Xankəndidə yeni yaradılan Qarabağ Universitetində tədrisi nəzərdə tutulan ixtisaslar açıqlanıb.
Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev noyabrın 30-da keçirdiyi brifinqdə deyib ki, təhsil ocağında ilk mərhələdə 24 ixtisas tədris olunacaq.
Bunlar aşağıdakılardır: İbtidai sinif, Məktəbəqədər təhsil, Riyaziyyat müəllimliyi, İnformatika müəllimliyi, Korreksiyaedici təlim, Təhsildə sosial-psixoloji xidmət, İnformasiya texnologiyaları, Komputer elmləri, Kompüter mühəndisliyi, Qida mühəndisliyi, Şəhərsalma, İnşaat mühəndisliyi, Beynəlxalq münasibətlər, Regionşünaslıq, Tarix, Kommunikasiya və rəqəmsal media, Beynəlxalq ticarət və logistika, Biznesin idarəedilməsi, İqtisadiyyat, Maliyyə marketinq, Menecment, Mühasibat, Turizm işinin təşkili, Turizm bələdçiliyi.
Nazir söyləyib ki, növbəti mərhələdə ixtisas seçimlərinin sayı artırılacaq.
Nə Bakının işıqlı küçələrindən keçərdim nə də Xə¬zə¬rin sahillərində fikirli dolaşardım. Nə bir ağac yarpa¬ğından yapışardım, nə də qaşlarımı düyünlərdim. Mən belə film istəməzdim. Şair haqqında çəkilən filmə bax: Şair ağır-ağır keçir iş otağına, asta-asta əyləşir, sonra alnını qırışdırır, siqaretə bir qüllab vurur, o yana– bu yana baxır, sonra başlayır şeir yazmağa… Ya da başqa bir kadrda: Şair əyilir aşağı, bir çiçəyin ləçəyindən tutur və ya bir ağacın yarpağından yapışıb başlayır onu sığallamağa…Guya, elə bil ilk dəfədir ki, görür.
Mən heç vaxt belə film istəməzdim. Haqqımda elə bir film olsaydı, onun lentini nəvələrimə oyuncaq düzəl¬dər¬dim, ya da həyətdəki hovuzu dairəyə alardım ki, burdan o qanaadlamasınlar, hovuza düşə bilərlər.
Haqqımda danışmaq üçün nə professor axtarardım, nə də akademik. Nə millət vəkili arayardım, nə də məşhur bir yazıçı. Onlar haqqımda nə yazar, nə deyə bilərlər onu özüm də bacararam. Məsələn, tanınmış bir profossorun adından özüm haqqında elə bir məqalə yazaram ki, bir dənə cümləsi o yan, bu yan ola bilməz. Hamısı dübbədüz. Azmı olur belə şeylər? Bimirəm bu, mənim xöşbəxt¬li¬yimdi, yoxsa bədbəxtliyim, amma çox qəribə nəticədir. Mən çox adamın üslubuna bələdəm, onların düşüncəsindən ətrafa, hadisələrə baxa bilirəm. Mən belə film istəməzdim.
Haqqımda film çəksələr bu şəhərdə qalmazdım, gedərdim kəndimizə. Deyərdim atamı çəksinlər, özü də necə? Atam ömür boyu çoban olub. Çöldən qayıdır atam, cibləri dolu göbələklər. Atama tərəf qaçırıq. Arxada qalan uşaq mən olmalıyam. Rejissor bunu bilməlidir. Evin böyük uşağı olduğuna görə atamın ən böyük cibi mənə düşür. Göbələkləri anam sacın altdakı közün üstə düzür, ortasına duz səpib bişirir. Hamısını bizə yedirdir, özü də yemiş kimi barmağını yalayır.
Filmin ən maraqlı kadrlarından biri atamn mənim süd dişlərimə sap bağlayıb çəkdiyi yerlər olacaq. Atam deyirdi ki, atası da onun dişlərini belə çəkib. Sap qırılmasın deyə onu üç qat edərdi atam. Başımı dizlərinin üstə alardı. Dişlərimi sanayardı. Sonra laxlayan dişimə sapı bağlayıb astaca dartardı. Çıxardığı dişi mənə verərdi ki, atım yükün arxasına. Öyrədərdi ki, dişi atanda belə deyim: “Ey sıçan, mən balta dişimi sənə verdim (Çünki sıçana balta diş lazımmış), sən də inci dişini ver mənə” Bax belə. Uşaqlıq illərimin ilk və ən gözəl nəğməsiydi bu sözlər. Rejissor mənə oxşayan uşaq tapmalıdır. Bu da çətin olmayacaq.Kənddə uşaqlar bir-birinə oxşayır eynən.
Sonra deyəcəyəm, atımızı çəksinlər. Qaşqa at. Ayaqları səkil. Atam mənə deyirdi ki, atın alnındakı ağ deyil, qardı. Boz ay sonu, yaz ağzı qarağanın (yarım metrə qədər uzanan bitki) dibində otlayan zaman alnını qara batırıb at. Deyirəm mənim uşaq ağıma bax. Mən də inandım. Atamın dediyinə bir şeir qoşdum.
At mənim ilk şeirimdi. İçindən çöl keçən at. Gümüş yəhəri iravandan, nalı Gorusdan gələn at. Qoy kəndçimiz Tapdıq dayı at nallasın, mən də ağzım sulana-sulana baxım. Hərdən Tapdıq dayı mənə sual versin: İtdən alçaq, atdan hündür, nədir? Mən də bilməyim. Bir az kənarda nehrə çaxlayan Bəyaz xala ucadan desin:Yəhər.
Kənddə bir sinif yoldaşım var adı Həsən, indi kəndimizdə traktorçudur. 1966-cı ildən 1976-cı ilə kimi bir partada oturmuşuq, özü də arxada. Yarlı -yaraşıqlı bir traktoru var, arxasında lapeti. Nömrəsi də zerkanlıdır: 30 T 400. Hələ biz orta məktəbdə oxuyanda, bu troktor vardı, gərək ki, Həsənin atası sürürdü, Arif dayı. Məktəbə gedəndə lapetin arxasından sallaşardıq. Bax, operatora deyərdim ki, o traktoru, arxasında sallaşan uşaqları çəksin, o uşağın biri mənə oxşasın. İndi həmin traktoru Həsən sürür. Baxsan, gülməkdən ölərsən, Həsən traktoru elə bil güclə yaşadıb, harası qırılıbsa, ora daha qalın bir dəmiri qaynaqedib, ölməyə qoymayıb. Traktorun qabaq təkərləri mənim Cip maşınımın köhnə təkərləridi, vermişəm Həsənə. O da vurub traktorun qabaq təkərlərinin yerinə. Elə mazlayıb ki, təkərlər gümüş kimi parıldayır. Gəzsən, şəhərdə belə təkər tapa bilməzsən. Həsən traktorun hər tərəfinə işıqlar düzəldib. Milli Məclisə namizədliyimi verəndə mazutlu köhnə traktorunu mənim rəngli şəkillərimlə bəzəmişdi.
Traktora qoşduğu maqintofonda hey mənim şeirlərim səslənirdi. Bir növ Həsənin taraktoru mənim səyyari seçki qərargahım idi.
Bir də görürsən ki, xüsusən günortalar, kəndin ortasında Həsənin traktoru, lapeti də arxasında, didərgin-didərgin, af-ufla gedir. Həsən maqintofonun səsini verir, şeirlər də mənim öz ifamda. Bax, operatora deyərdim ki, bunu çəksin. Tpraktorun əyni başdan-ayağa mazut. Həsənin dırnaqları codlaşıb, bığlarını və barmaqlarını siqaret tüstüsü saraldıb. Köhnə ayaqqabıları qoyun mizinə batıb. Səsi hələ də xırıldayır.
Qoy mənim haqqımda Həsən danışsın. Mən həmişə riyaziyyatdan məsələ və misalları ondan köçürüdüm, özü də on beş qəpiyə. Sən demə o da başqa snif yoldaşından 10 qəpiyə aırmış. Ticarətə bax e…
Qoy Həsən bunu haqqımda çəkilən filmdə desin. Mən ona söz vermşdim ki, deputat seçilsəm, ona təzə traktor alacam. Ala bilmədim, yalanşı çıxdım, çünki deputat seçilmədim. Həsən hələ də köhnə traktorunda mənim şeirlərimi oxudur, şüşələrində mənim şəkillərimi gəzdirir. Operatora deyəcəm ki, bax, o traktoru çəksin. O traktor mənim haqqımda ən maraqlı filimdir.
Bu gün dostumuz, vətənpərvər, dəyərli ziyalı Tərxan Paşazadənin doğum günüdür! Şad günü münasibətilə onu təbrik edir, yeni-yeni nailiyyətlər arzulayırıq! Uğurlarınız bol olsun!!!
Четверостишия 1 Никогда с огнем-кострищем не шути, Презирай неправду, истине служи. Ты от тех, кто действует, ничего не жди, Опасайся праздных лишь на своем пути.
2 Другу – друг, врагу – мучитель мир, Любовь моя, печаль моя, сей мир. Коль слаб ты – мир командует тобой, Коль ты силен – мир под твоей пятой!
3 Хоть слывет он и ученым – ни единого творенья! Нет значения в словах, невесомы предложенья, По заполненным анкетам пола он везде мужского, Но крупицы нет мужского признака в нем, к сожаленью.
4 Правда – извечный оценочный камень; Страдает ложь краткостью жизни своей. Мир – вернисаж, где со временем с нами, Всё больше знакомых, всё меньше друзей.
5 Вот ты: в чадре и лицо за вуалью Извечно безвестна, таинственна вся, Открыты все двери мне здесь и за далью, Закрыты лишь двери твои для меня.
6. Не прошу тебя спасти меня от мук, Лишь сердца моего не рань, прошу тебя. Я скрыт от глаз твоих в объятиях огня, Умру – тогда по пеплу опознаешь вдруг.
7. Я – факел горящий и я же – вода, Кто б ни был, чем ни был – со мною беда: Сумел бы спасти я от плена весь мир, Но узник любви своей я навсегда.
8. Остров мой, где я живу, тебе принадлежит, Всё, что там своим зову – тебе принадлежит. Что дороже жизни есть, мне скажи на милость? У меня одна жизнь есть – тебе принадлежит.
Перевод с азербайджанского
Оригиналы: – Dördlîlüklər. 1. Hech zaman oynama odla-kozle sen, Nahaqqa baş eyme, haqqi sesle sen. Bir şey eleyenden heç şey gozleme, Heç şey etmeyenden her şey gozle sen.
2. Dosta-dost, duşmene qenimdi dunya, Sevincim, hem de ki, qemimdi dunya. Eger zeifsense sen dunyanınsan, Eger guclusense, senindi dunya.
3. Alimse de ortada bir dene eseri yox, Cumlesinin tutumu, sozunun keseri yox. O, anket dolduranda cinsini “kishi” yazir, Di gel ki, kişilikden zerrece eseri yox.
4. Heqiqet ebedi mehek dashidir, Feqet yalanlarin omru az olur. Dunya omrumuzun vernisajıdır, Tanışlar çoxalir, dostlar azalir.
Zahid Xəlil və Füzuli Əsgərlinin “Uşaq ədəbiyyatı” dərsliyində Rafiq YUSİFOĞLU haqqında yer almış portret oçerk.
RAFİQ YUSİFOĞLU, (1950) Ömrünün çox hissəsini uşaqların bədii-estetik tərbiyəsinə həsr etmiş, öz orijinal əsərləri ilə kiçikyaşlı uşaqların rəğbətini qazanmış şairlərimizdən biri də Rafiq Yusifoğludur. Həyatı. Qubadlının Çardaxlı kəndində müəllim ailəsində dünyaya göz açmışdır. Doğulduğu kənddə səkizillik məktəbi bitirmiş, Qubadlıda isə orta təhsilini başa vurmuşdur. 1966-cı ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun filologiya fakültəsinə daxıl olmuş, 1970-ci ildə oranı bitirmişdir. Bir müddət Sumqayıtda müəllim işləmiş, eyni vaxtda Azərbaycan EA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasında təhsil almış, 1984-cü ildə “Azərbaycan poemasının inkişaf problemləri (1956-1965)”, 2006-cı ildə isə “XX əsr Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Tənqidçilərin Moskvada keçirilən ümumittifaq müşavirələrinin iştirakçısı olmuş, 1985-ci ildən 1996-cı ilə kimi “Göyərçin” jurnalında şöbə müdiri, məsul katib işləmiş, 1996-1997-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Televiziyasında “Elm, mədəniyyət, incəsənət” şöbəsinin müdiri vəzifəsində əmək fəaliyyətini davam etdirmiş, 1997-ci ildən bu günə kimi “Göyərçin” jurnalının baş redaktoru vəzifəsində çalışır. Rafiq Yusifoğlu ”Yurdum-yuvam”, ”Ətirli düymələr”, ”Aylı cığır”, ”Ocaq yeri”, ”Qəm karvanı”, ”Həsrət köçü”, ”Böyük arzuya gedən yol”, ”Söz çəməni”, ”Təzə sevdalara doğru”, ”Çiçək yağışı”, “Şirin yağış”, “Daha uşaq deyiləm” və sair kitabların müəllifidir. Rafiq Yusifoğlu həmçinin uşaqlar üçün nəsr əsərləri də qələmə almışdır. Onun “Bahar qatarı”, “Şirin yuva”, “Dəniz səviyyəsi” adlı kitablarını qeyd etmək olar. Uşaq şeirləri. Rafiq Yusifoğlunun şeirlərinin mövzu dairəsi rəngarəngdir. Onun vətən torpağının tərənnümünə, otuna, çiçəyinə, dərin dərələrinə, uca dağlarına, ətirli yamaclarına, göllərinə, çaylarına, çeşmələrinə, yurdumuzun tarixi keçmişinə, sehrli uşaq dünyasına həsr edilmiş şeirləri öz orijinallığı, obrazlılığı, lakonizmi ilə diqqəti cəlb edir. Rafiq Yusifoğlu öz yaradıcılığına, uşaqlara və uşaq ədəbiyyatına münasibət bildirərək yazır: “Həmişə ciddi ədəbiyyat haqqında düşünmüşəm. Mənə elə gəlib ki, uşaq ədəbiyyatı uşaq-muşaq ədəbiyyatıdı. Sonra görmüşəm ki, nə böyük, nə kiçik ədəbiyyatı, ədəbiyyat elə ədəbiyyatdır. Uşaqlar üçün ədəbiyyat yox, uşaq ədəbiyyatı. O uşaq ki, dünyanın altını da, üstünü də bilir. Özü də böyüdükcə, həyatı daha dərindən dərk etdikcə duymuşam ki, mənən öz uşaqlığıma daha dərindən bağlıyam… Uşaqların söhbəti, davranışı, qəribə hərəkət və mühakimələri məni uşaq ədəbiyyatına bir daha dərindən bağlayıb.” Uşaqlarla daim ünsiyyətdə olan, onların sirli aləmini yaxından duyan Rafiq Yusifoğlu bu məsum varlıqların hər bir yaş mərhələsinin poetik təsvirini məharətlə yaradır. “Körpə” şeirində bunu görmək mümkündür: Sən bizim körpəyə bax, Sanki dül bilir. Ağlayanla ağlayır, Gülənlə gülür. Ona bir şey uzatsan, Əlini açır. Su görəndə cusayır, Süd görcək acır… Rafiq Yusifoğlu uşaq psixologiyasına yaxından bələd olduğundan, onun şeirləri öz yumoru, yığcamlığı, aydınlığı, obrazlılığı ilə diqqəti cəlb edir. Şairin şeirlərinin bir qismi novellavari bir üslubda yazıldığından maraq doğurur, oxucunu düşündürür. Bu baxımdan “Ağ yolların yolçusu”, “Sehrli vağzal”, “Bu kitabın sətirləri” şeirləri uğurludur. “Daha uşaq deyiləm” kitabına daxil edilmiş”Qızlar, balaca qızlar”, “Dəcəllər”, “Gülzarın nəğmələri”, “Gündüzün nəğmələri”, “Gurselin nəğmələri” başlıqları altında verilmiş şeirləri özünün şirin yumoru ilə diqqəti cəlb edir. “Gülyaz” şeirini misal gətirsək, bunun bariz nümunəsini görərik: Təzə-təzə dil açır, Bir şeirdir hər sözü. Mənə yazmaq öyrədir, Yaza da bilmir özü. Alan kimi qələmi Sevinir dəcəl Gülyaz. Qaralayıb dəftəri, Deyir: – Sən də belə yaz! Yaxud, “Tənbəl kimdir” şeirində yumor daha qabarıq nəzərə çarpır. Tez qaçdılar mətbəxə Arzu ilə Dürdanə. Anası qoğal verdi Hərəsinə bir dənə. –Kim tez yeyəcək görək? –Bu nədi ki? –Qoğaldı. –Ana, Arzu tənbəldi, Mən qurtardım, o qaldı… Predmeti uşaqların anlama səviyyəsinə uyğun şəkildə, real cizgilərlə təsvir etməyi bacarmaq şairin şeirlərinə təravət gətirir, onun təsir dairəsini artırır. Məsələn, yolbasanı yumağa bənzədən şair deyir ki, bu yumaq fırlandıqca, açılıb küçəyə çevrilir. Yaxud, “Kaktus” şeirində onun çiçək açmasını şair belə mənalandırır: Ona mehriban olsan, Mütləq açacaq çiçək. Kirpi kimi yavaşca Tikanlar arasından Burnunu göstərəcək… Yaxud, əks-sədanı uşaq dili ilə belə mənalandırır. Saç-saqqalı ağdı bu, Dağdan ağır dağdı bu. Adama söz qaytarır, Elə bil uşaqdı bu! “Kal” şeirində meyvəni yetişməmiş yolan, onları bir-bir dişləyib yerə atan uşağa babasının məzəmmətlə dediyi sözlər yumor doğurur. Dəymişi seçə bilmirsən, Səm özün də hələ kalsan! Rafiq Yusifoğlunun şeirlərinin böyük bir qismi doğma torpağımıza, onun gözəlliklərinin tərənnümünə həsr edilmişdir. Şair oxucuları gah tarixi keçmişimizə, gah təbiətin qoynuna, gah da sehrli uşaq dünyasına səyahətə aparır. Onun Yanardağa, Qobustana, Gəmiqayaya, Qəbələyə, Qubadlıya, Örənqalaya, Şuşaya, Xocamsaxlı qalasına və sair yerlərə həsr etdiyi şeirlər bu baxımdan maraq doğurur. “Şuşada bitən çiçək” adlı yığcam şeirində şair böyük bir ustalqla təbiət gözəlliyini təsvir edib onu mənalandırır, poetik misralarla əsrarəngiz bir gözəlliyin illüstrativ mənzərəsini yaradır: Çıxanda Üçmıx dağına Sevincdən qartala döndüm. Xarıbülbülü görəndə Heyrətimdən lala döndüm. Dtyirəm, təbiət necə Əlvan xalı toxuyurmuş?! Şuşada bitən çiçək də Bülbül olub oxuyurmuş… Rafiq Yusifoğlu kənd həyatı ilə, təbiətlə yaxından ünsiyyətdə olan, ona öz gözü ilə baxmağı, hər hansı təbiət hadisələrini poetik dillə mənalandırmağı bacaran şairdir. Onun şeirləri bir növ Azərbaycan ərazisinin poetik xəritəsinə bənzəyir. Şairin vətən torpağının tərənnümünə, otuna, çiçəyinə, dağına, dərəsinə, ətirli yamaclarına, göllərinə, çaylarına, çeşmələrinə həsr edilmiş şeirləri öz orijinallığı, obrazlılığı, lakonizmi ilə diqqəti cəlb edir. Nağıl-poemaları. Rafiq Yusifoğlunun nağıl-poemaları folklor motivlərindən ərsəyə gəlmişdir. Onun “Ağıl döyüşü” nağıl-poeması olduqca maraqlı süjet əsasında qələmə alınmışdır. Əsərin əsas ideyası xalqın ağlını, zəkasını üzə çıxarmaqdır. Düşmənin bütün suallarını müdrikcəsinə, əməli surətdə cavablandıran qəhrəmanların ağlına düşmən elçisi də heyran qalır: Dedi: – Ta mənim Sualım yoxdu. Hər bir kəlməniz Qılıncdı, oxdu. Ağılda imiş Əsl güc-qüvvət. Qəlbimdə sizə Yarandı hörmət. Burda zəkalı İgid çox imiş. Bilikli xalqa Zaval yox imiş. “Gül və bülbül əfsanəsi” nağıl-poeması şairin istedadını üzə çıxarır. Əsərin məzmunu belədir: Bir gənc şahın qızını sevir. Bağban oğlu olduğuna görə şah öz qızını ona vermək istəmir. Gənc isə hər gün tütək çalıb qızın məhəbbəti ilə yaşayır. Şah bundan gəzəblənərək “günahkar sevən ürəkdir” deyən gəncin ürəyini çıxartdırır. Vəfalı qız isə dərindən ah çəkərək qızılgül koluna çevrilir. Gəncin ürəyinin qanından bir damla qızılgül kolunun üzərinə çilənir. Çıxarılmış ürək bir bülbülə dönür, uçaraq həmin qızılgülün budağına qonur, şaqraq, yanıqlı nəğmələr oxuyaraq onu oxşayır. Bu mənzərəyə tamaşa edən insanların gözləri yaşla dolur. Poema bu bəndlə sona yetir: Zaman çapdı öz atını, İllər döndü bir ağ yelə. O zamandan sirdaş olub, Gül bülbülə, bülbül gülə… Rafiq Yusifoğlunun “Bacadan yağan qızıl” nağıl-poeması folklor motivlərindən yaransa da, əsərdə bir müasirlik ruhu duyulur. Burada paxıl, acgöz insanlar ifşa hədəfinə çevrilirlər. Əsərin məzmunu belədir: elatın qoyunlarını otaran çoban öz peşəsindən usanır, həmişə öz-özünə şikayətlənir ki, çörəyi lap daşdan çıxır. Bir gün mağaraya girəndə kor canavara rast gəlir, görür ki, bir vaxtlar itmiş qoyunlarının sür-sümüyü onun ətrafına səpələnmişdir. Çoban bundan belə bir nəticə çıxarır ki, əgər kor canavarın ruzisi Allahdan gəlirsə, bəs mənə niyə belə ruzi qismət olmasın? Bu fikrin əsirinə çevrilən çoban öz sənətini atıb, evdə oturur, ruzisinin Allahdan nə vaxt gələcəyini gözləyir. Meşədən odun gətirməyə gedərkən ağacın koğuşunun qızılla dolu olduğunu görür. Lakin kor canavarı yada salıb, qızılları yerinə qoyur. Tamahkar bir kişi bu söhbəti eşidir və özünü tələsik qızılla dolu ağaca çatdırır. Görür ki, çobanın nişan verdiyi ağacın koğuşuna bir ilan girdi. Kişi elə zənn edir ki, çoban onu aldatmışdır. Ona görə də ağacın ilan girən hissəsini kəsir, çobanın evinin bacasından içəri sallayır ki, ilan onu çalıb öldürsün. Sən demə ağacın koğuşunda ilanla bərabər xeyli sayda qızıl da var imiş. O qızıllar bacadan çobanın evinə səpələnir, ilan isə koğuşdan çıxaraq paxıl kişini çalıb öldürür. Çoban evinin bacasından qızıl töküldüyünü görüb uşaq kimi sevinir. Sevinir ki, nəhayət, Allah onun da ruzisini yetirdi. Qızıllardan götürüb gözlərinə sürtür. Onlar zəhərli olduğuna görə çobanın gözləri tutulur. Var-dövlət başından aşsa da, dünya işığına həsrət qalır və əvvəlki günlərin geriyə qayıtmasını arzulayır. Rafiq Yusifoğlunun bütün şeirləri, poemaları, mənzum nağılları folklor çeşməsindən qida almışdır. Xalq yaradıcılığına böyük əhəmiyyət verən şairin şeirlərinin bir uğuru da elə buradan doğur.
Müəlliflər: Zahid Xəlil, Füzuli Əsgərli. Uşaq ədəbiyyatı. Dərslik. Bakı,2007, s. 397-402.
Rafiq YUSİFOĞLU, şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
