraman Zakir qızı Fətullayeva 2 mart 1956-cı ildə Neftçala rayonu, Qaraymanlı kəndində anadan olub. Hazırda Xırdalan şəhərində yaşayır.
ŞƏHİDLƏR ÖLMÜR
29 mart 1978-ci il doğumlu BDU-nun İqtisadiyyat fakultəsinin məzunu 3 övlad atası 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistanın işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı müxtəlif istiqamətlərində döyüşlərdə iştirak edib və Füzuli rayonu uğrunda gedən döyüşlərdə şəhidlik zirvəsinə ucalan, 14 oktyabr 2020-ci il tarixində Neftçala rayon Mərkəzi qəbirstanlığında dəfn olunmuş baş leytenant Əsədov Əsəd Cəmaləddin oğlunun əziz xatirəsinə ithaf edirəm
Orta məktəbi əla göstəricilərlə bitirib univerisitetə hazırlaşırdım. Bütün qayğılardan, həyatın keşməkeşlərindən uzaq idim demək olar. İndiki kimi xatırlayıram, şəhərin mərkəz küçələrindən birində hündür boylu, şux qamətli bir oğlanla qarşılaşdım. Əvvəl heç görmədiyim bir insan idi, amma qəribə doğmalıq əks olunurdu üzündə… Ya da mənə elə gəldi. Çox xarizmatik bir görkəmi vardı oğlanın. Göy rəngli köynəkdə idi… ona xüsusi yaraşıq verirdi bu rəng. Açıq etiraf edəcəm, – “nə qəşənq oğlandır”, deyə düşündüm. Sonralar münasibətlərimiz başlayanda etiraf etdi ki, o da mənim haqqımda eyni düşüncədə olub. Taleyin yazısı idi, ya nədənsə bir neçə dəfə rast olduq bir-birimizə, mən müəllim yanına gedib-gəlirdim o küçədən, onun da iş yerinə – Neftçala rayon Əhalinin Sosial Müdafiə Mərkəzinə yaxın olduğundandı yəqin. Bir dəfə yaxınlaşıb adımı soruşdu, tanış olmaq istədiyini bildirdi, dostluq təklif elədi və mən onun dostluq təklifini qəbul elədim. Çünki onun siması mənə çox xeyirxah, alicənab insan təsiri bağışlayırdı.
Qəbul imtahanlarına hazırlaşdığımı bildirərkən o, mənə bütün ixtisaslardan öncə jurnalistika fakultəsini seçməyi məsləhət bildi. Sanki nəsibimi əvvəlcədən bilirmiş Əsəd. Həqiqətən də mən univerisitetin jurnalistika fakultəsinə qəbul olundum, deyərdim mənim bu uğuruma Əsəd hər kəsdən, hətta doğmalarımdan da çox sevinirdi.
Bizim dostluq münasibətlərimiz davam etsə də, duyğularımızı hər birimiz yalnız özümüzə etiraf edə bilmişdik. Mən artıq tələbə idim və dərslərimə başım qarışdığı üçün ürəyimin dərinliyindəki hisslərim haqqında düşünmək belə istəmirdim. Bir gün dərsin sonunda univerisiteti təzəcə tərk etmişdim ki, kənardan Əsədin mənə tərəf gəldiyini gördüm… ürəyim şiddətlə döyünməyə başladı… daxilən bu halıma görə özümü qınasam da, açığı onun mənə görə bura qədər gəlməsi ürəyimdə xoş hisslər yaradırdı.
Bu gəliş həyatımda çox böyük dəyişikliyə səbəb oldu.
Həmin gün Əsəd sevgisini etiraf etdi mənə… Sözsüz ki, mən də onun sevgisinə qarşılıq verdim və bütün dünya mənimdir, sanırdım.
Beləcə, beş il davam edən sevgimiz günü-gündən dərinləşir, artır, ülvi hisslər bizi çox güclü tellərlə bağlayırdı bir-birimizə. Beş il ərzində hər birimiz gələcək həyatımız üçün maneələri aşmağa çalışır, bütün problemlərin öhdəsindən gəlməkdə böyük sevgimiz stimul verirdi bizə. Əsəd hərbi xidmətdə oldu, mən univerisiteti bitirdim. Həyatı nə mən Əsədsiz, nə də Əsəd mənsiz təsəvvür edə bilmirdik. Hətta bəzən onun varlığının mənim üçün günəş, hava, su, qida olduğunu düşünürdüm. Univerisiteti bitirən kimi nişanlandıq və həmin il evləndik. Hər ikimiz özümüzü dünyanın xoşbəxti sanırdıq, elə bilirdik göyün yeddinci qatındayıq. Əsəd çox diqqətli, şəfqətli, nəvazişkar ər olduğu üçün mən bir qadın kimi çox xoşbəxt hiss edirdim özümü. Evə, ailəyə çox bağlı biri idi sevdiyim insan. Univerisiteti bitirərkən leytenant, hərbi xidməti başa vurarkən baş leytenant rütbəsi almış biri kimi hərbçi nizam-intizamı vardı ömür-gün yoldaşımda. Evləndiyimizin bir ili başa çatar-çatmaz bir oğlumuz oldu. Heç vaxt dilə gətirməsə də, onun əvvəl oğul atası olmaq arzusu vardı, bunu hiss etmişdim…
Arzuları çiçək açmışdı Əsədin. Onun bəxtiyarlığını, sevincini, sevgisini gördükcə dünya gözümdə cənnətə dönürdü. Oğlumuzun yaş gününü qeyd etməyə hazırlaşdığımız bir vaxtda üç gün fərqilə ikinci oğul övladımız da doğuldu və Əsədin atalıq sevinci ikiqat artdı. Uşaqlarla vaxt keçirmək xüsusi zövq verirdi həyat yoldaşıma. İşdən sonra, istirahət günləri – bütün zamanını övladlarıyla keçirməyə çalışırdı Əsəd. Hətta balıq ovuna gedəndə də, mağazaya düşəndə də uşaqlarla birlikdə getməyi adət eləmişdi. Bağda-baxçada ağacların dibini belləyəndə də uşaqlar yanında olmalıydı, uşaqları da alışmışdı onun bu xasiyyətinə. Nə gizlədim, bir mahnının sözlərində deyildiyi kimi elə bilirdim, dünyanın xoşbəxti mənəm dünyada… özümü səadət gölündə hiss edirdim.
Onun qız atası olmaq arzusu on ildən sonra reallaşdı. Artıq bütün əyləncəsi Selinə – qızımıza bağlıydı. Bütün varlığıyla bizim – ailəsinin, övladlarının maddi-mənəvi ehtiyaclarının tam ödənilməsi üçün çalışırdı yoldaşım. Bir insan qəlbində bu qədər sevgi daşıyarmı?! Bu insan evini-ailəsini çox istəməklə bərabər, ata-anaya, vətənə, torpağa, üçrəngli bayrağımıza da çox dəyər verir, çox sevirdi. O, həddən artıq zəhmətsevər, çalışqan insandı. Səliqə-sahmana xüsusi diqqət yetirərdi.
Bir gün oğluma bayraq hazırlayıb gətirməyi tapşırmışdı müəllim. Mən də kömək elədim oğlumuza, böyük həcmli qalın kağızın üzərində bayrağımızın üst hissəsinə mavi kəpənəklər, orta qırmızı guşəsinə çiçəklər, güllər, alt hissəyə isə yaşıl yarpaqlar çəkməklə gözəl bir bayraq şəkli hazırladıq. Sonradan oğlum onu gətirib oz otağında kitab rəfinin üstünə qoymuşdu bağlı halda. Yoldaşım təəssüflə bizi qınadı ki, belə gözəl əsərin yeri bura deyil və onu gətirib qonaq otağında divardan asdı, mən etiraz etmək istəsəm də, Əsəd: “belə gözəl əsərin yeri göz qabağında olmalıdır, mənim əzizlərim”, – dedi.
Onun bayraq, vətən, torpaq sevgisini bilsəm də, ehtiyatda olan zabit olması məndə nə zamansa orduya qayıdacağı narahatlığı yaratmırdı. Həmişə düşünürdüm ki, bizim torpaqlarımız işğal olunub və mənfur düşmən bir gün sülhə gəlməyə, danışıqlar nəticəsində torpaqlarımızı qaytarmağa məcbur olacaq… Müharibə haqqında düşünmək belə istəmirdim.
Beləcə, ömrüm səadət içərisində axıb gedirdi… Taa bir gün qapıdan içəri girərkən yoldaşımın kiminləsə telefon söhbətini eşidənə kimi… Telefon söhbətində Əsəd dostuna: “mən də gedib rayonun hərbi komissarlığında qeydiyyata düşmüşəm. Səfərbərlik əmri verilən kimi məni çağıracaqlar, bilirəm”, – deyirdi. Mən onun telefon söhbətinin bitməsini gözləyib:
-Sən nə danışırsan, Əsəd?! Nə səfərbərlik? – soruşdum, həyəcanımı gizlədə bilmədim.
-Canım mənim, heç bir təşvişə gərək yoxdur, heç bir müharibə olmayacaq. Mən ehtiyatda olan zabitəm, təlimlərdə iştirak hələ o demək deyil ki, müharibə başlayır. Bir də lap başlasa da, mən getməliyəm əlbət ki… yoxsa təcrübəsiz uşaqları irəli verə bilmərik axı…
O söhbətdən çox çəkmədi ki, bir gün…
Bir gün deyəndə ki, 2020-ci ilin sentyabr ayının 21-də səhər övladlarımızı dərsə yola salırdım, Əsəd uşaqları bərk-bərk öpüb bağrına basdı və axşamdan hazırladığı yol çantasını alıb qapıdan çıxdı… Mən əlim qoynumda yerimdə donub qalmışdım… yuxudaydım sanki… İti addımla aşağı düşən Əsəd iki dəqiqə keçməmiş tələsik geri qayıtdı, mən donuq vəziyyətdə doluxsunmuş halda onun üzünə baxırdım. Heç bir söz demədən məni bərk-bərk qucaqlayıb:
-Dəyanətli ol, Ülkərim mənim, uşaqları sənə, səni də Allaha əmanət edirəm, – dedi və getdi.
Əsəd gedəndən bir həftə sonra torpaqlarımızın erməni qəsbkarlarından azad olunması uğrunda müharibə başlanması xəbərini eşitdik, özümü nə qədər dözümlü, dəyanətli aparsam da, ürəyim uçunurdu hər an… Xəyalıma gələn fikirləri özümdən uzaqlaşdırmağa çalışır, özüm özümə təskinlik verirdim ki, Əsəd hərbin sirlərini gözəl bilir, özünü, əsgərlərini qoruya bilər, inşallah, heç bir şey olmayacaq ona. Allah böyükdür, mənə görə olmasa da, üç övladına görə Allah qoruyar onu. Şəhadətini heç cür ağlıma gətirmək istəmirdim, qorxurdum belə fikirlərdən. Hər dəfə evlə əlaqə saxlayanda bizi qələbəyə ümidləndirir, ordumuzun gücünə, zəfərin yaxınlarda olmasına inandırırdı Əsəd. Elə danışırdı ki, sanki heç müharibə getmir, bu da odun-alovun içində deyil, hansısa maraqlı film izləyirmiş kimi… Bilirdim ki, məni sakitləşdirmək üçün belə deyir.
Oktyabr ayının əvvəlləri idi, bir şəkil göndərmişdi bizə, bu şəklə görə uşaq kimi sevinirdim, elə bilirdim Əsəd özü çıxıb gəlib odun-alovun içindən. Mən də ona kiçik qızımız Selinin şəklini göndərdim, o da çox sevindi şəklə görə… İnsan təbiəti nə qədər qəribədir… Bəzən əhəmiyyət vermədiyimiz ən kiçik şeylər belə zamana, məkana görə öz dəyərini anladır insana. Mən bir qadın, bir ana kimi anlayırdım ki, Əsəd və onun kimi mərd oğullar üçün Vətən, torpaq bütün qiymətlilərin ən qiymətlisi, dəyərlisidir, torpaqlarımızın düşmən tapdağından, işğaldan azad olunması namus, şərəf məsələsidir. Bunları anlamış olsam da, amma içimdə bir hiss mənə Əsədi itirə bilmə qorxusu təlqin edirdi. Həmin anlarda kiminsə boğazımdan ikiəlli yapışıb məni boğmağa çalışdığını duyurdum, qorxudan nəfəsim kəsilirdi. Amma uşaqlara görə mətanətli olmağa çalışır, onların qorxu keçirməsini istəmirdim. Çünki son vaxtlar böyük övladımız Cəmaləddinin də çox həssaslaşdığını hiss edirdim. Üzümə elə diqqətlə baxırdı ki… ondan nəyisə gizlətdiyimi düşünürdü elə bil…
Nədənsə Əsəd, əsasən öz telefonundan deyil, dostunun nömrəsindən əlaqə saxlayırdı bizimlə. Oktyabr ayının 12-də bütün günü onun nömrəsi cavab vermədi, dostunun nömrəsinə zəng etməyə məcbur oldum. Dostu:
Mən ona inandım, çünki Əsəd haqqında heç bir qorxulu fikri ağlıma gətirmək istəmirdim.
Oktyabrın on üçündə səhər uşaqları məktəbə yenicə göndərmişdim, yaşadığımız binanın həyətində Əsədin ata-anasının bizə gəldiyini gördüm, anası ağlayırdı. Onu belə görüb qorxa-qorxa:
-Nə olub, ana, niyə ağlayırsan?! – təşvişlə soruşdum.
Atası izahat verdi:
-Mən bazara getmişdim, gördüm tanış-biliş mənə qəribə baxır, soruşdum nə olub? Dedilər, bəs deyirlər Əsəd yaralanıb, qospitala aparıblar…
Onu axıra qədər dinləmədən qaçaraq evdən telefonu götürüb Əsədin dostunun nömrəsini yığdım, dostu telefonu açar-açmaz ondan:
-Bilirdin, bizə niyə demədin? – deyə soruşduqda, o, mənim nəyi soruşduğumu anlamadan: – Allah rəhmət eləsin! – dedi.
O anda dünyam başıma yıxıldı, elə bildim sözün əsl mənasında evin tavanı başıma uçdu…
Aylarla bu xəbərə inanmadım, inanmaq istəmədim. Özümün də öldüyümü, yox olduğumu hiss edirdim. Ağlım, şüurum sönmüşdü sanki. Düşünə, heç nəyi xatırlaya, həttta danışa bilmirdim. Bu nə yaşamaqdı? Bir neçə dəfə intihar haqqında düşündüm. Amma uşaqlar elə məsumluqla baxırdı ki, üzümə… sanki ağlımdan keçənləri hiss etmişdilər… Bizi, övladlarını heç vaxt yalnız, kimsəsiz buraxmayan Əsədim Şəhadət zirvəsinə ucalmaqla biryolluq tərk etmişdi bizi.
Demək ki, ömür-gün yoldaşım da başqa mərd, cəsur vətən oğulları kimi yurdunu, torpağını, vətənin azadlığını daha üstün tutmuşdu. Artıq bu nöqtədə insanın sözü bitir… Çünki, bütün aqil insanlar belə deyib, öncə VƏTƏN !
Nə mən, nə də övladları heç bir zaman Əsədin yoxluğu qəbul etmədik, etmərik də… Mənim qəhrəmanım hardasa yaxınlıqdadı, cismi olmasa da, ruhu bizimlədi, bilirəm… Hətta məzarını zayarətə gedəndə də gözüm Əsədi axtarır, qulağım onun səsini eşidəcək kimi dinşəyirəm hər yeri. Hər an hardansa çıxıb gələcəyi günü, anı gözləyirəm. Düşünürəm Əsəd bizi yalnız qoymaz, rəva görməz…
Mənə bir dünyalıq sevgi verdin yar,
Yaşadım səninlə xoşbəxt, bəxtiyar.
Qayıt ömrümüzə, dön gəl, nə olar?!
Sənsiz yaşamıram, ölüyəm mən də,
Quru nəfəsimdi ruhsuz bədəndə…
Sənin yoxluğundur ölümdən betər,
Qoxun burnumdadır keçsə də illər,
Deyirlər, ölməyib sağdır Şəhidlər!
Gözləyir yolunu əzizlərin də,
Cəmaləddin, İslam, körpə Selin də!
Canından çox sevdin Vətənimizi,
Bilirəm, duyursan zəfərimizi!
Yəqin ki, göylərdən görürsən bizi,
Şəhidlər müqəddəs əməlləriylə,
Yaşayır millətin ürəklərində!
Əsədin cəbhəyə gedərkən əynindən çıxardığı köynəyi hələ də yumamışam. Hər gün o köynəyi iyləyib Əsədin iyini alırıq. Hətta körpə Selin də gedib o köynəyi iyləyib, – “ana bax, atamın iyi gəlir bu köynəkdən” – deyir.
Bir gün hədsiz çox darıxmış, çox ağlamışdım. “Allahım, nə olar, bizi hifz elə, yalnız buraxma, təkliyə, yalnızlığa dözə bilmirəm artıq”, deyib yalvarırdım rəbbimə. Bu zaman çiynimdə isti bir əl hiss elədim və bütün varlığımla bu əlin Əsədin əli olduğuna inandım. O zamandan bəri sanki içimdə bir güc-qüvvət, dözüm, dəyanət hiss elədim və “Şəhidlər ölmür, onlar sağdır, biz onları görməsək də, onlar bizi görür”, fikrinə bütün ağlım, idrakımla inanmağa başladım.
Sumqayıt Regional İdarəsinə tabeli Abşeron Rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin 5 saylı Mehdiabad Kitabxana Filialında Azərbaycan Milli Ordusunun ehtiyyatda olan mayoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Əli Bəy Azəri ilə oxucuların görüşü olub. Görüşdə Mehdiabad qəsəbə 4 saylı tam orta məktəbin IX-X sinif şagirdləri və ədəbiyyat müəllimi Səbinə Süleymanova iştirak ediblər. Filialın müdiri Aytən Təhmasib yazıçının Birinci Qarabağ müharibəsindən bəhs edən “Qəmlibel müsibəti”, “Hərbi Zəngilan”, “ArazGERSdən keçən köç” və digər bədii və publisistik kitablarından bəhs etmiş, orda toplanmış bədii və publisistik yazılarının içərisində yetkin oxucuların sevə-sevə oxuyacağı əsərlərlə yanaşı, yeniyetmələrin, gənclərin də həm şəxsiyyət, həm də vətənini, xalqını sevən dəyərli vətəndaş kimi yetişməsinə xidmət edən çox sayda nümunələr olduğunu bildirdikdən sonra sözü Əli bəy Azəriyə verib. Xarkov Ali Hərbi Tank Komandirliyi məktəbini bitirmiş, Türkiyədə zabit təkmilləşdirmə kursu keçmiş, birinci Qarabağ müharibəsi zamanı doyüşlərdə iştirak etmiş, mayor hərbi rütbəsində ehtiyata buraxılmış Əli bəy Azəri (Əli Rzaquliyev) yaradıcılığında hərb mövzusunun üstünlük təşkil etdiyini, Birinci Qarabağ müharibəsində baş verənlərin, canlı şahidi olduğu hadisələrin “Hərbi Zəngilan” romanı, “Arazgersdən keçən köç” və “Qəmlibel müsibəti” povestlərində öz əksini dolğun şəkildə tapması haqda məktəblilərə məlumat verib. İkinci Qarabağ döyüşlərində qazandıgımız qələbə sevincini bölüşüb, həm hərbiçi, həm də yazıçı mövqeyindən çıxış edərək qəhrəman xalqımızın yaxın və uzaq tarixi keçmişi haqda tarixi qaynaqlara istinad edərək dəyərli bilgilərlə oxucuları məlumatlandırıb. Dövrün müasir ədəbi mənzərəsini əks etdirən, paytaxtda yazıb-yaradan yazıçı və şairlərlə yanaşı, bölgələrdəki ədəbiyyat adamlarının da geniş yer verildiyi “Xəzan” jurnalında gördüyü işlərdən, redaktorluq fəaliyyətindən, bu sahədə yaşanan çətinliklər, boşluqlarla yanaşı, xeyli ürəkaçan məqamların da olması barədə danışıb. Tədbir boyunca yazıçı, oxucuların internet Resurslarından əldə etdikləri və kitablarından oxuduqları hekayə, povest və romanları, yaradıcılığı və həyatıyla bağlı onları maraqlandıran çoxsaylı sualları cavablandırıb, dünyagörüşlü, mənəviyyatlı şəxs kimi formalaşıb, yetişməsində kitabın, ədəbiyyatın əvəzsiz təsirini vurğulayıb. Həmçinin məktəbin Azərbaycan dili – ədəbiyyat müəllimi Səbinə Süleymanova da çıxışı zamanı bədii ədəbiyyat oxuyan şagirdlərin davranışlarının, həyata baxışlarının digərlərindən fərqləndiyini, şagirdlərin yazıçılarla olan görüşlərə böyük maraq göstərdiklərini deyib. Görüşdə Əli bəy Azərinin təşəbbüsü ilə yenicə işıq üzü görmüş 22 yazıçının hekayələrinin yer aldığı “Bayraq Hekayələr Toplusu” oxuculara təqdim olunub. Maraqlı ədəbi müzakirələr və söhbətlərlə keçən tədbiri Yazıçı hər kəsin ayaq üstə dayanaraq dinləməsini xahiş edərək, Məmməd Arazın “Azərbaycan-yurdum mənim” adlı şeirinin: Azərbaycan mayası nur, qayəsi nur ki… Hər daşından alov dilli ox ola bilər. “Azərbaycan!” deyiləndə ayağa dur ki, Ana yurdun ürəyinə toxuna bilər. – bəndiylə bitirib. Tədbirdən sonra aktiv iştirak edən bir neçə oxucuya yazıçı tərəfindən imzalanmış kitablar hədiyyə olunub, “Xəzan” jurnalının müxtəlif saylarının toplandıği sərgi nümayiş etdirilib.
