Kateqoriya arxivləri: AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ TƏNQİDÇİLƏRİ

Azər Turanın “vizit kartı” – Azərturançılıq – Bir yubileyin benefisinə – Tehran ƏLİŞANOĞLU

Azər Turanın “vizit kartı” – Azərturançılıq

(Bir yubileyin benefisinə)

Azər Turanın 60 yaşı tamam olur; rəsmən Azər İmamverdi oğlu Əbilov. Və yada salanda ki, ədəbiyyatda(n) keçən şüurlu ömrünün əksər hissəsi (məhz Azər Turan dövrü!) müstəqilliyimizə yaşıddır, elə belə də deyə bilərik: Azər Turan müstəqilliyimizin yetirdiyi parlaq ədəbi simalardan biri, ədib-publisist, ədəbiyyatşünas-tarixçi, tənqidçi və esseist, ümdəsi əqidə və fikir adamıdır.

Şöhrətinin bu çağında (60-ında!), ölkənin yeganə ədəbiyyat qəzeti olan “Ədəbiyyat qəzeti”nin baş yazarı, üstəlik, mənimcə, bugün ölkədə başlıca fikir hərəkatlarından olan “azərturançılığ”ın təmsilçilərindən birisi üçün bütün bu ad-ünvanları yada gətirib sadalamaq bəlkə də ziyadə bir şey. Neçə ay öncə Azər Turan “Atam, anam, qardaşım, mən və Stalin. Cavidlərin ailə dramı” tamaşasına, görünməmiş bir iş, az qala ölkənin bütün ədəbiyyat ictimaiyyətini yığa bilmişdi, – bu incəlik barədə o an düşündüm; həm yenə də simvolik olaraq – Cavid (azərturançılıq!) işığına.

O ədəbiyyat işini, ideya-fikir xəttini ki, Azər Turan müstəqilliyimiz boyu çalışmalarında durmadan yeridir, sovet dönəmində şəksiz ki mümkünsüz bir şeydi. Və hətta bəzən heyrət edirsən, bu qədər aşırı türkçülük həvəsi-ehtirası-enerjisini, turançılıq (öz sözləri ilə: “panturanizm”) bazası-potensialı və başlıcası manifestasiyasını cavanlığından, hələ ilk debüt yazılarından başlayaraq az bir zamanda Azər necə qazana bilmişdir?! Axı ol zamanlar türkçülüyə tam qapalı bir Azərbaycanda yaşayırdıq. Doğrudur, bilirik ki, Azər Əbilov məşhur ədəbiyyat adamı, ədəbiyyatşünas İmamverdi Əbilovun oğludur; necə deyərlər, ortada məşhur İmamverdi Əbilov evi/kitabxanası faktoru var. O da doğru ki, Azərin ədəbi şəxsiyyət kimi yetişməsində məşhur 60-cılar ədəbiyyatının da öz rolu; bizim nəsil ədəbiyyat sevdalılarının cəmisinin bir kumiri olmuş – Anar!, bir az o yana, bir az bu yana. (Bioqrafisi barədə daha təfsilatlı tədqiqatçıları söz deyə bilər; məsələn, bax: Elnarə Akimova, “Uzun, incə bir yolda”. Bakı, “Elm və təhsil”, 2021. 496 səh.) Amma yenə də, yenə də…  Azər Turan olmaq axı başqa bir sevda!

O ad-ünvanları ki, bugün Azər Turanın şöhrətinə yaraşdırırıq, sadəcə yubiley qutlaması olmasın gərək; hər birisində Azərin öz payı-xidməti, halalca zəhmətləri vardır. Mənimcə, Azər Turan başlıcası missiya-əqidə daşıyıcısı, fikir adamıdır; türkçü və Turançıdır, bütünlükdə fəaliyyəti və yaradıcılığının nüvəsi, generatoru da bu. Seçdiyi təxəllüsə və bu səmtdə əməliyyəyə görə hər yerdə mən bunu Azər-turançılıq adlandırıram. Türklüyün tarixi minillərlə ölçülür, azərbaycançılığın yaşı yüzillərlə. Azər Turanın öz tədqiqatlarına görə, bir fikir cərəyanı olaraq Turan ideyası (panturanizm) cəmisi yüz əlli-  yüz il öncə panslavizmə qarşılıq irəli gəlmiş və “türkçülüyün babası” da, bildiyimiz kimi, Əli bəy Hüseynzadə. Sovetin qürubunda Əli bəy Hüseynzadə ismi və irsi birdən-birə həyatımıza, ədəbiyyatımıza və əməl meydanına girəndə, etiraf olunmalıdır ki, yetmiş il ayrı (yad) qaldığımız bu fikir nəhənginə əvvəlcə şaşırmış, vaqeən həm valeh olmuşduq; Əli bəy Hüseynzadə bizə nəinki yaşadığımız günü (1990-lar və s.-ini) ifadə və izah edirdi, hakəza gedəcəyimiz, gələcək yönü-səmti-konteksti də nişan verir, diktə edirdi. Olsun ki (tədqiqatçılarına borc), Azərin qəlbinə bu sevda (Azər-turançılıq) ruhca da, torpağı-sanı qədər də ona daha yaxın Əli bəy Hüseynzadə sevgisindən düşmüş, sonrakı hadisələrdə, yaşadıqca və yaşandıqca böyümüş, böyümüş, nəhayətdə bugün olmuşdur… 

Şəksiz olanı budur ki, Azər Turan bugün bizdə Əli bəy Hüseynzadə irsinin ən sanballı, dərin, şəriksiz araşdırıcısıdır və bunu ardıcıl, təkrar-təkrar təsbit etməkdən yorulmur da. Ol zamanlarda (1990-larda) Əli bəy Hüseynzadə adı çox populyarlaşdı; günün əzbəri oldu, bayrağımızı daşıyan üçlü simvolun müəllifi kimi sitatlardan sitatlara çox qanadlandı. Yaradıcılığı tədqiqata cəlb olundu, dissertasiyalar yazıldı; tədqiqatçı Ofelya Bayramlının zəhmətləri sayəsində əsərləri kitab şəklində çap olundu, “Füyuzat”ın bütün sayları toplu halında işıq üzü gördü. Hələ “Füyuzat” adına imitasion bir dərgi də çıxmağa başladı (unutmayaq ki, 1920-ci illərdə sovetlər də yeni əyyamlara alternativ-imitasion “Yeni füyuzat”dan başlamışdı)… Vəssalam. Sanki bəs elədi, sanki həzm olundu getdi. Yenidən tarixə çəkildi; Əli bəy Hüseynzadə adı getdikcə az yada düşdü, zamandan zamana, lüzum olanda. Amma “Sanki” deyirəm. Çün Azər Turan dəfələrlə yazılarında üzə çıxarır, göstərir, əyan edir: o böyük türkçüdən özləyəsi-öyrənəsi-öyrəşəsi hələ çox nəsnəmiz var.

O da heç təsadüf deyil ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin latın qrafikalı nəşrlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı sərəncamına əsasən Əli bəy Hüseynzadənin “Seçilmiş əsərləri” (2007) məhz Azər Turanın ön sözü və elmi redaktorluğu ilə nəşr olunmuş; Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin “Əli bəy Hüseynzadənin 150 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” 21 yanvar 2014-cü il tarixli sərəncamının işığına Azər Turanın “Əli bəy Hüseynzadə. Həyatı, mübarizəsi, yaradıcılığı, şəcərəsi” (2014) monoqrafiyası işıq üzü görmüşdür.

Bu ki, Azər Turan Əlibəy Hüseynzadə barəsində sanballı monoqrafiya müəllifidir (Azər Turan, “Əli bəy Hüseynzadə. Həyatı, mübarizəsi, yaradıcılığı, şəcərəsi”. Bakı, “Letterpress”, 2014.- 544 s.), həyat və yaradıçılığını hərtərəfli araşdırdığı doktorluq dissertasiyası yazmışdır. “Sistemli bir Turan, siyasi türk birliyi” düşüncəsi (s. 39), “İttihad və Tərəqqi” Cəmiyyətinin qurucularından biri (s. 44), “Yunanıstan müharibəsi” və “Məcidiyyə” ordenləri ilə təltif (s. 56), “Azərbaycanda ilk siyasi proqramın müəllifi” (s. 62), “Bütün Rusiya islamlarının ilk yövmi qəzetəsi olmaq üzrə “Həyat” namilə bir qəzetin imtiyazı” (s. 76), “Azərbaycan türkoloji elminin qurucusu” (s. 80), “Həyatın mənayi-həqiqisi meyli-füyuzatdır” (s. 102), “Türk qanlı, müsəlman etiqadlı, firəng fikirli – Avropa qiyafətli fədai!” – Türkləşmək, islamlaşmaq, çağdaşlaşmaq (s. 107), “Əli bəyin təlqinləriylə, irşadları ilə az zamanda gənclik pək bir istiqamət aldı” (s. 122), “Şeyxülturan” (s. 126), “Panislamist” Vətən Məcnunu (s. 134), “Erməni terror təşkilatının başçısı Şaan Natali Əli bəy Hüseynzadə barədə, yaxud Əli bəyə görə erməni məsələsi” (s. 141), 1908-1910-cu illər. “Səadət” məktəbinin müdiri Əli bəy Hüseynzadə (s. 144), “Siyasəti-fürusət” (s. 147)… – Əli bəy Hüseynzadənin doğuşundan (həm də bir hadisə olaraq) ölümünə və əbədiyyətinəcən əhatəli bir kontekstdə, maraqlı bir roman tərzində, zəngin arxiv materialları, bioqrafik faktlar, tarixi personajlar, müasirlərinin şahidliyi, bədxahların böhtanları, opponentləri ilə, o cümlədən 70 illik saxta ittihamlarla açıq polemikada tarixi həqiqətləri bircə-bircə dənələyib üzə çıxaran irihəcmli, çəkinmirəm deməkdən, təkrarsız monoqrafiyanı, əlbəttə, axıracan da vərəqləmək olar; doymadan. Amma xatırlatmaq üçün bu da kifayətdir məncə.

Azər Turanın bu və bu kontekstdə daha neçə kitabları: “Ölüm süvarisi” (1999), “Hüsni-Xuda şairi. Hüseyn Cavid” (1999), “Əbədi Turan” (2001), “İrfan çobanı” (2003), “Cavid əfəndi” (2004),  “Tahir Rasizadə” (2005), “Turan Cavidin son söhbəti… Son yaşantıları… Son günü…” (2005), “Əzəl-axır dünya türkün dünyası” (Bakı, 2007, Ankara, 2009), “Yorğun şəhərin işığı” (türk, ingilis, rus dillərində. İstanbul, 2007), “Hüseyn Cavid” (2007), “Əli bəy Hüseynzadə” (Moskva, 2008), “1918-ci ilin 31 günü” (2008), “Şəhid türkoloq Xalid Səid Xocayev” (2009), “Əli bəy Hüseynzadə Turan” (Q.Paşayeva ilə birgə, 2009), “Cavidnamə” (2010), “Darülmöminin” (2012) və b.-ları – bir sözdə deyildiyi kimi, “müəllifin yaradıcılığında müstəsna rol oynamaqla bərabər milli ədəbiyyatşünaslığın dəyərli tədqiqatlarından hesab olunur” (Azər Turan, “XX əsr – Fəryadın metafizikası”, Bakı, “Elm və təhsil”,  2017, Nəşriyyat sözü).

Amma bütün bu mononoqrafik işlərin tarixi və tarixən dəyərini qəti azaltmadan, öz payıma, Azər Turanın ədəbiyyatşünaslıq sahəsində və ümumən humanitaridə daha böyük xidmətini başqa bir ali niyyətində görürəm: Azər Turanın təsbitinə görə, Əli bəy Hüseynzadə türkolojidə və Vətən tarixində yalnız başlanğıc, mənbə, məxəz, “dünən” deyildir, bütün yaradıcı ideyaları və proyektləri ilə bugündür; ideya və fikirləri potensialını tam tükətməmiş, kinetikasını içində saxlamış, bugün də gerçəkdır. Məqsəd onu gəlişdirməkdən, günün istifadəsinə verməkdən ibarətdir. Həm də yalnız ideolojidə (Turan dünyası!) deyil, fəlsəfədə, sənətdə, ədəbiyyatda, estetikada, milli varlığın hər bir sahəsində…

Azər Turanın tənqidçi və bir ədib olaraq günün ədəbiyyat hərəkatında yeri və rolu barəsində dəfələrlə, yazılarımda söz açmışam; hələ 22 il öncə “Yeni Azərbaycan” qəzetində, qəzetin “Ədəbiyyat” əlavəsinin redaktoru olaraq başlatdığı Ədəbi Turançılıq forpostundan… Məsələn, bu: “…yaxşıdır ki, Hacı Azər Ədəbiyyatın məqsədini onun qarşısında duran fəlsəfi məsələlərdən hesablayır və bu məqamda, sanki qırıldığımız tarixi sınırlara – turançılıq-türkçülük zamanlarına (həmən Cavid dövrünə) üz tutur; Qarabağda qalib olası Ədəbiyyatdan Turan hərbinin romantiki Ənvər Paşa hünəri istəyir… Hacı Azər bu fikirdədir ki, milli ədəbiyyatımız məhz həmin dönəmdən – “Şərqdən, öz ruhumuzdan uzaqlaşıb Qərbə üz tut”duğundan və “Qərbə doğru səfərində rastına çıxan bütün təriqətləri-izmləri qanına hopdur”duğundandır ki, biz hərbi uduzuruq…” (Sadiq Vəli, Manifest, “Bizim əsr” qəzeti, 14 noyabr 2001);

Son illərdə “Ədəbiyyat qəzeti”ndə gerçəkləşdirdiyi geniş tənqid platformalarına: “Azər Turan günün ədəbiyyatında missiya daşıyıcılığını öhdəsinə götürmüş şəxsdir… Azər Turan tənqidinin “məxrəc”i hələ 110 il öncədən, Əlibəy Hüseynzadənin mədəni turançılıq hərəkatından gəlir… Eyni zamanda, təqribən iyirmi il əvvəl “Yeni Azərbaycan” qəzetində başlatdığı həmin istiqaməti baş mühərriri olduğu “Ədəbiyyat qəzeti”ndə hərəkata çevirməyə cəhd edir… Bütünlükdə Qərb parametrləri ilə, Azərbaycan miqyasında, bu bir modernizm hərəkatıdır… (T.Əlişanoğlu, 2018-ci il: ədəbi tənqid refleksləri. “Ədəbiyyat qəzeti”, 29 iyun 2019);

Ta ki, Vətən müharibəsi, Qarabağ savaşında qalibiyyətimizəcən: “Turan qapısı” anısını Əlibəy Hüseynzadənin 1915-ci ildə Çanakkala döyüşünə ithafən yazdığı şeirdən günümüzə Azər Turan iqtibas edir və ardıcıl Qarabağ esselərində (“Burası Turan qapısı” – ƏQ, 3 oktyabr 2020; “Salam Türkün Bayrağına və yaxud dağılan erməni mifi” – ƏQ, 24 oktyabr 2020; “Tanrının evi – Türk Qarabağ və Bir hilal uğruna batan günəşlər”. – ƏQ, 14 noyabr 2020…) Ali Baş Komandanın Zəfər dastanı səhifələrinə Türkün ulu tarixindən dürüst, hər dəfə hədəfi vuran sərrast analogiyalar gətirir (T.Əlişanoğlu, Ədəbiyyatda Ali Baş Komandan. “Ədəbiyyat qəzeti”, 6 noyabr 2021)

Azər Turanın yeni və əsaslı “milli modernizm” konsepsiyası vardır; maraqlıdır ki, Qərbin inkarından başlanıb, Qərb “izm”lərini də həzm etmiş alternativinəcən (modern Şərq, özümlü Şərq!) yol gəlir. İndiyəcən bizim ədəbiyyatşünaslar lokal Azərbaycandan (“Rusiya Azərbaycanı”ndan) çıxış edərək, Əli bəy Hüseynzadədə “Həyat” və “Füyuzat” ilə başlanan böyük romantizm hərəkatının banisini görmüş və tədqiq etmişlər. Azər Turan bir az da irəli gedir; bütünlükdə türk dünyası və Şərqdən baxaraq, konteksti böyüdür, üstəgəl “Siyasəti-fürusət”də həm başqa bir güc, özgə bir başlanğıc da görür – modernizm!; və sistemli tədqiqinə girişir.

Əli bəy Hüseynzadənin “Siyasəti-fürusət”inin (1908) Ceyms Coysun “Uliss”i ilə (1914-1920) birgə təhlil-təfsirə cəlb edilməsi (“Ceyms Coys və Əli bəy Hüseynzadə” // Azər Turan, “XX əsr – Fəryadın metafizikası”, Bakı, “Elm və təhsil”,  2017, s. 17-24) az qala Azərbaycan modernizmini daha qabağa salır (Deyək, professor Qorxmaz Quliyevin “C.Məmmədquluzadə və çağdaş teatr” məqaləsində C.Məmmədquluzadənin “Dəli yığıncağı”nı Öjen İoneskonun “Kərgədanlar” pyesi ilə müqayisəsində olduğu kimi // bax: Qorxmaz Quliyev, Cəlil Məmmədquluzadə və dünya dramaturgiyası. Bakı, 2012); bu ki, Azərin təsbitinə görə: heç də “XX yüzilin əvvəllərində Azərbaycan ədəbiyyatı Avropa ədəbiyyatından geri qalmırdı…” (Azər Turan, “XX əsr – Fəryadın metafizikası”, Bakı, “Elm və təhsil”,  2017, s. 24).

Əslində, modernizm konsepsiyasını Azər əvvəlcə elmi hipotez olaraq (Əli bəyin fikir dünyasında Şopenhauer, İppolit Ten, Nitsşe kimi filosofların yeri və rolundan təkanlanaraq) irəli sürür. Həməncə Şopenhaueri, Gyöteni, Nitsşeni, Hartmanı, Bodleri, Merimeni, Verleni, Emil Zolyanı…, dekadansı, simvolizmi, Qərbin qürubunu  eyni qədər  Əli bəy Hüseynzadə də görür, qeydə alır (Azər Turanın tədqiqlərində faktlar konkret, sitatlı-sübutludur), amma təkcə çağdaş, bugünlü Avropanı bizə xəbər verməsi ilə bitmir ki; bu öz yerində. Əli bəy çağdaş Şərqin özündə dekadans və “yeni tarix”i “görür”, ifadəsi və realizəsinə rəvac verir. Araşdırmalarında perspektivlərini “görüb”, Azər Turan konsepsiyasını bütün əsr boyu gəlişdirir: bir Əli bəydə yox, Məhəmməd Hadidə, Hüseyn Caviddə… və bugündə; modern türk (Türkiyə) şeiri və bütünlükdə türk dünyası paralellərində…

Etiraf olunmalıdır: bu cəsarətli baxış tərzi bütünlükdə XX yüzil ədəbiyyatını (və ümumən milli varlığımızı) yenidən görməyə və çözələməyə təklif və şanslar verir. Tədqiqatçısı Elnarə Akimovanın təqdir etdiyi kimi: “Məncə, uzun müddət özü ilə arasına sədd çəkilmiş universal baxış sistemlərinin düşüncə strukturumuza gətirilməsi və bunun sağlam müstəvidən realizəsini tapması XX əsr tarixinin və mədəniyyətinin özünüdərk proseslərini anlamağa, onu bütün məzmun-mahiyyəti ilə meydana qoymağa imkan verir. Azər Turan haqlı olaraq, XX əsri fəryadın metafizikası kimi simvolizə edir, ümumi əhval və üslub konkretliyi ilə şərh etsək, bu, bütün parametrləri ilə əsrin məzmununa, onun psixoloji hal və vəziyyətinə tam adekvat anlayışdır” (Elnarə Akimova, Azər Turanın modern dünya savaşı. // Azər Turan, “XX əsr – Fəryadın metafizikası”, Bakı, “Elm və təhsil”,  2017, s.3-11; s.4)

Deyim ki, Azər Turanın XX əsr gəzişmələrində tətbiq etdiyi effektiv tədqiq üsulu, geniş tipoloji müqayisələr və paralellər metodolojisi mənə də çox doğmadır. Əyani olsun deyə, daha bir sitatdan çəkinməyəcəm: “Belə ki, XX yüzilin astanasında milli-ictimai fikrin simasında Şərq Qərblə bir sırada əsr həqiqətlərini çözələməyə, problemlər qoyub-həll etməyə hazırdır. Əli bəy Hüseynzadənin, Əhməd bəy Ağayevin yaradıcılığı bütünlükdə bu ehtirasın təcəssümü kimi təzahür edir… Bu zaman Əlibəy Hüseynzadənin ümum-Şərq, ümum-Türk, ümumbəşər dəyərləri sorağında fikir yönəmləri Mirzə Cəlilin realiya axtarışları ilə yanaşıdır… Qərb və Şərq, Qərblə yanaşı, bir sırada duran Şərq – indi məsələ bu şəkildə qoyulur. Qərb ölçüləri, Qərb dəyərlərinə müqabil müstəqil Şərq! – ictimai fikirdə, ədəbiyyatda, sənətdə istər romantik, istərsə də satirik-ironik planda problem indi bu tərzdə aktuallanır…” (T.Əlişanoğlu, Əsrdən doğan nəsr. Bakı, “Elm”, 1999, s. 32-33)  Amma bir var, T.Mustafayi sayaq, analoji və tipolojini “quru nəzəriyyə” olaraq yürüdəsən (bax: “Daha bir morfologiya”, “Analoji və tipoloji”, “Tipolojiyə qeydlər”, “…və başqaları, həm T.Mustafayi” və s. // T.Mustafayi, Ədəbiyyat söhbəti. “press-Fakt” qəzeti, 1995-1997); bir də var zəhmətinə qatlaşıb, Azər Turan sayağı, çiynini nəhəng filoloji yükün altına verməkdən qətiyyən çəkinməyəsən, “XX əsr – Fəryadın metafizikası”nda olduğu kimi.

Azər Turanın 2017-ci ildə işıq üzü görmüş “XX əsr – Fəryadın metafizikası” kitabı (Azər Turan, “XX əsr – Fəryadın metafizikası”, Bakı, “Elm və təhsil”,  2017, 424 səh.) konsepsiyasını hərtərəfli açıqlayan və ümumən ədəbiyyatda modernizm estetikası üzərinə bizdə ilk sistemli işdir. O da maraqlıdır ki, Azərbaycan ədəbiyyatında və ümumən türk dünyasında modernizm epoxasını Əli bəy Hüseynzadə ilə başladan və dəfələrlə bu məqamın üzərinə qayıdan Azər Turan, amma kitabda “Modernizm dalğa”sını başlıca olaraq modern türk (Türkiyə) şeiri və şairlərinin nümunəsində izləməyi lazım bilir (bax: Azər Turan, “XX əsr – Fəryadın metafizikası”, Bakı, “Elm və təhsil”,  2017, s. 13-90). Güman ona görə ki: türk şeiri hadisəni (“modernizm dalğası”nı) müdaxilələrdən (ideolojidən) kənar, sırf poeziya, “sənət sənət üçündür” gəlişməsi üzərinə, bütöv bir axarda görməyə daha çox şans verir; və bəlkə bir də: Azərbaycan poeziyası üçün də mühüm olan həmin (modern) konteksti daha da görükdürmək, aktuallandırmaq üçün. Axı Azər Turanın fikrincə: “Əfsus ki, Azərbaycan poeziyası özünün əlahiddə bir “Sərvəti-Fünun” dövrünü yaşamadı. Yeniləşən ədəbiyyat dünyasında Azərbaycan poeziyası Avropadan 40-50 il geri qaldı. Sonra da modernizmə qarşı acıq və qıcıq dolu savaşını fasiləsiz və amansızcasına sürdürən yetmiş illik sovet dönəmi…” (Azər Turan, “XX əsr – Fəryadın metafizikası”, Bakı, “Elm və təhsil”,  2017, s. 68)

Modern türk şeirini bizə yaxından, sistemli, XX yüzil boyu bütün estetik təmayülləri, poetik axtarışları və kəşfləri, şeirdə inqilabları ilə, başlıcası şair fərdləri, bioqrafiləri, portretlərində tanıdan “Modernizm dalğası” silsiləsini bu sahədə Azərbaycan oxucusu üçün mükəmməl bir bələdçi, müfəssəl yol xəritəsi kimi qiymətləndirmək olar (bu baxımdan bizdə bu, bəlkə bir Anarın “Türkün sözü” silsiləsi ilə müqayisəyə gəlir – bax: Anar, Söz dünyası, I cild, Bakı, “Şərq-Qərb”, 2018). Silsilədə Azər Turan XX yüzil klassiklərinin hər birinin (Cənab Şəhabəddin, Əhməd Haşim, Yahya Kamal Bayatlı, Nazim Hikmət, Nəcib Fazil Qısakürək, Orxan Vəli, Cahit Sıtkı Tarançı, Edip Cansever, Cemal Süreya, Sürəyya Berfe…) çağdaş türk şeirinə, Vətən düşüncəsinə, dünya poeziya tarixinə nələr verdiyini ayrıca, əsl poeziya bilicisi kimi üzə çıxarır, incələyir, təqdim edir.

Və bir də, silsiləni izlədikcə, arzu edirsən: kaş Azərbaycan poeziyasını da bir növ vərdiş olunmuş, qəlibləşmiş formatda, yalnız adlar-siyahılar, onilliklər, ədəbi nəsillər, “döyülüb-döyülməmiş qapılar” şəklində deyil, beləcə ardıcıl: lirik rübab sahiblərinin, “əsrin yükü”nü çiyinlərinə götürmüş poeziya nəhənglərinin simasında, sırf sənət-şeir-həzziyyat müstəvisində “oxumaq”, tarixi poetikasına varmaq olaydı. Yalnız hardasa 1930-larda qıırılmış, 1980-lərdə yenidən dirçəlməyə başlamış hadisə kimi yox, eləcə də sovet əyyamlarının içində(n) və fövqündə, özünə çəkilmiş, küncdə-hücrədə, şeirlər sırası və misralar arasında, incəlmiş-süzülmüş-üzülmüş, “həqiqət incələr, lakin qırılmaz” tərzində. Son bir sıra yazıları, əslində,  Azər Turanın bu məqama da hazır olduğunu xəbər verir…

Azər Turanın yazı üslubu – esseist tərzdədir. Esseizm yalnız onun tənqid yazılarına xas deyil, monoqrafiyalarına da sirayət edibdir. Bir qayda: dominantı fikir-düşüncə çırpınışı üzərinə emosional-milliyyətçi mövqe diktə edir; amma heç də boşca bəlağət olmayıb, bu, konseptual yüklənmiş, tədqiqatla, arqument və fakt həqiqəti ilə möhkəmləndirilmiş, təhlil və analitikaya bələnmiş bir üslubdur. Azər Turanın monoqrafiyaları essevari gəlişdiyi kimi, esseləri də əksərən monoqrafik oriyentirlidir. Bu ki, Azər tənqid esselərini çox vaxt silsilələr şəklində qələmə alır; tematik, aktual və bir qayda, Turan dünyasına ünvanlayır. Azər Turanın esseləri problemlər üzərə kitablaşmağa meyllidir.

Məxsusi qabartmasa da, Azər Turan hər yerdə həm də geniş məlumatlı türkoloq kimi əvəzsiz; fərqli və təkrarsızdır. Canlı, ayaqda olan, qədimləri bugünlə, tarixi keçmişi aktual gündəmlə bir nəfəsdə birikdirən türkologiya onu daha çox cəzb və məşğul edir. Azər Turan müasir Azərbaycan varlığının, mədəniyyətinin, ədəbiyyat və sənətinin gəlişməsini çağdaş dünya və Turan kontekstində görür, tərcih edir. Turan tarixini min illər qədimə və yüz sənə öncəyə müfəssəl bilən Azər tarixin və ideologiyanın cızdığı mənəvi coğrafiyanı təkrar-təkrar gündəmə gətirməklə əməli olaraq addımlar atır. Zəngin türkoloji bilgiləri Azəri hər gün, hər həftə, hər dəm dindirməyə, yeni sıralar-silsilələr çizməyə, vaxt var ikən tarixi dəyərləri günə çevirməyə ilhamlandırır, vadar edir. Belə:

Mifoloji qədimlərdən (“Turanın Troyaya dəxli varmı”, “Alp Ər Tonqa”,  “Alp Ər Tonqa – Turanın qurucusu”, “Oğul atanın sirridir”…), Ortaçağlara (“Hz. Yusifə bənzədilən kitab”, “Sultanın süd qardaşı şair. Nəvai və Sultan Hüseyn Bayqara”, “İstanbulun fəthi, Amerikanın kəşfi, qızıldərililərin soyqırımı…”, “Tarix yazanlar: Professor Fuad Körpülü barədə düçüncələr”, “Ruh dəyişmə, birin ikiləşməsi. İskəndər Palanın “Şah və Sultan” romanı barədə”…);

Türk dünyasında dekadans, modernizm çabaları (“Görmədim”dən başlayan estetik qürub”, “Panislamizmin qurucusu, türk milliyyətçi şeirinin mürşidi, Renanın İbn-Rüşdlə qiyaslandırdığı Azərbaycan kökənli Şeyx Cəmaləddin Əfqani”, “Qaspıralı dalğası”, “İsmayıl bəy Qaspıralı – “məfkurələr fabriki”, “Ulusu sevmək fənni. Əhməd Ağaoğlu”,  “Qafqazın birinci adamı. Yaxud bir ailədə iki Şeyxülislam”, “Hüseyn Cavid və modernizm dalğası”, “Türkçülüyün qurucularından Yusuf Akçura”, “Zəki Vəlidinin təlqinləri”, “Birinci Türkoloji Qurultay”…); və repressiya dalğası (“Bəkir Çobanzadə – milli kədərdən doğulan, 44 yaşında güllələnən böyük alim”, “Müşfiq – Azərbaycan ədəbiyyatının cavabsız sualı”, “Sirli” seyfin tilsimini kim qıracaq, yaxud “Divanü Lüğat-it-Türk”ün Azərbaycanda ilk tərcüməçisi niyə üzə çıxarılmır? Xalid Səid Xocayev”…);

Və bu ki, əzəl-axır dünya türkün dünyası: “Turan Heyəti”, “Azərbaycanın gücü”, “Çingiz Aytmatovun ağ buludu”, “Abidə insan. Anar”, “Ədəbiyyatdan Vətən yaradanlar. Özbəkistan qeydləri”, “Sən dəniz qoxuyursan, Çingiz Dağçı”, “Burası Turan qapısı”, “Salam Türkün Bayrağına və yaxud dağılan erməni mifi”, “Erməni məkrinə qarşı yüz il diri qalan düşüncə – Əli bəy Hüseynzadə örnəyi”, “Fatehin Avnidəki gizli ruhu və Selcuk Bayraktarın Kızılelma PUA-ları”, “Gelib sana çarpan gücü, yavaştan Anlamazsa, haritadan sil gitsin!”, “Zəfər paradı və Nihal Atsız”…

Müasir Turan ideyasının həm türk xalqlarının mədəni birliyi və vahid müstəvidə çağdaş dünyaya inteqrasiyası, həm də ictimai-siyasi gerçəklər, geopolitika baxımından zirvədə olduğu günümüzdə Azər Turanın bu yöndə durmadan, usanmadan publisist fəaliyyəti necə də vacib və önəmli görünür!

Ulu Öndər Heydər Əliyevin Çağdaş Azərbaycançılıq ideologiyası və çağdaş Azərbaycanın lideri, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Azərbaycan və Türk dünyası konseptləri daxilində gəlişən, ilhamlanan azərturançılıq bugün bütünlükdə dövlətçilik, milliyyətçilik, azərbaycançılıq məqsədlərinə səfərbər olunmuş. Məxsusən, II Qarabağ savaşı, 44 günlük Vətən müharibəsi günlərində və sonrası Azər Turanın bir an belə susmayan publisist qələmi, habelə redaktoru olduğu “Ədəbiyyat qəzeti”ndə gedən yazılar həm bunu təsdiq edir.

Qəzetin materialları əsasında qələmə aldığım “Ədəbiyyatda Ali Baş Komandan” adlı yazıda (“Ədəbiyyat qəzeti”, 6 noyabr 2021) həmin faktları təsbit etməyə çalışmış, qeydə almışam: “Üçrəngli bayrağımız nə 1918-ci ildə, nə də 1992-ci ilə qədər Qarabağda dalğalanmayıb. Buna tarixi fürsətimiz olmayıb. İndi o ilk dəfədir ki, Qarabağ səmasında dalğalanır. Bəlkə də yüz ildən çoxdur ki, Şuşa məscidinin minarəsində azan verilmirdi. İlk dəfədir ki, Gövhər Ağa məscidinin minarəsindən azan səsi eşidilir…” (Azər Turan, “Tanrının evi – Türk Qarabağ və Bir hilal uğruna batan günəşlər”. – ƏQ, 14 noyabr 2020) “Bu mənada İlham Əliyevi yalnız Alparslan, Fateh, Ənvər paşa və Atatürklə müqayisə etmək olar. Hətta savaş üslubları, savaş ritorikaları da bəzən üst-üstə düşür. Sakarya müharibəsi zamanı “Səddi-müdafiə yoxdur, səddi-vətən vardır” deyən Atatürk kimi, İlham Əliyev də “status-kvo yoxdur, təmas xətti yoxdur, onu biz ləğv etdik” deyir” (Azər Turan, “Salam Türkün Bayrağına və yaxud dağılan erməni mifi” – ƏQ, 24 oktyabr 2020)

Vətən müharibəsi və Zəfər dönəmində Azər Turanı bir ədib olaraq daha bir fikir dərindən məşğul etməyə başlayır. Azərbaycan Ordusu və Siyasi liderimizin möhtəşəm qələbələri fonunda ədəbiyyatımızın uğurları necə görünür: “…Ədəbiyyatımız millətimizi dünyada tanıda bilməsə də, qırx dörd gündə ordumuz onu dünyaya təqdim etdi. Kaş ki, müzəffər Ali Baş Komandanımızın yanında da Atatürkün çevrəsində olduğu kimi, azərbaycanlı bir Mehmet Akif Ərsoy olaydı…” (Azər Turan, “Tanrının evi – Türk Qarabağ və Bir hilal uğruna batan günəşlər”. – ƏQ, 14 noyabr 2020)

Son illərdə bizim yubilyarı Azərbaycan ədəbiyyatının son durumu, çağdaşlıq problemləri, ali ideallar naminə estetik qayğıları daha da çox düşündürür. AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin ədəbi tənqid kürsülərindən etdiyi yüksək tələbkarlıqlı məruzələri (“Çağdaş Azərbaycan şeirində modernist estetikalar”, “Publisistika. Janrın sərhədlərinə sığan və sığmayan mətnlər”, “Berqsonun zamanı, yaxud çağdaş poeziyamız”), milli modernizm məcrasında “təzə imza” ehtirasları (“Sonuncu Yeni – Şəhriyar del Gerani”, “Ayrılıqların sürreal mənzərəsi. Ümid Nəccari”…), bu yöndə “Ədəbiyyat qəzeti”nin səhifələrini gənc yazarların qələminə geninə-boluna açması və s. bu kimi işləri  zatən belə deməyə əsas verir. Bu yazılarda, həm geniş fəaliyyət platformasında mən bəzən aşkar bir nostalji, az qala yanımızdan ötüb-keçmiş bir əsrin, “modern epoxa”nın kədər və həsrətini də duyuram. Və doğrusu, Azər Turanın ədəbi-tənqidi fədakarlığına böyük önəm verməklə, həmin nisgil və qayğıları çox da  bölüşmürəm. Qlobal çulğaşmaların eninə-geninə üstümüzə yeridiyi yeni dünya düzənində bəlkə bir az da təbəssüm, qəzavü-qədərin üzünə gülümsünmək (necə deyərlər, “postmodern ironiya”) pis olmazdı… – demək istəyirəm, qardaşım!

Hərçənd hələ yeniSi ilə “Yeni Azərbaycan” zamanından Azərlə aramızda “açıq-gizli” bir polemika da var; yaradıcı-qurucu polemika isə həmişə gərəkdir, ələlxüsus ortada Ədəbiyyat söhbəti varsa. Cürət edib, Mirzə Cəlil demiş, “dağarcığımızı çuvalların yanına çəksək”, özlüyümdə bunu belə yozuram ki: Ədəbiyyat  düşüncələrimdə mən başlıcası M.F.Axundzadə-C.Məmmədquluzadə xəttinə amadəyəm, Azər Turan – C.Əfqani-Ə.Hüseynzadə paradiqmasına… Ədəbiyyat-əbədiyyət kontekstində ayrılıqları çox da prinsipial olmasa belə. Olsa-olsa, mən daim “analitik Azərbaycan” modelinin yanlısı olmuşam, Azər Turan – “ideal Azərbaycan” xəyalının. Bütün xəyallar zor-xoş, ən nəhayət gerçəkləşir, gerçək olur…

Bu yubiley dəmində, son dərəcə dəyər verdiyim “opponentim”in nəfinə, qeydlərimi son yazılarımdan birindən sitatla tamamlayıram: “Belə. Əli bəydən yüz on, “Yeni Azərbaycan”dan on il sonra axar suya ayağı təkrar salmaq Sevdası. Azər-turançılıq… “Sevdalar” yaxşı, artıq vaxtıdır ki, söhbət “yeni konsepsiya”nın ədəbi-tənqidi prosesə nə qədər yansıması, yeriməsi ətrafında getsin. Məsələ burasındadır ki, XX yüzil boyu “axar sular”dan biz ayağımızı heç cəkmədik ki. Nə qədər (ideoloji) yanıltmağa çalışsaq da (ax bu Sos-realizm!), məgər bütün əsr uzunu ədəbiyyatımız (estetik) “mollanəsrəddinçiliy”in üstünlüyü, dominantlığı üzərində gəlib-gəlişməmişmi?! Elə hey Günün qarşımıza çıxardığı (ağır) gerçəklərə aludə-pərçim olub, İdeallar peşində olmağı az qala yadırğamışıq da… Məgər aşkar görünmürmü ki, bütünlükdə XX yüzili vahid tipoloji hadisə (və Realiya!) kimi, parçalara bölmədən götürüb, Azərbaycan həyatında əsri bütöv əhatə edən böyük Dekadansdan danışmağın zamanı çatmışdır?!; o ictimai-siyasi, tarixi-mədəni, milli-mənəvi, qlobal-fəlsəfi – dərin Azərbaycandan ki, müstəqil (modern) Azərbaycanı içindən doğmuşdur…” (T.Əlişanoğlu, “Şuşa ili”ndə ədəbi tənqid. “Ədəbiyyat qəzeti”, 22 iyul 2023)      

Bu işıqlı yolun uğuruna ömür xərcləmək, uzun-uzun yaşamağa dəyər. Müdrik yaşın mübarək, Azər Turan!

İlkin mənbə: /edebiyyatqazeti.az/

Müəllif: Tehran ƏLİŞANOĞLU

TEHRAN ƏLİŞANOĞLUNUN YAZILARI

MƏLUMATI HAZIRLADI: TUNCAY ŞƏHRİLİ


AZƏR TURANIN YAZILARI

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

VAQİF SULTANLININ YAZILARI

ZAUR  USTACIN  YAZILARI

> > > > MÜTLƏQ OXUYUN !!!

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

Ədəbiyyat onunçün ən müqəddəs məbəd idi… – Qurban Bayramov

(Ədəbi portreti)

  
“Böyük ədəbiyyat sözün həqiqi mənasında əsl elmin həyata keçirdiyi vəzifələri obrazlı şəkildə əks etdirir. Ədəbiyyatın vəzifəsi dünyada, cəmiyyətdə və insanın mənəvi aləmində gedən prosesləri bədii cəhətdən əks etdirməklə müasir zaman haqqında düşünməkdə və çıxış yolları tapmaqda oxuculara bələdçilik etməkdən ibarətdir. Ədəbiyyat – həyatın güzgüsü, yazıçılar zamanın bələdçiləridirlər”. (Akademik Həbibbəyli İsa. Qoşa qanadların harmoniyası. “525-ci qəzet”, 14.07. 2018.)

             
Zaman və şəxsiyyət anlayışlarını özündə  birləşdirən, “zamanın bələdçisinə” çevrilən, qoşa qanadlı mənəviyyat sahiblərindən biri də şair, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, 1950-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının (Qeyd: İndi  “Azərbaycan Yazıçılar Birliyi” adlanır) üzvü, Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1984), filologiya elmləri doktoru (1985), professor Qasım Xansuvar oğlu Qasımzadədir.


Keçən əsrin ən tanınmış ziyalılarından olan Qasım Qasımzadə Azərbaycan poeziyasında imzasını parlatmış şairdir və ənənəyə sadiq orjinallığı ilə həmişə fərqlənmişdir. Rəssamlıqda belə bir anlayış var  –  “rənglərin simfoniyası…”  Təbiri caizsə, deyərdim ki, Q.Qasımzadənin poeziyası münis hisslərin, duyğuların, iztirab və sevinclərin, fikir və təfəkkürün simfoniyasıdır, drijoru da şairin özüdür.

         
Görkəmli Azərbaycan şairi Q.Qasımzadənin ədəbi fəaliyyəti 1943-1993-cü illəri, 50 illik dövrü əhatə edir. O, Azərbaycan ictimai fikrinin, ədəbi düşüncə tərzinin inkişafında əhəmiyyətli rolu olan görkəmli sənətkarlarımızdandır.  

         
Əsərlərində yalnız vətəninin, xalqının deyil, bütün bəşəriyyətin arzu və istəklərini, duyğu və düşüncələrini  ustalıqla əks etdirən və bu səbəbdən təkcə doğma vətəni Azərbaycanda deyil, bütün türk dünyasında, eləcə də dünyanın müxtəlif ölkələrində tanınıb sevilən şairin yaradıcılığında poeziya xüsusi mövqeyə malikdir…

         
Onun poeziyası çoxsaylı oxucusunun daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Xalqının tarixinə, ədəbiyyatına, ümumiyyətlə, milli-mənəvi dəyərlərinə sevgidən qaynaqlanan əsərləri həmişə maraqla qarşılanmış, sevilə-sevilə oxunmuş, dillər əzbəri olmuş, lirizminin ahənginə, məzmununun realizmi və həyatiliyinə görə “sözləri dür, cəvahir” (oxucu fikridir – Q.B.) olan mahnı mətnlərinə çevrilmiş, xalq mahnıları səviyəsinə yükəlmişdir… Sözlərinə yazılmış “Olmaz, olmaz” (musiqisi Zöhrab Abdullayevindir), “Eşqimin növrağı” (musiqisi Hacıbaba Hüseynovun olan bu mahnı “Ögey ana” filmində Əbülfət Əliyevin ifasından sonra şöhrət qazanmışdır), “Məhəbbətin alovu” (musiqisi Xəyyam Mirzəzadənindir), “Qonşu olmaq istəmirəm” (Qeyd: Şairin oğlu Nəriman Qasımoğlunun təqdimatına görə, bu şeirin ilk variantı “Qonşu qız” adıyla  fərqli mətnlə 31 iyul, 1950-ci ildə Şuşada qələmə alınmışdır. Şair bu sözlərin üzərində sonradan işləmiş, şerin süjet xəttinə əlavələrdə qonşu qızın xitablarını da əlavə etmişdir: “QONŞU  QIZ”-  Qonşu kimi biz hər axşam, hər səhər,/ Gəzdik Şuşa dağlarında bərabər./ Indi sənə bir sözüm var, a dilbər,/ Soruşmadan səbəbini gəl dinlə: /Qonşu olmaq istəmirəm səninlə./ * Nə zaman ki, baxışımız öpüşür, /Bu atəşdən varlığıma od düşür. /Ah, bu yerdə günlər nə tez ötüşür… /Bir arzum var, coşub gəlir o dilə: /Qonşu olmaq istəmirəm səninlə. /*  Sənsiz heçdir bu yerlərin səfası,/ “Daşaltı”nın, “Şuşakənd”in havası, /Müxtəsəri budur, sözüm qısası: /Köç büzə gəl, quraq təzə ailə, /Qonşu olmaq istəmirəm səninlə.),  (musiqisi Telman Hacıyevindir) mahnıları toylarda, bayramlarda, ziyafətlərdə, efirlərdə ifa edilir, könül xoşluğu ilə dinlənilir. Bitgin bir eşq hekayətini andıran “Eşqimin növrağı” şeir-mahnısı belə səslənir:


Könlüm düşdü diyar-diyar

Bir kəkliyin sorağına,

Ha yalvardım, o qonmadı

Məhəbbətin budağına.

Meyl etmədim bir gözələ,

Sədaqətim düşdü dilə.

Mən and içdim ildən-ilə

İlk eşqimin növrağına.

…Sanma könül sınasıdır,

Kərəm olub yanasıdır.

O, körpəmin anasıdır,

Vurulmuşam bu çağına.

         
Qasım müəllim  ilk gənclik illərindən şeirlər yazsa da, birinci mətbu şeiri 1944-cü ildə “Kommunist” qəzetində çap etdirdiyi “Vəfasız olmaz” adlı poetik nümunədir. Şairin arxivindən tapılmış və sağlığında çap edilməmiş “Sular pərisi” (1945), “İstiqbala səyahət”, yaxud “Yerin övladı” (1946) başlıqlı əsərləri də, onun çap olunmayan ilk poemalarıdır. (Qeyd: Şairin arxivini tədqiq edən N.Qasımoğlu yazır: “Qasım Qasımzadə universitet təhsilinin ilk illərində Şərqşünaslıq fakultəsinin türk bölməsinin tələbəsi olmuşdur. O illərdən qalma səliqəli dəftərləri var. Türkiyə yazıçılarının əsərlərindən, qəzetlərdən parçaları bu dəftərlərə köçürürmüş. Türkiyənin “Qaragöz” qəzetində dərc edilmiş bir xəbər diqqətimi çəkdi. 2-ci dünya müharibəsi zamanında Qara dənizdə batmış bir alman yük gəmisi haqqındadır.  …Müharibə zamanı yazdığı dəftərdəki bu qəzet xəbəri diqqətimi niyə çəkdi? Məlum etdim ki, həmin məlumat gənc Qasımın ilk poemasının yazılmasına təkan veribmiş. Poema “Sular pərisi” adlanır. Yazısını 1945-ci ildə martın 3-də  bitiribmiş. İndiyədək çap olunmamış əsərdir.  …Müharibə dövrünə aid lirik sətirlərdə ifadə olunan süjet bundan ibarətdir ki, dənizdə fəlakətə uğramış bir gəminin yaşlı matrosu onu xilas etmiş düşmənlərinin gəmisindədir.  …Göydə üç təyyarə ilə bir təyyarənin döyüşünü təsvir edir. O tək təyyarənin üzərində ulduz nişanı var. Məhz burada bilinir ki, bu, sovetlərə məxsus təyyarədir. Qəhrəmancasına döyüşdə iki təəyyarəni pulemyot atəşi ilə sıradan çıxaran pilotun ulduz nişanlı təyyarəsi də zədələnir. Ona görə təyyarəsini salamat qalan düşmən təyyarəsinə çırpır, katapult edərkən isə həlak olaraq sulara gömülür: “Saçı dağıldı küləkdə,/ Ah, o ki, dilbər mələkmiş, /Inandırram gözəllikdə,/ Cəsurluqda o qız təkmiş.” Katapult edən qəhrəman qızın qara saçlı təsviri ilə, şübhə etmirəm, müəllif onun Azərbaycanlı kimliyinə işarə edir.  Yaşlı əsir matros gördüklərini danışandan sonra onu xilas etmişlər içində bir gəncin hönkürdüyünü görür. Gənc cibindən çıxardığı şəkli ovcunda tutur, şəklə baxaraq ağlayır. Demə, həlak olan pilot qız onun sevgilisi imiş. Əsir matros onu ovundurmağa çalışır: qədim Misirdə məhsul bol olsun deyə ən gözəl qızları Nil çayına atırmışlar; “odlar ölkəsi”ndə isə Əhrimənin qəzəbindən təbii fəlakətlər baş verərkən xalq nicat tapsın deyə yurdun ən gözəl qızı ilahi qüdsiyyətin gücünə sığınaraq özünü pərvanə tək oda atırmış.  Poema bu misralarla bitir:  “…Deyirlər ki, o bakir qız zülmət bağrı söküləndə, /Tutqun dəniz səmasına qızıl şəfəq töküləndə, /Su içindən pəri kimi asimana qanad açır, /Sonsuz göylər aləminə cəmalından şölə saçır. /Deyirlər ki, o güldükcə nur tökülür yanağından, /Pərvaz edir qumru kimi qəhqəhələr dodağından. /Fəzalarda büsat qurur bir ruhani xülya kimi,/ Yenə cumur dalğalara gözdən itən röya kimi.”    P.S. Vaxtım olanda Q.Qasımzadənin çap olunmamış “Sular pərisi” haqqında daha ətraflı bir yazı ilə mətbuatda çıxış edərəm. 9 Mart 2021.)

        
Q.Qasımzadənin ilk kitabı 56 səhifədən ibarət  “Bizim kənd” (1951) adlanır. Kitaba “Müqəddimə” yazan tanınmış tənqidçi Məsud Əlioğlu onun ilk poeziya nümunələrini və istedadını belə səciyyələndirirdi: “Gənclik illərindən başlayaraq Qasım Qasımzadənin şeirlərində əsasən sovet adamlarının rəşadət və qəhrəmanlığı göstərilir, onlardakı vətənpərvərlik, qorxmazlıq, düşmənə qarşı amansızlıq və yenilik hissləri tərənnüm edilir. “Hünərli dost”, “Arzu”, “Hücumdan əvvəl”, “Vəfasız olmaz” şeirləri bu cəhətdən səciyyəvidir.  …Dinc quruculuq dövründə yeni sovet kəndində yaranan maddi və mənəvi dəyişikliklər, sovet adamlarının gündən-günə artan ideya-siyasi səviyyəsi, zövqü və işi gənc şairin “Kimdir o gənc”, “Mənim hədiyyəm”, “Bağban və mən” şeirlərində ifadə edilmişdir”. (Bax: Məsud Əlioğlu. Müqəddəmə. Bax;  Qasımzadə Qasım. “Bizim kənd” (şeirlər) kitabı, Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1951, s. 3.)

           
Həmin vaxtdan dövri mətbuatda şeirləri, ədəbi-tənqidi və publisist məqalələri ilə ardıcıl çıxış etmiş və yazıları, qaldırdığı problemlərlər həmişə diqqətdə olmuş, maraqla qarşılanmışdır. Onun indiyədək 26 poetik, ədəbi, elmi əsəri, 4 tərcümə kitabı çap edilmişdir.

         
Q.Qasımzadənin yaradıcılıq həyatının ən fəal və məhsuldar dövrü AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda işlədiyi (1954-1959 və 1963-1973- cü illərdə baş elmi işçi, 1973-1993-cü illərdə sovet ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri və 30 il İnstitutun ilk partiya təşkilatı katibi) illərə düşür.

         
Q.Qasımzadə öz ədəbi nəsli, gündaşları arasında fərqlənməyi bacarmış, özünə layiq mövqe və məqamda qərarlaşmışdı. Bu, heç də asan məsələ deyildi. Mənsub olduğu ədəbi nəslə Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi Xəzri, Qabil, Adil Babayev, İslam Səfərli, Hüseyn Arif, Nəriman Həsənzadə, Məmməd Araz, Əliağa Kürçaylı, Xəlil Rza, Cabir Novruz, Balaş Azəroğlu, Əli Tudə, Söhrab Tahir  kimi sənətkarlar daxil idi və bunların hər biri Azərbaycan poeziya kəhkəşanında məqamlanmışdılar. Bu kəhkaşanda Qasım Qasımzadə yaradıcılıq ulduzu da öz parlaqlığı ilə görsənirdi və onun özünəməxsus orbiti var idi… 

        
Şairin nəhayətsiz insansevərliyi, dosta sədaqəti, etibarlılığı, əqidəli xarakteri, gənc istedadlara qayğıkeşliyi sayəsində hamı ona “Qasım müəllim” deyə müraciət edirdi və o, üzərinə düşən müəllimlik missiyasını şərəflə yerinə yetirənlərdən idi.

          
Bu məqamda o dövrdə istedadlı gənclərdən biri olan, sonralar şair kimi xeyli populyarlıq qazanmış Nüsrət Kəsəmənlinin “Yol” qəzetində Qasım müəllimin hələ sağlığında dərc etdirdiyi xatirəsindən bir parçanı qeyd etmək yerinə düşər: “…Mənim üçün birinci amil yaxşını görüb etiraf etməkdir, qolundan tutub ayağa qaldırmaqdır. …Bu mənada şəxsiyyətinə ən çox hörmət etdiyim Qasım Qasımzadənin adını çəkmək istəyirəm. Bu şairin şəxsiyyəti ilə yazıları arasında “ciddilik” deyilən bir oxşarlıq var. Buraya qətilik və sözübütövlüyü də əlavə etsək, şəxsiyyət tamamlanar. …Qasım Qasımzadə sözün böyük mənasında şəxsiyyətdir. Ramiz Rövşəni, Seyran Səxavəti, məni (bura Zülfüqar Şahsevənlini, Elnarə Buzovnalını da əlavə edərdim – Q.B.)  heç kimin tanımadığı, redaksiyalardan kor-peşman qayıtdığımız bir vaxtda Qasım müəllim “Uğur olsun” yazdı, bizi geniş oxucu kütləsinə tanıtdı. Və nə yaxşı ki, sonralar himayədarlıq etmədi. Elə indinin özündə “mənim yetirmələrimdir” deyib öyünmür. Hərçənd Qasım müəllimin buna haqqı var…” ( Bax: Nəriman Qasımoğlu. Qasım Qasımzadə ilə bağlı xatirələr. “Ədəbiyyat qəzeti”, 20.10.2017.). Baxın, himayədarlıq, kişilik, mərdlik, qədrkeşlik budur… Nüsrət Kəsəmənlinin və bu qəbildən qeyrilərinin Q.Qasımzadə haqqında bu qədər ürəkdən, sevgi ilə, minnətdarlıq və xoş duyğularla danışması artıq Qasım müəllimin cövhərində olan diqqətcilliyi, tələbkarlığı, qayğıkeşliyi, insanlığı, mənəviyyatı və bir sənətkar  kimi böyüklüyü barədə hər şeyi deyir, məncə.

          
Q.Qasımzadə 1923-cü il iyunun 23-də Qubadlı rayonunun Xocamusaxlı kəndində anadan olmuşdur. Onun nəsil səcərəsi Qarabağın acılı-şirinli hekayətləri ilə səsləşir. 

          
Babası Şahsuvar bəy Kələntərov (Hüseynbəyov) çar dövründə pristav, Cümhuriyyət dövründə Zəngəzur qəza rəisinin birinci müavini işləmişdir. Erməni daşnakları ilə mübarizədə ad qazanmış Şahsuvar bəy, kürəkəni Xansuvar bəy həmişə əqidələri, mərdanəlikləri ilə  Zəngəzur – Qubadlı camaatının rəğbətini qazanmışdılar. (Qeyd: Xansuvar bəyin hətta sovet dönəmində mərdliyi, bəy xarakteri, kişiliyi barədə ilk təsəvvürüm Xalq Yazıçısı Bayram Bayramovun “Üzlü-astarlı günlər” memuar romanından olub.)  Qasım müəllim belə bir səcərənin övladı olmuş və əcdadlarının mübarək ruhu onun xarakterinə, yaradıcılığına, məsləkinə yansımışdır:


Məsləkim yolunda gəlsəm üz-üzə,

Məndən əfv ummasın doğma qardaşım.

Hər yerdə, həmişə haqq gəzə-gəzə

Ağ gün yollarında ağardı başım.

            
Q.Qasımzadə məktəb təhsilindən sonra Şəki Pedaqoji Texnikumunu bitirmiş, Kəlbəcərdə orta məktəb müəllimi, Yevlax Rayon Xalq Maarifi şöbəsində metodist işləmişdir.

  
Əslən Zəngəzurlu olsa da, “Burdadır” avtobioqrafik məzmunlu  şeirində özünün dediyi kimi, ömrünün, ilk məhəbbətinin şirin çağları, ilk məktəb illəri, atası Xansuvar kişinin qəbir yeri, elə bu bölgədə ellər anası olan Arəstə xanım (Qeyd: Qasım müəllimin anası bəy qızı, bəy xanımı olan Arəstə xanm  şəxsi bacarığı ilə Kövərlərdə (Yevlaxda, Malbinəsi kəndində, “Kommunizm” kolxozunda)  müxtəlif illərdə ferma müdiri, kolxoz sədri, partiya komitəsinin katibi kimi vəzifələrdə çalışmış, 1941-1945-ci illər müharibəsi vaxtı cer-cehizini satıb pula çevirərək bir tankın qiymətini ödəmiş, buna görə şəxsən İ.V.Stalindən təşəkkür məktubu almış, M.C.Bağırovun hakimiyyəti dövründə Azərbaycan KP MK-nın üzvü seçilmiş (Bağırov onun kimin qızi olduğu barədə məlumatlandığı üçün MK-nın sonradan keçirilən plenumunlarında onun iştirakına qadağa qoymuşdu), 70-ci illərdə Yevlax rayon PK-nin plenum üzvü, büro üzvü olmuş, Qarabağ bölgəsində onun ictimai xadim səviyyəsinə yüksəlmiş, xeyirxahlığına görə “ellər anası” adını qazanmışdı, Bax: Nəriman Qasımoğlu.  Bu, Arəstə xanım Şahsuvarqızıdır, rəhmətlik nənəm,  “Ədəbiyyat qəzeti”.- 2017.- 9 sentyabr.- s.22-23.)

Qarabağla, Qarabağın Yevlax bölgəsinin Malbinəsi kəndinin Kövər adlanan oymağına bağlıdır:
 

Qarabağ! Durnalı – ceyranlı çöllər,

Qarabağ! Bülbüllü – Qumrulu dillər,

Qarabağ! Gözütox – sərvətli ellər,

Gücüm-arxam mənim, kürəyim mənim.

Ehtiyac bilmirəm əslimi danam –

Məni özgə kənddə doğubdur anam.

Uzaq bir mahaldan, Zəngəzurdanam,

Lakin burda gülüb taleyim mənim.

             
Qasım müəllim həm də olduqca nümunəvi ailə başçısı, ər oğlu ər, qayğıkeş ata idi. Onun ömür-gün yoldaşı, həkim Tamara xanım xanımlar xanımıydı, övladları Fəxrəddin (gənc ata olduğu çağda faciəvi şəkildə yaşadığı binanın lift qəzasında  həlak oldu…  Şair atanın bu ağır dərdə həsr etdiyi “Fəxrəddinli ucalığım” elegiyası poeziyada oğul itkisinə həsr olunmuş bəlkə də ən təsirli poetik mətndir), Nəriman, Xansuvar hərəsi şərqşünaslıq sahəsində sayılan, seçilən şəxslər olmuşlar. 

            
Q.Qasımzadə gəncliyindən öz cəsarətli, obyektiv mövqeyi, vətəndaş fəallığı, milli qeyrəti, mübarizliyi ilə fərqlənirdi. İstedadı, şəxsiyyəti 40-50-ci illər ədəbiyyat korifeylərimizin diqqətini elə o zamandan cəlb etmişdi. Təsadüfi deyildi ki, onun toy məclisi yazıçı Əli Vəliyevin evində keçirilmiş, məclisə masabəyliyi Səməd Vurğun etmişdi. S.Vurğunun da ilk sözü bu olmuşdu ki, Qasım yaşından çox irəli gedən cavanlarımızdandır. (Bax: Hacı Nərimanoğlu. “Qubadlısız 16 il” kitabı, “Elm və Təhsil”, 2019, səh.56-60.).

           
Q.Qasımzadə ali təhsilini Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində almışdır (1945–1950). Ədəbi cameədə məhsuldar şair, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi kimi tanınan Qasımzadə eyni zamanda «Azərbaycan gəncləri» qəzeti redaksiyasında ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinin müdiri (1947-1949), «Ədəbiyyat və İncəsənət» qəzeti redaksiyasında tənqid şöbəsinin müdiri, Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspirantı (1950-1953), baş elmi işçi əvəzi (1953-1954), baş elmi işçi (1954-1959), «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetinin baş redaktoru (1957-1963) vəzifələrində uğurla çalışmışdır.

         
Onun «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetində baş redaktorluğu həmin dövr Azərbaycan ədəbi qəzetçilik işində tamamilə yeni bir səhifə, yeni bir təfəkkür tərzi yaratmışdı. Qəzet redaktorluğu üçün verdiyi nümunələr də önəmli idi. Məsələn, rəhbərlik etdiyi ədəbi orqanda gedən şeirlər onun təşəbbüsü ilə belə dərc edilirmiş: qəzetə daxil olan şeirlər redaksiyanın yığıncağında müəllifləri elan edilmədən oxunur və anonim qaydada keçən bu şeir oxusunda bəyənilən ən yaxşı nümunələr müəlliflərinin kimliyi nəzərə alınmadan qəzetdə dərc edilirmiş. Təsəvvür edin, məşhur xalq şairləri şeirlərinin dərcini gözləyir, tanınmayan birilərinin orijinal şeirləri növbəsiz çapa gedirmiş. Bundan əlavə, sovet imperiyası illərində Q.Qasımzadə bəlkə də yeganə baş redaktor imiş ki, qəzetdə tabe olduğu orqanın rəhbərliyini, eləcə də xalq yazıçılarını tənqid edən yazıların getməsinə şərait yaradırmış. Bu, ümumən sovet, eləcə də bizim mətbuat tariximizdə unikal hadisələrdən sayıla bilər. Onun baş redaktorluğu dövründə qəzet səhifələrindəki maraqlı ədəbi müzakirələrə, mübahisələrə görə “Ədəbiyyat qəzeti” Azərbaycanda ən çox oxunan mətbuat orqanı sayılırmış. Bunu da  xatırladım ki, ”Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin redaktoru olduğu vaxtlarda sətiraltı mənalar ifadə edən, xalqın, bütöv Azərbaycanın taleyini bu və ya digər şəkildə özündə əks etdirən yazıları çap etməkdən qətiyyən çəkinməyən Q.Qasımzadə ideoloji təqiblərə də məruz qalırdı. Xəlil Rzanın məşhur ”Azadlığı istəmirəm zərrə-zərə, qram-qram, istəyirəm qolumdakı zəncirləri gərək, qıram, qıram” misraları olan məşhur, üsyankar şeirini  (senzuradan adlatmaq üçün ”Afrikanın səsi” adı altında), Rəsul Rzanın zərərdidə Müşfiqə həsr etdiyi  ”Qızıl gül olmayaydı” poemasını müəllifin nüfuzuna baxmayaraq heç bir jurnal-qəzet yaxına buraxmayanda qəzetdə dərc etməsi hakim partiya nomenklaturası qarşısında tutduğu vəzifəsi üçün, əlbəttə, risqli idi. O dövrün acılı-şirinli olaylarını Qasım müəllim bir müsahibəsində belə xatırladır:  “…Mən də əlimə qələm götürən məqamda gözümün qarşısında həmişə Qlavlitin, DTK-nın məşum fiquru boyaboy dayanıb. Ürəyimdə tutduqlarımı sətiraltı, rəmzi obrazlarda, ifadələrdə çatdırmağa çalışmışam. O zamanlar cürətli sayıla biləcək cüzi addımıma görə isə Azərbaycan KP MK-nın töhmətindən başlamış işdən götürülməyə qədər cəza payına layiq görülmüşəm. ”Ədəbiyyat qəzeti”ndə baş redaktor işləyəndə “Novruz bayramı” sərlövhəsinə görə, Dərbənddə açılmasına icazə verilən Azərbaycan dilində teatra kömək məqsədilə material dərc etdiyimizə görə Mərkəzi Komitədə bizə vurulan “dini, milli həddini aşmaq” damğası, Xəlil Rzanın bir qədər üsyankar şeirləri üstündə töhmət aldığım, nəhayət, vəzifədən xaric edildiyim ədəbi ictimaiyyətin müəyyən qisminə məlumdur. Onda da, indinin özündə də bu cəzaları mükafat kimi qarşılamışam… İndiki günləri görəndə Allaha min dəfə şükr edirəm ki, ölmədim, imperiyanın süquta getdiyinin şahidi oldum. Bu mənada biz nəslin məncə, qazancı itkilərindən daha böyükdür, əvəzsizdir.” (Bax: Qasımzadə Q. ”Hamı öz mövqeyini açıq bildirməlidir” (müsahibə), ”Ədəbiyyat qəzeti”, 4 oktyabr 1991-ci il.).

         
Q.Qasımzadənin ədəbi və elmi yaradıcılığı bu bədii, elmi, tənqidi, publisist kitablarında  əksini tapır: “Bizim kənd” (şeirlər), 1951; “Bizim şəhər”(şeirlər),1953; “Bizim dağlar” (şeirlər),1955; ( Qeyd: Sovet dövrünün 1950-ci illərində bu başlıqlardakı “bizim” kəlməsinin işlədilməsi sətraltı çox mətləblərdən xəbər verir.); “Nikolay Ostrovski” (monoqrafik tədqiqat), 1955; “Azərbaycan ədəbiyyatında xalqlar dostluğu” (monoqrafiya),1956; “Ürək döyüntüləri» (şeirlər),1959; “Son görüş» (şeirlər), 1960; “Süleyman Rəhimov” (monoqrafiya),1960;  “Balaca dayə» (şeirlər), 1962. (Qeyd: Bu kitabın adı biblioqrafik məlumatda səhvən “Kiçik dayə” getmişdir. Q.Qasımzadənin 1962-ci ildə çapdan çıxan “Balaca dayə” poeması Əlcəzairdə fransız zülmünün yerli ərəblərə gətirdiyi faciələrin qısa, epizodik mənzum hekayəsidir. Fransanın hazırda Ermənistanın cinayətlərinə haqq qazandıran hoqqaları fonunda aktuallığını itirməyən poemadır. Təkrar çapına ehtiyac var…) ; “Nəğməli ürəklər” (şeirlər),1963; “Bənövşə yarpağı” (şeirlər və poemalar),1964; “İsmət” (şeirlər, poema),1966; “Утешение” (стихи),1968; «Aşıq gördüyünü çağırаr” (məqalələr), 1969; “Лес дышал» (Стихи и поэма), / Перевод с азерб. Н. Коржавина. — Москва : Сов. писатель, 1970; “Getdim, gördüm, düşündüm”,1971; “İnsan min il yaşardı” (şeirlər),1973; “Keçmə namərd körpüsündən” (şeirlər),1975; “Dağlar buraxmır məni” (şeirlər),1978; “Daşdan keçən söz” (şeirlər- poema),1981; “Ədəbiyyatda millilik və beynəlmiləllik” (monoqrafiya),1982; “Səndən ayrılalı» (şeirlər),1985; “Şəfa çantası (şeirlər)”,1986; “Seçilmiş əsərləri» (şeirlər), 1988; “Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız», (məqalələr),1988; “Seçilmiş əsərləri”, 2005. (Qeyd: Burada Qasım müəllimin yaradıcılığını və portretini yığcam şeir formatında təqdim edən mühüm bir faktı da xatırlatmaq istərdim. 1983-cü ildə Bakıda Aktyor Evində keçirilmiş 60 illik yubileyinə təbriklərlə gələnlərdən biri EA Şərqşünaslıq institutunun direktoru görkəmli alim, şərqşünas, akademik, şirin şeirlər və şairlərə məzmunlu, ironiyalı parodiyalar yazan Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Ziya Bünyadov idi. Həmin təbriknaməni latın şriftilə ilk dəfə N.Qasımzadə sosial mediada təqdim etmiş, mətn mətbuatda çap edilməmişdir. Mətndə dırnaqlara alınan ifadələrin bəzisi Q.Qasımzadənin kitablarının adları, bəzisi də şeirlərinin başlıqlarıdır: “Görkəmli alim, istedadlı şair Qasım Qasımzadənin 60 illiyinə. Altmış yaşlı cavan Qasım müəllim, /Həm gözəl şairsən, həm gözəl alim! /Şerində baharın təravəti var, /Insanın torpağa məhəbbəti var. /Sən ki “El yolu”ndan sənətə gəldin, /Şöhrətə gəlmədin, qeyrətə gəldin, /Sənə qələm verdi əzəl “Bizim kənd”, /Gördü öz hüsnünü şerində bənd-bənd. /“Bizim şəhər”i də sözə gətirdin, /Hər nə gətirdinsə, təzə gətirdin. /Nə vaxt yolun düşsə “Bizim dağlar”a, /“Son görüş” yerində çəkildin dara. /Aşdın gədiklərin dəvə boynundan, /“Dağlar buraxmadı səni” qoynundan. /“Namərd körpüsü”nə ayaq basmadın, /Naxələf sözünə qulaq asmadın. /Vəsf etdin “Bənövşə yarpağı”nı sən, /Bənövşə ətrinə büründü Vətən. /Şerində çiçəklər, güllər açıldı, /Lalə yanaqlardan “İsmət” saçıldı. /“Daşdan keçən söz”ün ürəkdə yaşar, /Əməldə, arzuda, diləkdə yaşar. /“Aşıq gördüyünü çağırsın” gərək, /Sən belə söylədin vəcdə gələrək. /Gecəli-gündüzlü yazdın, yaratdın, /Qəlbinin odunu sözünə qatdın. /Min il əfsanədir, sən yüz il yaşa, /Adın vətəninlə çəkilsin qoşa! /Ərəbin, əcəmin, türkün və kürdün /Gəzdin ellərini, dərdini gördün. /Təbrikə gəlmişik Şərqin adından /Şərqin dərdinə də məşəl kimi yan! İmza: partkom, mestkom və direksiya, Alim, şair dostun Bünyadov Ziya.”)

          
Bu sonuncu kitabda “Olmaz, olmaz!” deyirsən”, “Şuşa Qarabağın zümrüd tacıdır”, “Təbiətin qız vaxtıdır”, “Onlar yaranışdan təzimdədirlər”, “Bosfor sahilinə düşdü güzarım”, “Fərəhli, ayazlı dünyam”, “Mənim gözüm ulduzlara, günə, aya zaman-zaman baxacaqdır” başlıqlı bölmələr var ki, bunların məna və mahiyyəti, estetik çalarları Qasımzadə poetik yaradıcılığını dürüstlüklə səciyyələndirir. Kitabın məzmun və mahiyyəti onun poeziyasının zəngin, rəngarəng mövzu, məzmun, forma palitrasından xəbər verir, taleyin güclü və amansız sarsıntılarına dözüm gətirərək xalq taleyi ilə şair taleyinin qovuşuğunu nümayiş etdirir. Toplunu şairin oğlu, tanınmış şərqşünas Nəriman Qasımoğlu şairin 1988-ci ildə cap olunmuş “Seçilmiş əsərləri” əsasında tərtib etmişdir. “Ön söz”ün müəllifi  tənqidçi-filosof Yaşar Qarayev, nəşrə məsul tanınmış nəşriyyatçı Ümid Rəhimoğludur.

          
Onun zövq oxşayan şeirlərinin başlıca xüsusiyyəti mövzularının orijinallığına və əhəmiyyətinə görə kəsb etdiyi təbiilik və xəlqilikdir. Bu nümunələrdə lirik “mən” lirik xarakterə, lirik xarakter isə lirik qəhrəmana çevrilir. Lirik qəhrəmanı hər cür biganəlikdən uzaqdır, türk ruhu daşıyan azərbaycanlıdır… 

         
“…Uzun zaman ideoloji yasaq və qadağalara, kommunist diktatorluğuna qarşı bəzən birbaşa, bəzən də dolayısı ilə mücadilə edən Sovet dövrü Azərbaycan şair və yazarlarının Türkiyə ilə ilgili xatirələri, səfər və görüşləri haqqındakı qeydləri bu gün üçün qiymətli sənədlərdir. Bu əsərlərdə olan məlumatlar bizə o dövrdə Türkiyə Cümhuriyyətinin ictimai-siyasi və sosial-mədəni durumu haqqında məlumatlar verir, həmçinin zorla sərhədlərə ayrılan Türkiyə və Azərbaycanın bir-birinə olan mənəvi bağlılığını, sevgisini özündə əks etdirir.” (Bax: Aygün Bağırlı.  “Sovet dövrü ədiblərimizin Türkiyə qeydləri”, “525-ci qəzet”, 21.12.2021.).

          
Qasım müəllim – azərbaycanlı türkü İstanbulda digər bir nəhəng türkün –  Tofik Fikrətin Aşiyan məskənini ziyarəti zamanı onun pəncərəsindən Bosforu seyr edərkən keçirdiyi hisslərini məhrəmliklə belə ifadə edirdi: “Dünyanın ən gözəl pəncərəsi!.. Bosfor. Uzaqdan görünən silsilə dağlar, yaşıllığa gömülmüş imarətlər, çəmənlik-çiçəklik, qədim qala divarları. Pəncərənin çərçivəsi həcmində Bosforun misilsiz, seçilib bir yerə cəm olmuş mənzərəsi, elə bil ki, gözümüz önündə dayanan canlı təbiətin bir guşəsi deyil, mahir rəssam əli ilə çəkilən əsrarəngiz bir lövhə üfüqdən asılmışdır. Həmin lövhə indi də gözümün önündədir…” (Bax: Qasımzadə Q. Aşiyan qeydləri. Türkiyəli araşdırmaçı Məsud Kaplanın təqdimatında. “Ədəbiyyat qəzeti”, 11. 07. 2020, s.6; “Ədəbiyyat qəzeti”nin saytı:  17.07.2020.) 

 
Tofiq Fikrətə (Qeyd: Tofiq Fikrət (1867 – 1915) – Osmanlı dövründə yaşamış büyük türk şairi, pedaqoqu və jurnalisti, türk ədəbiyyatında “Sərvəti-fünun” və ya “Ədəbiyyati-cədidə” adlanan cərəyanın banisidir. İnqilabi və idealist fikirləri ilə Mustafa Kamal başda olmaqla dövrünün ziyalılarına təsir göstərmişdir. Türk ədəbiyyatının qərbləşməsində əsas rol oynamış müəlliflərdən biri kimi də məşhurluq qazanmışdır. Azərbaycan şairlərindən M. Hadi, H. Cavid, A. Səhhət, Səməd Vurğun və b.-nın yaradıcılığına da təsitr göstərmişdir.) həsr etdiyi “Ən gözək pəncərə” şeiri bu misralarla başlayır:


…Bosfor sahilinə düşdü güzarım,

Nağılmı, röyamı bilə bilmədim.

Çoxaldı sevincim, artdı məlalım,

Ağlaya bilmədim, gülə bilmədim

         
Son iki sətirdə şairin əhvalını ifadə edən sözlər Q.Qasımzadənin Türkiyə sevdasını necə də məhrəmliklə bildirir. 1968-ci ildə qələmə aldığı “Türkiyə silsiləsi”ndən “Türk gözəli” şeiri eləcə türk gözəli kimi əlahiddə gözəlliyyə malikdir və şeiri yarımçıq şəkildə təqdim etməyi özümə də, oxuculara da rəva bilmirəm:
 

Mərmərəni seyr elədik ada-ada,

Gözəllikdən gözəlliyə çata-çata.

Ada demə, altı bacı – su pərisi,

Gülab səpdi arxamızca hər birisi.

Böyük ada, Yaşıl ada güldü gözə.

Heyran qaldıq uçrumlara, şamlıqlara,

Heyran qaldıq: dəniz hara, bulaq hara?

Xınalıda bir qız çıxdı gəmimizə.

Elə bil ki, süzülmüşdü o mahnıdan:

“Aman allah, gözlərə bax, gözlərə bax…”

Pəri idi, kim deyərdi bəni-insan.

Üzüb gəlmiş mavilikdən ayrılaraq.

Yox, tanışdı, doğma idi, qəşəng idi,

Salam verib yanımızda yer istədi.

Geyinmişdi yeni dəblə – donu dizdən.

Çantasyıla gizlətsə də bunu bizdən.

Danışdıqca incə-incə, şirin-şirin,

Hiss elədik qəlbi safmış, fikri dərin.

Gətirmişdi saçında çöl çiçəyini,

Baxışında dərələrin yuxusunu,

Yanağında zanbaqların ləçəyini,

Üst-başında zeytun, ardıc qoxusunu.

Gözlərində ləpələrin mor rəngini,

Gülüşündə Sakaryanın ahəngini.

Təbiətdən yoğrulmuşdu təbiəti.

Tapındığı – öz torpağı, öz milləti.

Mərd davransan niyyətini o, bilərək

Hörmət qoyar, yüz kişidən seçər səni.

Maral gözü şir gözünə çevrilərək

Baxışının qılıncıyla bicər səni

Tamah salıb sərxoş-sərxoş baxsan ona.

Qəzəbindən dönər çılğın bir aslana,

Atılar da üzərinə dəli-dəli

O mehriban, o füsunkar türk gözəli.

(Bax: Qasımzadə Q., Türkiyə silsiləsindən, 1968. “Seşilmiş əsərləri, B., 2005, səh.173.)

  
Bu, şeir deyil, mini-poemadır, sözlə çəkilmiş portretdir, türk qövmünə, Türkiyəyə məhəbbətdir, iki yurdun tək gözəlinə sədaqətdir, ülfətdir, türk gözəlinin namus, qeyrət, əxlaq mücəssiməsinin poetik bəyanıdır ki, şairin öz təbiətini də nişan verir. Xalq şairi, akademik Bəxtiyar Vahabzadə həmkarı və dostu haqqında bir yazısında onun özünün də belə bir əxlaq daşıcısı olduğunu qeyd edirdi: “Namus və əxlaq mücəssəməsi Qasımla uzun illər tələbə yoldaşı, dost olmuş, dərd və sevincimizi birgə bölüşmüşük… 

         
…Oğlu Fəxrəddinin vaxtsız itkisindən sonra Şuşa, Laçın, Kəlbəcərin işğalı şairin qəlbinə çalın-çarpaz dağ çəkmişdi. Şeirlərində “Belə qalsa, belə dursa, məzarım od tutub yanar” deyən şair ömrünün son çağlarında yazırdı: “Vallahi, billahi, ən səmimi ürək sözümdür ki, bu halımda mənə silah versinlər, ən şiddətli döyüş xəttinə gedim, qanım torpağıma qarışsın. Bilmirəm bu təmənnamı necə çatdırım ki, məni qınamasınlar… Gərək də qınamazlar. Çünki ömrüm boyu milli mənafedə başqa mənafeyim olmayıb….” (Bax: Hacı Nərimanoğlu. “Qubadlısız 16 il” kitabı, “Elm və Təhsil”, 2019, səh.56-60.)

          
Q.Qasımzadə poeziyasını yaşadan başlıca xüsusiyyətlərdən biri də cürətdir, vətəndaş cürəti, sənətkar cürəti. Bunu şairin ötkəm fikirlərində də, əsərlərinin şəkli xüsusiyyətlərində də görürük. 

          
Q.Qasımzadə süjetli lirikanın ustasıdır. “Bu gün səni gördüm”, “İnsan-alov”, “Gəlmişəm”, “Anamgildədir”, “Pənah gətirmişəm”, “Təbiətin qız vaxtıdır”, “Dağlar buraxmır məni”, “Şuşa Qarabağın zümrüd tacıdır” (“Zümrüd tac”), “Qartal gözü” və s. bu qəbildən onlarla şeiri çox hallarda daxili, gərgin monoloq, səmimi təhkiyyə, hissi-psixoloji xüsusiyyətləri, lirizm ilə epizmin (lirik təhkiyyənin) qovuşuğunda vətandaş, sənətkar cürəti ilə yazılmış mini-poemaları xatırladır.

          
Q.Qasımzadə torpağa, vətənə könüldən  bağlı sənətkar idi. O, Azərbaycanı qarış-qarış gəzib, təbiətini, gözəlliklərini könlünə köçürüb, sevərək vəsf etmişdir. “Azərbaycan”, “Sehrli torpaq”, “Vətən” yazdım”, “Diyarım”, “Qapını bağlayan fələk”, “Sinəsi dağlı dağ”, “Laçın qayası”, “Gəncənin yanında”, “Göygöl mənzərələri” – bu qəbildən şeirlərinin bir qismidir.  Vətən sevgisi hər kəsin doğulduğu, yaşadığı kənd, şəhər, yer-yurddan başlanır; Qasım Qasımzadə üçünsə Vətən onun zümrüd tacıdır:
 

Qarabağ…

Nə zaman çəkilsə bu ad

Gözümün önündə bir qız dayanır:

Hörüyünün kökü buz tutub qat-qat,

Atlaz paltarının

Ətəyi yanır…

…Mərdlik zirehiylə

Döşü sipərli,

Nüşabə idraklı,

Həcər təpərli.

Əli buludlarda,

Ayağı Kürdə,

Açıq süfrəsinin qonağı saysız…

Kim əsir istəyib

Onu bu yerdə

Boynunu qılıncdan keçirib o qız!

Bədxahı boğmaqçın qəsdinə duran

Xaçın, Qarqar onun qoşa saçıdır.

Başının üstündə yanıb bərq vuran

Şuşa Qarabağın zümrüd tacıdır!

           
Dramatik narahatlıq duyğusu ilə səciyyələnən şeirlərindəki əsrarəngiz təbiət detalları, çox sayda xarakter və obrazlar milli mənəvi-estetik məzmun daşıyır, yaddaşda cilalanan ümid və inam ifadə edən rəmzi çalar kəsb edir… Onun “Azərbaycan”, “Sehirli torpaq”, “Vətən”yazdım”, “Dəniz xislətli torpaq”, “Bənövşə yarpağı” qəbildəndir. “Qartal gözü” şeirindəki Azərbaycan xəritəsini ucan qartala, paytaxt Bakımızı bu qartalın gözünə bənzətməsi poeziyamızda tamamilə orjinal bir obraz idi:
 

…Kim deyər ki, var onun

Özgə quşa bənzəri?

Dimdiyində aparır

Elə bil ki, Xəzəri.

Bakı! Sən bu qartalın

Yanar, parlaq gözüsən.

Bədnəzərin gözünə

Batan oxun özüsən!

           
“Azərbaycan” onun poeziyasının baş mövzusu idi.  “Azərbaycan”a həsr etdiyi şeirlər  məzmun və mənaca Əhməd Cavadın, Almaz İldırımın, Səməd Vurğunun bu mövzuda yaratdıqları ölməz şeir silsiləsində öz ləyiqli yerini tutur. Şair bu şeirlərində vətənə sevgini insana – vətəndaş insana sevgilə birləşdirir və  üzvi vəhdət halında təqdim edir:
 

Babalardan qalma sözdür,- əziz mehriban

Ana deyə çağırırıq Azərbaycanı.

Vətən quru dağ-daş deyil…

Onu hər zaman

Seyr etdikcə biz görürük

Canlı insanı.

            
Və yaxud:

…Bir həyanım vardır, yol yoldaşıtək

Həmişə yanımca o, addımladı.

Onsuz qürbət eldə donardı ürək,

O əziz sirdaşın… vətəndir adı.

        
Şair “Azərbaycan” şeirində “vətən-insan”ı belə təqdim edir: “Şirvan yolu alnındakı qırışlarıdır”, “Nifrətidir, qəzəbidir Bakı küləyi”, “Abşeronum – onun isti, odlu ürəyi”, “Sazlı-tarlı, xoş avazlı Qazax, Qarabağ”, “Bol nemətli süfrəsidir – Ağdam, Lənkəran”, “Düşməninə yumruğudur Laçın, Qubadlı”, “Sol döşündə orden kimi yanır Naxçıvan”. (Bax: Qasımzadə Q. Bənövşə yarpağı. Bakı, 1964, s. 32.) Burada həm təbiət, həm mədəniyyət, həm də bunların hər ikisinə aid xarakterik xüsusiyyət Vətən obrazının poetik təqdimatı üçün istifadə olunmuşdur.

        
Filologiya elmlər doktoru, şair-alim Rafiq Yusifoğlu Qasım müəllimin yaradıcılığını belə dəyərləndirir: “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri olan Qasım Qasımzadə Azərbaycan təbiətini vurğunluqla tərənnüm edən şairlərimizdən biridir. Bu da təsadüfi deyil. Çünki Qasım Qasımzadə Azərbaycanın dilbər guşələrindən birində – Qubadlı rayonunun Xocamsaxlı kəndində dünyaya göz açmışdı. Hər daşının altından bir çeşmə paqqıldayan Xocamsaxlı kəndinin axarlı-baxarlı mənzərələri, şiş qayaları onu məftun etmiş, Ağa çayının laylası onun ürəyini şeirə, poeziyaya məhəbbət ruhunda kökləmişdi. Bol sulu Bərgüşad, Həkəri çayları, Çayzəmi, Əyin, Başarat meşələri, göylərə baş çəkən Kəpəz, Səngər dağları, Ballıqaya, Salvartı yaylaqları onun poeziyasının beşiyi olmuşdu… Onun poeziyasında vətənin başı qarlı uca dağları, diş göynədən bulaqları, zümrüd donlu meşələri, səfalı yaylaqları, göz işlədikcə uzanan bərəkətli çölləri vurğunluqla tərənnüm edilir.”  (Bax: Rafiq Yusifoğlu. Vətən təbiətinin yorulmaz tərənnümçüsü. “525-ci qəzet”, 12.06.23.)

           
Şairin poeziyasında gözəlliyə səyahət və gözəlliyi dərk ruhu vardır. Onun poetik nümunələri əsasında oxucular tarixlə, müasirliklə, gələcəklə, təbiətlə, ictimai həyatla ünsiyyətdə olur, şair milli yaddaşla vətəndaş arasında təmasın mənalı, ibrətli məqamlarını yaradır. “Günəş”, “Neyin əfsanəsi”, “Çərkəz oğlu” şeirlərində folklorizmdən qaynaqlanan “Danko ürəyi” simvolikasında, sətraltı ifadələrlə milli azadlıq, suverenlik, müstəqillik ideyalarını tərənnüm ediri.

           
Yazılarında ədəbi fakta, mətnə həmişə orjinal yanaşma və təhlil üsulu ilə fərqlənən ədəbiyyatşünas-tənqidçi, AMEA-nın müxbir üzvü Tehran Əlişanoğlu Q.Qasımzadənin 70 illik yubileyi münasibətilə qələmə aldığı məqaləsində yazırdı: “Azərbaycanda milli gəlişmə demokratiya uğrunda mübarizə şəklində bəlirli bir ölçü və hüdudlar kəsb etdikcə ədəbi ictimaiyyətin də bir çox nümayəndələrini ictimai-siyasi savaşın ön sıralarında gördük. Qasım Qasımzadənin 70 illik ömür yolunda, 50 illik yaradıcılıq taleyində bu mərhələnin xüsusi yeri var. Q.Qasımzadə hər şeydən öncə usanmadan zamanın ideyalarını təbliğ edən, demokratiya, azadlıq və milli müstəqillik yolunda atılan hər bir addımı qələmi ilə müdafiəyə qalxışan və qələbələrimizi böyük bir sevgi və qısqanclıqla tərənnüm edən alovlu publisist kimi çıxış edir… Q. Qasımzadə və mənsub olduğu ictimai-ədəbi nəsil zamanla daim bilavasitə müxalifətdə olmuşlar. Şairin yaradıcılığının hərfini deyil, ruhuna bələd olmaq istəyənlər (istər o zaman, istərsə də bu gün) onun ”Seçilmiş əsərləri”ndə yalnız bir mövzu, bir predmet, bir ünvan tapır: seviləsi Vətən, sevgisində yaşayan millət, iftixara layiq Azərbaycan. Onun rəngarəng yaşantı və duyumlardan ibarət  şeirləri bir məqam üzərində qərar tutur: milli özümlük, milli fəxarət… O da qeyd olunmalıdır ki, bu, nəinki Q.Qasımzadə poeziyasının, onun bütövlükdə həyat və  fəaliyyətinin də məğzini, mayasını, poetikasını təşkil edən başlanğıcdır.” (Bax:Tehran Əlişanoğlu. Çağdaş Müsavatın işıqlı simalarından şair Qasım Qasımzadə.  “Yeni Müsavat” qəzeti,  8 iyul 1993-cü il; Tehran Əlişanoğlu. Çağdaş türkçülüyün göyü və yeri/T.Mustafayev //Yeni Turan. – 1993. – 24 mart.)

         
Müsavat Məclisinin fəal və müqtədir üzvü olmuş Qasım Qasımzadənin  hürriyyət sevinci və qürurunu əks etdirən fikrini təqdim etmək də yerinə düşər: “…Ölmədim, xain imperiya qüvvələri tərəfindən endirilmiş üç rəngli bayrağımızın “kişi kimi yaşayan” millətin cəsur oğullarının əlləri ilə Azadlıq meydanında bir daha ucaldığını gördüm. 1988-ci ildə kükrəyən meydan mitinqlərinin birində üç rəngin məna vəhdətindən yaranmış bu bayraqla ilk dəfə üz-üzə gəldiyim məqam ömrümün ən həyəcanlı, ən bəxtəvər anı idi. Baxışında övlad doğmalığı tapdığım gənci bağrıma basdım. Əlində tutduğu, nənəsinin ipəkdən tikdiyi bayrağı öpüb riqqətli göz yaşlarımla islatdım. Bu, əslində milli ideala qovuşma mərasimi idi. Milyonların əsrlərcə həsrətini çəkdiyi gündü ki, biz nəsil də kamsız qalmadıq… ” (Bax: Qasımzadə Q.“Ölmədim, üç rəngli bayrağımızın Azadlıq meydanında ucaldığını gördüm”, “Ədəbiyyat” qəzeti, 5 iyun 1992-ci il.).

        
Q.Qasımzadənin şeirləri kitabdan, ədəbiyyatdan yox, taleyindən, çəkdiyi acılardan, sevgisindən və ayrılıqlarından, sevinc və iztirablarından, milli-mənəvi qürur və öygülərindən gəlirdi.

        
Ədiblik – şairlik Q.Qasımzadənin stixiyasıdır… Bəzən iç dünyasını və yaşadıqlarını çılpaqlıqlarına qədər göstərməkdən çəkinməyən, cəsarətli, mərd və səmimi, bəzən də heç bir haqsızlığa dözməyən, üsyankar və barışmazdı Qasım müəllim…

        
Onun poetik ruhu lirikanın təbiətindən doğur. Professor, AMEA-nın müxbir üzvü Təhsin Mütəllibov lirikanın təbiətini, təsir gücünü doğru olaraq belə müəyyənləşdirir: “Lirikanın emosional gücü və mərhəmətliyi ilk növbədə ondadır ki, o, hardasa oxucunun şəxsi “dərdlərini” təzələyir, nisgil və həsrətini yenidən yaşadır, kövrəldir, duyğulandırır. Xatirələr yada düşür, kövrəldir və bir növ fərdi dərdlərin də bədii tərcümanına çevrilmiş olur… Lirikanın əsl estetik cazibəsi məhz bu nisgil, həsrət müştərəkliyindədir!..” ( Bax:Mütəllimov T. Ədəbi müşahidələr., “Ədəbiyyat qəzeti”,  23.06.2023-cü il.).

         
Q.Qasımzadənin lirikası bütün səmimiyyət çalarları ilə eynən belədir. Onun lirikası çoxçeşidli tale şeirlərindən, etnik-kulturoloji əsasdan süzülərək natural emosiyalarla müasirliyə, çağdaşlığa xidmət edən xarakterdən ibarətdir, tale lirikasıdır. Bunlar bədii sözün nüfuzunu artıran, milli ruh yeniliyi, poetik düşüncəsinin orjinal rəngarəngliyi ilə fərqlənən yanğılı, təsirli poeziya nümunələridir, həyatımızın cövhərini üzə çıxaran lirikamızın ən gözəl örnəkləri sırasındadır.

        
Görkəmli ədəbiyyatşünas-tənqidçi, filologiya elmləri doktoru, professor Əkbər Ağayev şairin yaradıcılıq məziyyətlərini qiymətləndirərək yazırdı: “Qasım Qasımzadənin poeziyasında ardıcıl, fəal həyat mövqeyi və təbiilik aydın seçilir. Şair qətiyyən özünü müasir həyat hadisələrindən kənar hiss etmir, heç nəyə laqeyd baxmır, onun lirik qəhrəmanı həssasdır, görüş dairəsi genişdir, elə buna görə də, bu lirik qəhrəmanın qəlbindən keçib poetik incilərə çevrilən mövzular, həyat materialı zəngin və çoxşaxəlidir: səhrada dağ kölgəsi, əbədiyyət, haçaqaya, nəbzin vurması, qış, bahar, güllər, çiçəklər, ballı qayalar, zəriflik, mətanət, həsrət, məhəbbət, qanlı-qadalı illər, uzaq ellərin dərdi – bütün bunlar şairin poetik sözündə canlanır, mənalanır, bu anlayışların hər birində yeni çalarlar parlayır, fikirlərin əlvan poetik qövsi-qüzehi yaranır. Lakin bu zəngin poetik fikir silsiləsində Qasım Qasımzadənin diqqətindən heç bir zaman yayınmayan poetik ahəngin bütün məqamlarında öz yerini tapan bir mövzusu var: Azərbaycan!” (Bax: Əkbər Ağayev. “Azərbaycan Sovet poeziyası (1920-1970). İnkişafın əsas meylləri” (jurnal variantı), “Azərbaycan” jurnalı, 1974, № 7, s.77., № 1-10.; Əkbər Ağayev. Azərbaycan sovet poeziyası (1920-1970): inkişafın əsas meyilləri və sənətkarlıq, ənənə və novatorluq məsələsi, doktorluq dissertasiyası, Bakı, 1972. BDU-nun elmi kitabxanası, şifrə 2357, s.377.).  

   
“Qasım Qasımzadənin şeirlərində ictimai-siyasi motivlər incə, lirik hisslərin ifadəsi ilə gözəl birləşir.” (Bax: Əkbər Ağayev. “Əsrin tərənnümü” (məqalələr), Bakı, “Yazıçı”, 1980,  s..122-123. – 231 səh.).

         
Q.Qasımzadənin yaradıcılıq leytmotivi elmi-nəzəri tədqiqatlar siferasında da bir orbitdə, bir mahiyyətdə mənalandırılır: “Qasım Qasımzadənin poetik sözü sadə əmək adamlarının həyatını, fəaliyyətini və könül dünyasını ifadə edir, oxucusunun ən çətin anlarında həmişə ürək sirdaşı, yardımçısı, məsləhətçisi olmağı bacarır. Çünki bu poeziya xalqını, vətənini canından çox sevən vətən oğlunun, xalq şairinin qələminə məxsusdur. Onun mayası müdrik bir çeşmədən, xalq ədəbiyyatından, folklordan qaynaqlanır. Doğma xalqının, vətəninin dərdlərindən söz açarkən, şairin publisistik dili sanki bayatı çağırır, ağı söyləyir. “Qəzəbli dağlar” əsərində şairin səsini, harayını duymamaq mümkünsüzdür. Burada xalqın azadlıq ideyası özünün nikbin bədii ifadəsini tapır, vətən sevgisini estetik və emosional bir şəkildə təbliğ edir. Bu isə böyük ustalıq və sənətkarlıqdan xəbər verdiyi kimi, eyni zamanda, böyük ürəkdən, sənət yanğısından, vətənpərvərlik duyğularından “danışır”, şairin şəxsiyyəti, mənəvi ucalığı barədə oxucusunu agah edir, onları – müəllif  və  oxucunu – doğmalaşdırır.” (Bax: Cavadova Rəna.  “Müasir Azərbaycan poeziyasında vətənpərvərlik problemlərinin  bədii inikası ( Qasım Qasımzadənin poeziyası əsasında)”, Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün  təqdim edilmiş dissertasiyanın “Avtoreferat”ı, Bakı – 2017, s.4. – 27 səh.).

         
Q.Qasımzadə yaradıcılığının mühüm bir qolu da tərcüməçilik fəaliyyəti ilə bağlıdır. Ədibin tərcümə fəaliyyəti M.Tursunzadənin “Hindistan balladası” (1950), M.Mirşəkərin “Qızılqışlaq” (1954), İ.Noneşvilinin “Qonaq gəlin Gürcüstana” (1955), M.Tursunzadənin “Asyanın səsi” kimi kitabları əhatə edir. Onun bu tərcümələri sırasında Y.Yevtuşenkonun “Афганский муравеу” (“Əfqan qarışqası”) şeirini (1983) təqdimatı unudulmazdır: bu, Rusiya imperiyasına Qasım müəllimin Yevtuşenko dili ilə vurduğu sərt sillə idi:
 

Sərilmişdir rus cavanı Əfqanıstan düzündə,

Gəzir müsəlman-qarışqa onun tüklü üzündə.

Çoxdan ülgüc toxunmayan sifətdə gəzmək çətin,

O mərhumun qulağına pıçıldadı xəlvəti:

“Heç bilirsən yaralanıb öldüyün yer haradır,

Bircə onu bilirsən ki, yaxınlıqda İrandır.

Burda islam sözünü də eşitmisən ilk dəfə,

Nə niyyətlə silahlanıb bəs gəldin biz tərəfə?

Həmvətənin kolbasayçın duran vaxtı növbəyə

Nə gətirə bilərdin sən bu dilənçi ölkəyə?

Azmı qurban veribsiniz, bu həmlə nə deməkdir,

İyirmi milyon rəqəminə əlavəmi gərəkdir?”

Sərilmişdir rus cavanı Əfqanıstan düzündə,

Gəzir müsəlman-qarışqa onun tüklü üzündə.

Pravoslav qarışqadan istəyir ki, soruşsun

öz qarışqa dilində: –

Bu ölünü diriltməyə varmı sizdə bir əfsun;

Lakin bilmir o şimalda, yetim-yesir elində

Elə qadir qarışqalar az qalıbdır tərstəki

Qaldıralar, aparalar belə ağır bir yükü…

         
AMEA-nın müxbir üzvü, tanınmış tənqidçi-ədəbiyyatşünas, professor Yaşar Qarayev onun yaradıcılıq şəxsiyyətini belə səciyyələndirirdi: “Qasım Qasımzadənin  poeziyası onun şəxsiyyətinə bənzəyir – sərt və kövrək, sakit və çılğın, təbii və məğrur, milli və beynəlmiləl!.. Qasım Qasımzadə taleyi və şəxsiyyəti vəhdət təşkil edən şairlər sırasına mənsubdur. İstisnasız onun bütün yaxşı şeirləri həm zövqü, həm də məsləki eyni vaxtda və eyni dərəcədə oxşayan və ya narahat edən sənət nümunələridir.” (Bax: Qarayev Y. Poeziyanın və ömrün yaşı (ön söz). Qasımzadə Qasım. Seçilmiş əsərləri. Bakı, Avrasiya Press, 2005, s.4. – 280 səh.). Ayaz Vəfalının da onun barəsində dediyi bir ifadə burada yerinə düşür: “İpək kimi yumşaq, ipək kimi möhkəm.” (Bax: Nəriman Qasımoğlu. Qasım Qasımzadə ilə bağlı xatirələr. “Ədəbiyyat qəzeti”, 20.10.2017.).

         
Ümumiyyətlə, Q.Qasımzadə parlaq ədəbi şəxsiyyət kimi istər bir-birindən duyğulu, kövrək, həzin təbiət lirikası, istər sevgi şeirləri, istər vətənpərvərlik, istər də  ictimai-siyasi lirikanın  kifayət qədər dəyərli örnəklərini yarada bilmişdir.

         
Q.Qasımzadə yaradıcılığında millilik və vətənpərvərlik ideyası mövzu və ruh etibarı ilə bir-birini tamamlayaraq şairin fərdi yaradıcılıq xüsusiyyətləri müstəvisində vəhdət təşkil edir. Şeir və poemalarının əksəriyyətində klassik ənənəyə söykənən, oradan orjinallıqla bəhrələnən, millilik, vətənpərvərlik və beynəlmiləllik ideyalarını mükəmməl poetik mətnlərlə tərənnüm edən şair doğma vətənində baş verən ictimai-siyasi, sosial prosesləri, qlobal hadisələri vaxtında və daha dolğun şəkildə, qeyd etdiyimiz ədəbi-estetik ideyalar səviyyəsində ictimaiyyətin, geniş oxucu kütləsinin diqqətinə çatdıra bilmişdir.

          
Q.Qasımzadə poeziyasının əhəmiyyəti onda idi ki, o, “Böyük vətən”in kiçik problemlərindən deyil, “Kiçik vətən”inin böyük problemlərindən” (Bəkir Nəbiyev)  bəhs edirdi. Belə bədii-estetik yanaşma üsulu vətənkeşliyin xidmətində idi. Xalqın mənəvi dünyasını, doğma Azərbaycanın dərdini, acısını dərindən duyan, bütün varlığı ilə ana yurduna bağlı şair vətəni bütün gözəllikləri və problemləri ilə  birlikdə “poetik sənəd” səviyyəsində tərənnüm etməyi bacarırdı.

           
Qasım müəllimin 1992-ci il mayın 28-də qələmə aldığı “Qapını bağlayan fələk” adlı dərd qalası olan on bənddən ibarət bir şeiri var. Həmin şeirə preambulada oxuyuruq: “Bir adı Qala, bir adı Pənahabad olan Şuşa, dağlar qalası olan Laçın təkcə bu günümüz yox, tariximizdir, sərkərdələr, sənətkarlar yetirən əcdadımızın yadigarıdır, Pənah xanı, İbrahim xanı, Vaqifi, Natəvanı, Adgözəl bəyi, Mehmandarovu, Xosrov bəyi, Sultan bəyi, Üzeyir bəyi, Seyidi, Xanı, Bülbülü yetirən diyardır. Şuşa bizim qartal qıylı, bülbül cəh-cəhli yuvamızdır. Buna görə də, indi Şuşasız günlərimdə mən özümü yuvasız quş sayıram”.
 

Ərşə qalxıb naləm mənim,

Alınıbdır Qalam mənim.

Əsir düşüb ciyərparam,

Şuşam mənim, qalam mənim.

…Misri qılınc hanı, hanı?

Sel-sel olsun gavur qanı.

Hayandadır bu günümün

Soltan bəyi, Pənah xanı?

Hayandadır, hayandadır,

Bamsı Beyrək, Xan Bayandır!?

Türk oğlu çox qandırıbsan,

Ermənini yenə qandır.”

(Bax: Qasımzadə Q. “Seçilmiş əsərləri”, Bakı, Şərq-Qərb, 2005, s.79-80. – 280 səh.).

          
2005–2020-ci illər arası, 15 ildən sonra Azərbaycanın Bamsı Beyrəyi, Xan Bayanduru – Zəfər ordusunun Baş komandanı İlham Əliyev şairin – millətin, Türkün, külli Qarabağın, bütöv Azərbaycanın arzularını yerinə yetirdi, Qarabağı, Qarabağın “zümrüd tacı” (ifadə Qasım Qasımzadənindir!) Şuşanı erməni faşizminin işğalından azad etdi, Azərbaycan bayrağı Qarabağ dağlarında, şəhərlərində dalğalandı… Şair bu günü görməsə də, inanırıq ki, ruhu şaddır, arzuları çin olmuşdur…

          
Q.Qasımzadə yaradıcılığı haqqında görkəmli ədiblərin, tənqidçilərin, alimlərin, ədəbiyyatşünasların, o cümlədən, Süleyman Rəhimovun, Mirzə İbrahimovun, Məmməd Rahimin, Süleyman Rüstəmin, Mehdi Hüseynin, İlyas Əfəndiyevin, Bayram Bayramovun, İsmayl Şıxlının, İbrahim Kəbirlinin, Məmməd Cəfərin, Kamal Talıbzadənin, Əziz Mirəhmədovun, Yaşar Qarayevin, Əkbər Ağayevin, Qulu Xəlilovun, Məsud Əlioğlunun, Şamil Salmanovun, Səfurə Hüseynovanın, Qurban Bayramovun, Rəhim Əliyevin, Şirindil Alışanlının, Rafiq Yusifoğlunun  və başqalarının fikir və mülahizələri vardır. “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kitabında 1950-1980-ci illər dövrünün poeziyasına aid fəsildə Q.Qasımzadənin yaradıcılığına da müraciət olunmuş, yaradıcılığı barədə dissertasiya yazılmış, müasir poeziya haqqında əksər elmi tədqiqatlarda ondan bəhs edilmişdir…

           
Q.Qasımzadənin əsərləri barədə xaricdə tanınmış zamandaşlarının maraqlı fikirləri də mövcuddur. Qafur Qulam yazırdı: “Qasım Qasımzadənin şeirləri hər cür biganəlikdən uzaqlıq, dramatik narahatlıq duyğusu ilə səciyyələnir. “Rədd olsun laqeyidlik!” – Qasımzadə özünün bu devizinə həmişə sadiqdir.” (Qeyd: Sitat Yaşar Qarayevin adı çəkilən məqaləsindən götürülmüşdür. Nəriman Qasımoğlunun təqdimatında bu fikir 1958-ci ildə Bakıda olmuş Həmid Qulama aiddir.)

            
Hələ sağlığında kitabları respublikanın hüdudlarından kənarda, Moskvada nəşr edilir, əsərləri bir çox xalqların – ərəb, ingilis, fransız xalqlarının dillərinə tərcümə edilir, Polşada, Bolqarıstanda, Türkiyədə, İraqda, İranda çap olunurdu.

          
Nobel Mükafatı laueratı Con Steynbek Nobel nitqində deyir: “Yazıçılar müxtəlif günahlara, uğursuzluqlara düçar ola-ola daha da təkmilləşmək üçün yazmağa məhkumdurlar. Yazıçılar (oxu – şairlər, alimlər, qələm əhli – Q.B.) insan ruhunun güçünü, qəhrəmanlıq və sevgini vəsf etmək üçün göndərilmiş adamlardır.  …İnsan bizim ən böyük ümidimizə və həm də ən böyük təhlükəmizə çevrilib.” Bu gün Con Steynbek fikrini öz sözləri ilə belə ifadə edərdi: “Son – sözdür, Söz – insandır və insan insanlardır.”  (Bax:Con Steynbek. Seçilmiş əsərləri, Bakı, “Şərq-Qərb” Nəşriyyat Evi, 2013, “Nobel Mükafatı laeratı Con Steynbek Nobel nitqi.”,  səh. 885-886. –  888 səh.).

          
Şair, alim, tənqidçi, tərcüməçi, publisist, naşir Q.Qasımzadə də “insan ruhunun güçünü, qəhrəmanlıq və sevgini vəsf etmək üçün göndərilmiş adamlar”dandır və əminəm ki, onun parlaq siması, bütün həyatı, fəaliyyəti, fövqəladə missiyası sözə bürünmüş olaraq cazibəsini hər zaman saxlayacaqdır.

         
Taleyim elə gətirmişdi ki, 1967-ci ildən 1993-cü ilə qədər Q.Qasımzadənin rəhbərlik etdiyi şöbədə onun bərəkətli və xeyirxah əllərini çiynimdə hiss edərək fəaliyyət göstərmişəm. Onun təqdimatına və fəallığıma görə İnstitutun komsomol təşkilatının katibi, Gənc Alimlər Şurasının sədri, sonra Həmkarlar təşkilatının sədri ictimai vəzifələrini aparmış, professor Mirzəağa Quluzadənin, Yaşar Qarayevin, Əziz Mirəhmədovun, akademik Məmməd Cəfərin, akademik Bəkir Nəbiyevin direktorluğu müddətində, onların sədr olduğu elmi şuranın, üzvü olduqları partiya bürosunun üzvü olmuşam, onlardan böyük həyat və elmi təcrübə dərsləri almışam. Aspiranturaya daxil olarkən ilk elmi referatım Q.Qasımzadənin “Aşıq gördüyünü çağırar” ədəbi-tənqidi, elmi məqalələr kitabı haqqında olmuş, imzasız – gizli rəyə olduqca tələbkar və prinsipial tənqidçi-ədəbiyyatşünas Məsud Əlioğluna verilmiş, yüksək dərəcədə dəyərləndirilmişdi. Həmin referatı aspirantura dövründə məqalə şəklində dərc etdirdim. Tale üzümə yar olduğundan Q.Qasımzadənin yaradıcılığı haqqında bəyənilən (oxucu məktubları almışdım) iki məqalənin müəllifiyəm, hətta Qasım müəllimlə həmmüəlif məqaləmiz də var…

         
Qasım müəllim şöbəmizin müdiri timsalında əksər elmi tədqiqatlarımın redaktoru, rəyçisi, “Səməd Vurğun poeziyasında lirik qəhrəman” dissertasiyamın elmi müzakirələrinin təşkilatçısı və dəyərli tövsiyyəçisi olub, müdafiəmdə qayğı və köməyini əsirgəməyib, “Azərbaycan sovet poeziyasının inkişaf meyilləri” mövzusubda yazıb bitirdiyim və müdafiəyə layiq gördüyü doktorluq dissertasiyamın müdafiəsinin intizarını çəkib. Ailə qayğıları və digər səbəblər (səbəb gətirmək də bir bəhanədir) hazır dissertasiyanı vaxtında müdafiə edə bilmədim…

        
Şair-alim, profesor, “Sovet ədəbiyyatı” şöbəsinin müdiri, həmişə ustadım saydığım (indinin özündə də) Q.Qasımzadənin elmi fəaliyyətini öz müşahidələrimlə belə xülasələndirərdim:

       
1. Çıxışlarının, təhlillərinin aktuallığı, operativliyi, filoloji problemlərlə yüklənməsi, real mənbələrə istinadı, aydın, konkret ədəbi-elmi terminoloqiyası, nəzakət həddində milli yumoru, nitqləri və yazılarındakı sətiraltı ironiyası, həssaslığı filoloji prinsiplərə tam cavab verirdi.

      
2. Q.Qasımzadə öz üzərində ciddi, mütəmadi çalışır, fərqli mənbələrdən məlumat bazası formalaşdırır, şöbə əməkdaşlarından, dissertantlardan, aspirantlardan da bunu çox incə tərzdə, yəni inkar edilməz tərzdə “tələb” edirdi.

    
3. Filoloji  sahəyə dair informativ aparatı tələb olunacaq dərəcədə geniş idi, Azərbaycanda və İttifaq miqyasında tanınır, geniş əlaqələri, ədəbi-elmi dairələrdə dostları, tanışları var idi və bu tanışlıq Azərbaycanda ədəbi-elmi fikrə xidmət edirdi.

    
4. Gərgin fəaliyyət rejiminə baxmayaraq, çəkdiyi zəhmət təmənnasız idi, saf, təmiz, halal həyat tərzi sürür və bununla həmkarlarına əvəzsiz bir nümunə sərgiləyirdi.

    
5. On iki il Azərbaycan Dövlət Televiziyasında müəllifi və aparıcısı olduğum “Ədəbiyyatşünaslıq və zaman” verlişlərindəki çıxışlarını yaxşı xatırlayıram. İntellektual səviyyəsi yüksək, söz və düşüncə sərhədləri geniş idi, maraqla dinlənilirdi, səmimiyyəti güclü olduğundan xarizmatik idi.

     
6. İstedadlı gənclərin inadkar mühafizəçi idi… Bir tövsiyyəsini qətiyyən unutmamışam və əməl edirəm. Deyərdi: “Qurban, əlində qələm olanda heç vaxt qələm dostlarını və istedadlı gəncləri yaddan çıxarma, bir vasitə tap qiymətləndir, heç olmasa adlarını çək!!”

     
7. Tanınmış elmi şəxsiyyətlər arasında özünü inamlı hiss edirdi, nüfuz sahibi kimi qərəzsiz polemika mədəniyyətinə sahib idi.

     
Q.Qasımzadənin sənətkar şəxsiyyəti, küllən yaradıcılığı milli-mənəvi sərvətimiz, milli dəyərimiz və qürur məkanımızdır. O, Azərbaycanın bədii söz səltənətində özünəməxsus yer tutmuş, ədəbiyyatımıza başucalığı gətirən, milli məfkurə yüklü, sanballı, təkrarolunmaz, hünərvər, kamil, əbədiyyət qazanmış Azərbaycan sənətkarlarlarındandır.

“Əbədiyyət” şeirində deyir:
 

…Bir ağacdan neçə budaq

Şaxələnib çıxacaqdır.

Öyünməsin ölüm nahaq–

Mənim qanım milyonların,

Nəsil-nəsil insanların

Damarında axacaqdır.

Mənim gözüm milyonların,

Nəsil-nəsil insanların

Gözlərilə bu dünyaya –

Ulduzlara, günə, aya

Zaman-zaman baxacaqdır…

        
Bu, mistika deyil, özünə və yaradıcılığına, ən ümdəsi isə, ömrü boyu sevdiyi xalqına inamıdır!

        
Daha nə yazım… Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında poeziyasının  mövzu rəngarəngliyi və özünəməxsus  xüsusiyyətləri ilə danılmaz mövqe qazanmış, elmi-nəzəri ədəbiyyatşünaslıqda əhəmiyyətli rolu olan, ədəbiyyatımızın  dəyərli səhifələrini yaratmış Q.Qasımzadə əsil yaradıcı ŞƏXSİYYƏT idi və bu gün özü də, sözü də bizimlədir. Hələ ötən əsrin 40-cı illərində qeyd dəftərinə ünlü türk yazıçısı Ruşen Eşrefin “Damla-damla” kitabından köçürdüyü bu parça indi onun özü haqqında deyil də, bəs nədir: “Ressam gider, resmi kalır; şair ölür, şiiri kalır; mimar yıkılmış, yapısı ayakta; bestekar susmuş, bestesi kulakta!… Bu cihan hep yaratılmışların cihanımı ki, yaratanlar birer hiç geçip gidiyor?!…”
 

Özü demiş:

Bu gün bir sehirlə durdum üz-üzə,

Qönçəsi çırtlayan adi çiçəkdi.

Çatmış olsaydı da ömrüm lap yüzə

Onu danışdırıb dindirəcəkdim…

          
Qasım Qasımzadə bu gün 100 yaşında da sənətinin sehri ilə çiçəkləri dindirməyə qadir sənətkardır.

22.08.2023.

Qurban BAYRAMOV,
tənqidçi-ədəbiyyatşünas.

İlkin mənbə: /modern.az/

QURBAN BAYRAMOVUN YAZILARI

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

VAQİF SULTANLININ YAZILARI

ZAUR  USTACIN  YAZILARI

> > > > MÜTLƏQ OXUYUN !!!

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

ZAUR USTAC – ŞUŞA … !

   ZAUR  USTAC

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simalarından  biri olan Zaur USTAC 1975-ci ildə Bakı şəhərində andan olub. Ali təhsillidir. Qarabağ müharibəsinin  iştirakçısı, ehtiyatda olan zabitdir. Bədii-publisistik kitabların, metodiki-tədris vəsaitlərinin və balacalar üçün (ingilis dilindən) tərcümələrin müəllifidir. Milli ruhda qələmə alınıb hər iki qrafika ilə (müasir və əski əlifba ilə Ana dilimizdə) çap olunmuş kitabları Bütöv Azərbaycan coğrafiyasında yayımlanır. Xüsusi ilə kiçik yaşlı məktəblilər üçün ana dilimizdə olan öyrədici (Ana dili və Hesab) şeirlərdən ibarət kitabları geniş oxucu kütləsinə tanış olmaqla bərabər məktəb və liseylərin məktəbəhazırlıq qruplarında tədris vəsaiti kimi tətbiq (2019-2020-ci təris ilindən etibarən) olunur..

Zaur USTAC 1988-ci ildən fasiləsiz olaraq dövri mətbuatda dərc olunur, 40-dan artıq kitabın müəllifidir. 2007-ci ildən özünün təsis etdiyi “Yazarlar” jurnalı,  2010-cu ildən isə YAZARLAR.AZ  saytı idarəçiliyindədir.

Zaur Ustacın əsərlərinin  2011-ci ildən etibarən internet vasitəsi ilə bir neçə stabil və  təhlükəsiz portalda  pulsuz  yayımlanmasının nəticəsi olaraq bu gün o internet üzərindən  ən çox oxunan yazarlarımızdan biri, bəlkə də birincisidir.

Zaur USTAC  yaradıcılığı  Ana  dilimizdə  oxuyub, anlamağı  bacaran dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq, internetə çıxışı olan hər bir şəxs üçün əlçatandır.

VAQİF POEZİYA GÜNLƏRİ

SEVİN, A TƏBRİZ!
Zəfər libasında sevinc göz yaşı,
Hər iki sahildə dayanıb ərlər!
Ayrılıq atəşi elə qarsıyıb,
İçərək qurudar Arazı nərlər!
* * *
Göylərdən boylanır Tomris anamız,
Əlində qan dolu o məşhur tuluq!
Xain yağıların bağrı yenə qan,
Canı əsməcədə, işləri şuluq…
* * *
Uşaqdan böyüyə hamı əmindir,
Tarix səhnəsində yetişib zaman!
Bu dəfə biryolluq bitəcək söhbət,
Nə güzəşt olacaq, nə də ki, aman!
* * *
İllərdir həsrətdən gözləri nəmli,
Mamırlı daşların gülür hər üzü!
Neçə qərinədir qalmışdı çılpaq,
Yamyaşıl çayırla gəlib bu güzü!
* * *
Al donun geyinir Günəş hər səhər,
Səmamız masmavi, göy üzü təmiz!
Duman da yox olub, itib buludlar,
Gözün aydın olsun, sevin, a Təbriz!

USTACAM
Müzəffər ordunun şanlı əsgəri,
Ərənlər yurdunun ər övladıyam!
Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox,
Babəklər yurdunun hürr övladıyam!
* * *
Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü,
Ədalət, həqiqət bağrımda közdü,
Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü,
Mövlalar yurdunun nur övladıyam!
* * *
Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm,
Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm,
Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm,
Alovlar yurdunun nar övladıyam!
* * *
Unutma, şah babam Xətai başdı,
Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı,
İlham, nə keçilməz sədləri aşdı,
İgidlər yurdunun nər övladıyam!
* * *
Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var,
Gen dünya yağıya daim olub dar,
Düşmən qarşımızda yenə oldu xar,
Aslanlar yurdunun şir övladıyam!
* * *
Göydən Yer üzünə ərmağan, payam,
Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam,
Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam,
Ozanlar yurdunun sirr övladıyam!
* * *
Ustacam, vətənim vətən içində,
Axıb duruluruq zaman köçündə,
Min bir anlamı var, adi “heç”in də,
Aqillər yurdunun pir övladıyam!


DAĞLAR
(Dağlara xitabən üçüncü şeiri)
Tarix səhnəsində yetişdi zaman,
Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar!
Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi,
Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!

* * *
Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi,
Davadan doğulan ərlər yetişdi,
Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi,
Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!

* * *
Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı,
Qoynunda yağılar məskən salmışdı,
Canımı sağalmaz bir dərd almışdı,
Sayalı qonağın mübarək, dağlar!

* * *
Xətai qırmadı könül bağını,
Nadir unutmadı hicran dağını,
İlhamın silahı əzdi yağını,
Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar!

* * *
Qurtuldu yağıdan zənburun, balın,
Bir başqa görünür yamacın, yalın,
Zirvəndən boylanır şanlı hilalın,
Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!

* * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər,
Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar,
Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər,
Şuşatək ocağın mübarək, dağlar!


* * *
Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin,
“Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin,
Dolandın dünyanı yurdunda bitdin,
Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!

Müəllif: Zaur USTAC,

“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru,

şair-publisist.

MƏLUMATI HAZIRLADI: TUNCAY ŞƏHRİLİ

ÇİNGİZ ABDULLAYEVİN YAZILARI

ZAHİD SARITORPAĞIN YAZILARI

AKİF ABBASOVUN YAZILARI

VAQİF POEZİYA GÜNLƏRİ 2023

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

VAQİF SULTANLININ YAZILARI

ZAUR  USTACIN  YAZILARI

> > > > MÜTLƏQ OXUYUN !!!

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

Həkim, şair, bəstəçi – Bu, Şahin Musaoğludur – Vaqif YUSİFLİ

Ya azad ol, ya candan keç,

İki yoldan birini seç,

Azadlığın şərbətin iç,

İgid əsgər, möhkəm dayan!

Şəhid qanı axan torpaq

Yad ayaqda qalmaz tapdaq.

Düşmənlərin qan qusacaq –

İgid əsgər, möhkəm dayan!

Neçə illərdir bizi qələbəyə səsləyən bu mahnını Şəmistan Əlizamanlının möhtəşəm ifasında eşidir, Azərbaycan əsgərinin qətiyyətini alqışlayırıq. Mahnı bizə o qədər təsir edir ki, bəzən onun müəlliflərinin kim olduğuna belə diqqət yetirmirik. Mahnının sözləri də, musiqisi də Şahin Musaoğlunundur…

Mənim üçün kimdir Şahin Musaoğlu sualını vermək yerinə düşməz, çünki bir şair və bəstəçi kimi o, artıq bütün sənətsevərlər arasında tanınır, sevilir. Amma şair və bəstəçi kimi tanınmamışdan öncə Şahin Musaoğlu həkim idi (indi də həkimdir). Tibb İnstitutunu bitirəndən sonra (1986-cı ildə) Biləsuvarda, Qədirli adına Mərkəzi Dənizçilik Xəstəxanasında, Müdafiə Nazirliyi tibb idarəsində çalışıb. Bu, o illər idi ki, Şahin Musaoğlu rahat iş yerlərində sakit dayana bilmirdi.

Çağırır Vətən,

Çağırır ana.

Xain düşməndən

Qisas almağa

Bu hərb:

Bu meydan,

Bu ölüm, bu qan:

Döndərə bilməz

Bizi bu yoldan

– deyib Qarabağda döyüşən, ağır yaralanan əsgərlərimizin imdadına yetişir.

Onun şairliyi də, bəstəçiliyi də həkimliyindən – yaralı Azərbaycan əsgərlərinin palatalarından başladı desəm, yanılmaram. Təbii ki, Şahin Musaoğlu o günlərə qədər şeir də yazırdı, musiqini də sevirdi. Amma bir gün… Milli qəhrəman Yusif Mirzəyev döyüşdə yara alıb, xəstəxanada müalicə alırdı. Şahin doktor Yusifə və o xəstəxanada yatan Şəmistana tez-tez baş çəkirdi. Şahinlə Şəmistan arasında bir-birini tam anlayacaq dərəcədə sənət birliyi yaranırdı. Və bu birliyin ilk töhfəsi “İgid əsgər, möhkəm dayan” savaş türküsü oldu. Bu türkünü onlar Azərbaycanın ilk batalyonuna və Yusif Mirzəyevə həsr etdilər. Yusif palatada gəzişəndə, öz-özünə oxuyurdu bu mahnını.

Şahin Musaoğlunun şairliyi ilə bəstəçiliyi əksər hallarda bir-birini tamamlayır. Şeirlərində musiqi, bəstələdiyi mahnılarda isə lirika yaşayır. “Yaşayır” demək azdır, onun şeiri də – musiqisi də bir kökdən boy atırlar.

“O zaman, deyəsən vaxt qovuşanda şeirlə musiqi bir ucalırdı”. Əli Kərimin bu misrası böyük kaman ustası Habil Əliyevə həsr olunub. Əslində, poeziyasız musiqi, musiqisiz poeziya yoxdur və ola bilməz. Hətta yüzlərlə, minlərlə şeir var ki, onları musiqiyə – mahnıya çevirə bilməzsən, amma onlarda musiqiyə məxsus ritm, ahəng yoxdursa, şeir hesab edilməz…

Dalğalansın üfüqlərdə

Aylı-ulduzlu bayraq.

Alovlansın ürəklərdə

Azadlıqdan bir ocaq.

Qalx, bir də qalx, Azərbaycan!

Atəşində qəmi yandır.

Nifrətini bayraq edib,

Başın üstə dalğalandır.

“İstiqlal marşı”dır bu şeir və o şeiri hissiz, həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Amma onu təkcə şeir kimi yox, həm də mahnı kimi oxumaq gərək.

Şahin Musaoğlu 35 mahnı bəstələyib, 20 mahnının sözləri ona məxsusdur: “Cənab leytenant”, “Ağ ümid”, “Birinci batalyon”, “Səma şahinləri”, “Səfərbərlik marşı”, “Qvardiysa marşı”, “Şuşa marşı”, “Azadlıq yanğısı” şeirləri mahnılarda da öz ömrünü yaşayır… Amma Şahin Musaoğlu çox sevdiyi şairləri də unutmur – Əhməd Cavadın, Bəxtiyar Vahabzadənin, Xəlil Rzanın, Hidayətin, Ramiz Rövşənin, Rüstəm Behrudinin, Leyla Əliyevanın şeirlərinə də mahnılar bəstələyib. Demək olar ki, bütün bu mahnılarda vətənpərvərlik duyğusu aşır-daşır. Onun “Ağ ümid” kitabına yazdığı ön sözdə Ramiz Rövşən deyir: “Bir bəstəkar kimi onun yaradıcılığının əhatə dairəsi daha genişdir; lirik sevgi nəğmələrindən milli, dini, mifoloji məzmun daşıyan mahnılaracan”…

Əgər Şahin Musaoğlunun sənət tərcümeyi-halının əvvəlində Şair sözü gəlirsə, onda bu şairliyi təkcə savaş türküləri ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Mən onun müxtəlif mövzularda yazdığı onlarla şeirini oxudum və bu şeirlərdə onu sözə poetik məna verən, özünəməxsus üslubu ilə diqqəti cəlb edən bir şair kimi də tanıdım… Şeirlərində bədii təsvir vasitələri (təşbehlər, metaforalar) sözün yeni məna çalarlarına yol açır. Məlum mövzularda yeni söz deməyə. Məsələn, “Eşq hekayəti” şeirində sevgi anlayışına diqqət yetirək:

Sevmək –

yalançı bahara aldanan çiçək –

elə ifacıq ki,

elə məsum ki…

doğulmadan ölən bəxtsizlər kimi –

boğuldu öz içində,

Qovuşmağa uzalı əlləri

havadan asılı.

yaşanmamış günləri taleyə təslim…

sevmək –

dayanmaq!

durmaq!

səbr etmək!

dözmək!!!

Dözə-dözə üzülmək;

Dərd sapına düzülmək…

Bu şeir sevginin hicranı – ayrılıq məqamını ifadə edir. Amma başqa bir şeirində – “Etiraf”da sevginin “Bahar yağmuru”nu, “Ay şöləsini görürük”.

Vücudu çiçək yatağı,

Qızılı saçları yarpaq-yarpaq…

Şahin Musaoğlu “Öyüd”şeirində sevgi haqqında daha maraqlı və poetik incələmələrlə diqqəti cəlb edir:

Sevmək – bulud kimi dolmaqdı,

Yağış olub yağmaqdı,

Can verib,

can almaqdı.

ruzi-bərəkətdi sevmək.

…bir bulud kölgəsində

Təpədən dırnağadək islanmaqdı.

Mən nəyə görə Şahin Musaoğlunun sevgi şeirləri üzərində dayandım? – deyərdim ki, o, içində, duyğularında yaşanılmış sevgidən söz açır…

Ümumiyyətlə, sözlərə, poetik məna vermək, təşbehlər silsiləsi yaratmaq Şahin Musaoğlunun şeirlərində nəzərə çarpan bir məziyyətdir. Onun fikrincə, “çiçək torpağın nəfəsi”, “tütək dərdin səs açarı”, “könül – qəmin həvəskarı” və s.

Şahin Musaoğlunun bir sıra şeirləri Şuşaya – Qarabağa həsr olunub. Amma “dəstədən geri qalmaq” naminə yazılmayıb bu şeirlər, savaş türkülərinin davamıdır bunlar.

O dağ bizim dağımız,

Zirvəsi vüqarımız.

Gözləyir bayrağımız

Onu xeyli zamandı

Zaman bizim zamandı.

Azərbaycan Qarabağ,

Qarabağ Azərbaycandır!

Şahin Musaoğlunun 60 yaşına həsr etdiyim bu yazıda onun yaradıcılığı və ictimai fəaliyyəti ilə bağlı da söz aça bilərəm. Şahin Musaoğlunun gözəl təbiət şeirləri var. (“Payız”, “Qızılağac melanxoliyası” və s.) – təbiət gözəlliklərini poeziya diliylə ifadə edir.

Şahin Musaoğlu yapon şeirindən gələn haykular yazır, pis də yazmır. Müasir həyatın, cəmiyyətdə baş verən mənfi – neqativ hallardan söz açır. Nizami Gəncəvinin 880 illiyinə “Beş qapı” pyesini qələmə alır – bu pyesdə onun qəhrəmanlarını Nizami ilə görüşdürür. Şairin fəlsəfi dünyasına “səyahət” edir. Şahin Musaoğlu Mübariz İbrahimovun döyüş yolunu işıqlandıran “Mübariz” pyesini də yazıb – özü də mənzum şəkildə və Milli Qəhrəmanımızın xarakterini bir pyes daxilində dramatikləşdirir. Təqdim etdiyi obrazlar real və həyatidir.

Nəhayət, onu da qeyd edim ki, Şahin Musaoğlu Azərbaycan Yazıçılar Birliyində Hərbi Vətənpərvərlik Komissiyasının sədridir.

Şahin Musaoğluya uğurlar arzulayıram – yolu, məramı Vətən sevdalısı belə bir insana…

İlkin məbə:/edebiyyatqazeti.az/

Müəllif: Vaqif YUSİFLİ

VAQİF YUSİFLİNİN YAZILARI

ŞAHİN MUSAOĞLUNUN YAZILARI

ÇİNGİZ ABDULLAYEVİN YAZILARI

ZAHİD SARITORPAĞIN YAZILARI

ZAUR USTACIN YAZILARI


PDF>>>ZAUR USTAC UŞAQ ŞEİRLƏRİ

PDF: >>>>> ZAUR USTAC “QƏLƏMDAR-2”

PDF>>> ZAUR USTAC “BB” KİTABI


>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

ZAUR USTACIN SATIŞDA OLAN KİTABLARI

> > > > MÜTLƏQ OXUYUNN !!!

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

Zaur Ustac – Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər!!!


                                                           
ZAUR  USTAC

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simalarından  biri olan Zaur USTAC 1975-ci ildə Bakı şəhərində andan olub. Ali təhsillidir. Qarabağ müharibəsinin  iştirakçısı, ehtiyatda olan zabitdir. Bədii-publisistik kitabların, metodiki-tədris vəsaitlərinin və balacalar üçün (ingilis dilindən) tərcümələrin müəllifidir. Milli ruhda qələmə alınıb hər iki qrafika ilə çap olunmuş kitabları Bütöv Azərbaycan coğrafiyasında yayımlanır. Xüsusi ilə kiçik yaşlı məktəblilər üçün ana dilimizdə olan öyrədici (Ana dili və Hesab) şeirlərdən ibarət kitabları geniş oxucu kütləsinə tanış olmaqla bərabər məktəb və liseylərin məktəbəhazırlıq qruplarında tədris vəsaiti kimi tətbiq (2019-2020-ci təris ilindən etibarən) olunur..

Zaur USTAC 1988-ci ildən fasiləsiz olaraq dövri mətbuatda dərc olunur, 40-dan artıq kitabın müəllifidir. 2007-ci ildən özünün təsis etdiyi “Yazarlar” jurnalı,  2010-cu ildən isə YAZARLAR.AZ  saytı idarəçiliyindədir.

BAYRAQ, BİZİM BAYRAĞIMIZ!!!

(Arazın o tayında bayrağımız dalğalanıb)

Üstündən yüz Araz axsın,
Torpaq, bizim torpağımız!!!
Güney, Quzey fərq eləməz,
Oylaq, bizim oylağımız!!!
* * *
Axışı lal, susur Araz,
Mil, Muğanı yorur ayaz,
Kərkükdən ucalır avaz,
Oymaq, bizim oymağımız!!!
* * *
Göyçə dustaq, Urmu ağlar,
Yaşmaq düşər, börü ağlar,
Qaşqayda bir hürü ağlar,
Papaq, bizim papağımız!!!
* * *
Dörd bir yanın qarabağlı,
Dəmir qapı çoxdan bağlı,
Bir ağacıq qol, budaqlı,
Yarpaq, bizim yarpağımız!!!
* * *
Ustac boşa deməz əlbət;
-“Sərhədinə elə diqqət”,
Bu kəlamda var bir hikmət,
Sancaq bizim sancağımız!!!

ARAZ
Halına acıdım lap əzəl gündən,
Bu qədər qınanır bilmirəm nədən,
Arazı heç zaman qınamadım mən,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
* * *
Sarıyıb Yurdumun şırım yarasın,
Açmayıb, bağlayıb qardaş arasın,
İndi mən qınayım bunun harasın?
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
* * *
Çəkib acıları, yığıb suyuna,
Sakitdir, bələddir hamı huyuna,
O da qurban gedib fitnə, oyuna,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
* * *
Xudafərin qucaqlayan qoludur,
Keçidləri salam deyən əlidir,
Bayatılar pöhrələyən dilidir,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
* * *
O tayda çifayda deyir Şəhriyar,
Bu tayda dardadır indi Bəxtiyar,
Yarını gözləyir hər gün Lütfiyar,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!

NADANLIQ

Urmu axan göz yaşımdı,

Yanağımda duz olubdu…

Urmu, Urmu söyləməkdən

Bağrım başı köz olubdu…

* * *
Şümürə lənət deyənlər
Susuz qoyubdu dindaşın…
İnsan insana qənimdi,
Günahı nə dağın, daşın?
* * *
Savalanı dərd qocaltdı,
Murov soyuqdan üşüyür…
Araz sükütun pozmayır,
Kür əlçatana döşüyür…
* * *
Dəmir Qapım pas atıbdı,
Neçə körpüdən keçmirik…
Kərkük, Mosul unudulub,
Bağdada iraq demirik…
* * *
Nəsimi nəşi Hələbdə,
Füzuli hərəmdə qalıb…
Babəkin ruhu sərgərdan,
Bəzz qalasın duman alıb…
* * *
Suyumu daşla boğurlar,
Daşımı suyla yuyurlar…
Xudafərin, Urmu incik,
Bizləri bizsiz qoyurlar…
* * *
Şah babam yol ortasında,
Koroğlu göylərdə gəzir…
Bizi, bizdən ayrı salan
Nadanlıq ruhumu əzir…

MƏN ZƏFƏRƏ TƏŞNƏYƏM
Qutlu zəfər sancağım,
Sancılmağa yer gəzir!
Alınası öcüm çox,
Bu gün ruhumu əzir!
* * *
Dərbəndi, Borçalını
Unuduruq həmişə…
Kərkük, Mosul bağrı qan,
Boyun əyib gərdişə…
* * *
Yudumun dörd bir yanın
Hürr görmək istəyirəm!
Şanlı zəfər tuğuma
Zər hörmək istəyirəm!
* * *
İrəvan peşkəş olub
Beş sətirlik kağızla…
Zəngəzuru naxələf
Verib quru ağızla…
* * *
Bədnam Araz illərdir
Olub qargış yiyəsi…
Top doğrayan qılıncın
O taydadır tiyəsi…
* * *
İstəyirəm bu bayraq
Dalğalansın Təbrizdə!
Urmuda üzsün balıq,
Sanki üzür dənizdə…
* * *
Xoyda, Mərənddə bir gün,
Olum qonaq üzü ağ.
Ərdəbilə, Tehrana
Qurulmasın ta duzaq…
* * *
Qarsdan, Ağrıdan baxım,
Qaşqayadək görünsün!
Qapıcıqdan, Qırxqıza
Ağ dumanlar sürünsün!
* * *
Bu arzular həyata
Keçməsə, mən heç nəyəm!
Neynim, mayam belədir,
Mən zəfərə təşnəyəm!!!

BU GÜZ
Zəfər libasında sevinc göz yaşı,
Hər iki sahildə dayanıb ərlər!
Ayrılıq atəşi elə qarsıyıb,
İçərək qurudar Arazı nərlər!
* * *
Göylərdən boylanır Tomris anamız,
Əlində qan dolu o məşhur tuluq!
Xain yağıların bağrı yenə qan,
Canı əsməcədə, işləri şuluq…
* * *
Uşaqdan böyüyə hamı əmindir,
Tarix səhnəsində yetişib zaman!
Bu dəfə biryolluq bitəcək söhbət,
Nə güzəşt olacaq, nə də ki, aman!
* * *
İllərdir həsrətdən gözləri nəmli,
Mamırlı daşların gülür hər üzü!
Neçə qərinədir qalmışdı çılpaq,
Yamyaşıl çayırla gəlib bu güzü!
* * *
Al donun geyinir Günəş hər səhər,
Səmamız masmavi, göy üzü təmiz!
Duman da yox olub, itib buludlar,
Gözün aydın olsun, sevin, a Təbriz!

USTACAM
Müzəffər ordunun şanlı əsgəri,
Ərənlər yurdunun ər övladıyam!
Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox,
Babəklər yurdunun hürr övladıyam!
* * *
Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü,
Ədalət, həqiqət bağrımda közdü,
Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü,
Mövlalar yurdunun nur övladıyam!
* * *
Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm,
Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm,
Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm,
Alovlar yurdunun nar övladıyam!
* * *
Unutma, şah babam Xətai başdı,
Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı,
İlham, nə keçilməz sədləri aşdı,
İgidlər yurdunun nər övladıyam!
* * *
Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var,
Gen dünya yağıya daim olub dar,
Düşmən qarşımızda yenə oldu xar,
Aslanlar yurdunun şir övladıyam!
* * *
Göydən Yer üzünə ərmağan, payam,
Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam,
Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam,
Ozanlar yurdunun sirr övladıyam!
* * *
Ustacam, vətənim vətən içində,
Axıb duruluruq zaman köçündə,
Min bir anlamı var, adi “heç”in də,
Aqillər yurdunun pir övladıyam!


DAĞLAR
(Dağlara xitabən üçüncü şeiri)
Tarix səhnəsində yetişdi zaman,
Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar!
Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi,
Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!

* * *
Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi,
Davadan doğulan ərlər yetişdi,
Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi,
Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!

* * *
Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı,
Qoynunda yağılar məskən salmışdı,
Canımı sağalmaz bir dərd almışdı,
Sayalı qonağın mübarək, dağlar!

* * *
Xətai qırmadı könül bağını,
Nadir unutmadı hicran dağını,
İlhamın silahı əzdi yağını,
Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar!

* * *
Qurtuldu yağıdan zənburun, balın,
Bir başqa görünür yamacın, yalın,
Zirvəndən boylanır şanlı hilalın,
Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!

* * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər,
Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar,
Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər,
Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar!

* * *
Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin,
“Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin,
Dolandın dünyanı yurdunda bitdin,
Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!


ÜÇ QARDAŞ
(Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına)

Bir qardaş sağında, biri solunda,
Təpəri dizində, gücü qolunda,
Qardaşlıq məşəli yanır yolunda,
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * *
Xətai amalı bu gün oyaqdır,
Nadirin əməli bu gün dayaqdır,
İlhamın təməli bu gün mayakdır!
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * *
Zamanla yaşadıq xeyli qeylü-qal,
Görməsin bir daha bu birlik zaval,
Dağlara biryolluq qayıdır Hilal,
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!

TUNCAYA

(Tuncayın timsalında !!!)

Tanrı tutub, ağ torpaqdan mayanı,
Gündoğandan Günbatana sənindi!
Nişan verib, yeddi günlük Ayını
Əksi düşən tüm torpaqlar sənindi
* * *
Xəzəri ortaya düz qoyub nişan,
Boynuna dolanan Hilal sənindi!
Ən uca zirvələr, ən dərin göllər
Ormanlar, dəryalar, düzlər sənindi!
* * *
Tanrının payıdı, lütf edib sənə,
Tanrıya sarsılmaz inam sənindi!
Ataya, Anaya, qocaya hörmət
Sirdaşa sədaqət, güvən sənindi!
* * *
Zamanla hökm etdin tüm yer üzünə
Hakimiyyət sənin, höküm sənindi!
Aman istəyəni kəsmədin heç vaxt,
Ən böyük ədalət, güzəşt sənindi!
* * *
Unutma ki, lap binədən belədi,
Mərhəmətli, yuxa ürək sənindi!
Xilas etdi, bağışladı ənamlar,
Yamana yaxşılıq, ancaq sənindi!
* * *
Döyüşdə, düşməni alnından vuran,
Süngüsü əlində ərlər sənindi!
Savaşda, uçağı kəməndlə tutan,
Qüvvəsi qolunda nərlər sənindi!
* * *
Dəli-dolu Türk oğullar cahana
Bəxş etdiyi şərəfli ad sənindi!
Adı gəlsə, yeri-göyü titrədən
Qorxu bilməz, şanlı əsgər sənindi!
* * *
Çöldə simgə etdin Qurdu sancağa,
Kəhər Atın ən yaxşısı sənindi!
Ay-yıldızı nişan tikdin Bayrağa,
Zəkalar, dühalar tümü sənindi!
* * *
Tutduğun yol tək Tanrının yoludu,
Aydın zəka, tər düşüncə sənindi!
Çoxu deyir, tay dünyanın sonudu,
Fəqət bilməz, yeni dünya sənindi!!!

ANA DİLİM
Bu şip-şirin Ana dilim,
Həm də qutlu sancağımdır!
Min illərdir Ata Yurdun
Sərhədini bəlirləyir…
Ta Şumerdən üzü bəri,
Dədəm Qorqud öyüd verib,
Şah İsmayıl fərman yazıb,
Qoç Koroğlu nərə çəkib…
Ulu Babəkin fəryadı,
Füzulinin ah-naləsi,
Nəsimin şah nidası,
Bu dildədir!!!
Bu dil, Tomrisin dilidir;
Layla deyib,
Hökm verib…
Min illərdir Ata Yurdun
Sərhədinin keşiyində
Əsgər kimi durub, bu dil!!!
Ana dilim həm əsgərdir,
Həm də sərhəd!!!
Toxunulmaz bir tabudur!!!
19.02.2023. Bakı.

Müəllif: Zaur USTAC,

“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru,

şair-publisist.

MƏLUMATI HAZIRLADI: TUNCAY ŞƏHRİLİ

ÇİNGİZ ABDULLAYEVİN YAZILARI

ZAHİD SARITORPAĞIN YAZILARI

AKİF ABBASOVUN YAZILARI

ZAUR USTACIN YAZILARI


SEVİL GÜL NURUN YAZILARI

GÜLŞƏN BEHBUDUN YAZILARI


>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

ZAUR USTACIN SATIŞDA OLAN KİTABLARI

> > > > MÜTLƏQ OXUYUN !!!

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

“Zaur Ustac azərbaycançılıqla türkçülüyün sinergizmindən çıxış edir…” – Qurban Bayramov.


                                                           
ZAUR  USTAC

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simalarından  biri olan Zaur USTAC 1975-ci ildə Bakı şəhərində andan olub. Ali təhsillidir. Qarabağ müharibəsinin  iştirakçısı, ehtiyatda olan zabitdir. Bədii-publisistik kitabların, metodiki-tədris vəsaitlərinin və balacalar üçün (ingilis dilindən) tərcümələrin müəllifidir. Milli ruhda qələmə alınıb hər iki qrafika ilə çap olunmuş kitabları Bütöv Azərbaycan coğrafiyasında yayımlanır. Xüsusi ilə kiçik yaşlı məktəblilər üçün ana dilimizdə olan öyrədici (Ana dili və Hesab) şeirlərdən ibarət kitabları geniş oxucu kütləsinə tanış olmaqla bərabər məktəb və liseylərin məktəbəhazırlıq qruplarında tədris vəsaiti kimi tətbiq (2019-2020-ci təris ilindən etibarən) olunur..

Zaur USTAC 1988-ci ildən fasiləsiz olaraq dövri mətbuatda dərc olunur, 40-dan artıq kitabın müəllifidir. 2007-ci ildən özünün təsis etdiyi “Yazarlar” jurnalı,  2010-cu ildən isə YAZARLAR.AZ  saytı idarəçiliyindədir.

BAYRAQ, BİZİM BAYRAĞIMIZ!!!

(Arazın o tayında bayrağımız dalğalanıb)

Üstündən yüz Araz axsın,
Torpaq, bizim torpağımız!!!
Güney, Quzey fərq eləməz,
Oylaq, bizim oylağımız!!!
* * *
Axışı lal, susur Araz,
Mil, Muğanı yorur ayaz,
Kərkükdən ucalır avaz,
Oymaq, bizim oymağımız!!!
* * *
Göyçə dustaq, Urmu ağlar,
Yaşmaq düşər, börü ağlar,
Qaşqayda bir hürü ağlar,
Papaq, bizim papağımız!!!
* * *
Dörd bir yanın qarabağlı,
Dəmir qapı çoxdan bağlı,
Bir ağacıq qol, budaqlı,
Yarpaq, bizim yarpağımız!!!
* * *
Ustac boşa deməz əlbət;
-“Sərhədinə elə diqqət”,
Bu kəlamda var bir hikmət,
Sancaq bizim sancağımız!!!

ARAZ
Halına acıdım lap əzəl gündən,
Bu qədər qınanır bilmirəm nədən,
Arazı heç zaman qınamadım mən,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
* * *
Sarıyıb Yurdumun şırım yarasın,
Açmayıb, bağlayıb qardaş arasın,
İndi mən qınayım bunun harasın?
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
* * *
Çəkib acıları, yığıb suyuna,
Sakitdir, bələddir hamı huyuna,
O da qurban gedib fitnə, oyuna,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
* * *
Xudafərin qucaqlayan qoludur,
Keçidləri salam deyən əlidir,
Bayatılar pöhrələyən dilidir,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!
* * *
O tayda çifayda deyir Şəhriyar,
Bu tayda dardadır indi Bəxtiyar,
Yarını gözləyir hər gün Lütfiyar,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!
Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!

NADANLIQ

Urmu axan göz yaşımdı,

Yanağımda duz olubdu…

Urmu, Urmu söyləməkdən

Bağrım başı köz olubdu…

* * *
Şümürə lənət deyənlər
Susuz qoyubdu dindaşın…
İnsan insana qənimdi,
Günahı nə dağın, daşın?
* * *
Savalanı dərd qocaltdı,
Murov soyuqdan üşüyür…
Araz sükütun pozmayır,
Kür əlçatana döşüyür…
* * *
Dəmir Qapım pas atıbdı,
Neçə körpüdən keçmirik…
Kərkük, Mosul unudulub,
Bağdada iraq demirik…
* * *
Nəsimi nəşi Hələbdə,
Füzuli hərəmdə qalıb…
Babəkin ruhu sərgərdan,
Bəzz qalasın duman alıb…
* * *
Suyumu daşla boğurlar,
Daşımı suyla yuyurlar…
Xudafərin, Urmu incik,
Bizləri bizsiz qoyurlar…
* * *
Şah babam yol ortasında,
Koroğlu göylərdə gəzir…
Bizi, bizdən ayrı salan
Nadanlıq ruhumu əzir…

MƏN ZƏFƏRƏ TƏŞNƏYƏM
Qutlu zəfər sancağım,
Sancılmağa yer gəzir!
Alınası öcüm çox,
Bu gün ruhumu əzir!
* * *
Dərbəndi, Borçalını
Unuduruq həmişə…
Kərkük, Mosul bağrı qan,
Boyun əyib gərdişə…
* * *
Yudumun dörd bir yanın
Hürr görmək istəyirəm!
Şanlı zəfər tuğuma
Zər hörmək istəyirəm!
* * *
İrəvan peşkəş olub
Beş sətirlik kağızla…
Zəngəzuru naxələf
Verib quru ağızla…
* * *
Bədnam Araz illərdir
Olub qargış yiyəsi…
Top doğrayan qılıncın
O taydadır tiyəsi…
* * *
İstəyirəm bu bayraq
Dalğalansın Təbrizdə!
Urmuda üzsün balıq,
Sanki üzür dənizdə…
* * *
Xoyda, Mərənddə bir gün,
Olum qonaq üzü ağ.
Ərdəbilə, Tehrana
Qurulmasın ta duzaq…
* * *
Qarsdan, Ağrıdan baxım,
Qaşqayadək görünsün!
Qapıcıqdan, Qırxqıza
Ağ dumanlar sürünsün!
* * *
Bu arzular həyata
Keçməsə, mən heç nəyəm!
Neynim, mayam belədir,
Mən zəfərə təşnəyəm!!!

BU GÜZ
Zəfər libasında sevinc göz yaşı,
Hər iki sahildə dayanıb ərlər!
Ayrılıq atəşi elə qarsıyıb,
İçərək qurudar Arazı nərlər!
* * *
Göylərdən boylanır Tomris anamız,
Əlində qan dolu o məşhur tuluq!
Xain yağıların bağrı yenə qan,
Canı əsməcədə, işləri şuluq…
* * *
Uşaqdan böyüyə hamı əmindir,
Tarix səhnəsində yetişib zaman!
Bu dəfə biryolluq bitəcək söhbət,
Nə güzəşt olacaq, nə də ki, aman!
* * *
İllərdir həsrətdən gözləri nəmli,
Mamırlı daşların gülür hər üzü!
Neçə qərinədir qalmışdı çılpaq,
Yamyaşıl çayırla gəlib bu güzü!
* * *
Al donun geyinir Günəş hər səhər,
Səmamız masmavi, göy üzü təmiz!
Duman da yox olub, itib buludlar,
Gözün aydın olsun, sevin, a Təbriz!

USTACAM
Müzəffər ordunun şanlı əsgəri,
Ərənlər yurdunun ər övladıyam!
Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox,
Babəklər yurdunun hürr övladıyam!
* * *
Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü,
Ədalət, həqiqət bağrımda közdü,
Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü,
Mövlalar yurdunun nur övladıyam!
* * *
Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm,
Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm,
Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm,
Alovlar yurdunun nar övladıyam!
* * *
Unutma, şah babam Xətai başdı,
Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı,
İlham, nə keçilməz sədləri aşdı,
İgidlər yurdunun nər övladıyam!
* * *
Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var,
Gen dünya yağıya daim olub dar,
Düşmən qarşımızda yenə oldu xar,
Aslanlar yurdunun şir övladıyam!
* * *
Göydən Yer üzünə ərmağan, payam,
Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam,
Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam,
Ozanlar yurdunun sirr övladıyam!
* * *
Ustacam, vətənim vətən içində,
Axıb duruluruq zaman köçündə,
Min bir anlamı var, adi “heç”in də,
Aqillər yurdunun pir övladıyam!


DAĞLAR
(Dağlara xitabən üçüncü şeiri)
Tarix səhnəsində yetişdi zaman,
Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar!
Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi,
Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!

* * *
Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi,
Davadan doğulan ərlər yetişdi,
Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi,
Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!

* * *
Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı,
Qoynunda yağılar məskən salmışdı,
Canımı sağalmaz bir dərd almışdı,
Sayalı qonağın mübarək, dağlar!

* * *
Xətai qırmadı könül bağını,
Nadir unutmadı hicran dağını,
İlhamın silahı əzdi yağını,
Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar!

* * *
Qurtuldu yağıdan zənburun, balın,
Bir başqa görünür yamacın, yalın,
Zirvəndən boylanır şanlı hilalın,
Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!

* * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər,
Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar,
Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər,
Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar!

* * *
Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin,
“Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin,
Dolandın dünyanı yurdunda bitdin,
Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!


ÜÇ QARDAŞ
(Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına)

Bir qardaş sağında, biri solunda,
Təpəri dizində, gücü qolunda,
Qardaşlıq məşəli yanır yolunda,
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * *
Xətai amalı bu gün oyaqdır,
Nadirin əməli bu gün dayaqdır,
İlhamın təməli bu gün mayakdır!
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * *
Zamanla yaşadıq xeyli qeylü-qal,
Görməsin bir daha bu birlik zaval,
Dağlara biryolluq qayıdır Hilal,
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!

TUNCAYA

(Tuncayın timsalında !!!)

Tanrı tutub, ağ torpaqdan mayanı,
Gündoğandan Günbatana sənindi!
Nişan verib, yeddi günlük Ayını
Əksi düşən tüm torpaqlar sənindi
* * *
Xəzəri ortaya düz qoyub nişan,
Boynuna dolanan Hilal sənindi!
Ən uca zirvələr, ən dərin göllər
Ormanlar, dəryalar, düzlər sənindi!
* * *
Tanrının payıdı, lütf edib sənə,
Tanrıya sarsılmaz inam sənindi!
Ataya, Anaya, qocaya hörmət
Sirdaşa sədaqət, güvən sənindi!
* * *
Zamanla hökm etdin tüm yer üzünə
Hakimiyyət sənin, höküm sənindi!
Aman istəyəni kəsmədin heç vaxt,
Ən böyük ədalət, güzəşt sənindi!
* * *
Unutma ki, lap binədən belədi,
Mərhəmətli, yuxa ürək sənindi!
Xilas etdi, bağışladı ənamlar,
Yamana yaxşılıq, ancaq sənindi!
* * *
Döyüşdə, düşməni alnından vuran,
Süngüsü əlində ərlər sənindi!
Savaşda, uçağı kəməndlə tutan,
Qüvvəsi qolunda nərlər sənindi!
* * *
Dəli-dolu Türk oğullar cahana
Bəxş etdiyi şərəfli ad sənindi!
Adı gəlsə, yeri-göyü titrədən
Qorxu bilməz, şanlı əsgər sənindi!
* * *
Çöldə simgə etdin Qurdu sancağa,
Kəhər Atın ən yaxşısı sənindi!
Ay-yıldızı nişan tikdin Bayrağa,
Zəkalar, dühalar tümü sənindi!
* * *
Tutduğun yol tək Tanrının yoludu,
Aydın zəka, tər düşüncə sənindi!
Çoxu deyir, tay dünyanın sonudu,
Fəqət bilməz, yeni dünya sənindi!!!

ANA DİLİM
Bu şip-şirin Ana dilim,
Həm də qutlu sancağımdır!
Min illərdir Ata Yurdun
Sərhədini bəlirləyir…
Ta Şumerdən üzü bəri,
Dədəm Qorqud öyüd verib,
Şah İsmayıl fərman yazıb,
Qoç Koroğlu nərə çəkib…
Ulu Babəkin fəryadı,
Füzulinin ah-naləsi,
Nəsimin şah nidası,
Bu dildədir!!!
Bu dil, Tomrisin dilidir;
Layla deyib,
Hökm verib…
Min illərdir Ata Yurdun
Sərhədinin keşiyində
Əsgər kimi durub, bu dil!!!
Ana dilim həm əsgərdir,
Həm də sərhəd!!!
Toxunulmaz bir tabudur!!!
19.02.2023. Bakı.

Müəllif: Zaur USTAC,

“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru,

şair-publisist.

MƏLUMATI HAZIRLADI: TUNCAY ŞƏHRİLİ

ÇİNGİZ ABDULLAYEVİN YAZILARI

ZAHİD SARITORPAĞIN YAZILARI

AKİF ABBASOVUN YAZILARI

ZAUR USTACIN YAZILARI


SEVİL GÜL NURUN YAZILARI

GÜLŞƏN BEHBUDUN YAZILARI


>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

ZAUR USTACIN SATIŞDA OLAN KİTABLARI

> > > > MÜTLƏQ OXUYUN !!!

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

AZƏRBAYCAN YAZARLARI

ZAUR USTAC: – USTACAM
Müzəffər ordunun şanlı əsgəri,
Ərənlər yurdunun ər övladıyam!
Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox,
Babəklər yurdunun hürr övladıyam!
* * *
Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü,
Ədalət, həqiqət bağrımda közdü,
Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü,
Mövlalar yurdunun nur övladıyam!
* * *
Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm,
Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm,
Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm,
Alovlar yurdunun nar övladıyam!
* * *
Unutma, şah babam Xətai başdı,
Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı,
İlham, nə keçilməz sədləri aşdı,
İgidlər yurdunun nər övladıyam!
* * *
Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var,
Gen dünya yağıya daim olub dar,
Düşmən qarşımızda yenə oldu xar,
Aslanlar yurdunun şir övladıyam!
* * *
Göydən Yer üzünə ərmağan, payam,
Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam,
Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam,
Ozanlar yurdunun sirr övladıyam!
* * *
Ustacam, vətənim vətən içində,
Axıb duruluruq zaman köçündə,
Min bir anlamı var, adi “heç”in də,
Aqillər yurdunun pir övladıyam!


DAĞLAR
(Dağlara xitabən üçüncü şeiri)
Tarix səhnəsində yetişdi zaman,
Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar!
Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi,
Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!

* * *
Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi,
Davadan doğulan ərlər yetişdi,
Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi,
Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!

* * *
Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı,
Qoynunda yağılar məskən salmışdı,
Canımı sağalmaz bir dərd almışdı,
Sayalı qonağın mübarək, dağlar!

* * *
Xətai qırmadı könül bağını,
Nadir unutmadı hicran dağını,
İlhamın silahı əzdi yağını,
Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar!

* * *
Qurtuldu yağıdan zənburun, balın,
Bir başqa görünür yamacın, yalın,
Zirvəndən boylanır şanlı hilalın,
Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!

* * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər,
Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar,
Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər,
Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar!

* * *
Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin,
“Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin,
Dolandın dünyanı yurdunda bitdin,
Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!


ÜÇ QARDAŞ
(Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına)

Bir qardaş sağında, biri solunda,
Təpəri dizində, gücü qolunda,
Qardaşlıq məşəli yanır yolunda,
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * *
Xətai amalı bu gün oyaqdır,
Nadirin əməli bu gün dayaqdır,
İlhamın təməli bu gün mayakdır!
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * *
Zamanla yaşadıq xeyli qeylü-qal,
Görməsin bir daha bu birlik zaval,
Dağlara biryolluq qayıdır Hilal,
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!

Müəllif: Zaur USTAC,

“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru,

şair-publisist.

ZAUR USTACIN YAZILARI

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

DAĞLAR ŞEİRİ. ZAUR USTAC.

DAĞLAR
(Dağlara xitabən üçüncü şeiri)
Tarix səhnəsində yetişdi zaman,
Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar!
Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi,
Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!

* * *
Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi,
Davadan doğulan ərlər yetişdi,
Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi,
Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!

* * *
Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı,
Qoynunda yağılar məskən salmışdı,
Canımı sağalmaz bir dərd almışdı,
Sayalı qonağın mübarək, dağlar!

* * *
Xətai qırmadı könül bağını,
Nadir unutmadı hicran dağını,
İlhamın silahı əzdi yağını,
Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar!

* * *
Qurtuldu yağıdan zənburun, balın,
Bir başqa görünür yamacın, yalın,
Zirvəndən boylanır şanlı hilalın,
Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!

* * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər,
Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar,
Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər,
Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar!

* * *
Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin,
“Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin,
Dolandın dünyanı yurdunda bitdin,
Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!

Müəllif: Zaur USTAC,

“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru,

şair-publisist.

ZAUR USTACIN YAZILARI

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

AZƏRBAYCAN ŞAİRLƏRİ

USTACAM
Müzəffər ordunun şanlı əsgəri,
Ərənlər yurdunun ər övladıyam!
Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox,
Babəklər yurdunun hürr övladıyam!
* * *
Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü,
Ədalət, həqiqət bağrımda közdü,
Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü,
Mövlalar yurdunun nur övladıyam!
* * *
Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm,
Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm,
Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm,
Alovlar yurdunun nar övladıyam!
* * *
Unutma, şah babam Xətai başdı,
Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı,
İlham, nə keçilməz sədləri aşdı,
İgidlər yurdunun nər övladıyam!
* * *
Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var,
Gen dünya yağıya daim olub dar,
Düşmən qarşımızda yenə oldu xar,
Aslanlar yurdunun şir övladıyam!
* * *
Göydən Yer üzünə ərmağan, payam,
Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam,
Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam,
Ozanlar yurdunun sirr övladıyam!
* * *
Ustacam, vətənim vətən içində,
Axıb duruluruq zaman köçündə,
Min bir anlamı var, adi “heç”in də,
Aqillər yurdunun pir övladıyam!


DAĞLAR
(Dağlara xitabən üçüncü şeiri)
Tarix səhnəsində yetişdi zaman,
Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar!
Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi,
Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!

* * *
Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi,
Davadan doğulan ərlər yetişdi,
Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi,
Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!

* * *
Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı,
Qoynunda yağılar məskən salmışdı,
Canımı sağalmaz bir dərd almışdı,
Sayalı qonağın mübarək, dağlar!

* * *
Xətai qırmadı könül bağını,
Nadir unutmadı hicran dağını,
İlhamın silahı əzdi yağını,
Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar!

* * *
Qurtuldu yağıdan zənburun, balın,
Bir başqa görünür yamacın, yalın,
Zirvəndən boylanır şanlı hilalın,
Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!

* * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər,
Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar,
Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər,
Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar!

* * *
Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin,
“Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin,
Dolandın dünyanı yurdunda bitdin,
Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!


ÜÇ QARDAŞ
(Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına)

Bir qardaş sağında, biri solunda,
Təpəri dizində, gücü qolunda,
Qardaşlıq məşəli yanır yolunda,
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * *
Xətai amalı bu gün oyaqdır,
Nadirin əməli bu gün dayaqdır,
İlhamın təməli bu gün mayakdır!
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * *
Zamanla yaşadıq xeyli qeylü-qal,
Görməsin bir daha bu birlik zaval,
Dağlara biryolluq qayıdır Hilal,
Yeni çağ başladır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!

Müəllif: Zaur USTAC,

“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru,

şair-publisist.

ZAUR USTACIN YAZILARI

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

Sərvanə Dağtumas. Ədəbiyyatın qəbul edə bilmədiyi yazıçı Qaraqanın “Gözəlçə” hekayəsində intihara aparan yol.

Ədəbiyyatın qəbul edə bilmədiyi yazıçı Qaraqanın “Gözəlçə” hekayəsində intihara aparan yol

Qaraqan (Elxan Zeynallı) həm yazıçı, həm də repçi kimi fəaliyyət göstərib. HOST (hava, od,su, torpaq) rep qrupunun üzvü olub. O, yeraltı (underground) ədəbiyyatın nümayəndəsidir. Onun yaradıcılığında oxucu, dinləyici həyatın hər üzü ilə tanış olurdu. Sevginin, nifrətin, kədərin, qəzəbin nə olduğunu öyrənirdi. Qaraqanla tanış olan, onu dərk edən kütlə hər şeyə “niyə?” sualını verərək, həyatını yaşayır, həyatı sorğulayır. Qaraqanın yaradıcılığı neçə insana ilham verdi, dayaq oldu. Onun üçün rep və qələm bir vasitə idi. O, bu yolla insanların paslanmış və qəlibləşmiş düşüncələrini dəyişməyə çalışırdı. Gördü ki, dəyişmək çətin bir prosesdir, ölkədən getməyi seçdi.

Onun kitabları illərlə orta məktəblərdə qadağan olundu, onu oxuyanlara, dinləyənlərə töhmət verildi, çünki o doğruları deyirdi, çəkinmirdi. Cəmiyyət tərəfindən doğru danışanlar dışlanıb, ancaq bugün orta məktəb dərsliyində onun gənc yazıçı kimi adının çəkilməsi böyük uğurdur. Mən oxucuları onun “Gözəlçə” hekayəsi ilə tanış edəcəm.

“Gözəlçə” hekayəsi şüur axını ədəbiyyatıdır. Yazıçı bizi qəhrəmanın baxça, məktəb daha sonra universitet həyatı ilə tanış edir. Bunların fonunda qəhrəmanın ailə həyatı, uşaqlıq travmaları paralel verilir. Əsəri oxuyanda qəhrəmanın ilk başda narsist olduğunu düşünürsən. O, özünü çoxundan üstün görürdü. Həmişə onu çox istəyiblər. Valideynləri ona gözəlçə, mələk deyiblər. Baxçada onunla mübahisə edən yoldaşlarında günah görmürdü, düşünürdü ki, bu, onların paxıllığının əlamətidir.Vaxtını güzgüyə baxmaqla keçirirdi, özünü ideal hesab edirdi, sinif yoldaşlarının onun üçün darıxdığını düşünürdü.

Daha sonra məlum olur ki, adsız gözəlçəmiz gözəllik müsabiqəsindən uğurla keçə bilməyib. Hekayədə incə bir nüans var. Atanın işlətdiyi ifadə: “qızım, gözəllik müsabiqəsi hara, sən hara?”. İplər həmin an çözülür. O, dəqiqə başa düşürsən ki, xanım atasından dəyər görmür, dəyərsizlik, sevgisizlikdən əziyyət çəkir, küçümsənir, aşağılanır. O qədər əziyyət çəkir ki, özünün yazmış olduğu eyni ssenarini qəbul olduğu Tibb Universitetində də davam etdirir. Ailədən görmədiyi sevginin onun qəlbində yaratdığı boşluq onu kölgə kimi izləyir, təhsil həyatına belə mane olur. İlk toxumu əkən valideyndir, əgər valideyn əkdiyi toxumun bəhrəsini görmək üçün ona qulluq etməsə, sağlam böyüməsi üçün əlindən gələni etməsə, o necə gəldi böyüyəcək, ya da ümumiyyətlə böyüməyəcək, quruyacaq, məhv olacaq, bəhrə verməyəcək.

Xanımın tələbəlik həyatı ilə tanış olanda düşünürsən ki, erotomaniyadan əziyyət çəkir. Bəli, elədir ki, var. Narsizm öz yerini erotomaniyaya verir. Xəstəlik getdikcə şiddətlənməyə başlayır. Erotomaniyanın digər adı qarşılıqsız sevgi sindromudur. Xəstəlik dəyərsizlikdən yaranır, eyni zamanda şizofreniya və ya paranoidliyin fonunda davam edir. Elə bilir ki, qrup yoldaşı onu sevir. Sevgi qazanmaq üçün bu travmasını yaratdığı fəsadları həmin tələbəylə kompensasiya edir, atasından görmədiyi sevgini, diqqəti tələbə yoldaşından görmək istəyirdi və “görürdü də”. Əslində, o bütün bunları bilərəkdən etmirdi, o, xəstəliyinin fərqində deyildi. Tələbə yalnız misalların həlli zamanı ondan yaralanmağa çalışırdı, başqa vaxt ona o qız maraqlı deyildi. Qəribədir, insanlar səndə çatışmayan cəhətləri, anormal davranışları səndən qabaq duyur, hiss edir, görür. İş o yerə gəlib çatdı ki, həmin oğlanın sevgilisi oldu, nişanlandı. Qəhrəmanımız isə onun bu addımını qısqanclıq kimi qiymətləndirirdi.

Sonra nə oldu? “Sonra bilmirəm necə oldu. Bir onu gördüm ki, damarlarım kəsilib”. Gözəlçə o qədər öz dünyasına qapanıb orda elə xülyalar qurmuşdu ki, intihar cəhdinin fərqində belə deyildi. Hətta, bu hərəkətinə intihar adını belə qoymamışdı. Ən acınacaqlısı o idi ki, ana-atası onun dünyasından xəbərsiz idi, əlbəttə səbəbkarlar onlar idilər. O, tələbəni itirdiyi üçün intihar etmişdi. O, tələbəni sevmirdi, onun üzərindən xəyallar qururdu, qaranlıq dünyasını dadlı xülyalarla işıqlandırmaq istəyirdi. Onun sonuncu ümidləri də öldü, qurmağa xəyal qalmadı, çünki o tələbə nişanlandı. Gözəlçə daxili aqressiyasının fərqində belə olmadı. Hər intihar etmiş şəxsin bir keçmişi, yaşanmışlığı var. Və onu o nöqtəyə gətirib çatdıran şəxslər var.

Bizim gözəlçəmiz şizofreniya xəstəsi idi. Narsizm-erotomaniya-şizofreniya. O, müalicə aldığı xəstəxananı iş kimi qəbul edirdi, özünü də həkim kimi təsəvvür edirdi.  Öz xəyal dünyasını özü istədiyi kimi qururdu. “Sevgilimsə bir dəfə də olsun gəlmir bura. Sadəcə məktub yazır. Onları da mənə göndərməmiş cırıb atır. Dəlidi də…”

Gözəlçəmiz niyə bu həddə gəlib çatdı? O, doğurdan da mı “dəli” idi? Bəlkə, əsl dəlilər dəli insanı dəli edən dəlilərdir?

Müəllif: Sərvanə DAĞTUMAS, ədəbiyyatşünas.

E-mail:ferecli404@gmail.com

SƏRVANƏ DAĞTUMASIN YAZILARI

ƏLİ KƏRİMİN YAZILARI

ADİLƏ NƏZƏRİN YAZILARI

>>>AŞIQ ƏLƏSGƏR >>>DƏDƏ ƏLƏSGƏR

PDF>>>ZAUR USTAC UŞAQ ŞEİRLƏRİ

PDF: >>>>> ZAUR USTAC “QƏLƏMDAR-2”

PDF>>> ZAUR USTAC “BB” KİTABI

>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

ZAUR USTACIN SATIŞDA OLAN KİTABLARI


“YAZARLAR”  JURNALI PDF


YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru