Azərbaycan Milli Kitabxanası CENL-in növbəti illik iclasında təmsil olunur
Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru professor Kərim Tahirov Polşa Milli Kitabxanasının ev sahibliyi etdiyi 38-ci CENL illik iclasında iştirak edir. CENL Avropanın 46 ölkəsindən milli kitabxanaların üzv olduğu bir kitabxana təşkilatıdır. Hər il fərqli bir ölkədə keçirilən iclasa bu il Varşava ev sahibliyi edir.
Konfransı CENL sədri Frank Scholze açaraq tədbirin yüksək səviyyədə təşkil edilməsində əməyi keçən bütün heyətə öz təşəkkürünü bildirib. Ardınca Polşa Milli Kitabxanasının baş direktoru Tomas Makovski bütün iştirakçıları salamlayıb və konfransın işinə uğurlar arzulayıb.
İclasın ilk günü salamlama nitqlərindən və bütün nümayəndələrin təqdim edilməsindən sonra CENL-in 2023-cü ildə Fransanın paytaxtı Parisdə keçirilən 37-ci illik iclasının protokolu və illik hesabatı müzakirə edilib. Təşkilatın maliyyə hesabatı və növbəti il üçün büdcəsi də müzakirə edilib, səsverməyə qoyularaq qəbul olunub.
İclasın davamı olaraq Finlandiya Təhsil və Mədəniyyət Nazirliyindən Minna Karvonen “Rəqəmsal mədəni irs – zamanları, ideyaları və insanları birləşdirir” mövzusunda təqdimatla çıxış edib.
Sonra CENL üzvlərindən Fransa, Almaniya, Serbiya, İspaniya, Belçika, Luksemburq, Estoniya Milli Kitabxanalarının rəhbərləri CENL-ə üzv olan kitabxanalarda elektron qanuni depositin statusu haqqında təqdimat ediblər.
Daha sonra CENL-ə üzv olan kitabxanalarda elektron qanuni depozitin vəziyyəti, qanunvericilik, tələblər, musiqi, təcrübələr haqqında danışılıb, iclas müzakirələrlə davam edib.
Konfrans öz işinə 18 iyun tarixində davam edəcək.
Mənbə və daha ətraflı: https://www.millikitabxana.az/news/azerbaycan-milli-kitabxanasi-cenl
Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın “Munisnamə” əsəri haqqında bəzi qeydlər
XII əsr Azərbaycan yazıçısı, şairi, alimi və pedaqoqu Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın dövrümüzədək yalnız “Munisnamə” əsəri gəlib çatmışdır. Bu kitab bir zamanlar mədrəsələrdə dərslik kimi istifadə olunurdu. Hər şeydən əvvəl qeyd edək ki, Azərbaycan Atabəylər dövlətinin sarayında xidmət etmiş, böyük Nizami Gəncəvi müasiri və bəzi ehtimallara görə hətta dostu olmuş Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad haqqında, təəssüf ki, orta əsr mənbələrində və təzkirələrdə heç bir məlumata rast gəlinmir. Onun şəxsiyyəti, dünyagörüşü və ədəbi irsi barədə müəyyən təsəvvürü yazıçının kifayət qədər zəngin yaradıcılığının hələlik əldə olan yeganə nümunəsindən – “Munisnamə”dən almaq olar. Yazıçı əsərin müqəddiməsində özü barəsində bir qədər məlumat verir, sözün dəyanətindən danışır, şeirin üstünlüyünü vurğulayır, nəsrə keçməsinin səbəbini izah edir. XVI fəsildə isə imamların, filosofların, müxtəlif mütəfəkkirlərin əsərlərindən nümunələr verir, XVII fəsildə 31 maraqlı və ibrətamiz nağıllardan bəhs edir. “Munisnamə” həcm etibarilə çox iri bir əsərdir. Belə ki, onun əlyazma nüsxəsi 750 səhifəyə yaxındır. “Munisnamə”nin yeganə əlyazması Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulması ərəfəsində 1920-ci ilin aprelində şairin yaşadığı doğma Naxçıvan diyarından çıxarılaraq İngiltərəyə aparılmışdır. Əsərin üzərindəki qeyddən aydın olur ki, o, Ter-Avetisyan soyadlı bir nəfər tərəfindən Böyük Britaniya muzeyinə “Min bir gecə” adı ilə satılmış, burada nə az, nə çox, düz 50 il araşdırılmadan toxunulmaz qalmışdır. Nəhayət, əlyazma ingilis şərqşünası Q.M.Meredit-Ouensin diqqətini cəlb etmiş və o, müəyyənləşdirmişdir ki, həmin əlyazma “Min bir gecə” nağılı yox, Atabəylər dövləti dövründə yaşamış Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad adlı müəllifin qələminə mənsub “Munisnamə”nin unikal nüsxəsidir. Tədqiqatçı əlyazmanın qısa təsvirini hazırlamış və əsərin müəllifi haqqında onun giriş hissəsindən əldə etdiyi məlumatlarla birgə 1971-ci ildə Edinburqda “İran və islam” məcmuəsində dərc etdirmişdir. Q.M.Meredit-Ouensin bu məlumatı həmin dövrdə Atabəylər dövlətinin tarixini tədqiq etməklə məşğul olan akademik Ziya Bünyadovun diqqətini çəkmiş və o, özünün “Azərbaycan Atabəyləri dövləti” adlı monoqrafiyasında Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustaddan bəhs etmişdir. Sözü gedən əsərin foto-surətinin Azərbaycana gətirilməsi üçün mərhum akademik Ziya Bünyadov çox səy göstərmiş və sonda buna da nail ola bilmişdir. İndi onun təşəbbüsü ilə gətirilən foto-surət Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının M.Füzuli adma Əlyazmalar İnstitutunda “FS-178” şifrdə yüksək səviyyədə qorunub saxlanılır. “Munisnamə”nin öyrənilməsi və geniş istifadə dairəsinə çıxarılması sahəsində ən mühüm xidmət professor Rüstəm Əliyevə məxsusdur. O, akademik Ziya Bünyadovun böyük zəhməti hesabına “Munisnamə”nin Bakıya gətirilmiş əlyazmasının mətnini rus dilinə tərcümə etməyə başlamış və 1991-ci ildə “Yazıçı” nəşriyyatında çap etdirmişdir. Təəssüf ki, həmin tərcümədə “Munisnamə”nin bəzi fəsilləri ixtisar olunmuşdur. Bu dəyərli əsərin yalnız Naxçıvana aid olan hissələri 2008-ci ildə Hacı Səbuhi İbrahimov tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək çap edilmişdir. Tərcüməçi əsərin giriş hissəsini, I və II fəsillərini, eləcə də XVII fəslin Naxçıvanla əlaqəsi olan 26-cı və 29-cu hekayətlərini dilimizə çevirmiş, kitaba geniş ön söz də yazmışdır. 2010-cu ildə Moskvada “Xudojestvennaya literatura” nəşriyyatında A.M.Bağırovun tərtibçiliyi ilə “İlahi sözlər. Azərbaycanın folkloru və ədəbi abidələri” adlı iri həcmli kitab işıq üzü görmüş və bu kitabda “Munisnamə”yə də geniş yer ayrılmışdır. Belə ki, “Munisnamə”nin R.M.Əliyev tərəfindən rus dilinə edilmiş tərcüməsindən böyük bir hissə həmin antologiyaya daxil edilmişdir. 2016-cı ildə AMEA akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun İran filologiyası şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Rəna Rzayevanın “Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın “Munisnamə” əsəri” adlı kitabı işıq üzü görmüşdür (Bakı: “Papirus NP”, 2016, 196 səh.). Çox sanballı bir tədqiqat işi olan bu kitabda “Munisnamə” əsərini struktur baxımından iki hissəyə bölən müəllif, bunlardan birincisini, şərti olaraq didaktik, ikincisini isə bədii hissə adlandırmışdır. Ümumilikdə əsər 17 fəsildən ibarətdir. Materialların fəsillər üzrə bölüşdürülməsində isə qeyri-bərabərlik müşahidə olunur. Belə ki, didaktik hissəyə daxil olan ilk 16 fəsil əsərin ümumi həcminin altıda birindən də az hissəsini təşkil edir. Bu hissənin özünü də iki qismə ayırmaq olar: 1-7-ci fəsillərə daxil edilmiş material islamdan sonrakı dövrü əhatə edir, 8-16-cı fəsillər isə qədim yunan, İran (pəhləvi) və qismən də hind etik-fəlsəfi fikri ilə əlaqədardır. Bədii hissəni ehtiva edən 17-ci fəsil isə 31 hekayətdən ibarətdir. Bu hekayətlər də həcmcə bir-birindən fərqlənir və əlyazmada ən kiçik hekayət 2 səhifədən ibarətdirsə, ən böyüyü 86 səhifədir. Sonralar, daha dəqiq desək, 2021-ci ildə hörmətli müəllif Rəna Rzayeva Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın “Munisnamə” əsərini tam şəkildə fars dilindən doğma dilimizə tərcümə etmişdir (Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad. “Munisnamə”. Bakı, Adiloğlu nəşriyyatı, 2021, 764 səh.). Müəllif həmçinin müqəddimənin, qeydlərin və kitabın sonunda təqdim edilən lüğətin də müəllifidir. “Munisnamə” əsərində “Əshabi-kəhf” haqqında da olduqca maraqlı məlumatlar vardır. Əsərdə 26-cı nağıl belə adlanır: “Əshabi-kəhf, Dəqyanus və onların başına gələn işlər haqqında hekayət”. Bu hissədə Naxçıvanda məşhur olan “Əshabi-kəhf” (“Mağara sahibləri”) əhvalatı geniş formada nəql olunur. Bu rəvayətin başlanğıcında müəllif qeyd edir: “Əfsanələri qoruyanlar və rəvayətləri yaşadanlar söyləyirlər ki, qədim zamanlarda Kəəb ibn əl Əkbər, Vahab ibn Munabbax, Həsən əl-Bəsri və Abdullah ibn Məsud “mağara sakinləri” haqda əfsanəni hərə bir cür rəvayət edir. Bizə elə gəlir ki, Kəəb ibn əl-Əkbərin söylədiyi Müqəddəs kitab Qurandakına uyğundur”. Qeyd edək ki, “Munisnamə” əsərinin girişi və müəyyən fəsillərinin surətləri hazırda AMEA Naxçıvan Bölməsinin Əlyazmalar Fondunda da mühafizə edilməkdədir. Biz, həmin Fondda olaraq surəti mühafizə edilən farsca olan əsərin hissələri ilə tanış olduq. Qeyd edək ki, saxlanılan kitabın surətinin vərəqələri tam deyil, 1-dən 20-yə, 558-dən 567-yə, 625-dən 635-ə, 734-dən 740-a qədər daxil edilmişdir. “Munisnamə” orta əsrlər müsəlman Şərqində ədəbi inkişafın bir sıra məsələlərinə işıq salan abidə kimi olduqca qiymətli və sözün əsl mənasında unikallığı ilə fərqlənən bir əsərdir. Təkcə ədəbi əsər kimi deyil, o, həm də bir mənbə kimi dəyərləndirilməsi zəruri olan, maraqlı hekayələr, nağıllar, rəvayətlər, lətifələr, müdrik kəlamlar və aforizmlər toplusudur.
Müəllif: Yunis XƏLİLOV , Naxçıvan Dövlət Universitetinin Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi
Qazı Əhməd Əfəndi – Zövqi – Azərbaycan şairi, filosofu
(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan şairlərimizə həsr edirəm)
KÖNÜL İSTƏR Kİ…
Aşıq Ələsgərin sözü olmasın, “Bəxtin yatsa, sən də yat!” Bilən bilir, şeiriyyat həm də tale, baxt məsələsidir.Aşıq Ələsgərin müasiri olasan, yazasan, yaradasan, amma 21 əsrin, 24 cü ilinə cəmi-cümlətanı bircə şeirin gəlib çıxa… Bu, bəxtin yatmağı deyil də, bəs nədir?! -Kimdir o bəxti yatmış?
Azərbaycan şairi Zövqidən bəhs edirəm.Əslində, Zövqinin şeirlərindən zövq almaq üçün yetərincə səbəblərimiz vardı.Beləki, şairin külliyatını vaxtilə Salman Mümtaz birikdirmiş, ilk fürsətdəcə nəşr etdirmək istəmişdi, lakin…Yenə gəldik, bəxt, tale məsələsinə, yenə gəldik mürgü vurmaq, yuxulamaq məsələsinə.Ancaq elə həssas dönəmdə yaşayırıq ki, mürgü vurmağın bədəli çox ağırdır.Yağıların bir əli tətikdə, bir əli pusquda olduğu vaxtda. O vaxt da belə idi- Biz yatanda, seçkin, mümtaz insanlarımız repressiya olunur, xəzinələrimiz viran edilirdi, Salman Mümtazın məhvi kimi…
Bəs kimdir Zövqi?
Şəkinin Baş Göynük kəndinin seçkin bir ziyalısı.19-cu əsrdə ayrıca bir mahal idi Göynük.Bəs qədər oxumuş, elm, mərifət kəsb etmiş yurddaşlarımız boy vermişlər Göynükdən.Əhməd də olsun onlardan biri. -Yox, olmasın! Necə sıradan birisi ola bilər axı? Şeirində təb şkalası 12-ni vururdu şairin, sözləri elə bil çeşmələrdən, əcdadlarının – Sak türklərinin könül bulaqlarından süzülürdü sanki. Qəlbləri ərp, xılt bağlamış, 19-cu əsr zülmətində oxucularına zövq verən şair idi – Zövqi.Yeri gəlmişkən, təxəllüsü Zövqi, ləqəbi isə Şikəst olan şairə “Şikəst” -demək üçün gərək özün şikəst olasan.Zira qayət dərəcədə təqvalı, imanlı birisinə, Nəsimi dəstiri şeirlər yazana Şikəst deməyin özü naqislikdir.Ancaq… Ancaq qəbul olunandır.Keçmiş kişilər təvazö nümunəsi olduğundan özlərinə bu sayaq ayamaları, ləqəbləri uyğun görmüşlər.
HAŞİYƏ: Mənaca Füzuli-çərənçi, Əcəmi-xam olduğu kimi Zövqi də Şikəst ləqəbi ilə yazmağa peşman deyilmiş. -“Yazdıqlarımızda bizdən nə var ki? Haqq-Taaladan gəlir nəyim varsa” prinsipi ilə yaşamağı bir əxlaq biçimi sayanlar hərdaim mütəvazi ömür sürüblər.Buna bənzər xüsuslara tarixdə çox rast gəlirəm.Məsələn, ötən əyyamlarda Anadoluda soruşanda ki: -“Yaşın neçədir?” Əgər qarşısındakı 60 yaşını haqlamış birisidirsə, deyərmiş ki, -“Həddimiz aşmadıq, inşallah!” Bu, o demək imiş ki, 63 il ömür sürmüş Hz Məhəmmədin (əs) yaşını keçiriksə, həddimizi aşmış oluruq, o səbəbdən: -“Həddimizi aşmayaq” deyə, Tanrıdan şəvqət umulardı. Bu halda anlaşılırdı ki, insanın yaşı 60 -ı çoxdan keçmiş, lakin müqəddəslərə sayğısına görə dilə gətirə bilməmiş.
Əslində, toplumun şair Zövqiyə qazı deməsi də onun dindar, Allah adamı olmasından irəli gəlirdi.Güman var ki, Yaxın Şərqin ali dini mərkəzlərindın birində – Şamda təhsilini alan Zövqi dini təhsillə yanaşı, hüquqi biliklərə də vaqif olubmuş. Səbəbi apaçıq ortada.O vaxtlar qazılar şəriət məsələlərini həll etməklə yanaşı, mülki, hüquqi müstəvidə də işlər aparır, əhali arasında olan mübahisəli məsələləri, cinayət işlərini də həll edirdilər. Deyilənə görə, bu sahədə o qədər peşəkar imiş ki, onun yanına nəinki Şəki, Balakən, Zaqataladan, həmçinin Gürcüstan, Dağıstandan da gəlirmişlər. Zövqi özü də məhbəs həyatı görüb.Şeyx Şamil hərəkatı geniş yayılanda, Əhmədgil də Qafqazda vüsət tapmış bu hərəkata qoşulublar.Daha dəqiq desək, hal-qəziyyə bu cür olub: Dağıstanda baş verən üsyanların birində ləzgi Şah Qo adlı bir şəxs Çarın üsyanı yatızdırmasından sonra Şin dağ aşırımını keçib Nuxa və Zaqatala qəzalarına keçiblər.Həmin dəstəyə Zövqi və qohumları da qatılıb.Üsyan iştirakçıları öldürüləndə Qazı Əhməd əfəndi də həbs edilir, Şamaxı həbsxanasına göndərilir.Şamaxı qubernatorunun köməkçisinin yaxını olduğuna görə 6 ay sonra evə buraxılır.Amma məhbəsdə olan olmuşdu, sağlamlığı xeyli zərər görmüşdü.Ona görə də az keçmir ki, vəfat edir Şəkidə.Üç oğlu və üç qızı ondan yadigar qalır. Bir faktı da deyim ki, hazırda Baş Göynük kəndinin 1 saylı orta məktəb Gülarə Qədirbəyovanın adını daşıyır ki, Gülarə Köylü kimi tanıdığımız həmin ziyalı şair Zövqinin nəslindəndir.Gülarə Köylü “Şərq qadını” jurnalının ilk fəaliyyətə başladığı gündən müxbiri və baş reaktoru olub.Redaktorluğu ilə millətçilik ruhunda əsərlərin nəşrinə görə 1939-cu ildə Sibirə sürgün edilib, 1942-ci ildə elə Sibirdə də dünyasını dəyişib.Bu sürgündə qardaşı Kərim Qazıyevin Müsavatçı olması və həyat yoldaşı Asəf Rəhmanovun 1938-ci ilin yanvarın 3-də güllələnməsi heç də az “rol” oynamayıb. 1957-ci ildə oktyabrın 30 – da bəraət alanlar içində Gülayə Qədirbəyova da vardı. Bəs Zövqinin talan olunmuş şeirlərinə kim bəraət verəcək? Bu sual da cavabına qovuşmalıdır.Əlbəttə, könül istərdi ki, Zövqinin it-bat olmuş şeirləri, qəzəlləri tezliklə üzə çıxsın. Bir də könül istər ki…
Yüz zümreyi- ərbab gər məkan ola mövcud könlüm səni istər. Yüz bəzminə zişərəfi-şan ola mövcud könlüm səni istər. Yüz hüsnü mələk tək özü insan ola mövcud könlüm səni istər Yüz ləli-cəvahirdir qəltan ola mövcud könlüm səni istər Yüz məqsədi-könlüm mənə asan ola mövcud könlüm səni istər.
(Yazımda ədəbiyyatşünas Salman Mümtazın və şair Zövqinin nəvəsi Kərim Vadud oğlu Qazıyevin xatirələrinə, habelə şəxsi qənaətlərimə söykənmişəm)
