Jan Jak Russonun “İctimai Müqavilə” və Tomas Hobbsun “Leviafan” əsərlərinin multikultural müqayisəli təhlili
Siyasi fəlsəfə sahəsində Jan-Jak Russo və Tomas Hobbs əsərləri ictimai müqavilə və idarəçilik anlayışımızı əhəmiyyətli dərəcədə formalaşdıran nüfuzlu şəxsiyyətlər kimi seçilirlər. Russonun “İctimai Müqavilə” və Hobbsun “Leviafan” əsərlərində cəmiyyətin, avtoritetin və dövlətin təbiəti haqqında ziddiyyətli perspektivlər təqdim olunur. Bu nəzəriyyələrin multikulturalizmlə kəsişməsinin tədqiqi müxtəlif cəmiyyətlərin mürəkkəblikləri haqqında maraqlı fikirlər açır. Russonun “İctimai Müqavilə” və Hobbsun “Leviafanı” idarəçiliyin, cəmiyyətin və insan davranışının təbiəti haqqında əhəmiyyətli fikirlər verir. Jan-Jak Russo və Tomas Hobbs ictimai müqavilə və təbiətin vəziyyəti haqqında təzadlı fikirlər təqdim edirlər. Hər iki filosof cəmiyyətlərin formalaşması və hökumətlərin rolunu müzakirə edərkən, onların perspektivləri insan təbiəti, fərdi azadlıq və siyasi hakimiyyətin legitimliyi kimi əsas məsələlərdə fərqlidir.
Russo fəlsəfəsi vətəndaşların kollektiv maraqlarını təmsil edən “ümumi iradə” ideyasını vurğulayır. O, iddia edir ki, ədalətli cəmiyyətdə fərdlər ümumi mənafe üçün ümumi iradəyə tabe olmalıdırlar. Russo hesab edirdi ki, multikulturalizm müxtəlif mədəni kimliklərə hörmət edildiyi və ümumi iradənin formalaşmasına töhfə verdiyi müddətcə ictimai müqavilə çərçivəsində yerləşə bilər. Onun fikrincə, dövlət müxtəlif mədəni qrupların özünəməxsus kimliklərini qoruyub saxlamaqla onların arasında harmonik birlik yaratmağı qarşısına məqsəd qoymalıdır. Russo nəzəriyyəsinin mərkəzində fərdi azadlıq və icma daxilində bərabərlik anlayışı dayanır. O, iddia edirdi ki, qanuni hökumət xalqın ümumi iradəsini əks etdirməli, qərarların imtiyazlı bir azlığın maraqlarına xidmət etməkdənsə, kollektivin xeyrinə olmasını təmin etməlidir. Russonun ümumi iradənin əhəmiyyətini və xalq suverenliyi anlayışını vurğulaması multikultural cəmiyyətlər üçün əhəmiyyətli təsirlərə malikdir. Belə kontekstlərdə problem ümumi iradənin cəmiyyətin birliyinə xələl gətirmədən müxtəlif mədəni, dini və ictimai dəyərlərə necə hörmət edəcəyini və onlara uyğunlaşa biləcəyini müəyyən etməkdən ibarətdir.
Bundan fərqli olaraq, Hobbsun “Leviafan” əsəri hökumətə və multikulturalizmə daha avtoritar baxışı təqdim edir. O iddia edir ki, təbiət vəziyyətində insanlar öz maraqları və güc istəyi ilə idarə olunur və bu, xaotik varlığa gətirib çıxarır. Hobbs təbiətin vəziyyətini həyatın “iyrənc, qəddar və qısa” olduğu əbədi müharibə və xaos şəraiti kimi təsvir edirdi. Bu vəziyyətdən xilas olmaq üçün fərdlər öz təbii hüquqlarından cəmiyyətdə nizam və təhlükəsizliyi təmin etmək səlahiyyətinə malik olan suveren hakimiyyətə – Leviafana – imtina edirlər. Hobbsun “Leviafan”ı cəmiyyətin dağılmasının qarşısını almaq və sülh və sabitliyi təmin etmək üçün vacib olan güclü mərkəzi hakimiyyəti simvollaşdırır. Onun nizam-intizamı qorumaq üçün güclü hökumətin zəruriliyinə diqqət yetirməsi ictimai birliyin və hakimiyyətə itaətin vacibliyini vurğulayır. Multikultural kontekstdə Hobbsun “Leviafan”ı müxtəlifliyin idarə olunmasında və fərqli mədəni inanc və təcrübələrdən irəli gələn potensial münaqişələrə vasitəçilikdə güclü mərkəzi hökumətin rolu ilə bağlı suallar qaldırır. “Leviafan”a bənzər bir hakimiyyət necə ola bilər? Asayişi qorumaq və münaqişənin qarşısını almaq üçün fərdlər öz azadlıqlarını suveren hakimiyyətə təhvil verməlidirlər. Çoxmədəniyyətli cəmiyyətdə Hobbs, sosial birliyi qorumaq və mədəni toqquşmaların qarşısını almaq üçün ümumi qanunlar və dəyərlər dəsti tətbiq edən güclü mərkəzləşdirilmiş gücü müdafiə edir.
Məlumatı hazırladı: Zəhra HƏŞİMOVA
“ARİSTOTEL POETİKASI” RUBRİKASI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru