Etiket arxivi: Yunis Xəlilov

Delimitasiyada 1920-ci illərin xəritələrinə istinad edilməlidir – HÜQUQİ ŞƏRH

Delimitasiyada 1920-ci illərin xəritələrinə istinad edilməlidir – HÜQUQİ ŞƏRH

Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiyası zamanı ölkəmizin 1920-ci illərin xəritələrinə istinad etməsinin hüquqi əsası mövcuddur və bunun beynəlxalq hüquq və tarix baxımından əsaslandırılması üçün kifayət qədər hüquqi dəlilləri mövcuddur.

Gəlin, dünya təcrübəsində dövlətlərin sərhədlərinin müəyyən olunması zamanı tarixi xəritələrə istinad olunması faktlarına da istinad etməklə ölkəmiz üçün çox həssas olan bu məsələni bir neçə aspektdən təhlil edək:

1. Tarixi və hüquqi əsaslar

Göz qabağında olan ən aşkar tarixi fakt Zəngəzurun Azərbaycanın tarixi ərazisi olmasıdır. Belə ki, XX əsrin əvvəllərində, xüsusilə 1918-1920-ci illərdə Zəngəzur bölgəsi ölkəmizin ərazisi olmaqla Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) suverenliyi altında idi. Təbii ki, AXC Zəngəzuru öz doğma ərazisi kimi idarə edir, burada dövlət idarəçiliyi və hərbi mövcudluğunu təmin edirdi. Lakin təəssüf ki, 1920-ci ildə Zəngəzurun Ermənistana verilməsinə dair qondarma qərar Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR arasındakı inzibati razılaşma çərçivəsində həyata keçirilmişdir. Bu, həmin dövrdə sovet hakimiyyətinin iradəsinə əsaslanırdı və birmənalı olaraq Azərbaycanın iradəsindən tamamilə kənar verilmiş qərar idi. Hüquqi baxımdan tarixi sənədlərə nəzər salsaq, aydın şəkildə görmək olar ki, 1920-ci illərin xəritələri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tarixən hansı sərhədləri əhatə etdiyini sübut edən hüquqi və tarixi mənbələr sayılır. Bu xəritələr həmin dövrdə sərhədlərin necə təsbit edildiyini göstərən əsaslı sənədlərdir və beynəlxalq mübahisələrin həlli zamanı hüquqi dəlil kimi qəbul edilməlidir.

2. Beynəlxalq hüquq prinsipləri

Azərbaycan-Ermənistan sərhədlərinin müəyyən olunmasında beynəlxalq hüququn “Uti possidetis juris” prinsipinin tətbiqi məsələsinə nəzər salaq. Bu prinsipə əsasən yeni müstəqil dövlətlər əvvəlki inzibati sərhədlər əsasında müstəqil olurlar. “Uti possidetis juris” prinsipi beynəlxalq hüquqda, xüsusən də sərhəd mübahisələrinin həlli və yeni dövlətlərin yaranması ilə əlaqədar mühüm rol oynayır. Bu prinsip, yeni yaranan dövlətlərin sərhədlərinin, müstəqil olduqları dövrün əvvəlindəki ərazi idarəetmə xətti ilə müəyyən edilməsi prinsipidir. Başqa sözlə, müstəqil dövlətlər, müstəqillik əldə etdikləri zaman, əvvəlki idarəetmə strukturlarına əsasən sərhədlərini müəyyən edirlər. Bu, xüsusən kolonial dövrün sonunda tətbiq olunan bir prinsipdir. Bununla bağlı dünya təcrübəsindən bir neçə nümunəyə nəzər salaq.

1. Latın Amerikası (XIX əsr): “Uti possidetis juris” prinsipinin ən tanınmış nümunələrindən biri Latın Amerikasında baş vermişdir. İspaniyanın və Portuqaliyanın kolonial ərazilərinin müstəqil dövlətlərə çevrilməsi zamanı, bu ərazilər arasındakı sərhədlər əvvəlki kolonial xəritələrə əsaslanırdı. Məsələn, 1810-cu ildə müstəqilliyini elan edən Latın Amerikasındakı bir çox ölkələr, İspaniyanın və Portuqaliyanın əvvəlki sərhədlərini əsas götürərək öz sərhədlərini müəyyən etdilər. Bu, xüsusilə Kolumbiya, Ekvador, Venesuela, və Peru arasında sərhəd mübahisələrinə səbəb olsa da, prinsip olaraq “uti possidetis juris” tətbiq edilmişdi.

2. Afrika (1960-cı illər): Afrika ölkələrinin müstəqillik qazanmasından sonra Afrika Birliyi (AFB) 1964-cü ildə qəbul etdiyi bir qərarla Afrikanın yeni müstəqil dövlətlərinin sərhədlərinin əvvəlki kolonial sərhədləri əsasında müəyyən ediləcəyini bildirdi. Bu, Afrikada böyük sərhəd mübahisələrinə səbəb olsa da, “uti possidetis juris” prinsipi bölgə ölkələrində tətbiq edildi. Məsələn, Çad, Liviya və Sudan arasında sərhəd mübahisələri, Liviya ilə Niger arasındakı sərhəd məsələləri, bu prinsipin tətbiqi nəticəsində yaranan mübahisələrdəndir. Lakin prinsip Afrikada bir çox mübahisəni həll etməyə və yeni sərhədlər yaratmağa kömək etdi.

3. İndoneziya və Şərqi Timor: Şərqi Timorun 2002-ci ildə müstəqil olmasından sonra, İndoneziya və Şərqi Timor arasındakı sərhəd məsələsi də “uti possidetis juris” prinsipi ilə həll olunmuşdur. Kolonial dövrün xəritələrinə əsasən, bu ərazi əvvəlcə Portuqaliya koloniyası idi və Şərqi Timor müstəqil olduqda, bu ərazinin sərhədləri Portuqaliyanın sərhədləri ilə uyğunlaşdırıldı. Bu prinsipin tətbiqi müstəqil dövlətin sərhədini, əvvəlki kolonial sərhəd xətti ilə müəyyən etdi.

4. Kosovo və Serbiya: 2008-ci ildə Kosovo müstəqilliyini elan etdikdən sonra, Serbiya ilə Kosovo arasında sərhəd mübahisəsi baş verdi. Kosovo müstəqil dövlət olaraq, Yuqoslaviya Federasiyasının son sərhədlərinə istinad edərək müstəqil oldu və bu, “uti possidetis juris” prinsipinə uyğun olaraq tətbiq edildi. Kosovo, müstəqilliyini elan etməklə əvvəlki müstəqil dövlətin sərhədlərini qorudu.

5. Cənubi Sudan və Sudan: Cənubi Sudanın 2011-ci ildə müstəqillik əldə etməsi ilə əlaqədar olaraq müstəqil dövlətin sərhədləri, əvvəlki Sudan dövlətinin sərhədləri əsasında müəyyən olundu. Bu, uti possidetis juris prinsipinin bir nümunəsidir və Cənubi Sudan müstəqil olduqdan sonra, dövlətin sərhədləri Sudanın kolonial dövrünə aid xəritələrinə əsaslanaraq müəyyənləşdirildi. Ölkəmizə gəldikdə, qeyd edək ki, Azərbaycan da müstəqilliyini bərpa edərkən əslində tarixi ərazilərinin daxilində tanınmalı idi. Bu zaman 1920-ci illərin xəritələri həmin sərhədlərin təsbiti üçün əsas olmalı idi.

Təsadüfi deyil ki, BMT və digər beynəlxalq qurumlar delimitasiya və demarkasiya proseslərində tarixi xəritələrdən və sənədlərdən geniş istifadə edirlər. Bu baxımdan da, Azərbaycanın 1920-ci illərin xəritələrinə istinad etməsi beynəlxalq təcrübəyə tamamilə uyğundur.

3. Zəngəzurun əhəmiyyəti və strateji rolu – Zəngəzur bölgəsi Azərbaycanın qərb bölgələri ilə Naxçıvan Muxtar

Respublikasını birləşdirən strateji ərazidir. XX əsrin əvvəllərində bu bölgə Azərbaycanın suverenliyi altında olmuş, lakin Sovet İttifaqının inzibati sərhədləri dəyişdirməsi nəticəsində Ermənistana verilmişdir. Zəngəzurun bu cür faktiki olaraq Azərbaycandan alınması beynəlxalq hüquq baxımından ədalətsiz və mübahisəli qərardır və bu fakt delimitasiya zamanı əsas götürülməlidir.

4. Xəritələrdən istifadə praktikasına dair nümunələr

Dünyada bir çox sərhəd mübahisəsi zamanı tarixi xəritələrdən istifadə olunub. Bir qədər əvvəl “Uti possidetis juris” prinsipindən bəhs edərkən dünya təcrübəsindən bir sıra nümunələr qeyd etdik. Başqa misallarla bu məsələni da diqqətə çatdıraq:

1. Çin və Hindistan (Aksai Chin və Arunachal Pradesh): Çin ilə Hindistan arasında sərhəd mübahisələri uzun illərdir mövcuddur. Aksai Chin bölgəsi ilə bağlı mübahisə, hər iki tərəfin tarixi xəritələrə istinad etməsi ilə əlaqədardır. Çin, bu bölgənin özünə aid olduğunu iddia edərək, 1950-ci illərdə bu ərazini öz nəzarətinə götürüb. Hindistan isə bu bölgənin öz ərazisi olduğunu və tarixi xəritələrə əsaslanaraq hüquqlarının qorunmalı olduğunu bildirir.

2. Nigeriya və Kamerun (Bakassi yarımadası): Bakassi yarımadası üzərindəki mübahisə də tarixi xəritələrin istifadəsi ilə əlaqəlidir. Kamerun və Nigeriya arasında bu ərazi üzərindəki mübahisə, 20-ci əsrin əvvəllərindəki kolonial xəritələrə əsaslanır. Beynəlxalq Məhkəmə, tarixi xəritələr və sənədlərə əsaslanaraq 2002-ci ildə Bakassi yarımadasının Kameruna aid olduğunu qərara alıb. Bu qərar, tarixi xəritələrin hüquqi dəlil kimi istifadə edildiyi bir nümunədir.

3. Vyetnam və Çin (Paracel və Spratly adaları): Paracel və Spratly adaları üzərindəki mübahisə də tarixi xəritələrə istinad edərək həll edilməyə çalışılıb. Çin, 15-ci əsrə aid tarixi xəritələrə istinad edərək bu adaların Çinə aid olduğunu bildirir. Vyetnam və Filippin isə öz hüquqlarını əsaslandırmaq üçün digər tarixi sənədlərə və xəritələrə əsaslanır. Bu mübahisə hələ də beynəlxalq səviyyədə davam edir. Bu misallar göstərir ki, tarixi xəritələr beynəlxalq sərhəd mübahisələrinin həllində mühüm rol oynayır və bir çox halda hüquqi dəlil kimi qəbul olunur

5. Siyasi və hüquqi strategiya

1920-ci illərin xəritələrinə istinad etmək Azərbaycanın tarixi ədaləti bərpa etmək istəyindən qaynaqlanır. Bu xəritələr beynəlxalq hüquq çərçivəsində qəbul edilmiş delimitasiya sənədləri kimi istifadə oluna bilər. Əsas məqsəd hüquqi dəlillərlə Ermənistanın qeyri-qanuni mövqeyini neytrallaşdırmaqdır.

Müəllif: Yunis XƏLİLOV,

Naxçıvan Dövlət Universitetinin 
“Ümumi hüquq” fənləri kafedrasının müəllimi, 
hüquqşünas.

YUNİS XƏLİLOVUN DİGƏR YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

Vəfat etmiş şəxsin sosial şəbəkə hesabının taleyi hüquqi baxımdan necə həll oluna bilər?

Sosial şəbəkə hesablarının aqibəti hüquq müstəvisində Vəfat etmiş şəxsin sosial şəbəkə hesabının taleyi hüquqi baxımdan necə həll oluna bilər?

Bu gün sosial media insan həyatının ən ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Onlarsız insan həyatını təsəvvür etmək mümkün deyil. Hamımıza məlumdur ki, günümüzdə texniki səbəblərdən hansısa bir sosial şəbəkə bir saat, hətta dəqiqələrlə olsa belə, fəaliyyətini dayandırdıqda nəinki insanlara, hətta şirkətlərə, sahibkarlıq subyektlərinə milyonlarla dollarlıq zərərlər dəyə bilir.
Danılmaz faktdır ki, bu gün bloqerlər sosial şəbəkələr vasitəsilə maddi qazanc əldə edirlər. Fərz edək ki, məşhur bir bloqer vəfat edir və təbii ki, belə halda onun yüksək gəlir mənbəyi olan sosial şəbəkə hesabının taleyinin necə olacağı məsələsi gündəmə gəlir. Bu sosial şəbəkə hesabını kim idarə edəcək? Bu məsələnin hüquqi həll yolu nədən ibarətdir?
Qeyd edək ki, bir qrup hüquqşünas məsələyə şəxsi toxunulmazlıq hüququ prizmasından yanaşaraq, rəqəmsal resursların miras əmlakın predmeti ola bilməyəcəyini söyləyirlər.
Digər qrup hüquqşünasın fikrincə isə, bir çox insanın sosial şəbəkə vasitəsilə internetə köçürdükləri foto, video və sənədləri “rəqəmsal miras” (“igital inheritance”) hesab etmək olar. Mən də bir hüquqşünas kimi bu fikirdəyəm. Müəyyən ölkələrdə artıq hüquq leksikonuna daxil olan “Rəqəmsal vəsiyyətnamə” adlı bir institut meydana çıxmışdır. Rəqəmsal vəsiyyətnamə dedikdə, şəxsin ölümündən sonra rəqəmsal aktivlərini idarə etmək üçün hazırlanmış hüquqi sənəd başa düşülür və bu sənəd çox vaxt ənənəvi vəsiyyətnamənin bir hissəsi hesab olunur. Bu, sosial şəbəkə hesabları, e-poçt hesabları, bloqlar, onlayn bank hesabları və digər rəqəmsal məzmun kimi aktivlərin necə idarə olunacağını tənzimləyir.
Düzdür, Azərbaycan Respublikasında “vərəsəlik hüququ” ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən Mülki Məcəllənin X bölməsində “Rəqəmsal vəsiyyətnamə” institutuna dair müddəalar yoxdur. Lakin sözügedən məcəllənin 1151-ci maddəsi “Miras əmlak” adlanır və həmin maddəyə görə “Mirasa (miras əmlaka) miras qoyanın öldüyü məqamadək malik olduğu əmlak hüquqlarının (miras aktivi) və vəzifələrin (miras passivi) toplusu daxildir”. “Mirasa ümumi mülkiyyətdən ölənə çatası pay, əmlakın naturada bölünməsi mümkün olmadıqda isə bu əmlakın dəyəri daxildir”.
Məcəllənin 1166-cı maddəsi isə vəsiyyətə belə anlayış verir: “Fiziki şəxs ölməsi halı üçün öz əmlakını və ya onun bir hissəsini həm vərəsələr sırasından, həm də kənar adamlar sırasından bir və ya bir neçə şəxsə qoya bilər”.
Sual oluna bilər ki, ölkəmizdə sosial şəbəkə hesabında olanlar miras əmlaka daxil edilirmi? Yaxud da şəxs sosial şəbəkə hesabını kiməsə vəsiyyət edə bilərmi? Bəlkə də bu suallara verilən istənilən cavab mübahisələndirilə bilər. Lakin düşünürük ki, qanunvericiliyin verdiyi anlayışlar bu suala müsbət cavab verməyə əsas verir. Lakin sosial şəbəkə hesabının meydana çıxardığı vərəsəlik münasibətlərini birbaşa tənzimləyən müddəaların qanunvericiliyə daxil edilməsi məqsədəuyğun olardı. Çünki məsələ düşünüldüyündən də mürəkkəbdir və bununla bağlı təfərratlı prosedur qaydaların olmasına ehtiyac vardır.
Sosial şəbəkə hesabında paylaşılanları əmlak hesab etmək nə dərəcədə düzgün hesab edilə bilər? Yaxud sosial şəbəkə hesabına olan hüququ əmlak hüququ saymaq olarmı?
Sosial şəbəkə hesabında paylaşılanların əmlak hesab edilməsinin mümkünlüyü məsələsinə Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi və Avropa Məhkəməsinin presedent qərarları müstəvisində yanaşa bilərik. Belə ki, Mülki Məcəllənin 4-cü maddəsinə əsasən əmlak və ya qeyri-əmlak dəyəri olan, qanunvericiliklə mülki dövriyyədən çıxarılmamış maddi və ya qeyri-maddi nemətlər mülki hüquq münasibətlərinin obyektləri ola bilərlər.
Məcəllənin 135.2-ci maddəsi isə “əmlak” anlayışına belə tərif verir: “Əmlak istənilən əşyaların və qeyri-maddi əmlak nemətlərinin toplusudur”.
Maraqlıdır ki, “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının 1 saylı protokolunun 1-ci maddəsinin (Mülkiyyətin müdafiəsi) mənası baxımından mülkiyyət anlayışı Avropa Məhkəməsi tərəfindən geniş şərh olunur və daha əhatəli həcmdə hətta iqtisadi maraqlar da bu maddənin mənası baxımından mülkiyyət hesab oluna bilir. Məsələn, “Bramelid and Malmström İsveçə qarşı” işdə Avropa Məhkəməsi şirkətin səhmlərinə sahibliyi mülkiyyət hesab etmişdir. Həmin işdə qeyd olunmuşdur ki, səhm, onun sahibinə müvafiq şirkətdə pay hüququ, səsvermə hüququ, həmçinin dolayı yolla şirkətin aktivlərinə tələb hüququ verən sertifikatdır. Bu baxımdan o, mülkiyyət sayılır.
Mülkiyyət anlayışına analoji geniş şərhi Avropa Məhkəməsi “Stran Greek Refineries and Stratis Andreadis Yunanıstana qarşı”, “Pine Valley Developments ltd. İrlandiyaya qarşı”, “Vanmarle Hollandiyaya qarşı” işlərdə də nümayiş etdirmişdir.
Mülkiyyət anlayışının geniş şərhini rəhbər tutsaq, o nəticəyə gələ bilərik ki, sosial şəbəkə hesabında paylaşılanlar da əmlak sayıla bilər.
Digər maraqlı sual ölkəmizdə “Rəqəmsal vəsiyyətnamə”nin tərtib olunmasının mümkünlüyü məsələsidir. Hərhalda bu sual da düşündürücüdür və yaşadığımız rəqamsal dünyanın sürətli inkişafı kontekstində ona qanunvericilik müstəvisində münasibət bildirilməlidir.
Bəs, görəsən, sosial şəbəkələrin özləri hesab sahibinin ölməsi halı üçün hansı qaydaları nəzərdə tutur?
Bir neçəsinə nəzər salmaq maraqlı olar. “Facebook”, istifadəçinin ölüm xəbəri ilə onun hesabını xatirləşdirmə hesabına çevirə və ya tamamilə silə bilər. Xatirələşdirmə (ingiliscə “Memorialization”) hesabın saxlandığı, lakin müəyyən dəyişikliklərin edildiyi bir vəziyyətdir. Hesabı silmək üçün isə qanuni nümayəndə və ya yaxın qohum müraciət etməlidir.
Sorğu proseduru necə həyata keçirilir? Bu zaman hesabı xatirə hesabına çevirmək və ya silmək üçün ölüm şəhadətnaməsi və digər lazımi sənədlərlə birlikdə “Facebook”a müraciət edilməlidir. “Facebook” əməliyyatı hesab sahibinin ölümünü yoxladıqdan sonra həyata keçirir.
Qeyd edək ki, “Facebook” kimi “Instagram” da xatirələşdirmə və hesab silmə seçimlərini təklif edir. Xatirələşdirilmiş hesablar mövcud yazıları və izləyiciləri saxlayır, lakin daxil olunmanı bloklayır. Hesabı silmək üçün ölüm şəhadətnaməsi və digər zəruri sənədlərlə “Instagram”a müraciət etmək tələb olunur. Sorğu prosedurana gəlincə, “Instagram”da da hesabın xatirələşdirilməsi və ya silinməsi tələbləri üçün istifadəçinin yaxınları “Instagram” dəstək komandası ilə əlaqə saxlamalı və lazımi sənədləri təqdim etməlidir.
“Twitter” vəfat edən istifadəçilərin hesablarının bağlanmasına icazə versə də, xatirələşdirmə variantı təklif etmir.
“LinkedIn” ölən istifadəçilərin hesablarını bağlamaq və ya onları ziyarət səhifəsinə çevirmək seçimini təklif edir.
Maraqlıdır ki, “Google hesabları” və “YouTube” istifadəçilərin ölümü halında hesabın idarə edilməsi üçün varislərin təyin edilməsi seçimini təklif edir. İstifadəçilər “Google hesabları” vasitəsilə “Hesab varisi” təyin edə bilərlər. Vərəsə hesab sahibinin ölümündən sonra müəyyən məlumatlara daxil ola və hesabları idarə edə bilər.
“eBay”, “Spotify”, “iTunes” kimi hesabların istifadəsi üçün xidmət müqavilələrində bu hesabların başqa şəxslərə ötürülə bilməyəcəyi, şəxsin ölümü ilə onların bağlanacağına dair müddəalar nəzərdə tutulmuşdur.
Maraqlıdır ki, “Rəqəmsal miras”la bağlı ayrı-ayrı ölkələrin məhkəmələrində baxılaraq qərarlar çıxarılmış müəyyən işlər mövcuddur. Bununla bağlı xarici dövlətlərin məhkəmə təcrübələrinə nəzər salmaq maraqlı olar. Məsələn, bu məsələ ilə əlaqədar Türkiyədə ilk dəfə olaraq yol-nəqliyyat hadisəsi nəticəsində vəfat edən şəxsin həyat yoldaşı iddia qaldıraraq vəfat edən arvadının mobil telefonunda olan “iCloud” hesabındakı övladı və həyat yoldaşına aid olan fotoşəkillərin ona verilməsini tələb etmişdi. Ərizədə həyat yoldaşının qəzada öldüyünü, yanlış şifrəyə daxil olunduğu üçün bloklanan hesabına daxil olmaq istədiyini bildirmişdi.
Qaldırmış iddia şəxsi həyat toxunulmazlığı hüququnu pozması səbəbinə görə Dənizli 4-cü Sulh Hüquq Məhkəməsi tərəfindən rədd edilsə də, yuxarı məhkəmə olan Antalya Bölgə Ədliyyə Məhkəməsinin 6-cı Hüquq Dairəsi iddiaçının şikayətinə baxaraq “iCloud” hesabınında əmlaka, e-ticarətə, hədiyyə çeklərinə və kuponlara aid olan aktivlər olduğunu və buna görə də “iCloud” hesabının miras əmlakı tərkibinə daxil olması yönündə qərar qəbul etmişdir.
Αlman Federal Məhkəməsi isə rəqəmsal məlumatları “universal varislik prinsipi” müstəvisində qiymətləndirərək onun vərəsələrə külli şəkildə keçməsinə dair diqqəti cəlb edən maraqlı bir qərar qəbul etmişdir. Belə ki, 2012-ci il tarixdə 15 yaşlı uşaq Berlində metro girişində ölü olaraq tapılmışdır. Onun ölümündən sonra valideynləri bu ölümün cinayət yaxud intihar olduğunu aydınlaşdırmağa cəhd göstərmiş, bunun üçün uşağa məxsus “Facebook” hesabındakı məlumatları əldə etməyin onlara kömək edə biləcəyini düşünmüş və Berlin Bölgə Məhkəməsinə bununla bağlı müraciət etmişlər. Birinci instansiya məhkəməsi valideynlərin tələbini qəbul etsə də, ikinci instansiya məhkəməsi bunun gizlilik qaydasına zidd olduğuna qərar vermişdir. Sonda valideynlərin müraciəti əsasında daha yuxarı instansiya məhkəməsi olan Almaniya Federal Məhkəməsi informasiya məxfiliyinə xələl gətirmədiyinə qərar vermişdir. Hətta qərarda “Facebook” sosial şəbəkəsinin istifadəçi ilə razılaşmasında olan “üçüncü şəxslərə ötürülə bilməz” ifadəsinin heç bir hüquqi qüvvəsi olmadığı bəyan edilmişdir.
Ümumiyyətlə, sosial şəbəkə hesabları ilə bağlı təcrübədə qarşılaşılan sadalamadığımız bir çox başqa problemlər də vardır və onların hüquq müstəvisində həlli üçün “Sosial şəbəkələrin statusunun tənzimlənməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbulu zərurətdən qaynaqlanır. Ümid edirik ki, bu və ya buna oxşar adda qanunun yaxın gələcəkdə qəbul edilməsi və sözügedən sahədə münasibətlərin tənzimlənməsi tezliklə həyata keçiriləcəkdir.

YUNİS XƏLİLOVUN DİGƏR YAZILARI

Müəllif: Yunis XƏLİLOV ,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi

YUNİS XƏLİLOVUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

Xalq təbabəti ilə məşğul olmaq hüququ – QANUN NƏ DEYiR?

Xalq təbabəti ilə məşğul olmaq hüququ – QANUN NƏ DEYiR?
Latınca “medicina gentilitia” kimi ifadə olunan “xalq təbabəti” xalq arasında xəstəliklərin müalicəsi üsulları və vasitələri haqqında bilikləri nəsildən-nəslə keçirilərək yaşadan qeyri-ənənəvi təbabət forması hesab edilir.
Dərhal oxucuları məlum edək ki, Azərbaycan xalq təbabəti Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində “Türkəçarə” adı ilə qeydiyyata alınmışdır.
Elmi əsaslara söykənən təbabətdən fərqli olaraq xalq təbabətinin müalicə vasitələri təbii ki nəzəri şərtlərə əsaslanmır. Belə ki, həmin məlumatlat sadəcə nəsildən-nəsilə şifahi formada ötürülərək xalqın adət-ənənələrində, zərb məsəllərində, rəvayətlərdə öz əksini tapmış, bir sıra yazılı mənbələrdə toplanmışdır.
Türklər arasında bu üsullar “türkəçarəlik”, onları tətbiq edən həkim isə “türkəçarə” adlandırılmışdır. “Loğman” adı isə İslam dininin qəbulundan sonra istifadə olunmağa başlanmışdır.
Ölkəmizdə kökü qədim zamanlara qədər gedib çıxan və zamanla geniş vüsət alan türkçarəlik, loğmanlıq, hanıxçılıq, sınıqçılıq, mamaçalıq (həbəçilik), hacamatçılıq və s. xalq müalicə metodlarının əsasını təşkil edir.
Qeyd edək ki, “xalq təbabəti” mövzusu hər zaman aktual olmuşdur, bu məsələ hazırda da xüsusilə cəmiyyətimizdə aktual olaraq qalmaqda davam edir.
Mövzunun son zamanlar daha da “məşhurlaşma”sının və gündəmdə qalmasının mühüm səbəblərindən biri son zamanlarda bəzi şəxslərin xüsusilə sosial şəbəkələrdə özünü “təbabət bilicisi” kimi təqdim etməsindən qaynaqlanır. Bunun isə bir sıra səbəbləri vardır. Bəzən belə şəxslər öz dediklərinə həqiqətən də sadəlövhcəsinə inanır, bəziləri isə ucuz populyarlıq dalınca qaçmaq məqsədilə bunu qəsdən edirlər. Sosial şəbəkələrdə bu cür “peşəkar həkimlər”in qısa videolarla müalicə “çağırış”larının insanların sağlamlıq hüququna real təhlükə törədə bilmə ehtimalını göz önünə gətirsək, hər halda bu məsələnin aidiyyəti dövlət orqanlarının ciddi nəzarəti götürülməsi üçün kifayət qədər əsasların olduğunu aydın təsəvvür edə bilərik.
Bəziləri zob, şəkər, yüksək təzyiq, ürək, göz və hətta xərçəng xəstəliklərinin təbii vasitələrlə müalicəsinin olduğunu iddia edirlər. Hətta bəziləri özlərini “dietaloq” kimi apararaq spesifik üsullarla arıqlama yolları təklif edirlər. Çox təəssüf ki, belə insanlar bir qədər də irəli gedərək müəyyən hallarda dərman preparatlarının, peşəkar həkimlərin təyin etdiyi reseptlərin effektsiz olduğuna dair cəmiyyət üzvlərində fikirlər formalaşdıra bilirlər.
Düzdür, etiraf olunmalıdır ki, müəyyən mövsümi xəstəliklərin, məsələn, soyuqdəymənin, virus-infeksiyaların təbii üsullarla müalicəsi mümkündür. Bu cür təbii yollarla müalicələrin əksər hallarda effektiv olduğunu da söyləyə bilərik Lakin şəkər, zob, yüksək qan təzyiqi, hətta qaraciyər, bağırsaq və digər orqanlarda olan ciddi xəstəliklərin təbii yollarla tamamilə müalicə oluna bilməsinə ümid bağlamaq bir az inandırıcı deyil.
Bəs, görəsən, xalq təbabəti ilə məşğul olmaq haqqında qanunvericilikdə hansı müddəalar vardır? Ümumiyyətlə, xalq təbabəti ilə məşğul olmağa hüquqi baxımdan icazə verilirmi?
Məlum edək ki, “Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun 50-ci maddəsi “Xalq təbabəti ilə məşğul olmaq hüququ” adlanır. Həmin maddədə “Xalq təbabəti” anlayışının leqal izahı belə verilir: “Xalq təbabəti qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada qeydiyyatdan keçməmiş, lakin xalq ənənələrində təsdiqini tapmış sağaltma, profilaktika, müayinə və müalicə üsullarıdır”.
Adı çəkilən qanununa görə xalq təbabətindən istifadə qaydaları qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada yalnız qeyri-dövlət səhiyyə sistemində tətbiq edilə bilər.
Təbiblik fəaliyyəti üçün xüsusi razılıq qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada özəl tibbi praktika ilə məşğul olmaq istəyən şəxsin ərizəsi və ya özəl tibb müəssisəsinin vəsatəti əsasında müvafiq icra hakimiyyəti orqanı, daha dəqiq desək, Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən verilir.
Onu da dərhal bildirməkdə fayda vardır ki, qanuna görə kütləvi təbiblik seanslarının keçirilməsi, o cümlədən media subyektlərinin bu işlərə cəlb olunması qadağandır.
Kütləvi müalicəvi seansların, hipnoz metodlarının, psixi və bioenerji təsirlərin müalicəvi xassələrinin reklamına yol verilmir.
Təbiblik fəaliyyətinin dayandırılması haqqında qərar, bu fəaliyyətə icazə verən orqan tərəfindən qəbul edilir və bu qərarla razılaşmadıqda qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada məhkəməyə müraciət edilə bilər.
Təbiblik fəaliyyəti ilə qanunsuz məşğul olan şəxslər qanunla müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət daşıyırlar. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 210.2-ci maddəsinə əsasən qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada verilən müvafiq diplom və ya xüsusi icazə olmadan xalq təbabəti ilə məşğul olmağa görə dörd yüz manatdan altı yüz manatadək məbləğdə cərimə edilir.
YUNİS XƏLİLOVUN DİGƏR YAZILARI

Müəllif: Yunis XƏLİLOV ,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi

YUNİS XƏLİLOVUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

Yusif Mirzəzadə – Mənim idealım!

Hər kəsin bir idealı vardır və olmalıdır. Bu inkişafın əsas şərtlərindən biridir. 1 il kimi qısa bir müddət olmasına baxmayaraq çox xatirələr və böyük bir təcrübə yaşadım. Qeyd etmək lazımdır ki, bu yolda hər gün yanında olan bir nəfər var idi ki, bu əziz və dəyərli müəllimim Yunis müəllim idi. Yeri gəlmişkən, heç kəs bilməsə də, ixtisas seçimi zamanı Naxçıvan Dövlət Universitetinində Hüquqşünas təhsili almağı seçməyimin əsas səbəblərindən biri məhz onun kimi yüksəkixtisaslı kadrın burada olması idi. Bizə ilk dərsə gəldiyi gün yadımdadı. Danışıq tərzi, söz seçimləri və duruşu məndə çox xoş təsürat və maraq yaratmışdı. Keçən bir il göstərdi ki, Yunis müəllim sözün əsl mənasında peşəsinin üstəsindən layiqincə gəlir və gələcəyə savadlı hüquqşünas kadrlar yetişdirmək üçün əlindən gələni edir. Bu gün qeyd etmək istəyirəm ki, Yunis hocam təkcə mənim üçün bir müəllim deyil, açıldığım bu geniş dəryada yol göstərən bir mayakdı, yoldaşdı, daim yanımda hiss etdiyim bir qüvvədi. Bu qeyri-şərtsiz onun uğurudur ki, tələbələrinə özünü hərtərəfli sevdirə bilib. Yeri gəlmişkən, bu gün həm də onun doğum günüdür. Ən səmimi və içdən arzularımla Yunis hocama möhkəm can sağlığı, uzun ömür, sarsılmaz iradə, böyük nailiyyətlər, xoşbəxt və səadət dolu günlər arzu edirəm. Doğum gününüz mübarək !

Hörmətlə: Yusif Mirzəzadə

YUNİS XƏLİLOVUN YAZILARI

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

10 iyul Yunis Xəlilovun doğum günüdür!

Naxçıvan Dövlət Universitetinin Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi Yunis Xəlilovu YAZARLAR cameəsi adından təbrik edir, qarşıdakı bütün həyat və fəaliyyətində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayırıq! Uğurlarınız bol olsun, YUNİS müəllim!

Hörmətlə: Zaur USTAC

10.07.2024. Bakı şəhəri.

YUNİS XƏLİLOVUN YAZILARI

Məlumatı hazırladı: Tuncay ŞƏHRİLİ

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

Musa Rəhim oğlu Quliyevin yeni elmi kitabı nəşr olunb.

AMEA Naxçıvan Bölməsi Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, əsl tədqiqatçı-tarixçi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Musa Rəhim oğlu Quliyev in “İrəvan xanlarının məktublar külliyyatı (XVIII əsrin sonları)” (rus dilində) adlı kitabı artıq işıq üzü gördü. Rəyçiləri hörmətli alimlərimiz akademik İsmayıl Hacıyev və tarix üzrə fəlsəfə doktoru Nazim Mustafa olan 336 səhifəlik bu dəyərli “xəzinə” Naxçıvanda “Əcəmi” nəşriyyatında (2024) çap olunub. Kitabın ön sözü və əlavənin müəllifi də hörmətli Musa müəllimdir.

Kitabda İrəvan xanlıığının qonşu xaqlarla və Kartli-Kaxetiya çarlığı ilə apardığı diplomatik münasibətlərin təsvir edildiyi məktublardan bəhs olunur.

Axtarışlar Gürcüstan Respublikasının Milli Əlyazmalar Mərkəzində, rus qafqazşünası K.N.Smirnovun şəxsi fondunda aparılmış və XVIII yüzillikdə İrəvan xanlarından Hüseynəli xana və onun oğlanları Qulaməli xana, həmçinin Məhəmməd xana məxsus 268 məktublar külliyyatı və İrəvan xanlarının qonşu xalqlarla yazışmalarına aid 116 məktub da tapılmış və Naxçıvana gətirilmişdir. Bu tapılan sənədlər İrəvan xanlığının tarixi, eləcə də qonşu xanlıqların tarixi və digər Azərbaycan xanlıqlarının tarixi haqqında əsaslı materiallar verir. Tapılan məktublar nəinki İrəvan xanlığının Türkiyə ilə, hətta digər Azərbaycan xanlıqlarının da Türkiyə ilə diplomatik münasibətlərinin öyrənilməsində əhəmiyyətli rol oynayır.

Kitab İrəvan xanlığının tədqiqi ilə məşğul olan tədqiqatçılar, həmçinin geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Mən tarixçi olmasam da, düşünürəm ki, Musa müəllimin gərgin əməyi sayəsində ərsəyə gələn bu kitab elmi araşdırıcılar üçün əvəzolunmaz bir qaynaqdır.

Tarixin qaranlıq səhifələrinin işıq üzünə çıxarılmasında çox qiymətli mənbə sayıla biləcək bu kitabın hazırda ölkəmiz üçün həssas siyasi proseslərin yaşanıldığı bir dövrdə tədqiqatçı alimlərin tezliklə diqqət mərkəzinə düşəcəyinə əminəm.

Elmimizə verdiyiniz bu qiymətli töhfə üçün sağ olun, var olun, Musa müəllim.

MUSA RƏHİM OĞLU QULİYEVİN YAZILARI

YUNİS XƏLİLOVUN DİGƏR YAZILARI

Müəllif: Yunis XƏLİLOV ,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi

YUNİS XƏLİLOVUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

NAXÇIVANIN YERALTI SƏRVƏTLƏRINƏ ERMƏNI TALANÇILIĞI

NAXÇIVANIN YERALTI SƏRVƏTLƏRINƏ ERMƏNI TALANÇILIĞI

Naxçıvan Muxtar Respublikasının Dövlət Arxiv İdarəsində bir zamanlar Naxçıvanın yeraltı sərvətlərinə erməni talançılığının olduğunu təsdiq edən maraqlı və təkzibolunmaz faktlar vardır. Bu haqda Naxçıvan Dövlət Universitetinin baş müəllimi, Azərbaycan Respublikasının “Əməkdar mədəniyyət işçisi”, tarix üzrə elmlər doktoru Fəxrəddin Cəfərovun “Naxçıvan polisi: fəaliyyətinin əsas istiqamətləri və mərhələləri” adlı kitabında (Bakı, “Nurlan”, 2011) diqqəti cəlb edən dəyərli məlumatlar verilmişdir.
Hörmətli alimimiz Fəxrəddin Cəfərovun istinad etdiyi materiallar Naxçıvan Muxtar Respublikasının Dövlət Arxiv İdarəsində mühafizə olunan təkzibolunmaz arxiv sənərlərinə (Naxçıvan MR Dövlət Arxivi. Fond 314, siyahı 5a, iş 8, v. 100-107) əsaslanır.
Sənədlərin araşdırılması onu göstərir ki, 30 iyun və 27 oktyabr 1871-ci il tarixlərində Ordubad polis rəisi podporuçik Q.İvanov Unus kəndinə gələrək bu kəndə yaxın olan Danaqırt, Kələki və Dırnıs kəndlərinin bir sıra sakinlərinin (dırnıslı İbrahim Baba oğlunun, Həsən Məmməd oğlunun, Zeynalabdin Kərbəlayi Şirməmməd oğlunun, Yusif Bədəl oğlunun və Mustafa Xudaverdi oğlunun, Danaqırtdan Naxçıvana köçmüş ermənilərdən olan Eqiya Ter-Nikosovun, Ovanes Ambarsumovun və Avası Aryutunovun, kələkidən Saitur Minasovun, Petros Şirazovun və başqaları) iştirakları ilə maraqlı bir protokol tərtib etmşdir. Protokol ermənilər Kollec Assesoru Ter-Mkrtçyanın və Muqdusi Ovanes Sanatovun Unus kəndi yaxınlığında olan “Fiyal”, “Şəkər dərəsi” və “Çalar postu” adlanan yerdə mis filiz yatağı ilə bağlı apardığı kəşfiyyat işləri ilə əlaqədar məlumat toplaması ilə bağlıdır.
Sözü gedən protokol təbii ehtiyatlarımızın yerləşdiyi son dərəcə mühüm strateji əhəmiyyətə malik olan bu ərazilərdə heç bir hüquqi əsas olmadan kəşfiyyat işləri aparmağa və onları istismar etməyə cəsarət edən erməni talançılarının niyyətlərini əks etdirir.
Fəxrəddin Cəfərov adı çəkilən kitabında arxiv materiallarına əsaslanmaqla qeyd edir ki, “həmin ərazilərin dövlət xəzinəsinə və yaxud Unus kənd sakinlərinə məxsus olduğu barədə sorğu protokolunda Q.İvanov göstərir ki, danaqırtlılar bu yerlərin kimə məxsus olduğunu bilmirlər. Dırnıslılar bu torpaqların unuslulara məxsus olduğunu qeyd etdilər. Kələkililər isə bu torpaqların unuslulara deyil, kələkililərə məxsus olduğunu bildirirlər. Lakin nə unuslular və nə də kələkililər bu torpaqların onlara məxsus olmaları haqqında heç bir sənəd təqdim edə bilmədilər”.
Polis rəisi İvanov tərəfindən tərtib olunmuş protokolun sonunda qeyd etdiyi məlumatlara əsasən Unus kənd sakinlərinin dediyinə görə onlar 8-9 ildən artıq olar ki, həmin torpaqlardan əkin və otlaq sahəsi kimi istifadə etmək məqsədilə bu əraziləri Yuxarı Əylis sakini Arakel Kələntərovdan almışlar.
Naxçıvan MR Dövlət Arxivində saxlanılan (Fond 314, siyahı 5a, iş 8, v. 100-107) sözü gedən protokolun qərar hissəsində aşağıdakı suallar ünvanlanır:
“1. Yuxarı Əylis kənd sakini Arakel Kələntərovdan soruşmalı ki, həqiqətən bu əraziləri unuslulara satıb və buna haqqı var, yax yox?

– İrəvan Quberniyası Dövlət Əmlak İdarəsindən öyrənmək lazımdır ki, bu ərazilər azad xəzinı torpağında yerləşir? ”
Oxuculara aydın olsun deyə qeyd edək ki, ikinci sualın İrəvan Quberniyasından soruşulmasının səbəbi Ordubad qəzasının 1849-cu ildə təşkil edilən İrəvan quberniyasının tərkibinə verilməsi ilə bağlı idi. Qeyd edək ki, həmin dövrdə İrəvan quberniyasının tərkibinə İrəvan, Aleksandropol, Yenibəyazid və Şərur-Dərələyəz qəzaları da daxil idi.
Hörmətli müəllif “Naxçıvan polisi: fəaliyyətinin əsas istiqamətləri və mərhələləri” adlı kitabında (səh. 56-57) daha sonra yazır ki, “Ordubad mahalının Unus kənd sakinlərinin Daxili İşlər Nazirliyinin Naxçıvan qəza Polis İdarəsinə yazdıqları şikayət ərizələri ilə bağlı Ordubad mahal Polis İdarəsinin rəisi İvanovun tərtib etdiyi sorğu protokoluna əsasən Naxçıvan qəza polis rəisi İrəvan quberniyası Dövlət Əmlak İdarəsinə 20 avqust 1871-ci il tarixdə göndərdiyi raportunda yazırdı: “Ordubad mahalının Unus kənd sakinlərinin qəza Polis İdarəsinə göndərdikləri ərizədə izah olunur ki, onların şəxsi torpaqlarında Əylis kənd sakini Saratanov tərəfindən mis zavodu açıb. Onlar bunu üçün rəhbərliyin qanuni icazəsini istəyiblər.””
Yerli kənd sakinlərinin bu şikayət ərizəsi açıq-aşkar onu göstərir ki, həmin dövrdə milliyyətcə erməni olan Saratanov dövlətin müstəsna mülkiyyəti hesab edilən təbii ehtiyatlar üzərində nəinki haqq sahibi olduğuna cəsarət etmiş, hətta həyəsızlıqla mis zavodu açaraq bu təbii ehiyatlarımızı talamağa cəhd göstərmişdir.
Qeyd edək ki, Qafqaz və Zaqafqaziya Dağ-mədən İdarəsinin Saratanova və Xristofor Ter-Mkrtçyana Unus kəndi yaxınlığında yerli filiz yatağını təyin etmək məqsədilə vermiş olduğu şəhadətnamədə (daha doğrusu, şəhadətnamənin surətində) yazılmışdır ki, onlara Unus kəndi yaxınlığında olan “Fiyal”, “Şəkər dərəsi” və “Çalar postu” adlanan yerlərdə kəşfiyyat işləri aparmağa icazə verilir. ƏGƏR BU ƏRAZİLƏR AZAD YERLƏRDƏDİRSƏ.
Polis rəisi İvanovun sorğu protokolları isə onu deməyə əsas verir ki, Unus kənd sakinlərinin həmin yerləri, daha dəqiq desək, filiz mənbəyi aşkar olunan əraziləri özlərinin şəxsi mülkü hesab etməkdə israrlı olmaları Saratanov və Xristofor Ter-Mkrtçyan tərəfindən mis mədəni üçün açılan yerin xəzinəyə, yoxsa unuslulara aid olub-olmamamasını aydınlaşdırmaq üçün hər cəhdə baş vurulmuşdur. Sanki bütün vəchlə məqsədli şəkildə çalışılmışdır ki, bu ərazilərdə ermənilər tərəfindən təbii ehtiyatlarımız talan olunsun.
Ordubad Polis İdarəsinin Ulus kənd sakinlərinin şikayətləri ilə əlaqədar aparmış olduğu araşdırmalar və ondan qaynaqlanan sorğu yazışmaları uzun müddət davam etsə də, təəssüflər olsun ki, sözü gedən qalmaqallı mübahisənin hüquqi nəticəsi bu gün də naməlum olaraq qalır. Səbəb isə arxiv materiallarında buna dair digər sənədlərə rast gəlinməməsidir.
Fəxərddin Cəfərovun haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi “hər halda dədə-babalardan gələn məlumatlara istinad edən unusluların ciddi səyləri bu torpaqların onlara məxsus olması barədə şübhə yeri qoymur”.
Ümumiyyətlə, araşdırmalar onu göstərir ki, xüsusilə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvələrində Naxçıvan bölgəsinin təbii sərvətlərinə olan qəsbkarlıq maraqları erməni kəşfiyyat qurumlarının xüsusi diqqət mərkəzində olmuşdur.
Yuxarıda Naxçıvanın yeraltı sərvətlərinə edilən talançılıq halı ilə bağlı söhbət açdığımız bu məsələ ərazilərimizə köçürülmə yolu ilə sonradan yerləşdirilmiş ermənilərin bu cür qanunsuzluqlara yol verməsinin nə ilk, nə də son nümunəsidir. Belə faktlar çoxdur və onlara dair sənədlər bu gün arxivlərdə mühafizə olunmaqdadır.

Müəllif: Yunis XƏLİLOV ,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi

YUNİS XƏLİLOVUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın “Munisnamə” əsəri haqqında bəzi qeydlər

Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın “Munisnamə” əsəri haqqında bəzi qeydlər

XII əsr Azərbaycan yazıçısı, şairi, alimi və pedaqoqu Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın dövrümüzədək yalnız “Munisnamə” əsəri gəlib çatmışdır. Bu kitab bir zamanlar mədrəsələrdə dərslik kimi istifadə olunurdu.
Hər şeydən əvvəl qeyd edək ki, Azərbaycan Atabəylər dövlətinin sarayında xidmət etmiş, böyük Nizami Gəncəvi müasiri və bəzi ehtimallara görə hətta dostu olmuş Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad haqqında, təəssüf ki, orta əsr mənbələrində və təzkirələrdə heç bir məlumata rast gəlinmir. Onun şəxsiyyəti, dünyagörüşü və ədəbi irsi barədə müəyyən təsəvvürü yazıçının kifayət qədər zəngin yaradıcılığının hələlik əldə olan yeganə nümunəsindən – “Munisnamə”dən almaq olar.
Yazıçı əsərin müqəddiməsində özü barəsində bir qədər məlumat verir, sözün dəyanətindən danışır, şeirin üstünlüyünü vurğulayır, nəsrə keçməsinin səbəbini izah edir. XVI fəsildə isə imamların, filosofların, müxtəlif mütəfəkkirlərin əsərlərindən nümunələr verir, XVII fəsildə 31 maraqlı və ibrətamiz nağıllardan bəhs edir.
“Munisnamə” həcm etibarilə çox iri bir əsərdir. Belə ki, onun əlyazma nüsxəsi 750 səhifəyə yaxındır.
“Munisnamə”nin yeganə əlyazması Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulması ərəfəsində 1920-ci ilin aprelində şairin yaşadığı doğma Naxçıvan diyarından çıxarılaraq İngiltərəyə aparılmışdır. Əsərin üzərindəki qeyddən aydın olur ki, o, Ter-Avetisyan soyadlı bir nəfər tərəfindən Böyük Britaniya muzeyinə “Min bir gecə” adı ilə satılmış, burada nə az, nə çox, düz 50 il araşdırılmadan toxunulmaz qalmışdır.
Nəhayət, əlyazma ingilis şərqşünası Q.M.Meredit-Ouensin diqqətini cəlb etmiş və o, müəyyənləşdirmişdir ki, həmin əlyazma “Min bir gecə” nağılı yox, Atabəylər dövləti dövründə yaşamış Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad adlı müəllifin qələminə mənsub “Munisnamə”nin unikal nüsxəsidir. Tədqiqatçı əlyazmanın qısa təsvirini hazırlamış və əsərin müəllifi haqqında onun giriş hissəsindən əldə etdiyi məlumatlarla birgə 1971-ci ildə Edinburqda “İran və islam” məcmuəsində dərc etdirmişdir.
Q.M.Meredit-Ouensin bu məlumatı həmin dövrdə Atabəylər dövlətinin tarixini tədqiq etməklə məşğul olan akademik Ziya Bünyadovun diqqətini çəkmiş və o, özünün “Azərbaycan Atabəyləri dövləti” adlı monoqrafiyasında Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustaddan bəhs etmişdir.
Sözü gedən əsərin foto-surətinin Azərbaycana gətirilməsi üçün mərhum akademik Ziya Bünyadov çox səy göstərmiş və sonda buna da nail ola bilmişdir. İndi onun təşəbbüsü ilə gətirilən foto-surət Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının M.Füzuli adma Əlyazmalar İnstitutunda “FS-178” şifrdə yüksək səviyyədə qorunub saxlanılır.
“Munisnamə”nin öyrənilməsi və geniş istifadə dairəsinə çıxarılması sahəsində ən mühüm xidmət professor Rüstəm Əliyevə məxsusdur. O, akademik Ziya Bünyadovun böyük zəhməti hesabına “Munisnamə”nin Bakıya gətirilmiş əlyazmasının mətnini rus dilinə tərcümə etməyə başlamış və 1991-ci ildə “Yazıçı” nəşriyyatında çap etdirmişdir. Təəssüf ki, həmin tərcümədə “Munisnamə”nin bəzi fəsilləri ixtisar olunmuşdur.
Bu dəyərli əsərin yalnız Naxçıvana aid olan hissələri 2008-ci ildə Hacı Səbuhi İbrahimov tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək çap edilmişdir. Tərcüməçi əsərin giriş hissəsini, I və II fəsillərini, eləcə də XVII fəslin Naxçıvanla əlaqəsi olan 26-cı və 29-cu hekayətlərini dilimizə çevirmiş, kitaba geniş ön söz də yazmışdır.
2010-cu ildə Moskvada “Xudojestvennaya literatura” nəşriyyatında A.M.Bağırovun tərtibçiliyi ilə “İlahi sözlər. Azərbaycanın folkloru və ədəbi abidələri” adlı iri həcmli kitab işıq üzü görmüş və bu kitabda “Munisnamə”yə də geniş yer ayrılmışdır. Belə ki, “Munisnamə”nin R.M.Əliyev tərəfindən rus dilinə edilmiş tərcüməsindən böyük bir hissə həmin antologiyaya daxil edilmişdir.
2016-cı ildə AMEA akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun İran filologiyası şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Rəna Rzayevanın “Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın “Munisnamə” əsəri” adlı kitabı işıq üzü görmüşdür (Bakı: “Papirus NP”, 2016, 196 səh.). Çox sanballı bir tədqiqat işi olan bu kitabda “Munisnamə” əsərini struktur baxımından iki hissəyə bölən müəllif, bunlardan birincisini, şərti olaraq didaktik, ikincisini isə bədii hissə adlandırmışdır.
Ümumilikdə əsər 17 fəsildən ibarətdir. Materialların fəsillər üzrə bölüşdürülməsində isə qeyri-bərabərlik müşahidə olunur. Belə ki, didaktik hissəyə daxil olan ilk 16 fəsil əsərin ümumi həcminin altıda birindən də az hissəsini təşkil edir. Bu hissənin özünü də iki qismə ayırmaq olar: 1-7-ci fəsillərə daxil edilmiş material islamdan sonrakı dövrü əhatə edir, 8-16-cı fəsillər isə qədim yunan, İran (pəhləvi) və qismən də hind etik-fəlsəfi fikri ilə əlaqədardır.
Bədii hissəni ehtiva edən 17-ci fəsil isə 31 hekayətdən ibarətdir. Bu hekayətlər də həcmcə bir-birindən fərqlənir və əlyazmada ən kiçik hekayət 2 səhifədən ibarətdirsə, ən böyüyü 86 səhifədir.
Sonralar, daha dəqiq desək, 2021-ci ildə hörmətli müəllif Rəna Rzayeva Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın “Munisnamə” əsərini tam şəkildə fars dilindən doğma dilimizə tərcümə etmişdir (Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad. “Munisnamə”. Bakı, Adiloğlu nəşriyyatı, 2021, 764 səh.). Müəllif həmçinin müqəddimənin, qeydlərin və kitabın sonunda təqdim edilən lüğətin də müəllifidir.
“Munisnamə” əsərində “Əshabi-kəhf” haqqında da olduqca maraqlı məlumatlar vardır. Əsərdə 26-cı nağıl belə adlanır: “Əshabi-kəhf, Dəqyanus və onların başına gələn işlər haqqında hekayət”. Bu hissədə Naxçıvanda məşhur olan “Əshabi-kəhf” (“Mağara sahibləri”) əhvalatı geniş formada nəql olunur. Bu rəvayətin başlanğıcında müəllif qeyd edir: “Əfsanələri qoruyanlar və rəvayətləri yaşadanlar söyləyirlər ki, qədim zamanlarda Kəəb ibn əl Əkbər, Vahab ibn Munabbax, Həsən əl-Bəsri və Abdullah ibn Məsud “mağara sakinləri” haqda əfsanəni hərə bir cür rəvayət edir. Bizə elə gəlir ki, Kəəb ibn əl-Əkbərin söylədiyi Müqəddəs kitab Qurandakına uyğundur”.
Qeyd edək ki, “Munisnamə” əsərinin girişi və müəyyən fəsillərinin surətləri hazırda AMEA Naxçıvan Bölməsinin Əlyazmalar Fondunda da mühafizə edilməkdədir.
Biz, həmin Fondda olaraq surəti mühafizə edilən farsca olan əsərin hissələri ilə tanış olduq. Qeyd edək ki, saxlanılan kitabın surətinin vərəqələri tam deyil, 1-dən 20-yə, 558-dən 567-yə, 625-dən 635-ə, 734-dən 740-a qədər daxil edilmişdir.
“Munisnamə” orta əsrlər müsəlman Şərqində ədəbi inkişafın bir sıra məsələlərinə işıq salan abidə kimi olduqca qiymətli və sözün əsl mənasında unikallığı ilə fərqlənən bir əsərdir. Təkcə ədəbi əsər kimi deyil, o, həm də bir mənbə kimi dəyərləndirilməsi zəruri olan, maraqlı hekayələr, nağıllar, rəvayətlər, lətifələr, müdrik kəlamlar və aforizmlər toplusudur.

Müəllif: Yunis XƏLİLOV ,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi

YUNİS XƏLİLOVUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru