Avropasayağı gənclik (Hekayə) Neçə illərdi işə 96 saylı marşrutla gedib-gəlirik. Bu illər ərzində gözlərimiz, qulaqlarımız çox hadisələr görüb, eşidib. Avtobus və metroda hər yaş həddində sərnişin olur. Yaşlı nəslin nümayəndələri hey gileylənirlər ki, görəsən bu gənclərin aqibəti necə olacaq?! Özüm də şahidi olduğum üçün gileylərin haqlı giley olduğunu bilir və deyinənlərə haqq qazandırıram. Elə ki, avtobusa minirsən, görürsən ki, iki gənc oturacaqda əyləşir, dərhal da ciblərindən telefon çıxarır, başlayırlar oyun oynamağa, ya da nə iləsə məşğul olmağa. Gənclərdən biri arada gözucu ətrafına baxır, yanında oturana telefondan nə isə göstərir və gülür. Başının üstündə kölgə kimi dayanan yaşlı insanı sanki görmür, üstəlik şit hərəkətləri ilə ona açıq verir. Bir dəfə avtobusda eynən belə bir hadisə baş verdi, yaşlı qadın dözə bilmədi, əsəbi halda dedi:
A bala, sizin bəyənmədiyiniz sovetlərin vaxtında böyüyə-kiçiyə hörmət vardı. Məktəbdə müəlllimlər, evdə valideynlər uşaqları başa salırdı ki, özünüzdən böyük insanlara ehtiram göstərin. İndi nə olub, tərbiyə verən yoxdu? – Qadın – eh, – deyib başını buladı. Gözlərini pəncərəyə yapışdırılmış reklam lövhəsinə zillədi. Başqa bir qadın dedi:
Mən də çox narahatam, buların gələcəyi necə olacaq? – Üzünü yaşlı insanlara məhəl qoymayan gənclərə tutdu: – Sizdə nə böyüyə, nə də kiçiyə hörmət var. Görünür, heç evdə də öz ata-ananıza hörmət qoymursuz… Ayaq üstə dayanan yaşlı kişi qadının sözünə qatılaraq dedi:
Mənim 65 yaşım var. Mən bu yaşımda da qadın görəndə durur, ona yer verirəm. Ancaq indiki gənclər heç yerlərindən belə tərpənmək istəmirlər. Allah bu Avropanı ölkəmizə gətirib çıxaranlara lənət eləsin. – Gözlərini bayaq deyinən qadına zillədi: – Ay bacı, daha abır-həyamız da gedib. Bax, səhərdən danışıram, gör biri yerində tərpənir? Elə bil bu sözləri daşa-dəmirə deyirsən. Deyinənlərin sayı artandan sonra yalnız gənclərdən biri başını qaldırıb yanında ayaq üstə dayanan yaşlı xanıma tərs-tərs baxdı və dedi:
Qoca arvadsan, otur evində. Şəhərdən qulağımın dibində deyinirsən. Biz beləyik, başqa sözün var? Qadının matı-mutu qurudu, dedi:
Yox, a bala, başqa sözüm yoxdur. Qadın susdu, bu dəfə avtobusda olan orta nəslin nümayəndələri gəncləri qınadı. Onlar da hirsli-hirsli sürücüyə yaxınlaşıb avtobusu saxlamasını tələb etdilər. Sürücü bildirdi ki, avtobusu dayanacaqlardan kənarda saxlaya bilmərik. Qabaqda saxlayacam, düşərsiz. Avtobus dayanacağa çatana qədər sərnişinlər bu gənclərə anlatmağa çalışdılar ki, özünüzdən böyüyə və kiçiyə qayğı göstərin ki, siz də yaşlananda qayğı, hörmət göstərən olsun… Müəllif: Hüseyn İsaoğlu (Məmmədov), AYB-nin və AJB-nin üzvü, yazıçı-publisist.
Kökün çox dərindədir, ucalarda dalğalan, Güvən öz qüdrətinə, sən özünə arxalan. Ulu Cümhuriyyətdən ən qiymətli ərmağan Göy üzünün növrağı Azərbaycan bayrağı!
Göy üzündən don biçib, uzaqgörən babalar, Al boyadan, yaşıldan çələng hörən babalar, Qoy rahat uyusunlar müdrik, ərən babalar Kor olsun düşmən, yağı, Azərbaycan bayrağı!
Parlayan ulduzuna, hilalına vurğunam, Saf, ləkəsiz, bəmbəyaz halalına vurğunam, Bizə birlik bəxş edən kamalına vurğunam, Sönməz bu türk ocağı, Azərbaycan bayrağı!
Yeni nəfəs gətirdin türklük hissiyyatına Qatdın öz inancını islam etiqadına. Sən azadlıq gətirdin qız-gəlinə, qadına, Həya, ismət duvağı, Azərbaycan bayrağı!
Sən Vətəndən uzaqda bu vətənin simgəsi, Ruha elə hopmusan, neyləyəcək özgəsi?! Sən bizi birləşdirən millətimin haqq səsi Sevgi, məhəbbət bağı, Azərbaycan bayrağı!
Səni yasaq etdilər, könüllərdə ucaldın, Səhidlik məktəbindən, bir ilahi güc aldın. Qiyamətə qoymadın, düşmənindən öc aldın, Bitdi Tanrı sınağı, Azərbaycan bayrağı!
Elə gur dalğalan ki uzü Təbrizə sarı, Kölgən düşsün hər yerə, çin elə xəyalları. Bütöv Azərbaycanın eşqi, andı, vüqarı Sən ey zəfər sancağı, Azərbaycan bayrağı!
Papiros “dağı” (Hekayə) Uşaq idim, hələ məktəbə getmirdim. Onda əmim Vilayət səkkizinci sinifdə oxuyurdu. Məcid babam arı saxladığı üçün məhlənin bir hissəsində tütün əkmisdi. Həmin tütünlərin yarpaqlarını sapa düzüb qurudurdu ki, yaz-yay aylarında arı yeşiklərinə rahat baxa bilsin. O, tütünün bir giləsini köhnə əskiyə büküb körüyün içinə qoyur, tüstü verirdi ki, arılar onu sancmasın. Vilayət əmim tütünün qurumuş yarpaqlarından papiros düzəldib çəkirdi. Artıq Nazilə ana hiss etmişdi ki, evdən papiros iyi gəlir. Ancaq bilmirdi otaqda papiros çəkən kimdir. Bir dəfə Vilayət əmim tütün yarpağından iki ədəd büküm düzəltdi, yandırdı, birini mənə verdi, birini isə özü yavaş-yavaş sümürməyə başladı. Arada mənə papirosu barmaqların arasında necə tutmağı da başa salırdı. Birdən Nazilə ana otağa gəldi. Dərhal da çöhrəsinə acı baxışlar doldurub dedi:
Bu nədir, otaq papiros tüstüsü ilə dolub… Söz anamın ağzından qurtarmamış Vilayət əmim özünü cəld pəncərədən çölə atdı. Mən isə barmaqlarımın arasında papiros donub qalmışdım. Anam papirosu barmaqlarımın arasından götürüb Vilayətin arxasınca deyindi:
Gör, körpə uşağa nə öyrədir. – Barmağını silkələdi: – Axşam qardaşın gəlsin, deyəcəm. – Sonra bütün hirsini məndən çıxdı, papirosu barmaqlarımın arasından götürüb dodağıma basdı, qolumdan tutub eyvana çıxartdı, yaxşıca danladı. Mən dodağımın ağrısına dözə bilmirdim. Sızıldaya-sızıldaya ucadan qışqırırdım ki, bir də çəkməyəcəm. Səsimə Nazdı nənəm gəldi, otağın qapısını bərkdən örtüb dedi:
A gəlin, o uşağı səhər tezdən oyadıb niyə ağladırsan?
Bəs nə edim, ay bibi, qoşulub Vilayət əmisinə papiros çəkir, daha demirlər ki, evi-eşiyi yandırarlar.
A gəlin, vallah, bu uşaqda bir günah yoxdur, günahkar Vilayətdir. Qəfildən nənəmin gözləri yanmış dodağıma sataşdı, soruşdu:
Uşağın dodağına nə olub?
Papirosu basdım.
Səndə insaf yoxdu, vallah. – Nənəm başımı tumarlıb məni sakitləşdirməyə çalışdı, sonra dedi: – Bugündən bir daha əlinə papiros götürmə. O, pis şeydir. Görürsən, nə baban, nə də ki, atan papiros çəkmir. Cana da ziyandır, cibə də. Sən də çəkmə, ağıllı balam. Vilayət əmim atasının, həm də böyük qardaşı İsanın qorxusundan evə gəlmədi, bir neçə gün qonşu kənddə yaşayan bacısının evinə getdi. Atam kolxozda birqadir işləyirdi. Axşamlar evə bir az gec gəlirdi. Evə gələn kimi birinci Nazdı ana ilə görüşür, sonra məni qucağına alıb oxşayır, olandan-keçəndən söhbət edirdi. Ancaq bu dəfə mən atamdan gizlənmək üçün yatmışdım. Birdən atamın gur səsini eşitdim:
Ay ana, bəs Vilayət hanı? Nənəm dedi:
Ay oğul, bilmirəm, səhər tezdən çıxıb gedəndir. Əlbət bacılarının evinə gedib.
Bəs gedəndə demədi hara gedir?
Yox demədi.
Burda bir iş var… De görüm nə edib ki?
Heç nə, a bala. Səhər tezdən gəlin gedib görüb ki, atanın əkdiyi tütündən papiros büküb çəkirlər.
Kiminlə?
Hüseynlə. Uşaqda günah yoxdur. Məcbur birini büküb verib ona. Vilayət işin üstünün açıldığını görən kimi qaçıb, gəlin də papirosu uşağın əlindən alıb dodağına basıb.
Deyirəm axı, o, elə-belə getməz harasa. Bu ani dialoqdan sonra atam məni yanına çağırdı, alnımdan öpdü, sonra da soruşdu:
Düzünü desən, sənə heçnə etməyəcəm. Siqareti haradan aldınız?
Ata, heç hardan almadıq, əmim babamın tütünündən büküm düzəldib çəkirdi. Birini də mənə verdi, dedi, çək, kimsə bilməz. Atam qaşlarını çatdı, hiss etdim ki, əsəbiləşdi:
Ay oğul, papiros pis şeydir, onu çəkmək olmaz. Bir daha eşitsəm ki, yenə papiros çəkirsən, dodağınla bərabər, barmaqlarını da yandıracam. Mən qorxu basmış gözlərimi yerə dikdim, ancaq başımın işarəsi ilə sanki atama kişi sözü verdim. O da məni bağrına basdı, qabar bağlamış barmaqları ilə saçlarımı qarışdırdı… Vilayət əmim bir neçə gün bacısıgildə qaldı, sonra bacısı onu evə gətirdi. Məcid babam Vilayəti danladı. Pis vərdişlərdən uzaq durmağı tapşırdı. O gündən sonra Vilayət əmim bir daha papiros cəkmədi… Vaxt çatdı, mən məktəbə getdim, aylar, illər bir-birini əvəzlədi. Orta məktəbi bitirdim. Bu müddətdə papirosdan tamamilə uzaq durdum. Hərbi xidmətə gedəndə bəzi yoldaşlar dedilər ki, onsuz da əsgərlikdə çəkəcəksən. Ora elə bir yerdir ki, çəkməmək mümkün deyil. Ancaq mən bütün iradəmi toplayıb bir daha əlimə siqaret almadım. Əsgərlikdən sonra da papirosla əlaqəm olmadı. Həmişə anama təşəkkür edir, əllərindən öpürdüm ki, əgər o vaxtlar dodağımı yandırmasaydın, bu gün siqaretdən əl çəkə bilməzdim. Hüseyn İsaoğlu (Məmmədov), AYB-nin və AJB-nin üzvü, yazıçı-publisist.
Hazırda ilkin həyati bacarıqların təməlinin qoyulması, vətənpərvərlik hisslərinin aşılanması -ümumilikdə, uşaq şəxsiyyətinin formalaşması məktəbəqədər təhsil müəssisəsindən qaynaqlanır. Bu barədə Cahan usaq baxcasinda “Vətən məndən başlayır“ adı altında yarışma təşkil olunub. Tədbirdə Azərbaycan Milli Konservatoriyası nəzdində İncəsənət gimnaziyasının “Balaca yazarlar” dərnəyinin rəhbəri Aysel Fikrət, Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Məktəbəqədər və İbtidai Təhsil” jurnalının baş redaktoru Böyükağa Mikayıllı, “Yazarlar” jurnalının baş redaktoru Zaur Ustac, İlhamə Axundova və bir neçə təhsil eksperti iştirak ediblər.
Dili sənə dost deyənin əli gizlicə Əsrlərlə ayağının qazıb altını. Sən bu ağır günlərində məğrursan necə, Mənim xalqım, uca saxla təmiz adını!
Başımızın üstündədir yenə duman, çən, Yolumuzu seçməliyik biz bəri başdan. Ümidin var, heç bilmirəm nə gözləyirsən ”Dovşana qaç, tazıya tut” – deyən qardaşdan?
Ədalətdən hey dəm vuran dostun səsində Bu günəcən bir zərrə də haqq görməmişəm. Səndən başqa xəyanətin məngənəsində Sıxılsa da, ”uf” deməyən xalq görməmişəm.
Dost demisən qismətini basıb yeyənə, Bəsdir daha, həqiqətin gözlərinə bax! Neyləyəsən, bəs qatığa qara deyənə Açıq-aşkar haqq verirsə güvəndiyin dağ?
Canavarla həvirləşib hiyləgər köpək, Üzdə mənim tərəfimi saxlamasın o. Dəysin özcə təpəsinə etdiyi kömək, Təki vuran qolumuzu bağlamasın o.
Azadlığı verməyəcək sənə kimsə pay, Ayağa dur, öz oduna, közünə güvən. Mənim xalqım, bir kimsədən gözləmə haray, Ağır sınaq günlərində özünə güvən…
1990
Müəllif: Rafiq YUSİFOĞLU, şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
RAFİQ YUSİFOĞLUNUN YARADICILIĞINDA ÇOCUK ŞEİRLƏRİ (“Nağıl qapısı” kitabı və “Kötük” şeiri əsasında)
Özət. Makale, şair, edebiyat eleştirmeni, profesör, Azerbaycan Cumhuriyeti Şerefli Sanat İşçisi, “Güvercin” dergisinin genel yayın yönetmeni Rafik Yusifoğlu’nun çocuk edebiyatına yönelik “Masallar Kapısı” adlı kitabında yer alan bazı şiirler ve “Kütük şiiri” incelenmiştir.
Açar sözler: şair, sanat İşçisi, edebiyat eleştirmeni, “Güvercin” dergisi,
Summary. In the article is studied some poems and the poem “Stub” included in the book “The Door of the Tale” dedicated to children’s literature, by Honored Art Worker of the Republic of Azerbaijan, editor-in-chief of the journal “Pigeon”, poet, literary critic, professor Rafig Yusifoglu. Keywords: poet, art worker, literary critic, “Pigeon” magazine
XX əsr Azərbaycan uşaq şeri bir tərəfdən şifahi ədəbiyyat xəzinəsindən, digər tərəfdən ölməz sənətkarların hikmətlə dolu nəsihətamiz əsərlərindən bəhrələnmiş, nəhayət, əsrin demokratik məzmunlu ədəbi irsi zəminindən yeni inkisaf mərhələsinə daxil olmusdur. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının ilk kamil nümunələrini M.Ə.Sabir, A.Səhhət və A.Şaiq kimi görkəmli sənətkarlar yaratmışlar. Əsrin əvvəllərindən başlayaraq A.Şaiq uşaq ədəbiyyatı ilə ardıcıl məşğul olmuş, uşaq ədəbiyyatının təməlini qoymuşdur. Onun yeni mündəricəli poetik yaradıcılığında gənc nəslin nəcib mənəvi keyfiyyətləri, ana vətənə sədaqət, əməyin qüdrəti bədii əksini tapmışdır. Gənc müasir şairlər uşaq ədəbiyyatı nümunələri yaradarkən A.Şaiqin açdığı cığırla irəliləyirlər. M.Müşfıq, S.Rüstəm, S.Vurğun, R.Rza, M.Seyidzadə, H.Əlizadə, M.Dilbazi, O.Sarıvəlli, N.Rəfibəyli, M.Rzaquluzadə,Ə.Abbasov, Ə.Cəmil kimi şairlərin yeni uşaq şerinin yaranmasında misilsiz xidmətləri olmuşdur. M.Dilbazinin uşaqlar üçün yazdığı bir şeiri xüsusi qeyd etmək istərdik: …Laylasında anam mənə Belə demiş dönə-dənə; – Bir anan mən, biri Vətən, Yadda saxla bunları sən. Şairə uşaqlara ana və Vətənin önəmliliyini, eyni mahiyyət daşıdığını sevgi dolu həssaslıqla şeirinə gətirmişdir. Doğma vətəni uşaqlara sevdirmək hissi özünü M.Rzaquluzadə, Ə.Abbasov, Z.Cabbarzadə, B.Azəroğlu, B.Vahabzadə, İ.Səfərli, N.Xəzri, H.Hüseynzadə, H.Abbaszadə, A.Babayev, M.Gülgün, Ə.Kərim və b. şairlərin şeir və poemalarında da öz əksini tapıb. Bədii ədəbiyyatın üzvi tərkib hissəsi olan uşaq ədəbiyyatını dövrlər üzrə araşdırsaq, bu ədəbiyyatın, əsasən zamanın, ictimai-siyasi durumun çağırışına bağlılığının da şahidi olarıq. Bu anlamda 60-cı illər uşaq poeziyası, 50-ci illərin eyniadlı ədəbiyyatından fərqlənir. Belə ki, ənənəvi mövzular, qəhrəmanlıq – şücaətlə bağlı mövzularla yanaşı, qlobal hadisələr, zamanın yeni hadisə və tələbləri, kosmosun fəthi, ümumdünya hadisələri də uşaq təfəkkürünə, yaşına uyğun tərzdə ədəbiyyata sirayət edir. Beləliklə də, XXI əsr öz tələbləri, öz mövzuları çərçivəsində yeni uşaq şair və yazarlarını yetişdirir. Yetişən bu nəsil içərisində uşaq ədəbiyyatına qəlbən bağlılığı ilə seçilən Rafiq Yusifoğlunu xüsusi qeyd etmək istərdim. Şair, ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi, “Göyərçin” jurnalının baş redaktoru Rafiq Yusifoğlu müasir Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. O, “Qızıl kəlmə”, “İlin ən yaxşı kitabı”, “Vətən”, “Qızıl qələm”, “Araz” və s. ədəbi mükafatların laureatıdır. 2016-cı ildə Təhsil Nazirliyinin uşaq ədəbiyyatı üzrə elan etdiyi müsabiqədə poeziya üzrə birinci mükafata layiq görülmüşdür. Rafiq Yusifoğlunun indiyədək orta məktəb dərsliklərinə düşən əasərlərinin biblioqrafik göstəricisi dörd yüzə yaxındır. Onun əsərləri bir sıra dillərə tərcümə olunmuş, şeirlərinə xeyli sayda mahnılar bəstələnmişdir. Şairin “Yurdum-yuvam”, “Ətirli düymələr”, “Aylı cığır”, “Çiçək yağışı”, “Böyük arzuya gedən yol”, “Söz çəməni”, “Yollar”, “Daha uşaq deyiləm”, “Quşlar dünyası”, “Zamanın qatarı”, “Sabahın sorağında”, “Qızılı məktublar”,“Bulud fayton”, “Yaddaş kitabı” və sair kitablarında toplanan şeirlər, poemalarAzərbaycan uşaq ədəbiyyatının ən gözəl nümunələri sırasındadır. Bu il şairin “Nağıl qapısı” kitabı “Qızıl kəlmə” mükafatına layiq görülüb. Zahid Xəlilin təklifi ilə uşaq ədəbiyyatı ilə məşğul olan şairin uşaq şeirləri haqqında ilk sözü isə Tofiq Mahmud yazmışdır. O, “Niyyəti saf, arzuları təmiz” adlı məqaləsində yazır: “Gənc şair Rafiq Yusifoğlunun şeirlərini oxuduqda duydum ki, uşaq ədəbiyyatına maraqlı və istedadlı bir şair gəlir… Rafiq Yusifoğlu ədəbiyyata həvəslə, məhəbbətlə, xeyirxahlıqla gəlmişdir… Kimin ki, məqsədi aydındır, ədəbiyyata gözəl arzularla gəlir, onun yolu uğurlu və mənalı olacaqdır”. Uşaq ədəbiyyatı sahəsində Rafiq Yusifoğlunun əməyinə verilən qiymət, söylənilən xoş fikir və yazılan təəssüratlar çoxdur. Bu, ayrı bir tədqiqat mövzusudur. Biz, müəllifin şeir, poema, nağıl və həmçinin “Aylı cığır” və “Zamanın qatarı” kitablarındakı əsərləri özündə cəmləşdirmiş “Nağıl qapısı” kitabı və “Kötük” şeiri haqqında söz açmaq istərdik. “Uşaq dünyası – işıq dünyası” yarımbaşlığı ilə başlayan bu kitabın ilk şeiri “Bərəkət bayrağı” adlanır. Dövlətimizin rəmzi əlaməti olan bayrağımızla qürur duyan şair göyqurşağının belə Lələtəpə dağına endiyini qeyd edir və bunu sual üstündə qurmaqla Vətənimizin bayrağının möhtəşəmliyinə nəzər-diqqəti artırır. Kitabın məhz bayraqla bağlı şeirlə başlaması uşaq təfəkküründə, yaddaşında Vətən torpağına olan sevgini gücləndirmək məqsədi daşıyır: Hamı fərəhlə baxır Yurdumun bayrağına… Göyqurşağı enibdir Lələtəpə dağına? Torpağımızın bərəkətli, ruzili olduğunu şeirində /Sevindi torpaq ana, Taxıl çıxdı qurşağa, Sarı-sarı sünbüllər Döndü nura, işığa/…, – yazan şair dalğalanan zəmilər və eyni zamanda dalğalanan bayraq arasında paralel aparır. Bərəkətli vətən torpağı ilə onun rəmzi olan bayraq arasında vəhdət yaradaraq Vətənimizi tərənnüm edir. Kitabın növbəti şeirlərindən biri, Vətən mövzusunun ayrılmaz tərkib hissəsi olan analara həsr olunmuş “Ana şəkli” şeiridir. Düşünürəm ki, hər kəsin uşaq vaxtı rəngli qələm və ya təbaşirlə çəkdiyi ana şəkli yadındadır. Hələ uşaq və ata-ananın əl-ələ tutduğu şəkli demirəm… Təbaşirlə anasının şəklini çəkən və həmin şəklə sığınan bir uşağın xəyalına həsr olunmuş bu şeir bizim də hər zaman ehtiyacda olduğumuz ana-övlad sevgisinin tərənnümünə həsr olunub: Mən asfaltın üstündə Bir qadın şəkli çəkdim. Eynən mənim anamdı, Görün necə qəşəngdi?! Uşağın dili ilə şəkli danışdıran şair anaları hər kəsdən fərqləndirən şirin-şəkər layladan söz açır. Bəlkə elə o an Rafiq Yusifoğlunun qulağında anasının oxuduğu layla səslənir, bəlkə də o, həmin laylanı sakit səslə zümzümə edərək aşağıdakı bəndini yazır: Şirin layla səslənir Elə bil dodağında… Ta mənə zaval yoxdu Anamın qucağında… Bu fəsildə təbiətə, heyvanat aləminə sevgiyə də önəmli yer verilir. Uşaqlar heyvana qayğı göstərməklə qayğıkeş olmağı öyrənirlər. “Küçük” adlı şeir bu anlamda marağımıza səbəb oldu. Ağlayan uşağa yaxınlaşan itə uşaq bir parça çörək verir. Heyvanların ən sadiqi olan küçük ona belə deyir: …Bir tapşırıq ver mənə Sənin üçün işləyim. Kim dəyibsə xətrinə Gedib onu dişləyim. Bu kitabın maraqlı tərəflərindən biri də ondan ibarətdir ki, yarımbaşlıqlar – 1. Uşaq dünyası – işıq dünyası. 2. Tariximizdən gələn səslər, mənə doğma olan kəslər.3. Şuşa nəğmələri. 4. Havam, suyum, torpağım, otum, gülüm, yarpağım. 5. Fəsillər və nəsillər. 6. Sizdən hərəkət, bizdən bərəkət. 7. Qazaxıstan nəğmələri. 8. Sehrli aləm. 9. Poemalar-nağıllar. 10. Gül və bülbül. 11. Bacadan yağan qızıl. 12. Zamanın qatarı və s. bu sayaq şeirlər üstündə yazılaraq, mərhələ-mərhələ uşaq zəkasına aşılanır. Növbəti şeir ana-övlad sevgisinin tərənnümünə, isti ana nəvazişinə həsr olunub. “Anamın sözü” adlanan bu dərin mənalı, lakin sadədilli şeir əvvəl qeyd etdiyimiz mövzuların mabədi kimi çıxış edir və ana-övlad sevgisinin mənzərəsinə tamlıq gətirir: Nə var anaya Övladdan əziz? Körpə balama Sevgim bir dəniz. Ümumiyyətlə, Rafiq Yusifoğlunun uşaqlara həsr etdiyi şeirlərin ana axarında Vətən, ana sevgisi önəmli yer tutur. Həyatımızın ən ağrılı-acılı səhifəsi – Şuşanın işğalı, doğma torpaqlarımızın yadların ayağı altında qalmasıdır. Qarabağ – Azərbaycandır! Buna heç bir şübhə ola bilməz… Tarixin yaddaşına qanlı hərflərlə həkk olunan baş vermiş bütün hadisələr, uşaqlara da, onlara xas bir dildə, aşılanmalıdır. Haqq, ədalət, ərazi bütövlüyü, Vətənə sevgi, uşaqların yaşları nəzərə alınmaqla, ədəbiyyatda hər zaman öz əksini tapmalıdır: …Deyirəm, təbiət necə Əlvan çələng toxuyurmuş?! Şuşada bitən çiçək də Bülbül olub oxuyurmuş. Və ya Əlçatmaz zirvə olub Cıdır düzü yadlar üçün. Ancaq bu gün qəribsəyib, Şahə qalxan atlar üçün. “Zamanın qatarı” başlığı altında şair təbiəti, dörd fəsli özünəməxsus və eyni zamanda doğal şəkildə təsvir edir. Sanki şair hər misraya öz uşaqlıq illərinin xatirəsini də əlavə edir. Onun “Təbiətin dörd keşikçisi” adlı şeiri bu cəhətdən çox maraqlıdır: …Ay qış, hara gedirsən? – Soruşub köks ötürdüm. Gedirəm bahar gəlsin, Mən növbəmi bitirdim… Bahar, Yay, Payız və Qış – Biz dörd qardaş, dörd fəsil, Keşiyini çəkirik Təbiətin müddəsil. Uşaqlarla yanaşı, gənc nəslin tərbiyəsi də ədəbiyyatın əsas mövzularındandır. Bu baxımdan hər bir tarixi dönəmdə, o cümlədən klassik ədəbiyyatda gəncliyin sağlam ruhda yetişməsinə böyük yer verilib. Qayəsi nəsihət-ibrət və tövsiyələrin məcmusu kimi çıxış edən bu mövzulara Sədi Şirazinin “Oğul tərbiyəsi”, Nizami Gəncəvinin “Oğlum Məhəmmədə nəsihət” və b. klassiklərin yaradıcılığında da rast gəlirik. Şairlər öz yaşadığı mühitdən narazılıqlarını oğullarına müraciətən yazsalar da, əslində öz notlarını cəmiyyətin bütün gənclərinə illətirlər. Gəncliyin əməli-saleh böyüməsində Rafiq Yusifoğlunun “Kötük” şeiri bir neçə yöndən nəzər-diqqətimizi cəlb etdi. Şeirə nəzər salsaq, ilk öncə bu şeir cocuqlar üçün təbiətin – ağacın təsviri, baba və nənələrə mütəşabeh tutulan simvolik rəmzdirsə, digər tərəfdən gəncliyə aşılanan ailə bütövlüyü, ailə şəcərəsinin tərənnümüdür. Cəmiyyətin əsasını məhz sağlam ailə təşkil edir: Elə düşünmə ki, qocadır kötük, İstəsən, sən ondan dəyanət istə. Alçaq boyuyla da ucadır kötük, Neçə şiv doğranar bir kötük üstə.
Ömrünün o ötən, itən çağını Necə ki, lazımdır, yaşayıbdır o. Bir ağac ömrünün ağırlığını Bir zaman çiynində daşıyıbdır o. Kiçik zoğlar çıxıb hər tərəfindən, Bürüyüb ətrafı yaşıl bir örtük. Elə bil babadır, nəvələrini Toplayıb başına qocaman kötük…
Haqqa doğru gedən karvanın yolçusu olmaq üçün kamillik zirvəsinə ucalmaq lazımdır. Əməli-salehliyin ilk təməli isə cocuqluq dövründə qoyular. Bu anlamda Rafiq Yusifoğlunun cocuq şeirləri qayəsi baxımından düşünürəm ki, ədəbiyyatımıza qiymətli bir töhfədir.
Müəllif: M.H.Quliyeva AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Erkən yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı” şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru.
Səni ən çətin günlərimdə qorudum, beynimə həkk edib ürəyimə sarıdım. Mahnımda, nəğməmdə gizlədim. Aya baxıb xatırladım, ulduzunu sevdim. Üç rənginə öyrəndim, hər üzünü sevdim. Hücumdan, həmlədən qorudum, küləkdən, tufandan keçirdim, Bir gün qaldırdım başımın üstünə, Saxladım, əymədim. Zaval yox indən belə, başımın üstündən qoymaram yerə. Sənə təşnəyəm, acam – əlim-qolum yorulsa, dişimlə saxlayacam. Gücü çatmaz daha nəsə tərpədə, kimsə əyə… Dalğalan, əs, açıl yelkən kimi gedək gələcəyə!
Qardaşım (Əlinin doğum gününə) Ay bacılar, biz başına dolanaq, Yatan evin oyağıdır qardaşım. Ocaq olaq qarasına qalanaq, Dərd dərmanı, göz yağıdır qardaşım.
Hər bacıya qismət olmaz neməti, O, bacının adı-sanı, qiyməti, Anamızın dizlərinin taqəti, Dünyasının boyağıdır qardaşım.
Gözüm açıb onu arxa görmüşəm, Müxənnəti çəkib çarxa görmüşəm. Yaşamayıb baxtabaxta görmüşəm, Qismətinin ayağıdır qardaşım.
Böyük-kiçik, hörmətdə yaş biləndi, Təmizliyi dünyada baş biləndi. Dostlarını doğma qardaş biləndi, Belə ağa sayağıdır qardaşım.
Nahidətək üzüyünün qaşı var, Üç balası- balaların başı var. Uca dağdır, zirvəsi var, başı var, Nəvələrin oylağıdır qardaşım.
AZƏRBAYCAN öz torpaqlarını azad etmək uğrunda savaş açdı. 44 günlük (27.09 – 10.11.2020) Vətən Müharibəsində və sonrakı “anti-terror”, “lokal təmizləmə” əməliyyatları ilə ötən əsrin doxsanlarında ermənilər tərəfindən işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların əraziləri tamamilə azad olundu, 15 oktyabr 2023-cü ildə bölgənin mərkəzi hesab olunan Xankəndi şəhərində Azərbaycan bayrağı ucaldıldı.
İSRAİL 7 oktyabr 2023-cü ildə “Həmas” terror təşkilatını məhv etmək adı ilə savaş başlayıb, Fələstinin mərkəzi şəhəri hesab olunan Qəzzanı bombardman edərək dağıdır. Nəticə hələ ki, görünmür.
***
Yaxın Şərqdə otuz neçənci gündür ki, gərgin döyüşlər gedir. Oktyabrın yeddisində dünya miqyasında terrorçu təşkilat adlandırılan “Həmas” döyüşçülərinin İsrail ərazilərinə soxularaq yeddi qəsəbəni işğal etməsi, uşaqları qətlə yetirməsi, böyükləri girov götürməsi xəbəri bütün dünyaya yayıldı. Heç kim soruşmadı ki, İsrail sərhədçiləri, polisi hara baxırdı ki, terrorçular sərhəddi keçib bu qədər irəliləyə biliblər.
Uşaqların qətlə yetirilməsi məsələsi o qədər şişirdildi ki, hətta dünyanın ən böyük güc sahibi olan ABŞ rəsmisinin dilindən səsləndirildi. Bununla da ABŞ-ın İsrailin yanında durduğu bəlli oldu. İsrail ordusu hazırlıq vəziyyətinə gətirildi. Növbəti gündən İordaniya çayı sahilində, xüsusən də Qəzza bölgəsində müxtəlif dağıntılara və dinc sakinlərin qırğınlarına səbəb olan böyük savaş başlandı. Fələstin tərəfdən həlak olanların sayının on mini keçdiyi barədə məlumatlar yayılıb.
Cənubi Qafqazda yerləşən Azərbaycanın əraziləri Ermənistan tərəfindən hələ XX əsrin doxsanıncı illərində hərbi güc vasitəsilə işğal olunmuşdu. Onda da ABŞ və digər nəhəng güclər Ermənistanın tərəfindəydi, hər hansı bir formada zorakılığı müdafiə edirdi. İşğal otuz ilə yaxın bir müddətdə davam etdi. Dünya belə bir təcavüzə göz yumdu, seyrçi qismində qaldı. Bundan ruhlanan ermənilər hər dəfə təmas xətti boyunca təxribatlar törədir, yeni torpaqlar işğal etmək iddiasına düşürdülər. Nəhayət, Azərbaycan tərəfin səbri tükəndi. Diplomatik sülh danışıqları yolu ilə ərazilərin işğaldan azad edilməsinə nail olmadıqda, hərbi güc vasitəsinə əl atmaqdan başqa çıxış yolu tapmadı. Ermənilərin növbəti dəfə təxribatlarının qarşısını alan zaman əks-hücum barədə əmr verildi. Bu, 27 sentyabr 2020-ci ildə baş tutdu. 44 gün davam edən döyüşlərdə rəşadətli Azərbaycan ordusu yalnız hərbi hədəfləri məhv etdi. Bölgədə yaşamaqda davam edən erməni sakinlərinə zərər verilmədi.
***
Müasir dünyada informasiya mübarizəsi özü də döyüş hərəkətlərinin bir növü sayılır. Hər zaman olduğu kimi indi də müxtəlif şayiələr dolaşır. Hətta rəsm şəxslərin dilindən səslənən məsələlər bir müddət sonra gerçəkliyi əks etdirmədiyindən şayiə kimi qəbul olunur. İsrail jurnalistinin yaydığı, bir gün sonra ABŞ rəsmisinin səsləndirdiyi qırx yəhudi uşağının “Həmas” döyüşçüləri tərəfdən başları kəsilərək qətlə yetirilməsi barədə məlumat da düz çıxmadı. Türkiyəli jurnalistin sorğusunu rəsmən cavablandıran İsrail müdafiə nazirliyi belə bir hadisənin baş verdiyi barədə onlarda məlumat olmadığını bildirib. Baxmayaraq ki, buna qədər qısa müddət ərzində Azərbaycanın da daxil olduğu dünya efir məkanı belə bir yalanı müxtəlif formalarda yayımladı və dünya ictimaiyyətini inandırdı.
Azərbaycan 44 günlük müharibədə döyüşləri şəffaf şəkildə idarə edirdi. Ali Baş Komandan hər gün yerli və xarici televiziya kanallarında azərbaycan, rus və ingilis dillərində müsahibələr verir, rəsmi tvitter səhifəsində məlumatlar yayırdı. Döyüşün ən şiddətli vaxtlarında belə yalnız hərbi və hərbi təyinatlı hədəflər vurulurdu. Azərbaycanın dinc sakinləri isə ermənilər tərəfdən hədəfə alınır, cəbhə xəttindən müxtəlif məsafələrdə uzaqda yerləşən Bərdə, Mingəçevir və Gəncə şəhərləri qadağan olunmuş raket, hətta kasetli raket hücumuna məruz qalırdı. Buna baxmayaraq nəinki Ermənistan ərazilərinə, heç Dağlıq Qarabağda olan dinc ermənilərin yaşadıqları şəhər və kəndlərə bir güllə də atılmadı. Yalnız Hadrut qəsəbəsində döyüşlər məhəlli xarakter aldı. Orda da müdafiə olunanlar erməni döyüşçüləri və onlara yardım göstərənlər idi, dinc sakinlər ərazidən uzaqlaşdırılmışdı.
***
“Həmas”ı uzun illərdir ki, terror təşkilatı kimi tanıyırlar. Ancaq baş verənlər bunu təsdiq etmir. Öz torpaqlarında razılığı alınmadan yəhudilərə dövlət qurulan Fələstinə dövlətini qurmağa imkan verildi ki, özünə ordu yaratsın? İsrail dövləti qurulandan sonra Fələstin ərazilərini sıxışdırıb öz nəzarətinə götürməyə start verdikdən sonra fələstinlilərə gizli fəaliyyət göstərməklə mübarizəni davam etdirməkdən başqa çıxış yolu qoymadı. Say tərkibi qırx mindən çox olduğu deyilən “Həmas”, əslində Fələstinin ordusudur. İqtisadi cəhətdən zəif olan Fələstinin İsrail və digər inkişaf etmiş ölkələr kimi müasir texnikalarla təhciz olunmuş güclü ordu qurmaq imkanı olmadığından mümkün şəkildə silahlanıb və öz ərazilərini müdafiə etmək metodu seçib. Bu metod yeraltı tunellərdə cəmləşib müdafiə olunmaqdır. İsrail ordusu Qəzza bölgəsində evləri, binaları, sənaye komplekslərini bombardman edib dağıtsa da, nəinki “Həmas” döyüşçülərinə tələfat verə bilmir, hətta onlara yaxınlaşmağa belə cəsarət edə bilmir. İsrail ordusunun səhra qərargahının rəisi hər gün Qəzza bölgəsini nəzarətlərinə götürəcəkləri barədə yeni-yeni bəyənatlar versə belə reallıq başqa şey deyir. Bir aydan artıqdır ki, uzanan döyüşlərdə İsrail ordusunun tankları və döyüş maşınları “Həmas” döyüşçülərinin konkret hədəfindən yayınmaq üçün Qəzza bölgəsində tutduqları mövqedən daha iki kilometr məsafədə geriyə çəkildikləri barədə məlumat yayılıb. Hərbi hava hücumları nəticəsində Qəzzanı yerlə-yeksan edən edən İsrail ordusunun quru qoşunları bölgəyə yaxınlaşdıqları an tunel çıxışlarından ani görünən “Həmas” döyüşçüləri sərrast atəşlə onları yerindəcə məhv edir. İsrail kəşfiyyatının tunellərlə bağlığı yaydığı məlumatlar belə həqiqəti əks etdirmir. Onların aşkar etdiyi xəritələrə görə tunellərin böyük bir hissəsi dağıdılıb, “Həmas” döyüşçüləri məhv edilib.
Dağlıq Qarabağ cəbhəsində ermənilər də yeraltı tunellərdə gizlənmişdilər. Azərbaycan əsgəri həyatını təhlükəyə ataraq onları məhv etdi.
Tunel döyüş taktikası NATO ordusuna xas olan taktiki hərəkət deyildir. Heç Rusiya sistemində də belə bir variant döyüş taktikası nizamnamələrdə yer almayıb. Fələstin xalqının və ermənilərin belə bir döyüş təcrübəsindən bəhrələnməsi bu iki xalqın yaxınlığından, yaxud eyni mərkəzdən idarə olunmasından xəbər verir. Beynəlxalq aləmdə İranın adı daha çox hallanır.
***
“Həmas”ın yeraltı tunellərdə gizlənərək döyüş aparması ucbatından İsrail ordusunun döyüş əməliyyatlarında iştirak edən quru qoşunları şəxsi heyəti təlaş içindədir. Baxmayaraq ki, Azərbaycan mediası da daxil olmaqla dünya mediası İsrail ordusunun əzəmətini, qüdrətini təbliğ edir, qırılan dinc sakinlərin üstündən sükutla keçərək, “Həmas” rəhbərlərindən hansınınsa məhv edildiyini tirajlayırlar. Bu, heç də həqiqəti əks etdirmir. Hətta İsrail səhra qərargahının rəhbərliyi başını itirib, döyüşlərin hansı məcrada davam etdiriləcəyini müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkir. Bu az müddətdə “Həmas” tunel döyüş sistemi qüdrətli İsrail ordusu mifini darmadağın edib.
Azərbaycanda, 44 günlük Vətən Müharibəsinin ilk günlərində də ermənilərin keçilməz “Ohanyan” səddi barədə də mif yaradılmışdı və təbliğ olunmaqdaydı, özü də Azərbaycanın öz mediası vasitəsilə. Hətta dünyanın ən güclü ordularının bu səddi yarıb keçmək qüdrətində olmadığı vurğulanırdı. Rəşadətli Azərbaycan ordusu döyüşün ilk günlərində “Ohanyan” səddini yardı, siçovul kimi qaçıb tunellərdə gizlənmiş erməni döyüşçülərini ordan çıxıb təslim olmağa məcbur etdi. Dünyaya yeni bir döyüş taktikasını – Ulduz müharibəsinin nümayişini göstərdi.
Sözdə dünya ictimaiyyəti müharibələrə, qırğınlara, hər hansı bir zorakılıqlara qarşıdır. Bəs əməldə? Göründüyü kimi əməldə haqqın, ədalətin deyil, güclünün yanında olduğu faktdır. Hətta bölgədə yerləşən ərəb ölkələri Yaxın Şərqdə baş verənlərə qarşı seyrçidir. Yalnız Türkiyə etirazını bildirməklə missiyasını yerinə yetirmiş hesab edir. Bu, tarixin ən ədalətsiz səhifəsidir.
***
Azərbaycanın çağdaş şairlərindən biri 44 günlük Vətən Müharibəsinə həsr etdiyi şeirini “Bayraqlar döyüşü” adlandırmışdı. Bəllidir ki, həmin vaxt alınan hər təpədə, yüksəklikdə, şəhər və kəndlərdə ermənilərin bayrağı endirilir, əzəmətli Azərbaycan bayrağı qaldırılırdı. Son döyüşlər faktiki olaraq 9 noyabrda – Bayraq günündə tamamlandı. On noyabra keçən gecədə tərəflər “Atəşkəs” razılığına gəldilər.
Azərbaycan bayrağı altında sülh var, əmin-amanlıq var.
Azərbaycan bunu dünyaya dəfələrlə nümayiş etdirib. Hətta Azərbaycan bayrağı altında yaşamaq istəməyən ermənilər Xankəndini tərk edib köçəndə də.
İsrail Fələstin torpaqlarında yaradılmış bir yəhudi dövlətidir, onların da bayrağı altında müxtəlif millətlər yaşayır. Lakin bu bayraq humanizmi, sülhü qoruya bilmir. Qəzzada baş verənlər buna əyani sübutdur.
İsrail bütövlükdə Fələstin torpaqlarını zəbt etmək, bölgədə mütləqi-hakim olmaq istəyindədir. Görəsən, Fələstin ərazilərinin hər yerində İsrail bayrağı bərqərar olarsa, bölgəyə sülh, əmin-amanlıq gələrmi?
