Aleksey Balabanovun “Жмурки” filmində post-sovet xaosu
Aleksey Balabanovun “Жмурки” (2005) filmi post-sovet Rusiyasının 1990-cı illərini qrotesk və qara yumorla təqdim edən, eyni zamanda rejissorun ən sərt və cəsarətli əsərlərindən biridir. Filmin adı “kor-be kor” kimi tanınan bir uşaq oyununa istinad etsə də, burada məcazi anlamda insanların ölümə və həyatda kor-koranə addım atmasına işarə edir.
Balabanov burada klassik kriminal film janrına yeni nəfəs verir. “Жмурки” təkcə qan, zorakılıq və narkotiklərin hökm sürdüyü bir mühitin hekayəsi deyil. Bu film həm də ideologiyanın çökməsindən sonra yaranan mənəvi boşluğun kinematoqrafik portretidir. Rejissor hadisələri 90-cı illərin mafiyalaşmış Rusiyasında cərəyan etdirir. Burada qanun yoxdur, yalnız pulla və zorla danışan qaydalar mövcuddur.
Baş qəhrəmanlar – Sergey və Simon – qatil olsalar da, sadəlövh və gülməli tiplərdir. Onların əməlləri amansız, amma təqdimat forması ironikdir. Balabanov burada məhz rus insanının bu xaos içində necə yaşadığını, necə gülməli və qorxulu bir varlığa çevrildiyini göstərir. Bu, Tarkovskiyə və ya Sokurova məxsus poetik dərinlikdən uzaq, lakin eyni dərəcədə fəlsəfi və sərt bir yanaşmadır.
Filmin vizual dili qaranlıq və reallığa yaxın üslubdadır. Kamera hərəkətləri qəfil, montaj isə sürətlidir. Bu, tamaşaçını daim bir gərginlik və qeyri-müəyyənlik içində saxlayır. Hər an baş verə biləcək ölüm hissi – film boyu davam edən ironik zarafatların fonunda – post-sovet insanının psixoloji durumunu təsvir edir.
“Жмурки” filmi eyni zamanda SSRİ-dən çıxmış cinayət ideologiyasının satirasıdır. Burada kommunist ideologiyasının çöküşündən sonra yaranan boşluğu dolduran yeni “qəhrəmanlar” – killerlər, narkobaronlar, saxta biznesmenlər – əski dünyanın dəyərlərini tamamilə məhv edirlər. Xüsusilə də filmdəki keşiş obrazı – dini simvolizmin də saxtalaşdığını və dəyərlərin məhv olduğunu göstərir.
Film boyunca Rusiya cəmiyyətinə edilən kinayələr – həkimlərin rüşvət alması, milis əməkdaşlarının cinayətkarlara işləməsi, təhsilin və səhiyyənin satılması – post-sovet nihilizminin açıq etirafıdır. Balabanov bu nihilizmi gülməli, amma soyuq və kədərli bir dildə çatdırır.
Rejissorun digər filmlərində də rast gəldiyimiz kimi, “Жмурки”də də bir növ absurd teatr elementləri hiss olunur. Lakin bu teatr burada real həyatın parodiyası kimi çıxış edir. İnsanların heç bir prinsipi qalmayıb – həyat ucuz, ölüm adi haldır. Filmin sonunda isə hər şey olduğu kimi davam edir – dəyişən heç nə yoxdur.
Balabanovun bu əsəri onu göstərir ki, 1990-cı illərin Rusiyası yalnız siyasi və iqtisadi böhranla deyil, həm də dərin mənəvi deqradasiya ilə yadda qalır. “Жмурки” filmi bu deqradasiyanın ən qrafik və sarsıdıcı kino ifadəsidir.
Bu film təkcə keçmişin yox, bu günün də filmidir. Çünki Balabanovun göstərdiyi boşluq – insanın özünü və dəyərini itirməsi – post-sovet məkanında hələ də aktualdır. Və bu mənada, “Жмурки” bir xatırlatma deyil, bir xəbərdarlıqdır.
Əlavə Qeydlər
Məşhurların Fikirləri:
Aleksey German Jr. (rejissor): “Жмурки Balabanovun ən kobud, amma ən dürüst filmidir. O, bizim qaranlıq illərimizi karikatura kimi göstərir, amma bu karikatura içimizi üşüdür.”
Andrey Zvyagintsev (rejissor): “Bu film gülməli görünə bilər, amma əslində çox faciəvidir. Balabanov Rusiyanın ruhunu zorakılıqla dolu bir cizgi filmi kimi təqdim edir.”
Sergey Bodrov Jr. (aktyor, “Brat” filmindən): “Balabanov insanın içini açır. Жмурки isə onun ən sərt açdığı qutudur.”
Maraqlı Faktlar:
- Real hadisələrə əsaslanır – Filmin bir çox epizodu rejissorun eşitdiyi və ya araşdırdığı real cinayət hadisələrindən götürülüb. Balabanov 90-cı illərin Rusiya mətbuatını yaxından izləyib.
- Filmdəki keşiş obrazı – Filmdə rus pravoslav keşişinin narkotiklərlə bağlı dialoqu geniş rezonans doğurmuşdu. Balabanov bu obrazla dinin də necə deqradasiyaya uğradığını göstərmək istəmişdi.
- Ciddi reaksiyalar doğurdu – Film Rusiyada yayımlandıqdan sonra həm mədəni elit, həm də tamaşaçılar arasında böyük mübahisələrə səbəb oldu. Bəziləri onu “cəmiyyətə təhqir”, digərləri isə “ağrılı həqiqət” adlandırdı.
- Qara yumor və şiddətin harmoniyası – Tənqidçilər “Жмурки” filmini “Quentin Tarantino ilə Dostojevskinin birləşməsi” adlandırıblar. Qan və fəlsəfi altqatda olan nihilizm bu filmi unikal edir.
- Qadağa təhlükəsi – Rusiya Mədəniyyət Nazirliyi filmin yayımını məhdudlaşdırmağı belə müzakirə etmişdi, lakin filmin satirik və estetik çərçivəyə salınması bu addımı önlədi.
- Ssenari yazılarkən aktyorlar improvizasiya edirdi – Bir çox səhnələrdə dialoqlar yazılı formada yox idi. Balabanov aktyorların azad improvizasiyasına geniş yer verib, bu da filmi daha “real” və “həyatın içindən” etmişdi.
- Kult statusu – Zaman keçdikcə film tənqidçilər tərəfindən daha çox dəyərləndirildi və bu gün “kult” statusu qazanmış Balabanov filmlərindən biri sayılır.
Müəllif: Mirzə Alik
“YAZARLAR” – SİFARİŞ ET
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru