Sərhədsiz tənhalıq və ideoloji boşluq
Eduard Limonovun 1979-cu ildə Parisdə fransızca qələmə aldığı və daha sonra rusca yayımlanmış “Это я, Эдичка” (“Bu mənəm, Ediçka”) əsəri sovet və post-sovet ədəbiyyatının ən sərt, ən açıq və ən çox müzakirə doğuran nümunələrindən biri olaraq qalır. Bu roman nəinki müəllifin öz bioqrafik katarsisini, həm də bütöv bir dövrün ideoloji çöküşünü, fərdi böhranı və qərbin “azadlıq” mifinə qarşı yönəlmiş anarxist tənqidini ehtiva edir.
Avtofiksiya və etiraz manifesti
“Это я, Эдичка” romanını adi avtobioqrafik əsər kimi oxumaq yanıltıcı olardı. Bu mətn eyni zamanda avtofiksiya janrına, yəni müəllifin şəxsi həyatının faktlarını bədii uydurma ilə iç-içə təqdim etdiyi bir ədəbi formaya daxildir. Əsərin qəhrəmanı Ediçka, əslində Limonovun alter-egosudur: Sovetlərdən Amerikaya miqrasiya etmiş, orada köməkçi işlərlə dolanan, cəmiyyətin həm mərkəzinə, həm də periferiyasına yad qalan bir yazıçı.
Ediçka – nə Sovetlərə sadiqdir, nə də Qərbin liberal dəyərlərinə inanır. Onun şəxsiyyətində təmsil olunan ruh halı – heç bir ideologiyaya, dəyərə, dünyagörüşünə bağlı olmadan yaşamaqdır. Lakin bu yaşam bir azadlıq yox, əksinə, mənəvi deqradasiya, şəxsiyyətin dağılması, varoluşsal boşluqdur.
Cinsi azadlıqmı, mənəvi iflasmı?
Romanın ən çox tənqid olunan və bir o qədər də çox müzakirə doğuran məqamı Ediçkanın cinsi həyatına dair sərhədsiz və kobud təsvirləridir. Bu seks səhnələri Limonov üçün sadəcə bioloji ehtiyacların ifadəsi deyil; onlar qərb cəmiyyətinin məhrəmliyi pozan sərbəstliyini, şəxsi azadlıq adı altında maskalanan mənəviyyatsızlığı simvollaşdırır.
Ediçka, öz bədənini və cinsəlliyini həm təzyiqə qarşı silah, həm də intihara bərabər bir passiv dirəniş forması kimi istifadə edir. Burada oxucu tez-tez sualla qarşılaşır: qəhrəman azaddırmı, yoxsa sadəcə düşdüyü dünyanı qəbul etməyən bir məğlub?
Yersizlik və qərblə toqquşma
Əsərin fəlsəfi dərinliyi onun siyasi-ideoloji alt qatında gizlidir. Limonovun yaratdığı qəhrəman Amerikada sosial liftlərə çıxmaq əvəzinə, daha da çökür. Bu fakt bir çox sovet dissidentinin düşündüyü “Qərbdə azadlıq” ideyasına qarşı sərt tənqiddir. Limonov burada qərb cəmiyyətinin ikiüzlülüyünü, kapitalist münasibətlərin insanı necə əzdiyini, azadlıq maskası altında mənəvi ölüm yaşandığını ifşa edir.
Ediçka nə Moskvaya, nə Nyu-Yorka aiddir – o, yerli deyil, qəribdir. Bu yersizlik hissi, oxucunu əslində universal bir ekzistensial problemin içinə çəkir: insanın özünə və yerinə yadlaşması.
Dil, üslub və etik sərhədlər
Limonovun üslubu qəddarcasına səmimidir. O, oxucunun rahatlığını pozur, etik sərhədləri qəsdən aşır. Bu da əsəri həm cazibədar, həm də narahatedici edir. Limonovun dili küçə ləhcəsi ilə poetik ifadə arasında qəribə bir balans yaradır. Oxucu bu dildə təhqir də, lirika da, fəlsəfi ağrı da tapır.
Postmodern qəhrəman kimi Ediçka
Ediçka obrazı postmodernizmin “anti-qəhrəman” arxetipinə tam uyğundur. O, nə qəhrəmandır, nə də klassik mənada mübariz. Onun həyatı, reaksiyaları, gündəlik vərdişləri total şəkildə dekonstruksiya olunmuş bir fərdin hekayəsidir. O, daha çox öz iç dünyasında yaşadığı böhranların personifikasiyasıdır.
Dağılmış dünyanın dağılmış qəhrəmanı
“Это я, Эдичка” romanı ədəbiyyatın sərhədlərini genişləndirən, oxucuya diskomfort yaşadaraq onu düşünməyə məcbur edən nadir əsərlərdən biridir. Limonov bu əsərlə nəinki öz şəxsi tarixini yazır, eyni zamanda sovet-sonrası insanın, qərb miflərinə uyan şərqli intellektualın ideoloji portretini yaradır.
Bu əsər – cəsarətin, anarxiyanın, üsyanın və heçliyə qarşı edilən yazıçılıq səssizliyinin hayqırtısıdır. O, oxucuya rahatlıq vermir – çünki bu romanın missiyası təsəlli yox, həqiqət göstərməkdir.
Limonovun Ediçkası Dostoyevskinin Raskolnikovundan, Celine-in Ferdinand Bardamusundan və Bukovskinin Chinaskisindən bəhrələnmiş, lakin onlardan daha sərt və daha sərhədsiz bir obrazdır. Bu baxımdan, ‘Это я, Эдичка’ təkcə bir roman deyil – XX əsrin ikinci yarısında yazılmış bir eksistensial manifestdir.
Ədəbiyyat və istinadlar
Limonov, Eduard. Это я, Эдичка. Paris, 1979.
Шенталинский, Виталий. Дело Лимонова. М., 2001.
Zizek, Slavoj. Violence. Verso, 2008. (qərb və zorakılıq anlayışlarının tənqidi baxımından yanaşma)
Müəllif: Mirzə Alik
“YAZARLAR” – SİFARİŞ ET
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
