DEKABR QARPIZI (Hekayə) Görünür, yaxşı sürücü olmadığımdandır ki, heç nə hiss etməmişəm.Yanımdan ötən maşın qəza işıqlarını yandırıb-söndürdü və daha sonra sürücü sükan arxasından əli ilə nə isə işarə etdi. Maşını yolun kənarına verib saxladım. Arxa sağ təkərin havasız olduğunu gördüm.Təbii ki, ilk olaraq ehtiyat təkəri çexolundan çıxarıb, təkər açmaq üçün açarı və domkratı yük yerindən götürdüm. Təəssüf ki, ehtiyat şində də hava yox idi. Nasos isə ümumiyyətlə maşınımda olmadığı yadıma indi düşdü. Məndən təxminən otuz-qırx metr irəlidə ağ rəngli jiquli maşını dayanmışdır. Adətən belə sovet maşınlarında nasos olur deyə yaxınlaşmağa qərar verdim. Üz-gözündən nüranıliyi ilk andaca sezilən yaşlı kişi yolun kənarında qarpız satırdı. Onun piştaxtasının üstündə on-on iki qarpız vardı. -Salam ağsaqqal,bazar olsun!- dedim. -Çox sağ ol oğul -deyə cavab verdi və əlavə etdi:- Texnika şıltaqlıq edir? -Hə ağsaqqal. Nasosunuz olmaz? -Yox oğul! Qabaqda Sığırlı kəndinə yaxın təkər təmiri yeri var. -Axı necə… – Problem deyil, mən aparıb hava vurduraram, altı-yeddi klometr ola-ya olmaya -Dayı can, xəcalət verirsiz ,amma başqa secimim də yoxdur- dedim. Ehtiyat təkərimi baqajında qarpız olduğundan maşının salonuna yerləşdirdim. -Narahat olma, bu saat hava vurdurub qayıdacam.Əgər kimsə saxlayıb qarpız istəsə kilosu iki manatdır. Hamısı standart on kiloluqdur. İyirmi manat! -Arxayın olun, dayı – dedim. Heç ağsaqqalın maşını uzaqlaşmamış bir AMC markal mersedes saxladı. Salamsız-kəlamsız qarpız neçəyədir soruşan gənc oğlana bir anlıq tərəddüdən sonra iki manat cavabını verdim. -Yəni biri iki manata? -Xeyir kloqramı,biri iyirimi manata -Bu dekabr soyuğunda qarpızı kimdi alan. Birinə beş manat verim? -Sahibi mən deyiləm. Mənə tapşırıb ki,birini iyirmi manata verərsən. Gənc oğlan, heçnə demədən, sükan arxasına əyləşib sürüb getdi. Bir az keçmişdi, solğun yaşıl rəngli vaz “011” markalı köhnə maşın saxladı. Maşının vəziyyətindən hiss olunurdu ki,o yalnız ayağı yerdən üzməyə yarayır.Sürücü 30-35 yaşlı, qarayanız gənc idi. Maşının arxa qapısı da eyni vaxtda açıldı. Solğun bənizli gənc xanım düşəndə zənn etdim ki, onlar ər-arvaddır. Qarpız seçmək üçün ikisi də piştaxtaya yaxınlaşacaq. Amma zənnimdə yanılmışdım. Xanım maşının arxasına keçdi. Mənə elə gəldi ki,onun sifəti avazımış, üzündə ləkəyə bənzər qızartı vardı. Diqqət yetirməyin etik normalardan kənar olduğunu anlasam da, ancaq onun ögüməyini hiss etməmək mümkün deyildi. -Salam qardaş! Bazar olsun! Qarpız neçəyədir? Tutuquşu kimi ikinci “müştərimə” də cavab verdim. -Bu soyuqda qarpızı heç kim kefindən almaz- deyə o, maşınına tərəf döndü. Qeyri-ixtiyari əlini dəsmalla ağzına tutan xanıma baxdım. O, maşından iki-üç metrlik məsafədə idi. Çevrilib əyləşmək istəyəndə ilk olaraq sol ayağını atdı. Anidən,haradan yadıma düşdüyünü anlamadım ki,axı qadınlar əsasən yeriyəndə sağ ayağı birinci atır. Bəlkə də bu xanım boyludur fikirləşdim. -Qardaş bəs siz neçəyə istəyirsiz? Gənc: -Beş manatım var,verərsiz? -Əlbəttə! Buyurun götürün! Ağsaqqal naşı olduğumu görüb, təkərin dəyişdirilməsini də özü etdi. Xüdafizləşmək məqamı çatanda, cibimdən iyirmi manat çıxarıb: -Siz gələnəcən bir qarpızınızı satmışam -dedim. -Nə yaxşı, ay oğul. Elə olur ki, heç mən üç gündə bir qarpız sata bilmirəm. Sonra isə onun “qonaq olun” deməsinə baxmayaraq, bir qarpız da özüm üçün aldım.
1. Nəzakət Kərimova – Əhmədova, nədən həm Kərimova həm Əhmədova ?
56 ildir ki, mətbuatda mənim imzam Kərimova olub ata imzam ailə quranda Əhmədova olub şəxsiyyət vəsiqəmi dəyişəndə dedim ki, imzam qalsın dedilər olmaz Əhmədova yazmalıyıq mən “fb” da gördüm ki, həm Kərimova həm də Əhmədova Nəzakət var dolaşıqlıq olmasın deyə belə yazıram.
2. Mətbuat imzanız Kərimova ata imzanız Əhmədova sonradan yaradıcılığınıza bir təsiri olub Kərimova Əhmədova yazmaq necə bir hissdir?
Kərimova mənə atamı “hmədova isə həyat yoldaşımı xatırladır Nəzakət Kərimova “hmədova: Prezidentimizin sərəncamı ilə “İlin müəllimi” müsabiqəsində qalib olarkən Kərimova, ikinci sərəncamı ilə “Tərəqqi” medalına layiq görüldükdə isə Əhmədova imzası ilə təltif olunmuşam. Nəzakət Kərimova Əhmədova: Və bu imza ilə yazmağımla qürur duyuram.
3. “Tərəqqi” medalına layiq görülmək,,ilin müəllimi, müsabiqəsində qalib olmaq mətubatda 56 ilinizin ən gözəl dəyəridir necə bir duyğudur nəzakət xanım?
İstər “İlin Müəllimi”,istərsə də “Tərəqqi “medalını alarkən sevincimi təsəvvür edə bilməzsiniz . çox müsabiqələrin qalibi olmuşam ,pul mükafatları və diplomlar almışam. həmişə əvvəl həyəcan , sonra isə sevinc göz yaşları….bilirsiz müsabiqələrə gedəndə məni maddiyyat yox, mənəviyyat daha çox maraqlandırır..yüzlərlə pedaqoqların içində qalib olmağın sevincini təsəvvür edə bilməzsiz!!!” İlin müəllimi ” müsabiqəsində nəticəni gözləməyin həyacanı ağıla gəlməzdir! O vaxt qaliblərin adını televiziyada bir bir oxuyurdular ..biz ailəlikcə oturub baxırdıq ki görəsən müsabiqədən keçə bildimmi? növbə çatanda Kərimova Nəzakət Emin qızı adımı eşidəndə qonşuluqda yaşayan qızımın necə həyəcanla sevinc göz yaşları ilə gəlib məni qucaqlaması hələ də gözümün önünə gəldi! Çünki nəticəni bütün rayon pedaqoqları və bölgələrdəki dostlarım da gözləyirdi İndi təsəvvür edin zənglərə cavab verib qurtara bilmirdim….bu hissləri keçirənlər bilər.. “Tərəqqi “medalı ilə təltif olunmağımı da bilmirdim səhər tezdən təhsil şöbəsinin müdiri bu xoş xəbəri verəndə dərsə gedirdim …Məktəbə çatanda gördüm ki artıq televiziyadan müxbirlər həyətdə məni gözləyirlər…Əlbəttə zəhmətinə ,uzun illərin əziyyətinə dəyər verib qiymətləndirmək unudulmaz gözəl və kövrək hisslərdir…
4. Müəllimlik ali peşədir şagirdlər necə nəzakət müəlliməsindən razıdırlarmı?
Razı olmaya bilərlərmi?! Onları sevərək vətənpərvər, cəmiyyətə faydalı şəxsiyyət kimi təqdim etmişəmsə…
5. Ailənizdə necə narazılıq edən olub ədəbiyyaçı olmağınıza görə narazılıq olsun istəməsinlər?
Əksinə bütün fəaliyyətimin arxasında uğurlarımın sevincinə ilk sevinib məni ruhlandıran həyat yoldaşım oğlum qızım, sağlığında isə atam, anam bacılarım elə bu gün də uğurlarıma yaxın bildiyim həmkarlarım ,keçmiş iş yoldaşlarım sevinclərimə şərik olur,mənə mənəvi dəstək verirlər. Bu sahədə özümü qismən xoşbəxt hesab edirəm Atam dünyasını dəyişəndə depresiyaya düşdüm uzun müddət Respublika xəstəxanasında müalicə aldım həkimlər mənim müalicəmi yalnız diqqətimi nəyəsə cəlb etməyi lazım bildilər..Və mən o zamandan elmi işlə məşgul oldum…sonra nəvəmin vaxtsız ölümü məni çox sarsıtdı və fikirdən onkoloji xəstəliyə düşdüm..uzun müddət marağım həyata söndü…
6. Ailə də neçə uşaq idiniz Allah rəhmət eləsin atanız necə biri idi övladlarına qarşı sərt adam idi atanızda müəllim idi?
Allah razı olsun ailədə 8 uşaq olmuşuq. hamımız təhsil almışıq. Atam təhsilimizə qarşı çox diqqətli idi. BVM veteranı idi (jurnalda qeyd etmişəm) Sərtliyi təhsilimizlə bağlı olub.
7. Nəvənizin neçə yaşı var idi ruhu şad olsun xəstə idi yoxsa adı nə idi nəzakət xanım nəvənizə həsr ediyiniz yazılar var?
Nəvəm sağ qalsaydı 21 yaşı olacaqdı gözəl şeirləri, rəsmləri mətbuatda jurnalda dərc olunmuşdu..onu anadan olandan (2000 ci il 4 oktyabr)özüm saxlamışdım. 5 yaşında uziyə salanda (OMD də) bildik ki böyrəyi multikistoz imiş.. Cavadzadə dedi ki, bu ilin sonuna kimi qala bilər .((Amma mən onun müalicəsi ilə daha ciddi məşgul oldum havalanırdım ki belə zəkalı dünya görüşlü uşagı necə itirə bilərik!! Yaxşi həkim tapmaq üçün hacı nurana müraciət etdim. Allah ona kömək olsun rayona gəlib evimizdə çəkiliş apardı və çəkilişdən sonra bir səxavətli mərhəmətli oğul nəvəmin Türkiyədə böyrəyini dəyişmək üçün yardım edəcəyini deyib uşağı gətirməyi xahiş etdi..İrandan böyrək də köçürmək üçün razılıq aldı və Gülhanədə(45 min ə) əməliyyata gedərkən həkimdən göndəriş almağa getdik. həkim dedi ki, yaşla çəki düz gəlmir narkozdan çıxa bilməz!!təsəvvür edin !!!Nə hala düşdüm. qalan illərinə görə fəaliyyətimi kənara qoyub yalnız onunla oldum …Çoox duyğusal uşaq idi..birdən nəsə demək istəyirdi ama susurdu..yalvarıb soruşurdum deyirdi Bakıya bulvara gedərdim ..həmən taksi tutub gətirir gəzdirib aparırdım…onun bütün arzularını yerinə yetirmişəm deyə özümdə rahatlıq tapıram(((…mayın 20 sində dedi ki, nənə həkimlərimin yanına apar…biz Bakıya urologija xəstəxanasına gəldik analizləri verdik kreatinin cavabını görəndə dəli oldum 676!!!!dedim cavab səhv olar..həkim dedi olduğudur!mən hər dəfə müayinəyə gətirəndə onun kreatinini aşağı salmaq üçün müalicə alırdıq 300 lə 400ə yaxın olurdu həkimdən soruşdum ki neçə olanda insan ölə bilər demişdi 400..Birdən görürəm ki hansı həkimə gedirik hamısına üzrxahlıq edir, halallıq alır!!!((((sən demə Bakiya halallıq almaq üçün gətirdib. rayona qayıtdıq 21 ində rayona təhsil naziri gəlmişdi konfransa məni dəvət etdilər getmək istəmirdim…asimanım dedi ki, nənə get mən yaxşıyam…getdim konfrans qurtarıb yola çıxırdım qızım zəng etdi ki, tez gəl asimanın vəziyyəti pis oldu. 22 si söhbət edə edə gülə gülə dünyasını dəyişdi. 13 yaşında. yoldaşım da asimanın ölümünə dözə bilmədi ayaqları yığıldı gəzə bilmədi..sonda yatağa düşdü 3 ildir ki , dünyasını dəyişdi. qızım da oğlundan sonra depresiyaya düşdü.. tam sağlam olduğu halda pis vəziyyətdə idi həkimlər onun mühitini dəyişməyi dedilər ona görə də Bakıda işə qoyduq cəmiyyət içində şəhərin hay küyündə olmaq onu qismən də olsa fikirdən ayıra bildi qızım.
8. Bu dərd qəmin yaradıcılığınıza təsiri olub…
Əlbəttə sevib həyatımla bağlandığım əzizimi itirəcəyimə görə ağır zərbə aldım.
9. Dəstəkçilərinizdən biri də yoldaşımdı dediniz o da yazmağa cəhd edirdi yoxsa işi başqa idi…
O da müəllim idi bir məktəbdə işləyirdik..O yalnız mənim yazılarımı köşkdən birinci alırdı ilk oxucum idi.. çox maraqlı idi ona mənim həvəslə maraqlanıb fəaliyyət göstərdiyim ictimai işlər…heç vaxt mənim hərtərəfli pedaqoji fəaliyyətimə zidd olmayıb əksinə mənə mənəvi dəstək idi həmişə…
10. Yenə o dərd həmişə sizi göynədir ağladır o dərdən sonra sizi güldürən nələrsə oldumu həyatınızda..?
Bəli bu dərd bu gündə mənimlədir…həyat yoldaşım gözəl ömür sürüb nəvə toyu da gördü. amma nakam nəvəmin arzuları çox idi yazıb qoyub ki, həcc ziyarətinə gedəcəyəm.. O zaman teleaparıcı leyla xanımdan çox xoşu gəlirdi zaurla görüşmək arzusu vardı….Mübarizin şəhid olduğu gün sarılıb ağladı və ona şeir yazdı həmin şeir mətbuatda çap olundu, tədbirlərdə söylənib..mən biləsuvarda Şəhid anaları ilə ev muzeyində olarkən həmin şeiri şəhidimizin anası Tamara xanıma təqdim etdim ….ani təbəssüm gülüş olsa da o daim ürəyimdədir. İnanırsız qohumlarım mənim uşaqlara münasibətimin sevgimin soyuq olduğunu hiss edirlər ,çünki ondan sonra uşaqlara sevgim qalmayıb…bəzən xoşladığım uşaqlar olub onda elə bilirəm ki, asiman məni görür …qısqanır…
11. Son günlər nələr yazırsınız mövzularınız nələrdir yeni kitab düşünürsünüz inşallah həccə gedərsiniz Allah niyyətləriniz qəbul olar ?
Son il, son aylar və günlər Şəhidlərimiz Qazilərimiz Müharibə Veteranları ilə keçirdiyimiz tədbirlər, ziyarətlər, Şəhid anaları ilə regionlara olan səfərlərimizdən, kitab təqdimatlarından müxtəlif görüşlərdən və s yazıram. Ümumiyyətlə Respublika qəzetinin baş redaktoru, mərhum Teymur Əhmədov həmişə təkid edirdi ki, Xatirə kitabı yazım… Müharibəyə görə ləngidim..Yəqin nə vaxtsa ömür vəfa etsə kitabı da yazacağam. Pedaqoji fəaliyyətimin 40 ilə yaxın dövrünü N. Nərimanovun Bakıdakı ev muzeyinin filialı kimi yaradıb təşkil etdiyim və rəhbəri olduğum muzey işinə həsr etmişəm.. İctimai işlərə olan marağım, həvəsim mənim həyatda olmağıma stimul verir ömrümü həsr etmişəm bu maraqlı sahəyə. hər hansı bir mövzu məni maraqlandırırsa onu oxucularımla bölüşməyə tələsirəm… mənim çox yaxın dostum var onunla fikirlərimi bölüşürəm… ədəbi fəaliyyətimdə onun roluna güvənirəm.
12. Qızınızın dövlət qulluçusu olduğunuzu dediniz o da sizin kimi bu işlərin öhdəsindən gələ bilir yəqin ki o da sizin kimi həvəslidir bu işlərə?
Qızımın öz marağı var işi və 2 oğlunun təhsili ilə məşguldur ev işləri…
13. Bəs bu sahəyə maraq haradan yarandı maraqlıdır bu işlərin öhdəsindən gəlmək çətin deyildi indi geri dönüb baxdığınızda bu sahəyə maraq sizdə təssüf hissi yaradıb yoxsa?
Əksinə belə işlərdən mənəvi rahatlıq duyuram həyatım mənalı və maraqlı keçir sanki ömrümə ömür qatılır…
14. Dostlarınızla aranız necədir? Dostlarınız sizə qarşı vəfalıdır?
Mən özüm dostlara etibarlı və sədaqətliyəm,mehribanam çalışıram ki ,kimin nə problemi olsa köməklik edim…Dostlarımın vəfalı olmasına gələndə bəzən olur da…Amma əksəriyyəti vəfalıdır.
15. Mütailə edirsiniz? Edirsinizsə kimləri mütailə edirsiniz yeni gənclik qane edir sizi təbii ki söhbət yazarlardan gedir?
Günü bu gün də mütaliəsiz qala bilmərəm ..Allahdan arzu edirəm ki ,kitab təqdimatlarından mənə hədiyyə edilən kitabları oxuyub qurtara bilim… Yeni gənclik deyəndə indi hamı şeir yazır. Gənclər öz üzərlərində çox çalışmalı, yaşlı nəsildən çox məsələləri öyrənməlidirlər. Mənim bütün sahələrə marağım var, siyasət,iqtisadiyyat, mədəniyyət və incəsənət, elmin müxtəlif sahələri. Gənclərin ədəbi fəaliyyəti məni qismən qane edir…
16. Sizin kitablarınızın təqdimatı olmuşdumu yoxsa?
Mən hələ kitab yazmağa vaxt tapa bilmirəm başlasam qısa müddətdə yazacağam söz!
17. Son olaraq sizə öz minnətdarlığımı bildirirəm oxucularınıza son sözünüz?
Birinci növbədə sizə təşəkkür edirəm ki ,mənə vaxt ayırdınız və sizə də oxucularıma da can saglığı,xoşbəxtlik ,ailə səadəti,yeni -yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
Bu gün “Yazarlar” jurnalının İctimaiyyətlə əlaqələr üzrə meneceri, İNK-sı Abşeron rayon şöbəsinin sədri, “Tərəqqi”medallı, “İlin müəllimi” fəxri adını qazanmış, fəal ictimai xadim Nəzakət xanım Kərimova – Əhmədovanın doğum günüdür. Ad günü münasibəti ilə Nəzakət Kərimova – Əhmədovanı təbrik edir, yeni-yeni nailiyyətlər arzu edirik! Uğurlarıız bol olsun, Nəzakət xanım!
Baharın son ayının ilk günü Təbrizin havaları isinsədə, zindan zerzəmidə yerləşdiy üçün hələ bəndin duvarları qış soyuğundan ayılmamışdı. eni uç uzunu dörd metr olan yer köhnə ədyalla örtülmüşdü. duvarları kir basmış, əyri-üyrı bəlli olmayan cızıqlar duvara əibəcər görkəm verəmişdi. tavanda əlçatmaz hündürlükdə balaca bir işıq lampası öləziyrdi. bəndin qapısıla üzbəüz duvarında tavandan bir qarış boyu aşağı balaca bir dəmir daraqlı pəncərə vardı. günəş batan çağda oradan sarı-qırmızı qat işıq içəri düşər. bu az çəkərdi. məhəbusların burada yeganə sevinc və fərəh vaxtı elə günmaşin batan çağı o neçə dəqiqə olardı. günəş sonra zəndanın uca duvarları arasında gizlənərək qəm-qusəni bəndə yenidən qaytarırdı. bəndin nəmli və soyuq havası orada oturan dustaqları büzüşməyə vadar etmişdi. hərkəs öz xəial aləminə dalaraq, dizlərini qocaqlayıb bəlli olmayan gələcəyi düşünürdü….
Milli hökümət dövründə dadistan vəzifəsində çalışan zaman boş vaxtlarını bu dustaqxanada keçirərdi. Riza şah dövrünün dustaqlarının pərvəndə(qovluq)lərini oxuyub gönahsızları buraxmışdı. yenə dustaqxanaya gəldi. oxumağa pərvəndə qalmamışdı. bəndləri dolaşmağa başladı. dustaqlarla hal-əhual tutdu. vəziyyətlərin öyrəndi. şikaytlərin dinlədi. giriftarçılıqların eşitdi. salonun küncündə yerləşn bənd, ömürlük cəza almışlara məxüsus idi. qapının açılmasını istədi. içəri girdilər. bənd işıqsız və ürək sıxıcı şərayitdə olduğundan darıxdı. ətrafa göz gəzdirdi. gözləri qaranlığa alışan zaman dörd nəfərin burada olduğunu bildi. bir-bir onları nǝzǝrdən keçirdi. nǝzǝrı qoca bir dustağın uzundə dayandı. yaşı əllini haxlamışdı. üz-gözünün qırışları, ənginin batığı onu daha da qoca göstərirdi. saçı-saqqalı yarı ağ-yarı qara olduğundan məsüm bir görkəm ifadəsı almışdı. adını və gönahını soruşduqda, qoca utancaq və kədərli halda: «adım əyyub dir. gönah deyində qismətim bu imiş qadan alim. nə bilim, kaş o gün heç evdən bayıra çıxmayaydım. işdir başıma gəlib, kişinin də başına iş gələr, qadan alim»….demişdi.
Zindan rəiysi onunla birlikdə idi. tapşırıq verdi: «əyyub dayını yanıma gətir». deyib bənddən çıxdı. zindanın təmizlini və yer örtüklərini, duvar-qapılarını nǝzǝrdən keçirdi. qayıdıb rəiysin dəftərində oturdular.
Əyyubun pərvəndəsini istədi. əyyub hələ də ayaq üstə durmuşdu. ona səndəlini göstərib uturmağın istədi. Rəiys mətantlə pərvəndəni onun qabağına qoyub kənara çəkildi. pərvəndəni varaqlayıb, oxuyandan sonra uzunu qocaya tutdu:
-Əyyub dayı, burada etiraf edib və barmaq basmısan ki mərəhü zeinalı qəsdən, ölüm amacı ila vurmusan. və məhkəmənin qərarına etiraz etmədən gönahlarını boynuna almısan.
Əyyub əllərini bir-birinə sortərək, başını aşağa salıb:
– Başına dönüm. mən savadsız bir adam nə bilim orada nə yazılıb. məni heç danişdiran olub ki, barmaqda basam? bayaq dedim. indi də deyirəm, kaş qıçım sınaydı o gün evdən bayıra çıxmayaydım.
O fikrə dalaraq, pərvəndəni varaqlayıb, birdə oxudu. çox susandan və düşünəndən sonra:
– Əyyub dayı, o günü xatirlayırsan? yadında qalanı və nə hadsə baş verdiyni deyə bilərsənmi?
Qoca yerində bıraz qurdalandı. sanki danışmağa söz axtarırdı. haradan, nə yerdən başlamısından, yaddaşını ələk-vələk edirdi. dərindən nəfəs alib köks ötürdü:
– Yazın orta ayının ilk on günlüyü olardı bala… səhər çağı sübh namazından sonra mənım su nüvbəm idi. hava hələ qaranlıq idi. yoxudan ayıldım. dedim bevaxta qalmayım, namazı da elə örüşdü qılaram. durdum ayağa bağlamanı və beli götürüb getdim yoncalı bağa. hava hələ ayazımamışdı. küçələr saktlık idi. yoncalı bağ kənddən bir az aralı idi. mən bağa çatar-çatmaz hava ayazıyrdı. başladım vərganları sahmanlayıb, su yolunu rahatladım. yan-yüvrəni dolandım. dan yeri sökülmüşdu. kəndin naxırları və çobanlarının hay-harayıları eşidilirdi. azan səsi gəldi. qabda gətirdiyəm su ila dəstəmaz alib, başladım namazımı qıldım. namazı qurtarandan sonra arxa su gəldiyni gördüm. başladım su yollarını yenidən təmizləməyə, vərganı möhəkəmləndirməyə. elə bu zaman zeinal peida oldu. və başladı mənilə dedi-güdü eləməyə: «su növbəsi mənimdir. sən niyə bağını suvararırsan?». mənədə dedim: «səhər-səhər ovqatımı korlama, oğul! bütün kənd əhli bilir bu saat mənım növbədir». baş ağrısı verəməyim, sözümüz çəp gəldi. yaxamdan tutdu. mən biləyindən yapışıb itələyib, özümdən kənarlarşdırmaq istədikdə, yer soruşkən olduğundan o tərazlığını saxlaya bilməyib, vərgana tərəf yixildi. başı vərganda olan böyük sal daşa diyb üydu. mən onun qollarından yapışıb silkələdim. üymuşdu…
Xəbər saldım. hay-haray çəkdim. qonşu kəndçilər gəldilər. onun öldüsünü bildirib məni qinadılar. bu zaman zeinalın atası kəndin ərbabının mubaşırı gəldi və məni döyə-döyə pasgaha aparıb verdi. və bu günəcn burdayam.
Araya suküt çökdü. məhəbüsün aparılmasını istədi. sonra uzunu həbsxana rəiysinə tutub, dedi:
– Bu pərvəndəni yenidən istintaqa qoyun. kənddə yerli adamlardan tǝhqiq edin. ətraflı mövzünü öyrənin. gönahsız olduğu isbat olunarsa azad edin. nəticəni mənə guzariş verəməyi unutmayın.
Bəndlərin təmizlənib boyanması barədə, həzinə və xərcini bilmək istədi. durub gedəndə, bəndi bir həftə içində boyatdırıb, təmizlənməsini istəmiyşdi. növbti görüşdə rəiysin işindən razı qalmışdı. əyyub dayının işinin nə yerdə olduğunu soruşduqda, rəiys: «istintaq gedir. yəqin edirəm bir iki günə yekunlaşar. kənddə hamı bu kişinin sadə və qayğıkş olduğunu vuruğulayırlar. gənahsız olduğuna əlimizdə yetərli dəlillər var. sənədləri toplayıb sərəncam üçün sızındə qolluğunuza göndərrəm».-demişdi. indi lal səküt içində o gönləri xatirlayıb, gələcəyin nə olacağının fərqində deyildi.
Bəndin dəmir qapısı ət ürpədici səslə açıldı. uca, qarnı yüğün gözlərindən şərarət tökülən gözətçi kobud səslə çığırdı:
– Firidun! sən üçün bağlama var.
Firidun təmkinlə ayağa durub bəndin qapısna tərəf getdi. bağlamanı alib geri döndü. dustaq yoldaşlarını təbəssümlə süzərək yerində oturub, bağlamanı açdı.
Səliqəylə ütülnmiş qara pencək-şalvar, dom ağ yaxası və qolları nişastalı əbrişəm köynək, al qırmızı rəngdə qalustuk, parlaq qara verni başmaq, bir cüt təzə curab və bir məktüb paketı. bu əşyaları ayırdıqda bir-bir kənara qoydu. paketı ehmal göturub tələsəmədən açdı. yazı xəti tanış idi. fəridə yazmışdı:
«əzizim Firidun.
istədiklərini göndərirəm. çox üzgünəm. bu paltarları ütüləyib qurtarınca yüz dəfə ölüb-dirilmişəm. həqiqət nə qədər acı olsada, onu dərək edib və düşünmək, olduqca ağırdır. bu şərayitdə sənin nə fikərdə olduğunu və nə düşündüyünü ağlımada belə gətirə bilmirəm.
Dustaqxananın rəiysilə çox danişdim. yalvardım, xahiş elədim. ancaq görüş icazəsı verilmədi. bilirəm sənin tutduğun və çalışdığın həqiqət və insansevərlik yol, davamlı olacaq. inaniram sən bu günlərə həmişə hazır idin. inam və iradəylə bu yola qədəm qoymuşdun. sənsiz yaşamaq mənimçün çox ağır və dözülməz olacaq.
Mən bütün quvvəilə çalışacağam, oğlumuz Aydını vətənpərvər və insansevr ruhda böyudub, tərbyiə edəm. bu dunyada hərkəs düşüncəsi qədər iz qoyur. sənlə mənim tale yülümüz bu imiş. sən bacardığın qədər iz qoya bildin. hər addımın gələcək naminə, vətənin azadlığı uğrunda mebarizə yülünün məşəlinə çevrildi. inaniram bu işıqlı yol davam edəcək. sənin düşüncələrin və fədakar iradə və inamin gələcək vətən oğullarının yolunu işqlandiracaq. vətənimiz, əbədi azadlıq bayrağı altında, səni və mübariz yoldaşlarını əbədi xatirlayacaq.
Əminəm ki, bu yolda bütün var gücünlə mübarziə apardın. nə qədər dunya yaşayır, sənin ruhun, düşüncə və fikirlərin Azərbaycan və vətənsevərlərin yoluna işıq saçacaq.
səni sevirəm: fəridə».
Məktubu səliqəylə qatlayıb, paketə qoydu. «Aydın» sözü onu çox sarsıtdı. doqquz aydan artıq idi oğlu bu dunyaya göz açmışdı. bir dəfə də olsun onu görməmişdi. qoxulayıb bağrına basmamışdı. «ata»nin nə olduğunu dadmamışdı.
«yəqin indi iməkləyir. bəlkədə əlindən yapışsan ayağa durub bir-iki addım da atar. bıraz dəcəlləşibdə. qığıldaya-qığıldaya, şeytanlıq da edir. neçə aydan sonra sözləri öyrənməyə başlayacaq. görəsən ilk deyəcəyi söz nə olacaq». yəqin bilirdi «ata» sözcüyünü o hələ başa düşməyəcək, bəlkə də ömrunun sonuna qədər heç anlamayacaqda…
Oğlunun acı taleyni duşundu. ata nəvazişındən uzaq olacağını, atasız böyuməsini, ruzigarın qəddar pəncəsində arxasız və köməksiz olmasını, ruhı zədələrə məruz qalmasına acıyrdı.
Fəridə ilə birlikdə bu adı seçmişdilər. bir gün axşam şam yeməyindən sonra sözləri uşaq haqqda oldu. onu necə böyudub başa çatdırmasından, oxudub vətən qayğısı çəkməsindən danişdilar. Fəridə oğlan uşağı olmasını dedikdə Firidun, uşağın cinsi haqqda heç bir söz demədən sağlam və salim olmasını istəmişdi. necə də onun gəlməsini, bu dunyaya göz açmasını sevinclə gözləyirdilər. ancaq belə olmadı. bu səadəti yalnız onlara yox bütun Azərbaycana çox gördulər. şah üsul idarəsı böyuk əmpryalıst Amerıka və İngilis dövlətlərının boyunduruğu altında və onların nizami quvvələri və savaş təchizatı ila Azərbaycana təcavuz etmişdi. milli hökuməti darmadağın edərək, böyuk və əsrin acınacaqlı taleyni Azərbaycan xalqına yaşadıb və soyqirima məruz qoyub, Təbrizin küçələrindəki qnularda su yerinə qızıl qan axıtmışdı.
Şəhərdə güllə səsi bir an səngimirdi. hər gülləylə bir aylə başsız qalırdı. vay oğul! vay qardaş! vay ata səsi bütün şəhəri burumuşdu. Təbrizə yağan və yerə çökən ağ-appaq qar, igid və aslan oğulların, ataların və qardaşların isti qanı ilə əriyb və qnulara qərmizi yol salmışdı…
Pencək-şalvarı əlinə alib, sağa-sula çevirdi. bütün varlığı ila yaddaşını vərəqlədi. gözləri yül çəkərək, sımasını şux bir təbəssüm bürüdu:
«ikinci dunya savaşı başa çatmışdı. mütəfiq dövlətlərlə Alman faşizmi arasında sulh müqavıləsı bağlanmışdı. Fransanin parıs şəhərində sulh konfransı adından bütün dunya dövlətlərindən numayəndə istənilmişdi. Azərbaycan milli məclisi tərəfindən onu Fransə dilini mükəmməəl bildiy və bacarıqlı sıası dıplomat olduğu üçün numayndə təyin etmişdilər. konfransın vaxtına bir ay fursət variydı. ədliyə idarəsində tapşırıqlarını işçilərin öhdəsinə buraxıb hazırlıq görürdü.
Təbrizin məşhür dərzisinin dükanına gedib parçanı bəyənmişdi. dərzi onun ölçülərini götürdükdə onun tikəcəyi pencək-şalvara inamini artırıb demişdi:«maşallə, göz dəiməsin. bu ölçülrlə lap naşı dərzinin də işi əla alınar». Firidun isə gülümsəiərək demişdi: «görək nə edirsən. elə bir iş görməlisən, bütün konfrans iştrakçıları bilməlidirlərəki, ancaq bu Təbriz dərzisinin işi ola bilər». dərzi onun gözlərinin dik içinə baxaraq: «narahat olmayın. sız hər nə geyinsəniz, sızə gözəl yaraşacaq. bu qəd-qamət və duruşuq hər naşı dərzinin işinin qusurlarını örtər»-demişdi».
Pencək-şalvarı bir tərəfə qoydu. köynəyi götürüb burnunun ucuna toxundurdu. gözlərini yümdü. həmişə səhər evdən çıxmamış vurduğu ətrin qoxusu, beynini xomarlandırdı. bir an olsun belə dustaqda olduğunu unutdu. sanki səhər tezdən işə getməyə hazırlaşdığını düşündü. bu xoş doyğu onun beyninin hüceirələrinə qədər işlədi.
«iki gün səfrə qalmış, Fəridə ilə Təbrizin bütün köynək və başmaq dükanlarını dolaşmışdılar. hər köynəyə əl qoyduqda, Fəridə yox demişdi. nəhayt dükanların birəndə, Fəridə bu köynəyi götürüb: «bax! necə də qar kimi ağ-appağ dir» -demişdi. Firidun:«axı bu köynəyi bir dəfə geydin gərək yüyüb və yaxası ila qollarını nişastalayıb, ütüləyəsən. bu səninçün çətin olar.» -deyib yox fikrini bildirəmişdi. Fəridə:«eybi yoxdür. konfransa gey, sonrasına da baxarıq» -deyə onun razılığını almışdı. parlaq qara başmaq və al-qırmızı qalustuku da Fəridə bəyənmişdi».
Bayaqdan dinməz-danışmaz hamı onu suzurdu. Firidun xəialdan ayrılarkən dostlarının baxışlarını üzərində həs etdi. utancaq halda, təbəssümlə: «çox bağışlayın, başım qarışdı.» -dedi.
Ona yaxın oturan, bu son gönlər ona məhəbbətlə yanaşan əhməd, dərindən ah çəkib, köks oturdu: «eh… dunyanın işini bilmək olmur. dünən hökm verib, qərar çıxaran hakım, bu gün məhkəmə olunub, ağır cəza alır.» -dedi.
Heç kim danişmirdi. bəndin havası ağırlaşmıdı. lal suküt içində dustaqlar naməlum gələcəyi düşünürdülər xatirələrə dalaraq, keçmiş günləri xıallarında canlandırıb ömürlərinin yadda qalan sevncli və kədərli anlarını xəıal aləmindən göz önünə gətirərək, öz aləmlərində seir edirdilər. birdə yenidən doğulsaydılar, yəqin yenə bu yolün yolçüsü olaraq, keçmişdə olan nöqsanlarını və bilmədən etdikləri səhvləri aradan qaldırıb uğurlu gələcək üçün, inamlı addımlar atardılar. bəlli olmayan sabah onları öz içinə qapadıb, əzizlərinin naməlum taleynin nə olacağını fikirlərşirdilər. neçə gün yaşayacaqları və buradan necə qurtaracaqları bəlli deyildi.
Gecə yarıdan keçmişdi. dustaqxananı ağır və darıxdırcı bir suküt bürümüşdü. hərə bir tərəfdə uzanıb öz içinə qapanaraq gözləri yol çəkirdi. bayırda cırcıramaların kəsik-kəsik səsi eşidilrdi. hardasa uzaqda, it hürdü.
Firidun durdu. gedib barmaqlarının ucu ilə qapının suyuq canını taqqıldatdı. dustaqxana gözətçisi qapida qoraşdirilmiş balaca siyirməni çəkib boğuq və yuxulu səslə: «nədir? gecənin bu vaxtı nə istəyirsən?» -deyə ona zəhmili baxışlarıla naraziliğini bildirdi.
Firidun sağ əlinin barmaqlarının ucu ilə çənəsinin biz tüklərini tumarlayaraq: «islah etmək istəyirəm.», -deyib gülümsədi.
Gözətçi işitdiklrinə inanmayib gözlərini bərəldib:«necə? islah etmək! gecənin bu vaxtı?»-deyib, könülsüzcəsinə qapını açıb, onu salona yol verdi. yenidən qapını bağlayıb, onunla bərabər gözətçi otağına gəldilər.
Balaca kir basmış güzgü, bir tas, firça, sabun və islah tığını duvarın küncündəki balaca mizin üstünə qoyub, otağın o biri kuncundə olan odun ocağının üstündəki çaynıkı göturub , tası yarıya qədər isti su ilə doldurub, yenidən çaynıkı yerinə qoyaraq, təxtin üstündə əiləşdi.
Firidun təşəkkur edib səndəldə oturdu. gözgünü duvara söykəyib, firçanı isti suda dolandırıb, islatdi. firçanı sabunlayıb uzundə gəzdirdi. isti sabunlu su üzünə toxunduqca xoş bir hiss onu bürüyürdü. neçə vaxt olardı bu təhər ilıq su həsrətində idi. tələsəmədən uzunun hər yerini sabunlayıb, sifətini sabun köpuiundə gizlətdi. islah tığın götürüb aram və səliqəylə uzunu qırxmağa başladı.
Kənarda təxt üstə oturan gözətçi heıranlıqla onu suzur. hər bir hərəkətini izləyib, göz qoyurdu. öz-özünə:«vallə adam mətəl qalır. bonlar nə ürəkləri böyuk insanlardırlar. bunun ömründən heç iki saatda qalmır, ancaq hər şeyi düşünür, bircə ölümdən savayı. sanki toy hicləsinə hazırlaşır. elə bil iki saatdan sonra bunu yox,məni asacaqlar» -mizıldandı.
İslahı qurtarıb, qalxdı. köynəyinin ətəyilə uzundə qalan köpükləri silib: «çox sağ olun. şərait yaratdığın üçün təşkkur edirəm», -deyib getməyini bildirdi. gözətçi də qalxaraq onula bəndin qapısına qədər gəldi. qapını açıb içəri buraxdı.
Firidun içəri girəndə hamının uzundə təəccüb dolu sual gördü. bir söz demədən, keçib yerində əiləşdi. bayırda bayquş oladı. uzaqlardan it hürəməsi gəlirdi.
əhməd gözlərini ona dikrək: «mən sənin bu əxlaqinin heıranıyam. canım bəlli deyil bir saat ya nə qədər diri qalaq, sənsə toya hazırlaşanlar kimi özünə yetişirsən.» -deyib, gözünü ondan çəkmədi.
Firidun gülumsiərək aram və həlim səslə: «dostlar! mənim də halım sızdən qalan deyil. Məndə insanam. hissyatım var. ancaq mübarizə etmək yalnız vuruşmaq deyil. bizim hər bir hərəkət və izimiz mübarizə yolünün məşəli dir. biz vətən və düşüncəmizin yolunda özümüzü fəda etməklə, gələcəyin ilk uğurlu addımlarını atiriq. qoy gələcək nəsil və vətənin azarkeşləri, bizləri yad edəndə, qrür və fəxrlə xatrlasınlar.
Mübariz insanların aldığı nəfəs və atdığı bütün qədəmləri mübarizə yolunda olmalıdır. ölüm fəlsəfəsi çox da bürüşüq bir fəlsəfə deyil. insanların hamısı ölümə məhəküm dur. gec-tez hamı bu dunyadan köçməlidir. yalnız, yaşamaq kimi, ölməkdə mübarizədır. necə yaşamaq kimi, necə və nə təhər ölməkdə sənin düşüncə və fikirindən doğmalıdır. ola bilər yol gedərkən qəza baş verə və bu dunyanı tərək edəsən. ölüm-ölümdür. ancaq necə ölmək və ölümlə mübarziə məşəlini gurlandırmaq və yeni nəsilin yolünü işıqlandıran ölüm hərkəsə qisəmt olmur. mən bu növ ölümü həyat kimi yaşayıram. bu ölüm deyil, əbədi həyat dir. hərkəs bir növ və yolnan bu dunyanı tərək etməlidir. önəmli ölüm odur ki, iz qoya və insanları düşündürəməyə vadar edə. bizim ölməyimizdə gərək diktaturlar üçün bir kabus olub, onların asayşını və rahatlıqını əllərindən alib, gələcəyin aydın yolünü işıqlandırsın.
Məndə bu dunyanın şirinliyni duyuram. yaşamaq gözəldi. ancaq necə yaşamaq! bizim ölməyimiz yeni yaşam olacaq. biz ölümlə son sözümüzü deyirik. və dunya durduqca bizlər bu dunyada, bütün azad düşüncəli insanların ürəklərində yaşayacağıq». –dedi və dostlarından üzr istəyib, üzlərini dündrəmələrini xahiş etdi ki, paltarını diyşin.
O dustaq küynyi və şalvarını çıxardıb, səliqəaylə büküb, küncə qoydu. ağ əbrişəm küynəyi geyib qara şalvarı ayağına çəkdi. küynəyinin ətəklərini şalvarın içində səliqəyə salıb, kəməri bərkitdi. al-qırmzı qalustuku boynundan salıb düyunləyıb, buğazının altında rahatladı. corabları ayağına çəkib, bərq vuran qara verni başmağı geydi. qara pencəyi əininə aldı. gülümsər halda dostlara baxıb: «necədir?» -sualını verdi.
Hamı onu suzurdu. dostların gözlərində sevinc və ürəklərində kədər həiəcan içində idilər. danışmağa söz tapmırdılar. o isə barmaqları ila qara şəvə kimi telini darayıb, sahmanlayırdı. sanki bir tədbir, ya böyük bir təntnəli zal onu gözləyirdi…
Bəndin cingilti ilə qapısı açıldı. səliqəli forəm libasında bir sərhəng qapı ağzında göründü. Firidunü görcək, təəccübünü gizldə bilməyib, dərindən nəfəs aldı. heıranlıqla onu suzub nə edəcəyini unutdu. bu übuhətli və yaraşıqlı insanın dustaq olduğunun dərəkindən aciz qaldi. özünü güclə ələ alib: «bu nə görkəm dir? görüşə hazırlaşırsan?» -deyib. cavab gözləmədən gözətçiyə işarə etdi.
Gözətçi içəri girib, Firıduna yaxınlaşdı. onun əllərini qabaqda qandallayıb: «gedək» -dedi. Firidun iradə və təmkinlə, qapıya yaxınlaşdı. sərhəng salonda olan yaraqlı əfsərlərə işarə edib, vəzifələrini xatirlatdı. iki əfsər əli tüfəngli sərhəngin sağ və solunu quruyaraq Firidunü öndən nǝzǝr altına aldılar. ikisidə Firidunün arxasında əllri silahın qəbzəsində atəş halında hərəkət edirdilər.
Salondan dustaqxanın həiətinə düşdülər. səhərin sərin yeli onları qarşıladı. zindanın həiətindəki ağaclarda civildəşən sərçələr bir an susdular. onlar nəzmlə dustaqxananın dərvazasına tərəf hərəkət edib, dərvazanın yaxınlığında duran hərbi maşına yaxınlaşdılar. sərhəng keçib şüferin yanında, Firidun və əfsərlərdə maşinin arxasında iki oturacaqda, əfsərlərin ikisi Firidunün sağ və solunda, obırısılər üzbəuz oturdular. maşinin qapılarının örtülməsilə dərvazanın açılması bir oldu. maşin nərildəyib dərvazadan xiyavana şütüdü…
Təbrizin səttarxan xiyavanı obaş-bubaş nizami qovvəlrlə əhatə olunmuşdu. gəl-get kəsilib, xiyavan xəlvət edilmişdi. gulustan bağının qabağında izdiham vardı. əhrab məhləsində molla hüseyn məscidinin guldəstəsindən subh azanı ucaldı. ağacların yarpaqları səhər mehindən titrəşirdilər. quşcuğazlar civildəşə-civildəşə ağacların qol-budaqlarında hərəkət edirdilər. bu səhərin açılmasını və dan yerinin sökülməsini andırırdı.
Sirəylə düzülən əfsərlər, yorulduqlarından və nigrançılıqdan öz içlərinə qapanmışdılar. xiyavanın bağ tərəfini iki sirə əfsər quruyurdu. hər sirə də iyrmi əfsər vardı. ilk sirəylə ikinci sirə kürk-kürəyə dayanaraq yaraqlarını hazır tutmuşdular. iknci sirə bağa tərəf hazır duraraq qabaqlarındakı camaatdan gözlərini çəkmirdilər. ikinci sirədən beş-altı qədəm aralı sıx camaat namuntəzəm şəkildə bağın içində ayaq üstə intizar dayanmışdılar.
Xıabanın kənarında ilk sirəynən üz-üzə on metr aralıda yerdən bir metr hündürlükdə eni uç və uzunluğu beş metr olan taxtadan bir səki qurulub və ayrı əfsərlərlə səki əhatəyə alınmışdı. xiyavanın səthi beş pillə ilə səkinin səthinə birləşirdi. səkinin ortasında bir dar ağacı gözə çarpırdı. dar ağacından asılan edam ipi səhər yelindən saat pandolu kimi var-gəl edirdi.
Ərkin uca duvarından boylanan günəş, Təbrizin səhərin işqlandirib, xiyavanın Qonqa tərəfindən gələn maşinin şuşəsində əks olunub, insanların gözlərini qamaşdırdı. maşin səkinin yanında dayandı. sərhəng maşından enən kimi əfsərlər nizami görkəm alib, odun kimi qurudular. sərhəng azad deyib, pillələrdən səkiyə qalxdı. maşinin dal qapısı açıldı. iki əfsər cəld yerə atılıb hazır dayandılar. Firidun əllri bağlı maşindan düşdü. onun arxasınca iki əfsərdə maşindan düşüb qapını örtüb hazır vəziyyətdə dayandılar. maşin yerindən hərəkət edib əlli metr gedib, xiyavanın kənarında dayandı.
Firidun aram və təmkinlə səkiyə tərəf yönəldi. adi baxışlarla ətrafı nǝzǝrdən keçirdi. yaraqlı əfsərlərdən savayı gözünə heç kim dəimədi. pillələri qalxdı eləbil parıs şəhərinin sulh konfransı binasının pillələrini adlayırdı. Mətantlə hərəkət edib bütün orada olanları özünə cələb etdi. səkiyə qalxandan sonra bağın içində olan insanları gördü. dodaqlarında təbsəm yarandı.
Camaatın içində böyuk həmhəmə yarandı. heıranlıqlarını gizlətməyib, «urra» dedilər. bütün camaat onun görkəminin heıranı olmuşdu. hər saniyə sərhəngə bir il keçirdi. qəzəbindən dil-dodağın gəmirib, yerində laxlayırdı. işarə ilə hər şeyn tez qurtarmasını tələb etdi.
İki əfsər gedib Firidunün əllrinin qandalını qabaq tərəfdən açıb, arxada bağlamaq istədikdə , o mane oldu. dar ağacının altında aslaq ipə yaxınlaşıb başından buynuna salaraq əllərini arxa tərəfdə bir birinə keçirdib hazır dayandı. bayaqkı əfsər qolları biləkdən qandallayıb yerinə çəkildi.
Firidun başını dik tutaraq, buğazında qəhəri buğdu. günəş ərk qalasının duvarından bir qarış ucalmışdı. uzaqlarda göyün səmasında bir dəstə göyrçin göründü. o gözlərinin açısında Təbrizi yaddaşına köçürür və keçmiş gönlərini xatrlayır. sanki parısın sulh konfrans tribununda danışmaq üçün hazırlaşırdı. sərhəngin qəzəbli və yüğün səsini eşitdi. sərhəng edamın əcrasını tələb etdi. bu an Firidunün ürək dolu səsi Təbrizin bütün küçələrini dolaşıb və onun öz qulaqlarında « yaşasın Azərbaycan…»əks-səda eləyib, ayaqları səkidən üzüldü…
