Müsahibimiiz “Nefertiti.accessories” brendinin yaradıcısı Şəhla Babayevadır. Şəhla xanım artıq beş ildən artıqdır ki, qardaş Türkiyənin İstanbul şəhərində yaşayıb çalışır. Əczaçılıq üzrə təhsil alsa da, xüsusi bacarıq və qabiliyyətləri onu müxtəlif peşə istiqamətlərində də özünü sınamağa imkan verir. Müsahibimiz ilk dəfə cürbəcür rəngli muncuqlardan, parça və lentlərdən və s istifadə etməklə göz oxşayan, maraqlı qadın bəzək əşyaları, gəlin tac və fataları, saç aksesuarları hazırlamaqla başladığı işi ilə “Nefertiti accessories” adlı brendini yaratmışdı. Bununla yetərincə tanınan bu işgüzar xanım, yeni işlərə də tükənməz həvəs və enerji ilə başlayır. Söz düşəndə də çoxumuzun eşitdiyi bir frazanı tərkar edib deyir ki, İstanbul bahalı şəhərdir, burda yaşayıb özünü və ailənin maddi tələbatını ödəmək üçün bəzən bir neçə işin qulpundan yapışmalı olursan…
Şəhla xanımın Bakıda olduğunu biləndə onunla söhbətləşmək, ilk görüşümüzdən bəri həyatında və işlərində hansı yeniliklrin olduğunu öyrənmək qərarına gəldik.
1. Şəhla xanım, vətəndə sizi yenidən xoş gördük. Necəsiniz, işləriniz necədir? Adətən hər insanın doğulduğu, böyüdüyü yer ona vətəndir, hara getsə yenə torpaq çəkir. Bəs sizə hazırda yaşadığınız şəhər qərib sayılırmı?
–Hörmətli Zaur bəy, əvvəlcə sizi və kollektivinizi salamlayıram. Sizə müsahibə üçün təşəkkürümü bildirirəm. Mən yaxşıyam, işləyirəm, oğlum artıq beşinci sinifdə oxuyur. Düzdür onun xüsusi diqqət və qayğıya ehtiyacı olduğundan bəzən ardıcıl çalışa bilmirəm. Amma uzun müddətli fasilələrim olmur. Bilirsiniz ki, oğlum” Uşaq autizmi”ndən əziyyət çəkir, elə gəlişimin bir məqsədi də onun pensiya qeydiyyatının təzələnməsi ilə bağlıdır.
Qaldı ki, yaşadığım ölkənin və əsas da şəhərin doğma ya qərib olmasıyla bağlı sualınıza, deyim ki, əvvəllər çətin olur əlbəttə. Dilimiz nə qədər yaxın görünsə də fərqli tərəfləri də çoxdur. Odur ki, dili öyrənmək vacibdir, həm də başlanğıcda sanki komfort adlanan zonadan çıxırsan, hər gün adət etdiyin rahatlıq və eynilik artıq yoxdur. Darıxırsan, bəzən lap peşmanlıq da keçirirsən, elə adamlar tanıyıram, heç bir ay dözə bilməyib geri qayıdıb. Halbuki əlində daşdan keçən diplomu, ehtiyac olan ixtisası vardı, dövlət işi də öz yerində… Mənim bu barədə bəxtim gətirib(gülümsəyir).
2. Məncə bacınız sizdən əvvəl köçüb İstanbula, onun işi necədi, yəqin ki, həyatınızın bu dönəmində onun da əməyi olub.
–Bəli, bacım Vüsal artıq on ildir İstanbulda yaşayır, ingilis dili üzrə mütəxəssis, peşəkar tərcüməçidir. Magistr təhsilini İstanbul Aydın Universitetində alıb, uşaqlıq arzusu idi ingilis dili tərcüməçisi olmaq, niyyətin hara mənzilin ora deyiblər. İşləmək və yaşamaq üçün də seçimi İstanbul olub. İxtisasına sadiq qalıb və işini də bu istiqamətdə qurub. Allaha şükür, işləri qaydasındadır. Əlbəttə, yaşayış yerimizin dəyişməsində və elə indi də bacımın üstümüzdə böyük əməyi var və bu danılmazdır. Ona təşəkkürlərim sonsuzdur, onsuz bəlkə də mən bu addımı ata bilməzdim. Dediyiniz kimi, qərib şəhər, fərqli insanlar…
3. Şəhla xanım, sənətiniz, işinizlə bağlı bəzi məqamları bilirik, amma insanın özünə də açılmayan möcüzəli tərəfləri var, bəzən heç gözləmədiyi zamanda güman etmədiyi hadisələr baş verir. Yenə əl işləri ilə məşğul olursunuzmu, ümumiyyətlə orada necədi, bu aksesuarlara nə dərəcədə təlabat var? Axı indi belə bəzək əşyalar satılan mağazalar da, elə bu işi görən adamlar da çoxdu?
–Doğru deyirsiniz, mən bu işə başlayan ilklərdən idim. Təlabat da çox idi, çox işi internet üzərindən həll edirdim, xüsusən də satış məsələsini. Sonra digər sahələr kimi, burda da necə deyərlər “tünlük” yarandı. Məncə hər şeyin bir vaxtı olur, biri nəsə yaradır, çoxları bundan bəhrələnir və nəticədə rəqabət artır… Alternativ nəsə mütləq olmalıdı. O işi də davam etdirməklə yeni bir işə “bismillah” demişəm, inşallah yaxşı olar.
4. Belə başa düşdüm ki, yeni bir sahədə çalışmağı planlayırsınız, bəri başdan uğurlar arzulayıram, və bilmək olarmı o nə işdir?
–Niyə olmur, başlamaq istədiyim iş də geniş yayılmış bir işdir, elə Türkiyədə də, Azərbaycanda da işləyənlər kifayət qədərdi. Amma mən risk elədim, öyrənib sertifikat da aldım, indi qalır Allahın köməyilə başlamaq…
5. Sizin həmişə yeni, fərqli bir hobbinizin olduğunu bilirəm, sanki höbbi özü də bir hobbidir sizin üçün. İndi bilmədiyimiz hansı tərəfinizlə heyrətləndirəcəksiniz bizi?
–(gülür), Zaur bəy, məndən asılı deyil, mən oğlaq bürcüyəm, daim axtarışdayam, yeni nəsə tapanda və ya yaradanda sevinirəm. Başıma çoxlu ideya və fikirlər gəlir, bəzən onları reallaşdırmaq çətin olur təəssüf ki. Mənim əvvəldən rəqsə həvəsim vardı. Bu maraq məni tanqoçu etdi deyərdim. Artıq üç ildir Tanqo dərsləri alıram, buna sevgi rəqsi də deyirlər, tərəf müqabilin düşüncələrini hiss etmədən oynamaq çətindir. Rəqsin canı, ruhu ruhuma çox yaxındır, artıq bu sahədə demək olar ki, mütəxəssis dərəcəsindəyəm. Rəqsin adı latınca toxunmaq mənası verən “tangere” sözündən götürüldüyü ehtimal edilir. Tanqo Montevideo və Buenos Ayresin kasıb məhəllələrində yaranıb ilk dəfə və sonra dünya rəqs inciləri sırasına yüksəlib. İnsanlar bu rəqslə öz daxili hiss və yalnızlıqlarını, sözlə ifadə edə bilmədikləri sevgi və kədəri ifadə edirdilər.
Burda Tanqo rəqs gecələri təşkil olunur, deyəsən elə Bakıda da yaratmağa başlayıblar . Bu gün Tanqo mənim üçün vaz keçilməzə dönüb, çox sevirəm, bu rəqsin öz dili var… Gələcəkdə inşallah qismət olsa Tanqo məktəbi açmağı da düşünürəöm. Əlbəttə bu bir ideyadır, görək…
6. Şəhla xanım sonda sizə səmimi söhbət üçün təşəkkür edirik. Sizə möhkəm can sağlığı və başladığınız işləri uğurla davam etdirmək üçün ruh yüksəkliyi, səbir, təmkin və güclü iradə arzulayırıq.
–Sizə minnətdaram, isti münasibət, diqqət və əhatəli suallarınız üçün təşəkkür edirəm. Mən də sizə can sağlığı və işlərinizdə uğurlar dilyirəm.
Mən: Namazlı Amin Ramin oğlu 17 sentyabr 2004-cü ildə Sumqayıt şəhərində anadan olmuşam. Sumqayıt şəhər Humanitar və Təbiət-Riyaziyyat təmayüllü İstedad liseyindən məzun oluduqdan sonra təhsilimi Türkiyə Respublikasının Isparta şəhərində yerləşən Süleyman Dəmirəl Universitetidə tarix və arxeologiya ixtisasları üzrə paralel şəkildə davam etdirirəm. Eyni zamanda Anadolu Universitetində türk dili və ədəbiyyatı ixtisası üzrə qiyabi təhsilinə davam edirəm. 2019-cu ildən nəsr və publisistik yazılarım ədəbi mətbuatda işıq üzü görür. Hekayə və elmi-kütləvi yazılarım “Ulduz”, “Xəzan” və.b jurnalarda, “525-ci qəzet”, “Ədəbiyyat qəzeti”, “168 saat” və.b qəzetlərdə çap olunub, əsərlərim haqqında ədəbi təhlillər yazılıb. Bir sıra elmi sempozyumlarda və konfranslarda məruzəçi olaraq iştirak etmişəm. Azərbaycan folkloru və musiqi tarixi ilə bağlı tədqiqatlarla məşğul oluram. 2022 ilindən bəri Türkiyənin Isparta vilayətində xristiyanlıq tarixinin ilk möizəsinin oxunduğu, hac mərkəzlərindən biri olan Pisidia Antiokheia antik şəhərindəki arxeoloji qazıntılarda heyət üzvü olaraq çalışıram. Bir müddət “Yazı” ədəbiyyat jurnalında redaktor olaraq fəaliyyət göstərmişəm. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Dünya Gənc Türk Yazarlar birliyinin üzvüyəm.
İlk dəfə mətbuatda dərc olunmuş məqaləniz hansıdır?
İlk çap olunuş yazım şair-kitabçı Xan Rəsuloğlunun xeyir-duası ilə 2019-cu ildə “Sözün Sehri” qəzetində “Azərbaycan Gəncliyi” adlı kiçik bir məqalə olub.
Yazılarınızla bağlı tənqid və iradlar olubmu?
Məni ədəbi aləmə şair, kitabçı Xan Rəsuloğlu təqdim edib. Xalq Yazıçısı Mövlud Süleymanlı, Əməkdar İncəsənət Xadimi Əfqan Əsgərov, yazıçı Kənan Hacı, görkəmli alim Gülhüseyn Kazımlı, yazıçı Əlabbas, şair Gülnarə Cəmaləddin və onlarla insan xeyir-dua verib. Bakı Qızlar Universitetinin prorektoru, ədəbiyyatşünas Aygün Cəfərovanın ədəbi yazılarım haqqında “Amin`lə başlanan duamın yazısı” adlı məqaləsi var.
Türkiyədə ali təhsil almağınıza ailə üzvlərinizin münasibəti necə oldu?
Mən 6-7 yaşımdan bəri Xan Rəsuloğlunun Sumqayıt şəhərindəki kitab dükkanına gedib gəlirdim, o vaxtlardan özü mənimlə məşğul olub yüzlərlə kitab oxudurdu. Sonra bir müddət orda onlara kömək də elədim, beləliklə yazıçı və alimlərlə tanış oldum. Əvvəlcə ədəbiyyatşünas olmaq istəyirdim, yeniyetmə vaxtımdan bir çox alim və qələm adamı ilə uzun-uzun söhbətlər etmək fürsətim olmuşdu. Daha sonra təsəvvürlərim dəyişdi, xarici ölkədə təhsil almaq fikrinə qapıldım. Ondan sonra ölkədən qıraqda həm tək yaşamağı, həm də daha fərqli sahədə təhsil almağı seçdim, ailəm də çox dəstəklədi. Türkiyədə onlarla universitetdən qəbul aldım, amma kiçik şəhər olan Ispartanı seçdim, səs-küylü böyük şəhərlər xarakterimə uyğun deyil. Gəldiyim gündən də ailəm həm maddi, həm də mənəvi dəstək oldu. Türkiyəyə ayaq basanda 16 yaşım var idi, indi baxıram ki, həm mənim üçün, həm də ailəm üçün böyük cəsarətmiş.
Həm ədəbi həm də elm sahəsində paralel olaraq fəaliyyət göstərmək çətin deyilmi?
Əslində mən Türkiyəyə gələndə ən çox ədəbi mühittən qopmaq məni yaralamışdı, biraz depressiyaya da düşdüm, əlim hər şeydən soyudu. Daha sonra tarix fakültəsində ilk dərsdə müəllimim Dos.Dr. Muzaffer Duranın mənə verdiyi bir sual ədəbi boşluğumu doldurdu. İlk dərsdə Azərbaycanlı olduğumu biləndə məndən Azərbaycan adının mənasını soruşmuşdu. Mən də bildiyimi demişdim, amma nəyəsə içim soyumamışdı. 1 həftə vaxt istəyib Azərbaycan adının mənşəyinə dair bir araşdırma məqaləsi qaralayıb aparmışdım. Bu andan sonra o özü mənimlə məşğul oldu, metodologiyanı öyrətdi, sistemli çalışmağın mahiyətini başa saldı və bundan sonra hər ay başqa bir mövzuda ona yazılar apardım, beləcə daha fərqli istiqamətdə özümü tapdım. Əslində ailəmin mənsubu olduğu Qərbi Azərbaycanın Qaraqoyunlu Mahalı 12 kənddən ibarətdi, 1988 ilə qədər bu 12 kənddə təxmini 10.000 insan yaşayıb, maraqlısı budur ki, burada yüzə yaxın alim yetişib, deməli belə bir potansiyal var imiş bizim qanımızda. Niyəsə mən də özümü tədqiqatlar, ələlxüsus da muğam və folklor sahəsində yenidən kəçf elədim. Çünki çox zəngin musiqi və folklor mühitində böyümüşdüm. Daha sonra anladım ki, tarix də tam mənasıyla mənim istədiklərimi mənə vermir, ona görə də elə təhsil aldığım Süleyman Dəmirəl Universitetində arxeologiya ixtisasına da paralel təhsil üçün sənəd verdim və özümü bambaşqa bir ümmanın içində tapdım. Elə ilk qəbul olduğum həftə Prof.Dr. Mehmet Özhanlı məni kəşf edib öz ekspedisiyasına dəvət etti. 2022-ci ildən Xristiyan tarixinin ilk möizəsinin oxunduğu, İncildə uzun-uzun bəhsi keçən, xristiyanların hac mərkəzlərindən biri olan Pisidia Antiokheia antik şəhərindəki arxeoloji qazıntılarda iştirak etmə fürsətim oldu. Əslində burda böyük heyətlə çalışmağın da maraqlı tərəfləri var. Biz 12 ay 24 saat bir yerdə vaxt keçiririk, həm iş, həm ev həyatımız burdan və bir-birimizdən ibarətdir. Bura gəldiyim gündən bəri ədəbi mühitin yoxluğunu doldura biləcəyim yer oldu mənim üçün. Bizim heyətdə hamı İsa İsmayılzadənin “Güllələr demədi”, Əlisəmid Kürün “Kentavr”, Vaqif Bayatlının “Yupyumru bir eşq ilə” Ramiz Rövşənin “Ay işığı”, Şaiq Vəlinin “meyxanəçi” şeirlərini əzbər bilir, hər axşam saatlarla onlarla azərbaycan muğamları dinləyib, şeirlər oxuyuruq. Haşiyədən çıxıb demək istəyirəm ki, Kentavr mifi hər nə qədər Yunan əsatirinə aid olsa da minillər boyunca Kentavr haqqında deyilmiş, yazılmış ən möhtəşəm əsər elə Əlisəmid Kürün şeiridi. Vaqif Bayatlının şeiri də elə arxeoloji materialdı. Mənim o şeirlə bağlı bir yazım da var. Azərbaycan ədəbiyyatında çox ciddi arxeoloji struktur var. Bu iki sahə heç də bir-birindən uzaq deyil. Bu nümunələrin sayını artırmaq olar. Beləcə həm ədəbi, həm də arxeoloji mühitin içində yaşayıram.
Arxeologiya sahəsində hansı tədqiqatlar aparmısınız və nə kimi yeniliklər kəşf etmək mümkün olub?
Əslində mən özümü arxeologiya sahəsinə də aid hiss etmirəm, mənim üçün hər şey, bütün öyrəndiklərim öz maraq dairəmə uyğun şəkillənir. Mən metodologiya öyrənməyi daha çox sevirəm. Daha dəqiq desəm fərqli metod və qanunları öz tədqiqatlarımda istifadə etmək üçün öyrənirəm. Bizim arxeoloji qazıntılara antropoloqlar, geoloqlar, fiziklər gəlir, onların hərəsindən bir şey öyrənirəm. Məsələn muğam tarixində bürclərin əhəmiyyətli yeri var, fiziklərdən astronomiya ilə bağlı mənə maraqlı olan şeyləri öyrənirəm, antropoloqlardan folkloru daha yaxşı başa düşmək üçün mədəniyyət antopologiyası sahəsini öyrənirəm. Mənim üçün hər şey öz elmi maraqlarıma köklənir, ona uyğun hal alır. Heç kimin görmədiyi nüansları görmək üçün fərqli rakursdan baxmağı öyrənirəm, ümidvaram ki, maraqlı nəticələri də olacaq..
Milli folklorumuz və musiqi tariximizdən hansı araşdırmalarınız var?
Əslində mən ciddi bir konsepsiya tədbiq etmək üçün çalışıram. Məşhur türk alimi Harvard Universitetinin təqaüdçü alimi Prof.Dr. Gönül Tekinin ədəbi və mifik mətnlərə öz yanaşması var, mən o yanaşmanı öz sahəmə tədbiq etməyə çalışıram. Yeri gəlmişkən Gönül xanımla görüşüb xeyir-duasını da almışam, 90 yaşında olmasına baxmayaraq nə sualım olsa zəng edib cavab tapıram, Türkiyənin avantajlarından biri də budur. Bir çox elm adamı ilə məktublaşıram, çox şey öyrənirəm. Tədqiqatlarıma gəldikdə isə ilk növbədə muğam və mifologiya əlaqəsi üzərində çalışıram.
100 səhifəyə yaxın yazmışam, rəhmətlik ustadım, böyük muğam tədqiqatçısı Dr.Gülhüseyn Kazımlının rəhbərliyində yazırdım bu kitabı, o vəfat edəndən bəri əlim soyumuşdu, amma bu yaxınlarda yenidən davam etməyə başlamışam. Bu muğam tarixinə tamamilə yeni bir konsepsiya ilə baxışdı. Məncə maraqla qarşılanacaq, bir xeyli suala da cavab olacaq. Bundan başqa nağılların, oyunların, arxetipləri də məşğul oluram, bu sahədə də bir xeyli çap olunuş-olunmamış yazım var, yaxın gələcəkdə kitablaşdırmağı düşünürəm.
Bunlardan başqa filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülhüseyn Kazımlı rəhbərliyində tədiqatçı alim Dr. Turan İbrahimov, Dr. Dilqəm Əhməd və tədqiqat qrupu ilə birlikdə Azərbaycan və Türkiyədə böyük Azərbaycan xanəndəsi Məşədi Məhəmməd Fərzalıyev Şuşalının həyatı ilə bağlı araşdırmalar aparıb, nəticələrini Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin dəstəyi ilə “Salam, Məşədi” və “Son nöqtədən sonra” kitablarında yazmışıq. Hər iki kitabın redaktoru mənəm.Bu kitabların Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanda tanıdılması üçün ciddi tədbirlər də keçirmişik. Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin təşkil ettiyi “Dəyirmi Masa” layihələrində də muğamla bağlı elmi toplantılarda araşdırmaçı kimi iştirak etmişəm. Başqa bir neçə elmi-kütləvi kitabın da redaktoru olmuşam.
Ekspedisiya zamanı elə nümunələr olubmu ki bunları əldə edib vətənimizə gətirmək və burada ətraflı nümayiş olunmasına nəzarət etmək istəyirsiniz?
Buradakı arxeoloji qazıntılardakı iş yoldaşlarımı maraqlı nümunə kimi Azərbaycana aparmaq istəyərəm. Çünki onlar Azərbaycan mədəniyyətinə, ədəbiyyatına xeyli bələddirlər. Mənim üçün ən dəyərli və maraqlı tapıntı onlardır. Qazıntılardan çıxan nümunələr isə muzeyə təhvil verilir, muzeylə əməkdaşlıq edilsə Azərbaycanda sərgi açıla bilər, bunu düşünmək lazımdır.
Bayaq qeyd etdiniz ki, muğam tarixində bürclərin əhəmiyyətli yeri var biraz daha ətraflı məlumat verə bilərsinizmi?
İlk dəfə sistemli musiqi nəzəriyyəsini antik Yunan alimləri tərtib ediblər, amma antik qaynaqların da yazdığına görə onlar bu elmi şərqdən öyrəniblər. Bu sahədə iki yanaşma var, Pifaqorçu və Artistotelçi musiqi nəzəriyyəsi. İslam və şərq alimləri də muğamlara, ümumən musiqiyə dair əsərlərini demək olar ki, bu nəzəriyyələr üstündə qurublar. Pifaqorçu nəzəriyyə musiqinin ilahiliyinə və səmaviliyinə köklənir, onlar belə fikirləşirlər ki, ən kamil musiqi ulduzların və bürclərin hərəkətindən yaranıb. Aritotelçi nəzəiyyə isə daha elmi yanaşmadır. Şərqdə İbn Sina və başqa davamçıları Aristotelçi musiqi nəzəriyyəsini mənimsəyiblər, İxvanı Səfa, Əl-Kindi və başqaları isə Pifaqorçu nəzəriyyəni qəbul ediblər və muğamları bürclərə uyğun mənalandırıb təsnif ediblər, muğamın özünün, şöbə və guşələrinin yaranması ilə bağlı çox maraqlı mifik mətnlər var, bunların üstündə işləyirəm.
Arxeoloji tədqiqatlar zamanı çıxan nümunələrin dəyərli və qiymətli olduğunu nələrə əsaslanıb yəni hansı keyfiyyətlərinə görə fərqləndirmək lazımdır? Hansı elementlər olduqda əşyalar daha dəyərli sayılır?
Arxeologiyada hər zaman dəyərlilik keyfiyyətə görə fərqlənmir, bəzən bir keramika vəya mərmər parçası külçə qızıldan daha dəyərli ola bilər. Unikallık, bizim üçün tarixləndirmədə köməkçi ola biləcək material, qarşılaşılmamış nəsnə, in-situ yəni olduğu yerdə qorunmuş arxeolojik materaillar bəzən daha dəyərli ola bilər. Tapıntının dəyəri arxeoloqlar və arxeologiya üçün heç də qiymətli metal olması ilə əlaqəli deyil.
Türk qazıntılarından kökü qədim dövrlərə aid olan əşyalar tapmısınızmı və onların da bizim mədəniyyətimizlə əlaqəsi olubmu?
Mən birbaşa qazıntı heyətinin içində deyiləm, fərqli iş bölgüləri var. Amma mahiyət etibarilə bizim tədqiq etdiyimiz Pisidia Antiokheia şəhəri e.ə 3 əsrdən Bizansın son dönəminə kimi yaşayış görüb, ona görə bu aralığa aid materiallar tapılır. Bizim mədəniyyətlə birbaşa əlaqəsi təbii ki, yoxdur, amma məsələn xristiyan memarlığı, ikoqrafiyası vəya bənzər litrujik mövzularda bizim üçün də, xüsusən xristiyan tarixi üçün dolaylı əlaqəsi var.
Bu sahadə müəllimləriniz kimlərdir? Gələcəkdə yolunu həvəslə davam etdirmək istədiyiniz arxeoloq varmı?
Mən Prof.Dr. Mehmet Özhanlının elmi rəhbərliyindəki arxeoloji qazıntıda iştirak edirəm. Yol başım odur. Onun dəsti-xəttini mənimsəyirəm. Arxeologiyada fərqli ekollar, yəni yollar var. Mehmet Özhanlı böyük alim Prof.Dr. Fahri Işıkın tələbəsidir, o da Türkiyənin ilk arxeoloqlarından Akademik Ekrem Akurgalın tələbəsidir. Bu bir növ dəstixət silsiləsidir. Türkiyədə Azərbaycan əsilli böyük bir arxeoloq da olub. Türkiyənin ilk qadın arxeoloqlarından Azərbaycan əsilli Darugazadə ailəsindən Prof.Dr. Muhibbe Darga, onun həyatı və əsərləri də mənim üçün stimul mənbəyidir. Birbaşa arxeologiya ilə əlaqəsi olmasa da türk alimlərdən, az əvvəl bəhs etdiyim Prof.Dr. Gönül Tekin və sənətşünas Prof.Dr. Nurhan Atasoyun tədqiqatlarından çox faydalanıram, onlardan müsbət mənada çox təsirlənirəm. Azərbaycanda isə daim məsləhətləşdiyim görkəmli alim Prof.Dr. Firudin Ağasıoğlu Cəlilov var, onun mənim üzərimdə böyük əməyi var, hər mənada ciddi təsirləndiyim müəllimlərimdəndir.
Araşdırmalar zamanı muzeylərə təhvil verdiyiniz tapıntılar olubmu?
Türkiyədəki hər arxeoloji qazıntı bir muzeyin kurasiyasındadı, ordan çıxan tapıntılar iki cür təsnif edilir, sərgilənəcək əsərlər və elmi tədqiqat aparılacaq əsərlər. Sərgilənəcək əsərlər muzeyə təhvil verilir. Elmi tədqiqata cəlb olunacaq əsərlər isə bir müddət arxeoloji ekspedisiyanın deposunda saxlanır, iş bitdikdən sonra onlar da muzeyə təhvil verilir. Bizim qazıntıların tapıntıları birbaşa Yalvaç şəhər arxeologiya muzeyinə təhvil verilir. Hər ekspedisiya və qazıntının bağlı olduğu belə muzeylər var.
Məsələn bizim ölkədə tarix muzeyinə təhvil vermək istədiyiniz eksponatlar varmı?
Əlbəttə azərbaycanlıların görməsini istədiyim çox eksponat var. Amma dediyiniz mənada bunlar mənim edə biləcəyim şeylər deyil, o əsərlər üçün Azərbaycandakı muzeylər Türkiyədəki muzeylərə sərgi təklifi verib bir müddət nümayiş etdirə bilərlər. Bu da çətin məsələdir, o əsərin qorunması, sərgilənməsi, ölkədən çıxarılması böyük məsuliyyətdir. Belə nümunələr var, vaxtaşırı böyük muzeylər başqa ölkələrə əsərlər aparıb tematik kolleksiyalarını nümayiş etdirirlər. Bu muzeyşünasların işidir. Bu barədə çox məlumatım yoxdur.
Öz yaradıcılığınızın təbliği ilə bağlı nələr etmək istəyirsiniz?
Mən kitablarımı çap etmək istəyirəm, hardasa 3-4 kitablıq məqalələrim var, sadəcə bunların üstündə biraz işləməliyəm. Onları həm Azərbaycanda həm də Türkiyədə çap edib yaymaq istəyərəm. Hələlik yaxın gələcək üçün hədəfim budur.
Ədəbi yaradıcılığa olan sevginizin kökündə kimlər dayanır və sizi motivasiya edən əsərlər hansılardır?
Ədəbi yaradıcılığa olan həvəsimin kökündə nənələrim dayanır, nənələrim ciddi folklor daşıyıcılardır. Nəslimizdə yazıçılar olub. Qohumumuz Nəsib Əfəndiyev İrəvan teatrının direktoru və məşhur yazıçı olub. Onun ailəsi mənim üçün həmişə stimul qaynağı olub. Ədəbi mühitdəki dostlarım, Biz klub ədəbi birliyi mənim üçün stimul mənbəyidir.
Yazıçı və şairlərdən Mövlud Süleymanlı, Əfqan Əsgərov, Süleyman Vəliyev, Məmməd Oruc, Vaqif Nəsib, Əzizə Cəfərzadə, Ələviyyə Babayeva, Sabir Əhmədli, Vaqif Bayatlı, Musa Yaqub, İsa İsmayılzadə və Əlisəmid Kürün əsərlərini çox sevirəm, dönə-dönə oxuyuram. Onların dəstixətti mənə daha yaxın görünür. Müasir yazıçılardan Əlabbas, Kənan Hacı, Oqtay Əhmədov, Rasim Qaraca, Rəşid Bərgüşadlı və digər qiymətli yazıçıların əsərlərini çox dəyərli hesab edirəm.
Hər il minlərlə motivasiya edici kitablar nəşr olunur əksəriyyəti də psixoloji baxımdan insanların şüuruna təsir göstərmək üçün yazılır sizcə gələcəkdə bunlardan faydalanmaq mümkün olacaqmı?
İnsanlar bu dövrdə xoşbəxt deyil. Davamlı axtarış halındadırlar. Xoşbəxtliyi özlərindən qıraqda axtarırlar. Ona görə insanlar fərqli metod və təlimlərə baş vururlar. Mənim motivasiya qaynağım təsəvvüfdür. Hərənin öz motivasiya qaynağı var, 21 əsr axtarışlar əsridir. Hər halda mən belə görürəm. Yunus İmrə deyir ki, “Məni sorma mənə, mən mən deyiləm, bir mənliyim vardır məndən içəri”. İnsanlar mənliyini axtarır, biraz da axına qarışmaq məsələsidir. Türklərin yaxşı bir sözü var, nəbzə görə şərbət, hər kəsin motivasiya qaynağı şəxsidir. Hər fərdə fərqli yanaşmaq, ona uyğun müalicə aparmaq lazımdır. Faydalı motivasiya kitabları da var, yaxın gələcəkdə faydalılıq arta bilər. İnsanlara xoşbəxtlik arzu edirəm. Hamısı xoşbəxt ola bilməməmək və dünyada, cəmiyyətdə yerini tapa bilməməkdən irəli gəlir.
1.Yazmaq sizin üçün nədir? -Bu sualın çoxlu cavabı var, indilik birini deyim: yazmaq – bütün sözlərin sükutda gizləndiyini öyrənməkdir.
2.Sizə görə həyatda ən asan və ən çətin şey nədir? -Ləyaqətlə yaşamaağa cəhd etmək, buna çalışmaqdır.
3.Son zamanlarda oxuduğunuz, sizə təsir edən əsər hansıdır? -Görkəmli rumın şairəsi Ana Blandiananın həyat yoldaşı Romulus Rusana ithaf etdiyi şeir silsilısi.
4.Bəs öz yaradıcılığınızda ən sevimli şeiriniz hansıdır? -Şairlərin öz yaradıcılıqlarından sevimli şeirləri olmur, olmamalıdır.
5.Ən çox nədən qorxursunuz? -Günah etməkdən.
6.Xoşbəxt olmaq üçün nəyimiz çatmır? -Allah xoşbəxtlik üçün hər şey verib.
7.Gəncliyə tövsiyəniz nə olardı? -Deyəsən Bertold Brextin sözüdür, deyir ki, gənlik bilsəydi, qocalıq edə bilsəydi.
Müsahibimiz bu yaxınlarda 60 illik yubileyini təntənəli şəkildə qeyd etmiş,Teatr xadimləri ittifaqının əməkdaşı,səs operatoru ömrünün 40 ilindən çoxunu peşəkarcasına sənət və televiziya sahəsində fəaliyyət göstərmiş Nazim Kərimlidir.Gəlin ilk öncə sənətkarımız haqqında ümumi məlumat verərək oxucularımızı tanış edək.
Kərimli Nazim Sədi oğlu 1964-cü il avqustun 15-də Sumqayıt şəhərində anadan olmuşdur. Orta təhsilini də Sumqayıt şəhərində almışdır.1981-ci ildə hərbi xidmətə Uzaq Sibirə getmişdir.1985-ci ildə oradan qayıtmışdır.1986-cı ildə ADMİU-nun mədəni maarif fakültəsinə daxil olmuş və oxuduğu müddətdə cəmi 2 il Sumqayıt Dövlət Dram teatrında işləyib.1986-cı ildən 2006-cı ilə qədər Azərbaycan Dövlət Televiziyasında işləyib.Orada işləyərkən 1989-cu ildən Şuşa Televiziyasına təhkim olunmuşdur.1990-cı ildə 20 Yanvar hadisələri zamanı Dağlıq Qarabağda Xüsusi Təşkilat komitəsi yaradılanda həmin təşkilat nəzdindəki Xankəndi radiosunun əməkdaşı olmuşam. Həmin ərəfədə Xankəndi televiziyası partladıldı və geri qayıtmaq məcburiyyətində qaldıq. Daha sonra Az-Tv-də işimi davam etdirdim.1993-ildən sonra güc nazirliklərində mətbuat xidmətində çalışmışam. O vaxtlar “Vışka” qəzeti(Osman Mirzəyev başçılıq edirdi)var idi. Xankəndində olan informasiyaları gizli yollarla olsa da ötürürdüm.Bir məqamı da qeyd etmək istəyirəm ki,1989-cu ildə bizim ölkədə televiziyaçı ixtisası yox idi ona görə də bizi ixtisas artırma məqsədilə Moskvaya göndərdilər. Bir ilə yaxın Mərkəzi ORT-də kursda oxumuşam.
Az-Tv-də 1986-cı ildən səs operatoru işləmişəm sonra administrator işinə keçdim.1995-də Radio Uşaq verilişləri redaksiyasında xüsusi bir müxbir kimi Sumqayıta getdim. Eksperimental yaradıcılıq birliyində baş inzibatçı direktor oldum. Baş inzibatçı-(baş prodüser deməkdir).Səs operatoru işləyərkən bir neçə proqramlarda fəaliyyət göstərdim:”Günün Ekranı”bir çox televiziya tamaşaları, sonra “Səhər” proqramında baş inzibatçı oldum.
Az-Tv-də işləyərkən ən yaxın dostlarınız məşhur diktorlardan kimlər olub?
-Hamısı ilə münasibətlərimiz yaxşı olub.
Sabir Ələsgərov yaşca böyük olsa da,sanki həmyaşıd kimi qəribə zarafatlarımız olardı.. Aramızda rəsmiyyət yox idi (Allah rəhmət eləsin)
1990-cı ildə Az-Tv-nin enerji bloku partladılanda,efir otağında Mən, Sabir Ələsgərov, Karvan qrupunun bədii rəhbəri bəstəkar Mikayıl Vəkilov aparatın arxasında oturub yemək yeyirdik.Birdən şüşələr sındı və töküldü üstümüzə qorxudan bilmədik ki nə edək…
Rafiq Hüseynov,Sabir Ələsgərov, Hicran Hüseynov,Ofeliya Sənani, Roza Tağıyeva, Həqiqət Əsgərzadə Vasif Adıgözəlovun qardaşı Rauf Adıgözəlov,Mübariz Tağıyev, Səyavuş Kərimi,Anatollu Qəniyevin oğluAz-Tv-nin solisti olmuş Heydər Anatollu ilə dostluğumuzindiyə kimi davam etməkdədir.
Bəs Teatr xadimləri ittifaqına neçənci ildən gəlib çıxdınız?
Azərpaşa Nemətovun sağlığında 2010-cu ildən səs rejissoru və musiqi tərtibatçısı vəzifəsində çalışıram. Bu yaxınlarda seçki yolu ilə tam yekdilliklə xalq artisti dövlət mükafatı laureatı Hacı İsmayılovu sədr seçmişik.
Qarşıdan gələn 60 illik yubileyiniz teatrda qeyd olunacaqmı?
Açığı deyim ki,qarşıdan gələn avqust ayında məzuniyyətə çıxdığımıza görə, yubileyim artıq qeyd olunub.mart ayının 10-da milli teatr günündə həm fəxri fərman və diplomla, həm də maddi vəsait ilə təltif olunmuşam.
Hansı tamaşalarınız uğur qazanıb?
Məsələn Elçin Hüseynbəylinin “Qaçaq qocalar” adlı tamaşası həm Azərbaycanda alqışlarla qarşılanıb, hərbi hissələrdə nümayiş etdirilib,həm də Türkiyədə böyük festivalda yer tutdu,ödüllərə layiq görülüb.
Gələcək nəsillərə ömrünün 40 ilindən çoxunu sənətə həsr etmiş bir peşəkar kimi hansı tövsiyə və tələbləriniz vardır?
Çətinliklərimiz oldu ancaq büdrəmədik! Gənclərimiz sevdikləri,seçdikləri sənətə qarşı dönük çıxmasınlar.Həyat mübarizədir! Son vaxtlar məni ən çox narahat edən bütün sahələrdə texnologiyadan hədsiz istifadə olunur.Məsələn bir çox tamaşalarda proyektor qurulub. Biz tamaşaya baxırıq kinoya baxmırıq ki!? Səhnə canlılığı sevir tamaşaçı ilə üzbəüz!
A.Çexovun bir fikri var:”Əgər səhnədə bir tüfəng divardan asılıbsa, deməli o atılmalıdır”.Atılmasa maraqsız olacaq!
Teatr şərtiliyi xoşlayır! Məsələn Türkiyədə olarkən, Dənizli şəhərində ekologiya ilə bağlı belə bir tənqidi tamaşaya baxdıq.Orada həqiqi kimyəvi maddələrdən istifadə etdikləri üçün birdən səhnənin arxasından insanlar qaçaraq çığırdılar, təcili yardım çağırıldı və tamaşa yarımçıq qaldı…
YUNUS OĞUZ: “Biz Əfrasiyaba qayıdırıq. Bu dəfə daha yüksək səviyyədə, daha güclü qayıdırıq”
“Yaradıcı adamda azadlığın sərbəstliyi var”
“Olaylar” AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbi tənqid şöbəsinin aparıcı elmi işçisi fil.f.d., dosent Elnarə Qaragözovanın moderatorluğu ilə “Ədəbiyyat söhbətləri” adlı yeni layihəyə başlayır.
İlk müsahib “Olaylar” informasiya Agentliyinin baş direktoru və eyni adlı qəzetin baş redaktoru, yazıçı-publisist, tarixi romanlar müəllifi Yunus Oğuzdur.
E.Q. – Birinci sualım ədəbiyyatın özü qədər qədimdir, yazıçılara daim ünvanlanan bir sualdır. Amma mənə, eləcə də oxucularınıza çox maraqlıdır ki, məhz Yunus Oğuz üçün ədəbiyyat nədir?
Y.O. – Ədəbiyyat yaradıcılıq deməkdir. Amma təkcə yaradıcılıq deyil. Elə elm də dərindən baxanda yaradıcılıqdır. Texnikada da kifayət qədər yaradıcılıq var. Amma ədəbiyyat tam başqadır. Ədəbiyyatda yaradıcılıq, mən deyərdim ki, insanın daxili aləminə müraciəti deməkdir. İnsan daxili aləmdə ruhuna müraciət edir, canına müraciət edir, mənəvi dünyasına müraciət edir. Bu məqamda insan həm quldur, həm də padşahdır. Ədəbiyyatda çox zaman fiziki dünya ilə mənəvi dünyanı səhv salırlar. Və fikirləşirlər ki, fiziki dünyada sən azad deyilsən. Fiziki dünyada azadllığın məhduddur. Amma ədəbiyyatda, bədii yaradıcılıqda azadlıqdır. Məhmət Akif Ərsoyun “İstiqlal” marşından iki misranı deyəcəyəm:
– Mən əzəldən bəridir hürr yaşadım, hürr yaşaram,
Hansı çılğın mənə zəncir vuracaqmış? Şaşaram!
Bax insanın yaradıcılığında, mənəvi dünyasında ona heç kim zəncir vura bilməz. Amma fiziki dünyada bu mümkündür.
E.Q. – O zaman sualdan sual doğur. Bəs ədəbiyyatda azadlığın sərhədləri yoxdurmu?
Y.O. – Var, var. Əslində ədəbiyyatda, belə deyək, ədəbi ideologiya var, dünya ideologiyası var, dövlətin ideologiyası var, yazıçının özünün şəxsi ideologiyası var. Amma məhz bütün bunların içində sən yaradıcı olursan. Əlbəttə, əsl ədəbiyyatdan danışıram.
E.Q. – Mən elə ora gətirirdim ki, bəzən istənilən bir mətni təqdim edir, əsaslandıraraq deyirlər ki, ədəbiyyat azadlıqdır, bu yazdığım da mənim azad düşüncələrimdir, yəni ədəbiyyatdır.
Y.O. – Yox, yox. Elə şeylər var ki, deyək ki, Salman Rüşdünün təqdim etdiyi ədəbiyyat nə idi ki? Dini təhqir etmək idi. Yəni insan yaradıcı olsa da sərhəd olmalıdır. Onun yazdıqları Avropaya xoş gəlirdi, amma deyək ki, İrana xoş gəlmədi.
E.Q. – Deməli mütləq etik sərhədlər olmalıdır.
Y.O. – Təbii. Ona görə deyirəm ki, mənəvi yaradıcılığın öz sərhədləri, qırmızı xətləri var. Onu keçə bilməzsən. Mən yaradıcıyam deyib hər şeyin üstündən qırmızı xətt çəkə bilməzsən.Amma düşünürəm ki, yaradıcı adamda azadlığın sərbəstliyi var.
E.Q. – Maraqlı ifadədir: azadlığın sərbəstliyi.
Y.O. – Bəli, azadlığın sərbəstliyi. Məsələ burasındadır ki, mənəvi dünyadan fiziki dünyaya keçəndə çoxları onu başa düşmür. Əslində fiziki dünya ilə mənəvi dünya fərqlidir. İnsan çox zaman onu başa düşmür və mənəvi dünyanı istisnasız, birbaşa fiziki dünyaya tətbiq edəndə mizan pozulur. Buna görə cinayətlər və s. baş verir. Məsələn, şagirdlər arasında baş verən insidentlər. Bu özünün iç aləmini fiziki dünyaya keçirməkdir.
E.Q. – Deməli, fiziki dünyanı mənəvi dünyaya keçirmək daha yaxşıdır.
Y.O. – Əlbəttə. Fiziki dünyanı mənəvi dünyaya keçirəndə kamilləşdirə bilsən, gözəl əsər yarada bilərsən. Əslində bu iki dünya bir-biri ilə vəhdətdədir, biri-birinə təsir edir. Amma baxır, onun təsiri kimə aiddir. Məsələn sizə aiddirsə, alim adamsınız, yaradıcısınız. Onu daha da inkişaf etdirirsiniz. Adi insanlar isə iki dünyanı qarışdırırlar. Qarışdıranda ya dəli olur, ya cinayət törədir və s.
E.Q. – Deməli hazırlıq lazımdır.
Y.O. – Hökmən, hökmən. Hazırlıq, yəni oxumaq lazımdır. Sizə bir söz deyim. Oxumaq mənəvi dünyanın fiziki dünyaya təsiridir. Tibbi nöqteyi nəzərdən təsirini deyirəm. Yaradıcı insan yaradıcılıqla məşğul olanda həyəcanlanır, yeni ideya gəlir, həyəcanlanır və o həyəcanın bioloji impulsları orqanizmi müsbət mənada yükləyir, orqanizmi xəstələnməyə qoymur. Bax, məsələ bundadır. Çoxları başa düşmür bunu. Amma, əlbəttə, söhbət əsl yaradıcılıqdan gedir.
E.Q. – Deməli buna görə əsl yaradıcı insanlar öz yaşlarından daha gənc görünür, enerjili olurlar. Əsl yaradıcı insanların özlərinin də çox qəribə bir enerjiləri var.
Y.O. – Məsələn, Nəriman Həsənzadə, Anar. Onlar yaradıcılıqla məşğuldur, həmin bioimpulsları daxildə orqanizmə verib onu enerjili saxlayırlar. Yaradıcılıq enerji yaradır. Onun qələmindən çıxan özü enerjidir. Məsələn, insanın milyonları var, vəzifəsi var. Vəzifədə olanda top kimidir. Amma vəzifədən çıxarılan kimi xəstələnir. Deməli enerjini itirir. Vəzifə də yaradıcılıqdır. Amma bədii yaradıcılıqda, elmi yaradıcılıqda qorxu yoxdur. O müsbət enerji yaradır. Bəzi məmurlarda isə yaradıcılıq məsələn, rüşvətə qarışıb mənfi enerji yaradır. Qorxu yaradır. Qorxu hissi artıq onun canına hopur, xəstələnir. Ədəbiyyat, elm, incəsənət isə əsl yaradıcılıqdır.
E.Q. – Elə bu məqamdan növbəti suala keçid alaq. Sizin yaradıcılığınızın müxtəlif aspektləri var. Qələminizi tarixi romanlarla yanaşı nəsrin felyeton, esse, povest janrlarında, poeziyada, dramaturgiyada da sınamısınız. Amma nədənsə Yunus Oğuzu məhz tarixi romanlar müəllifi kimi tanıyırlar. Ya da Yunus Oğuz məhz bu cür tanınmaq istəyib. Niyə?
Y.O. – Ədəbiyyatımızda bir müddət tarixi romanlar yox dərəcəsində idi. Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatının tarixi romanı yox idi. Olanlar da sovet şinelindən çıxmışdı. Amma yeni dövrdə real tarixi mövzular qoymaq lazım idi. Mən tarixi mövzulara, ümumən ədəbiyyata niyə keçdim? Elmi tarixi ədəbiyyatla bədii ədəbiyyat arasında çox sərhəd var. Elmdə deyə bilmədiyini bədii ədəbiyyatda deyə bilirsən. Düşünürəm ki, səbəbin biri bu idi. Digər tərəfdən elmdə postulatlar var, yəni elm klassik cəhətdən postulatlar deməkdir. Sənin dediyin fikri dünya qəbul edəcəkmi? Dünyanı qoyaq kənara, özümüzdə akademiyada gətirdiyin fikri qəbul edəcəklərmi? Yəni bir yenilik ortalığa atanda gərək onu sübut edəsən. Çünki biz azad elmi tarixi ədəbiyyatımızı hələ tam şəkildə yaratmamışıq. İndi-indi yaranır bu milli tarixi ədəbiyyat. Hələki elmdə ilk növbədə Qərbi Azərbaycan tarixi ədəbiyyatımızı yaradırıq. Amma burada əsas məqam budur: həm əsl milli tarixini göstərməlisən, həm də bu tarixin kütləvi oxucusu olmalıdır. Kütləvi oxucu isə yalnız bədii ədəbiyyatdadır. Elmi ədəbiyyat nümunəsini 100 nəfər oxuyar. Bir kitabını çap edərsən, paylayarsan oxunar. 10-15 il sonra bir kitab da çap edərsən. Belə olanda ömür gedir, missiya isə tamamlanmır. Amma bədii ədəbiyyatda qələmin elə bil meydanda qladiatordur. Qılıncını hara çalırsan çal, hər yer döyüş meydanıdır.
E.Q. – Mən sizin stolunuzun üstündə bir kitab görürəm. Lev Qumilyovun “Etnosun coğrafiyası tarixi dövrdə” kitabı. Bu kitabı mütaliə edən yazıçıya bir sual ünvanlanamq istəyirəm: Yunus Oğuzun romanlarının zaman və qəhrəman seçimi hansı meyara əsaslanır? Niyə məhz bu qəhrəmanlar, niyə məhz bu tarixi dövr? Bunu öncədən plan kimi qarşınıza qoyur, müəyyənləşdirirsiniz, yoxsa ideya, fikir kimi yaranır?
Y.O. – Yalnız zaman yox, həm də məkan faktoru var. Bəziləri fikir kimi, bəziləri öncədən düşünülərək yaradılır. Əslində mən öz keçmişimi bilmək istəyirəm. Xalqımıza da keçmişimizi göstərmək istəyirəm. Bizim keçmişimiz nədir, necədir, hansıdır? Keçmişinə daş atanın gələcəyini topa tutarlar. Keçmişi olmayanın tarixi təkrar olunur.
E.Q. – Yəni tamamlanmayan təkrar olunur, dairə mütləq qapanmalıdır. Dairə qapanana qədər həmin məqam təkrar olunur.
Y.O. – Qumilyov da məhz onu yazır. Hər millətin tarixi ziqzaq kimi 800-1300 ildən bir təkrar olunur. Xalqın qalxma dövrü var, enmə dövrü var. Qalxmadan sonra yeddi il qomestaz halına düşür, ondan sonra memorial başlayır. Memuar yazmağa başlanılır. Keçmişini, tarixini yazmaq, əlbəttə, lazımdır. Amma millət özünü təmizləyə-təmizləyə, çalxalana-çalxalana gedir axı. Yenisi gəlir. 4 il bundan qabaq kim deyə bilərdi ki, heç kimin gözləmədiyi halda 27 sentyabrda başlanan 44 günlük müharibə olacaq. Təmizləmə gəlir və yenidən xalqda qalxma gedir. O qalxmaya hazır olmaq lazımdır. Bu hazırlığın da əsası elmdir.
E.Q. – Və ədəbiyyat. Ədəbiyyat da hazırlamalıdır axı.
Y.O – Ədəbiyyat vətənpərvərliyi hazırlayır, təbliğatı hazırlayır. Amma bunların hamısı ideologiyadır, qalxma fazasından düşmə fazasına qədər. Mən onun kitabını da yazmışam.
E.Q. – “Qədim türklər və passionarlıq nəzəriyyəsi L.N.Qumilyovun tədqiqatlarında”
Y.O. – “Türkün tarixinə yeni bir baxış” da var.
E.Q. – Mən “Qədim türklər və passionarlıq nəzəriyyəsi L.N.Qumilyovun tədqiqatlarında” kitabınızı oxuyandan sonra nəinki cəmiyyətin, tarixin qanunauyğunluqlarını, hətta insanların motivlərini belə fərqli aspektdən başa düşdüm. Passionarlıq məhz həmin o enerji məsələsidir.
Y.O. – Bitkilərin ömür dövrü var. Sikl deyirlər. İnsan da, etnos da məhz o cürdür. E.ə. II – III minillikdə turuklar adlı etnos yaşayıb. Turuk dövləti, Turukki deyirdilər. Amma əslində onlar indiki türklərin prototürkləridir. O etnos dövr edib bu günə qədər belə gəlib çatıb. Turuklarla müasir türklər arasında saysız-hesabsız türk etnosu var idi. Hər dəfə yaranan dövlətin adını öz etnoslarının, yaxud sülalənin adı ilə adlandırırdılar. Bununla da məsələ bitdi. Tariximiz qarışdı. Tarix qarışandan sonra səni məhv etməyə nə var ki?! Amma bunu tarixi ədəbiyyatda saxlasan itməz. Məsələn, “Əmir Teymur” romanımda Əmir Teymur İbn Xaldundan soruşur ki, bizim tariximiz hansıdır. Əsərdə İbn Xaldunla Əmir Teymurun görüşünü məxsusi vermişəm. Xəzər xaqanı İosifin ispan kralına göndərdiyi “Biz burada on türk tayfası yaşayırıq. Bizim kökümüz Nuhun oğlu Yafəsə gedib çıxır” cümlələri yazılan məktubu da vermişəm. Bu tarixi demək lazımdır. Bu tarixi məqamlar elmidir. Mənbələr var. Amma bunu bədii ədəbiyyatla demək lazımdır ki, sadə insanlar da bilsinlər. Məsələn, həmin romanda bir məsələ də var: Səmərqənd niyə paytaxt seçildi? Romanda belə gedir: Makedoniyalı İsgəndər də bu şəhərə hücum edib, Səmərqənd Əfrasiyabın da paytaxtı olub. Yəni bədii əsərdə sən kodları qoyursan. Kodu qoyandan sonra tarixi bədii əsərlə geniş kütləyə çatdırmaq asandır.
E.Q. – Siz “Attila” əsərinizdə də Qarabağ atları məsələsini kod kimi qoymusunuz. Qarabağın tarixini Attilanın dövründən başlayırsınız. Yəni ki, o vaxtdan Qarabağ türk yurdudur.
Y.O. – Təbii, əslində elə də olub. Amma uzun müddət ərzində bədii ədəbiyyatı da, elmi ədəbiyyatı da kim necə istəyir, elə də yazıb. Məsələn, sovet dövründə bizim nəsli kosmopolit böyüdürdülər. Hara getdiyini bilməyən adamlar kimi. Amma qarşıda hədəf olmalıdır. Bir insanın gərək mütləq hədəfi olsun. Sovet dövründə çox insanın hədəfi Moskvaya yarınmaq idi. Hədəfi bəlli olmayan insan yolda büdrəyər. Bir insanın elə gözəl ideyaları, hədəfləri ola bilər ki, toplum onu öz hədəfi kimi qəbul edər. İnsan öz hədəfini topluma elə gözəl çatdıra bilər ki cəmiyyətin, dövlətin hədəfinə çevrilər. Məsələn, cənab Prezidentin Qərbi Azərbaycan hədəfi. Cəmiyyət tərəfindən qəbul edildimi? Edildi! Artıq dövlətin hədəfinə çevrildimi? Çevrildi! Bəzən insanlar deyirlər, mən özüm üçün yazıram. Özün üçün yazmırsan. Məsələn bu yaxınlarda yazdığım şeir:
-Tanrı belə buyurdu,
Mən də sözdən doğuldum.
Yandım, yandım kül oldum,
Sonra közdən doğuldum.
Yəni bu məhz mənə aiddir. Əslində mənim kimi insanların cəmiyyətin aşağı təbəqəsindən çıxıb yuxarı təbəqəsinə, yəni ədəbiyyat təbəqəsinə gəlməsi çox çətindir. Mən genetik yaddaşa inanıram. Fikirləşirəm ki, hardasa bizim Şamaxıdakı nəsil köklərimizdə Şirvani, Nəsimi, Sabir ilə bağlılıq var. Amma onlardan uzaqlaşmışıq. Amma nəsildən kimdəsə o yaddaş oyanır. Yəni 500 il bundan qabaq təsəvvür edin ki, etnososial psixologiyada rüşvət almaq var idisə, özbaşınalıq var idisə, hər oba, hər boy bir padşaha qarşı çıxa bilərdisə, XX əsrdə bu 1992-ci ildə ortaya çıxdı, hərə bir dəstə yaratmağa başladı.
E.Q. – Deməli siz ruhun reinkarnasiyasına inanırsınız…
Y.O. – Bəli.
E.Q. – Buna görə də sizin bir çox əsərlərinizdə Murad obrazı var. Müxtəlif tarixi dövrlərdə bu obraz iştirak edir. Siz onun adını saxlamaqla oxucuya mesaj verirsiniz ki, bu məhz həmin ruhdur.
Y.O. – Təkcə o deyil. Yalnız ruhun reinkarnasiyası haqqında mesaj vermirəm. Burada şəxsən mənə aid bir məqsəd də var. Siz tədqiqatçı kimi yazırsınız ki, Yunus Oğuzun bir neçə əsərində Murad obrazı var. Kimsə həmin tədqiqatı oxuyur. Oxucu sizin yazınızı oxuyubsa, o biri Muradları da əsərlərimdə axtarıb tapacaq. Bununla da mən sikli başa çatdırmış olacağam. Bütöv bir minillik tarix yazmağı düşündüm, yazdım. Ortada bir Qacar obrazı qalıb. Qacara da əslində “Cığır”da toxunmuşam. Amma mənim üçün əsas Toxtamışla Əmir Teymur xətti qalıb. Bütövlükdə türk dünyasını, Turanı əhatə edən bir əsərin əsasında duracaq xəttdir bu.
E.Q. – Sultan Bəyazid və Teymur xətti də var.
Y.O.- Sultan Bəyazidi “Əmir Teymur” romanında vermişəm.
E.Q. – Ayrıca xətt kimi götürmək istəmirsiniz?
Y.O. – Yox. Kim Turan yaratmaq istəyibsə, o hökmdarları əsas xətt kimi götürürəm. Sonuncu dəfə Nadir şah Turan yaratmaq istəyib. Əmir Teymur Turan yaradıb. Çingiz xan Turan yaradıb. İndi də yenidən Turan qurulur. Dünya bizə buna görə basqı edir. Turanın yaradıldığını başa düşürlər.
E.Q.- Prezident İlham Əliyev inaqurasiya mərasimində də dedi ki, bizim ailəmiz türk dünyasıdır.
Y.O. – Bəs bu Turanın yaranmasıdır da. Biz Əfrasiyaba qayıdırıq. Bu dəfə daha yüksək səviyyədə, daha güclü qayıdırıq.
E.Q. – Deməli artıq azərbaycançılıq yox, türkçülük əsas xəttimizdir.
Y.O. – Azərbaycançılıq dövlətimizin içindədir. Bədii ədəbiyyatdan bir az kənara çıxacağıq, amma bu oxucular üçün vacibdir. İmperiyaların üç növü var. Birincisi: getdim, tutdum, aldım, mənimdir: Roma İmperiyası, Sasanilər, Qızılbaşlar. İkincisi federal imperyalardır. SSRİ kimi mərkəz – vassal sistemi. Nadir şahın imperiyası da belə idi. O cür böyük imperiyanı idarə etmək mümkün deyil, mütləq üsyanlar olacaq. Əmir Teymurun imperiyasında üsyanlar demək olar ki, olmayıb, çünki o daha ağıllı idi. Mərkəzi Asiyanı birbaşa imperiyasına qatmadı. Çingiz xanın nəslindən iki qız götürdü. Birini özü aldı, o biri ilə də oğlunu evləndirdi. Üçüncü növ imperiya isə maliyyə imperiyasıdır. Gələcəkdə türk dövlətləri birləşib sıradan bir imperiyaya çevrilsə, onu saxlamaq, idarə etmək olmaz. Amma iqtisadi imperiya kimi mövcud ola bilər. Artıq Turan iqtisadi sistemi yaranıb: Türk Dövlətləri Təşkilatı. Turan üçün birinci bağ ədəbiyyat olmalıdır. Mənəvi-elmi-bədii bağ olmalıdır. “Nadir şah” romanımda bu məsələyə toxunmuşam. Nizamülmülklə Hindistanda görüşən Nadir şah deyir ki, mən Turan yaradıram. Tarixdə bu söhbət olmayıb. Bu mənim ideyamdır, bədii əsərə daxil etmişəm. Nizamülmülk deyir ki, sənin əsgərlərin sənin uğrunda vuruşur, bəs Turan üçün nə qədər vuruşa bilər? Nadir şah “Turan üçün qılıncım hazırdır” deyəndə Nizamülmülk deyir ki, Turan üçün qılınc birinci deyil. Birinci beyinlərə Turan ideyası aşılanmalıdır. Bunun elmi olmalıdır. Təbii, həmin dövrdə bu elm, ideya kimi formalaşmamışdı, belə söhbət ola bilməzdi. Amma bədii mətndə sən yazıçı kimi ideyanı atırsan. Yəni elmsiz Turan olmaz, bədii ədəbiyatsız Turan olmaz.
E.Q. – Tarixi romanlardan danışdıq, ideologiyadan danışdıq. İndi esse və felyetonlarınızdan danışaq. Mənim fikrimcə, bu xətt poeziya xəttinizdən daha aktivdir.
Y.O. – Əslində poeziya da çoxdur. Özüm üzə çıxarmıram.
E.Q. – Ola bilər. Mən axırıncı dəfə mətbuatda Ali Baş Komandana həsr edilmiş “Dövlət bizik” şeirinizi oxumuşam. Daha sonra mətbuatda poetik nümunənizə rast gəlməmişəm.
Y.O. – Ondan sonra da poetik nümunələr yaranıb. Özüm üzə çıxarmıram. Poeziyada məndən nəhənglər var.
E.Q. – Mən buna görə bayaq qeyd etdim ki, Yunus Oğuzun yaradıcılığı çoxxətli olsa da əsas vurğulanan məqam tarixi romanlardır.
Y.O. – Bəli, tarixi romanlar mənim sahəmdir. Ardıcıl olaraq bu janrda yazıram. Min illik tarixi yazmışam: Sultan Alp Arslandan başlamışam, “Cığır”da bitirmişəm. “Attila”nı qoyuram kənara.
E.Q. – “Attila” başqa xəttdir.
Y.O. – “Attila” ilə “Alp Arslan”nın arasında boşluq var. Onu başqa müəlliflər də doldura bilər. Alban tarixi, Cavanşir, Babək var. Bunlardan yazmaq lazımdır.
E.Q. – Cavanşirlə bağlı bədii əsər var.
Y.O. – Var. Amma nə zaman yazılıb?
E.Q. – Bəli, o dövrün ideologiyasına uyğun yazılıb.
Y.O. – Bu kitaba baxın: “Alban tarixi”. Kənara qoymuşam. Vaxtım olanda hökmən başlayacağam.
E.Q. – Alban tarixi ilə bağlı heyf ki, elə bir dəyərli bədii əsər yoxdur.
Y.O. – Albanlar da bizimkilərdir əslində. Midiya da bizimdir. Amma təəssüflər olsun ki, bizim İslamaqədərki tariximizi elə günə salıblar ki, gözümüzün önündə gürcülər və ermənilər bizim tariximizi oğurlayıb. Mən Mədəniyyət Tv-də “Yaddaş” verilişini aparanda Robertə dedim ki, sən Sankt-Peterburqa yaz, Prezident Aparatına məktub yaz, dövlət xətti ilə alban kilsələrinin arxivlərini alın. Nə yolla olur olsun, alın. Sankt-Peterburqda nə mənbə qalıbsa, heç olmasa onların surətlərini götürün. Təbii, Ermənistan o mənbələri özününküləşdirib, verməyəcək. Amma həmin dövrdə başqa dövlətlərə, o cümlədən Vatikana məktublar yazılıb. Niyə tapmayaq o məktubları? O məktublarda tapacaqsan tarixi. Gürcü arxivlərində də mənbələr var. Biz sadəcə olaraq İslamaqədərki tariximizi indiyə qədər elə də ciddiyə almamışıq. İslamdan sonra türk xristianlara kafir dedik. Niyə? Sənin adət-ənənələrin eyni, dilin eyni, folklorun eyni, mentalitetin eyni, hətta antropoloji cəhətdən də görünüşün də eyni. Yalnız din fərqlidir. Sonradan çarizm gələndə artıq islam əski tariximizi məhv etmişdi, çarizmə də manqurtluq sərf edirdi. Təsəvvür edin ki, islam ordusu Buxaraya girəndə 10 min alim var idi. Təkcə Buxarada! 12 min də orijinal əlyazma var idi. Ərəblər on min alimi öldürdülər, on iki min əlyazmanı da yandırdılar. Vəssalam, xalqın tarixi izi silindi. Bu izi ədəbiyyatla, elmlə üzə çıxarırıq. Çalışırıq bədii mətndə də tarixi səhvlərə yol verməyək, əsl tarixi yazaq.
E.Q. – Siz yaradıcılığınızda tarixi dövrdən müasirliyə keçid alanda felyeton və esse janrları aktivləşir, burada artıq cari məsələlər gündəmə gəlir.
Y.O. – Söhbətimizin əvvəlində dedim. İnsan mənəvi dünyadan fiziki dünyaya keçir və bu keçiddə insan dəli olmaq səviyyəsinə gələ bilər. Çünki kəskin təzadlar yaranır.
E.Q. – Tarixi romanlar yazan Yunus Oğuzun mənəvi dünyadan real dünyaya keçidinin kontekstində felyetonlar yaranır.
Y.O. – Yaxşı məqamları görəndə esse yaranır, mənfi məqamları görəndə felyeton. Müşahidəm çox güclüdür.
E.Q. – Elə bir mövzu varmı ki, onu yazmaq istəyirsiniz, amma yaza bilmirsiniz? Hələ özünüzü hazır hiss etmirsiniz.
Y.O. – Var. O dünya-bu dünya enerjisi ilə bağlıdır. Hər yazıçı qələmi götürəndə mənəvi dünyanın enerjisini yığa bilmir. Haqqında yazdığın dünyanın enerjisini yığmalısan. Mən Tomris haqqında bədii əsər yazmaq istəyirdim. Amma o enerjini yaşaya bilmədim. Yaza bilərdim, amma nəticədə quru, sxematik bir əsər alınacaqdı.
E.Q. – Bəzən tarixi mövzuya həsr edilmiş əsərlərdə cari həyatın enerjisi o qədər güclü olur ki, oxucu o əsərə, əsərin qəhrəmanlarına inanmır.
Y.O. – Məndən bir neçə dəfə soruşdular ki, sən minillik tarix yazırsan, amma əsərlərində bir dənə köhnə söz, arxaizm yoxdur. Niyə? Dedim mən bu romanı yazandan sonra aparıb Əmir Teymura, Alp Arslana, Nadir şaha verəcəyəm ki, oxuyun? Mən keçmiş üçün yox, gələcək üçün yazıram. İndiki və gələcək oxucular başa düşsünlər. Əmir Teymur tarixi yazmağı tapşırdığı Şərafəddin Şamini Qarabağda qışlaqda olarkən çağırır ki, oxu görüm nə yazmısan? Şərafəddin Şami oxuyur. Əmir Teymur hiddətlənir ki, sən nə yazmısan? Bunu mən başa düşmürəm, sadə xalq necə başa düşəcək? Əmir Teymur salnaməni xalq üçün yazdırırdı. Mən də elə bir akademik üslubda bədii əsər yaza bilərəm. Buna potensialım var. Lakin həmin qəliz əsəri heç kim başa düşməzdi.
E.Q. – Gələcəkdə süni intellekt dövrü olacaq. Süni intellekt bədii əsər də yaza bilir. Süni intellektin hökmran olacağı dünyada ədəbiyyata ehtiyac qalacaqmı?
Y.O. – Əlbəttə, ədəbiyyata hər zaman ehtiyac olacaq.
E.Q. – Yəni gələcəkdə bəşəriyyət tam robotlaşmayacaq? Hələ duyğulara, mənəvi aləmə ehtiyac olacaq?
Y.O. – Sovet dövrünə dair bir əhvalat danışım. Deməli, Karl Marksa bənzəyən, onun kimi saqqal buraxıb, saqqalını o şəkildə düzəltdirən bir çəkməçi olur, bazarda oturur. Sovet dövründə birinci katiblərin kabinetində həmişə Marks, Engels və Leninin şəkli asılırdı. Birinci katibin köməkçisi hər dəfə həmin bazardan keçəndə elə bilir ki, məhz Karl Marks o küncdə oturub. Köməkçi gəlib bu oxşarlıq barədə katibə danışır. Katib çəkməçini çağırır. Deyir ki, çəkməçinin Karl Marks kimi görünməsi doğru deyil, saqqalını qırx. Çəkməçi deyir: yoldaş katib, tutaq ki, saqqalımı qırxdım, bəs Karl Marksın beynimdəki fikirlərini necə edim? İndi süni intellekt sevgini hara qoyacaq, duyğunu hara qoyacaq, qəzəbi hara qoyacaq, insana xoş münasibəti hara qoyacaq, şadlıq saraylarındakı toy sevincini hara qoyacaq? Bəs süni intellekt insanın əzizinin dünyasını dəyişməsindən doğan ağrını, kədəri hara qoyacaq? Əlbəttə, süni intellekt bizə kömək edəcək, kosmosda bəşəriyyətə lazım olacaq. Amma süni intellekt insanın yerini verə bilməz. İnsan süni intellekt üçün Allah olacaq. Allah bizi yaradıb, biz də süni intellekti yaradıb onun Allahı olacağıq.
E.Q. – Gənc yazıçılara nə tövsiyyəniz var? Siz bu yolun bütün acılı-şirinli məqamlarını keçmisiniz. Artıq elə bir səviyyədə, zirvədəsiniz ki, yeni gələn nəslə öz tövsiyyələrinizi vermək haqqını qazanmısınız.
Y.O.- Təbii ki, birinci növbədə qarşılarına hədəf qoysunlar. Hədəfə çatmaq üçün də hökmən oxumaq lazımdır. Məntiqə, qeyri-səlis məntiqə diqqət yetirmək lazımdır. Son dövrlərdə yazılan bir sıra poetik nümunələrimiz var ki, qeyri-səlis məntiqə əsaslanır. Yazanlar özləri bunu bilmirlər. Amma çox oxusalar, çox öyrənsələr nə yazdıqlarını və nə yazmalı olduqlarını biləcəklər. Bir məqam da var: şöhrətə çox can atmasınlar. İlk tarixi romanımı – “Nadir şah” romanını 47 yaşımda yazmışam. Mən də daha tez roman janrına müraciət edə bilərdim. 20 ildən çox tarixi oxudum, araşdırdım, qeydlərimi apardım. “Attila”dan sonra zamanı gəldiyini görüb roman qələmə aldım. Fitri istedadın ola bilər, bədahətən şeir deyə bilərsən. Amma cəmiyyətdə itməmək üçün hökmən o yolları keçməlisən. Sən cəmiyyətin bir parçasısan. İctimai yol keçməlisən, dövlətini sevməlisən, ailə yolunu keçib ailənin müqəddəs olduğunu da anlamalısan. Bu məqamları keçməsən, bir də görəcəksən ki, quyunun dibindəsən. Yəni sənin artıq cəmiyyətə nə isə vermək imkanın olmayacaq.
Sual : “Biz özümüzün kim olduğunu özümüzə belə etiraf etmək istəmirik”,- deyir Kənan Hacı. Eyni zamanda mənimlə səmimi söhbətə razılıq verir. Sizcə səmimi söhbətimiz alınacaqmı? Cavab: Mən bütün həyatım boyu dəfələrlə səmimiyyətimin cəzasını çəkmişəm. Amma düşünürəm ki, səmimiyyət insan üçün rahatlıqdır və əlbəttə, səmimiyyət sadəlik kimi gözəl və ali xüsusiyyətdir. Sual:Kənan Hacı kimdir? Bu “Səmimi söhbətin” ənənəvi sualıdır. Cavab: Mən bu suala yazdığım mətnlərdə cavab verməyə çalışmışam. Nə dərəcədə nail olmuşam, bilmirəm. Əslində, bu, “həyat nədir” sualı qədər mürəkkəb bir sualdır. Ağacdan soruşursan ki, yarpaq nədir, havadan soruşursan ki, külək nədir. Qazandıqlarım (əgər varsa) Allahın lütfüdür. Bundan artıq özüm haqqında nə deyə bilərəm? Başqalarının gözündə mən kiməm? Bu, mənim üçün daha maraqlıdır.
…
Sual: “Hiyləylə, kələklə dolu dünyanın içindən sakit bir çay kimi axıb gedə” bilirsizmi? Cavab: Dünya ilə çoxdan barışmışam. Sual: Ən çox nədən qorxursuz? Cavab: Doğmaları itirməkdən. …
“Qadın üçün xoşbəxtlik diqqət, qayğı, sevgidir...”
İnsanlıq bəşəriyyətin əxlaqi sərvətlərinin qızıl fondunu təşkil edir.İndi insanların insanlığa və xeyirxahlığa olan ehtiyacı daha aktual məna kəsb edir. Başqa sözlə desək, indiki bəşəriyyət üçün ən zəruri islahat məhz insanlıq və xeyirxahlıq islahatıdır. Xeyirxahlıq əxlaqi sərvətlərin əsası və insanların birgə yaşayışının təməl daşıdır. İnsanlara yaxşılıq etməyə çalışmaq, onlarla münasibətdə xeyirxah olmaq insanlığın ən vacib şərtidir. İnsanlıq və humanizm prinsipini ailəsinə, ətrafına, cəmiyyətə daşıyan qadın, ana, həyat yoldaşı , dost və nəhayət xeyirli vətəndaşdır Məhəbbət İbrahimova…
Xeyriyyəçi insanlardır cəmiyyətə işıq saçan. Kiminsə könlündə, ürəyində, ruhunda yaşamaqdır humanizm, insanlıq.Humanizm nəcib prinsiplər hər bir adamın fərdi həyat amalı olmalıdır. Humanist olmaq-adamları sevmək, onların ləyaqətinə hörmət etmək deməkdir. Əsl humanist idealların həyata keçirilməsi üçün insana quru söz, sentimental coşqunluq gərək deyildir. Bunun üçün əməli iş görmək, məhrumiyyətlərə tab gətirmək, gələcək naminə bu günü qurban vermək kimi cəsarət nümunəsi göstərmək lazımdır.
Məhəbbət xanım İbrahimova dərin baxışların arxasında sorgu-sual, kədər dolu dünəni gizlənir.Bir neçə kitabın müallifi,gözəl qələmi var.Ünsiyyətə açıq, səmimi, mehriban xanımdır. Danışdıqca danışmaq istəyir adam.
“Orta məktəbdə Xalq artisti, gözəl sənətkarımız , rəhmətlik Əliabbas Qədirovun şagirdi olmuşam deyir.Ədəbiyyat dərnəyinin üzvü eyni zamanda gözəl diksiyam olub.Məktəbin bütün tədbirlərində şeirlər səsləndirərdim. Bir gün yenə tədbir var idi, orada mən şeir dedim, Əliabbas müəllim şeirin müəllifinin mən olduğunu biləndə gülümsədi və mənə …”yaz, yarat istedadlı qızsan” deyərək mənəvi təkan,motivasiya olmuşdu.Həvəsim vardı poeziyaya, ədəbiyyata. Uzun müddət yazdıqlarımı gizlədirdim, üzə çıxarmırdım. Rəfiqəm vardı bir gün o dəftəri təkidlə məndən aldı, oxudu və kitab çıxarmagıma razı saldı.Mənim ilk kitabım bu cür çıxmışdı. Çox balaca, 70 səhifəlik şeirlərdən ibarət kitab idi…”
“ Məhəbbət dünyası”nda, “Ömürdən qurban olmaz” deyərək ,“Yalan dolu məhəbbət”lə əhatə olunmuş cəmiyyətdə “Qadın olmaq” o qədər də asan deyil.
-Sevib ailə qumusunuz?
– Yoldaşım məni çox sevib.Romantik olmuşam, təbiəti, təbiətdə vaxt keçirməyi, gəzməyi, dolaşmagı çox sevirəm, zövq alıram. Məsələn çayın kənarında saatlarla oturub tamaşa edə bilərəm… indi də eləyəm.
-Eyni zamanda yazıçı, şair və xeyriyyəçi iş xanımısınız?
-Xeyriyyə məqsədilə bir çox kitabların işıq üzü görməsinə dəstək oldum. İllər öncə ilk kitabımın satışından əldə etdiyim vəsaiti min manatı, qan xəstəliyi olan uşaqların müalicəsinə köçürmüşdım. Son illərdə işıq üzü görən kitabımdan əldə olunan gəliri isə qazi və şəhid ailələrinə yardım etdim. Eyni zamanda bilirsiniz ki, “Sahibkar qadınlar” dərnəyinin üzvüyəm, Bu cəmiyyətdə yaşayırıqsa, əlimizdən gələni bacardığımızı ehtiyacı olan xanımlarımıza dəstək olmaga çalışırıq. Bir prinsipim var istəmərəm kimsə ələ baxımlı olsun, atalarımız demişkən balıq verməyi deyil, balıq tutmagı öyrədəcəksən. Bir çox dərzi xanımlarımız vardı onlara tikiş maşını aldım verdim ki, bununla övladlarını saxla.
-Məhəbbət xanım həm də neçə-neçə müsiqilərin söz müəllifisiz …
-Bəli, o mahnıların əksəriyyətindən xəbərim olmayıb. Şeir kitablarım əldən-ələ gəzib, mənə zəng edib icazə istəyirdilər ki, filan şeirə mahnı yaza bilərik? Mənə xoş idi, təbii ki, sevindirici hal idi ki, sənin sözlərin, şeirlərin səslənir, oxunur, sevilir.
-Ən xoşladığınız mahnı kimin bəstəsi olub?
-“Əziz müəllimim”.Mən bu şeiri elə sevə-sevə yazmışdım.Bir gün qızım məktəbdə oxuyanda saçlarını hörmək istəyəndə qoymadı. Bir zamanlar müəlliməm mənə bir söz demişdi, 10-cu sinifdə oxuyanda formayla mutləq saç yığılmalı idi. Biz də lent baglamaq istəmirdik. Müəlliməm lenti götürüb vurmüşdu başına, biz gülüşümşdük. “…görürsüz necə gülməli gəlir? “ .Bu gün bunu etməsəniz sabah gülünc gələcək. Onda mən o şeiri yazdım. Dediklərin doğru idi sətir-sətir, nə olar o günləri geri gətir. On ildir o mahnı son zənglərdə oxunur. Bəstəkarı Sevinc Mustafayevadır.İki dəfə sözügedən mahnı mükafat aldı.
-Ailə həyatınızdan razısınız?
– Narazıyam deyə bilmərəm. Özüm namaz qılıram. Hər dəfə Allaha dua edəndə Şükür edirəm verdikləri üçün. Üç ağıllı övladım var. Mənə çox bağlıdılar. Bolluq içərəsində böyümələrinə baxmayaraq, öz əməkıləri ilə bir şeylər etməyə çalışırlar. Qızımın biri dizaynerdir eyni zamanda əl işləri ilə məşğuldur. Satışlar edir. Arxasında ailəsi var amma özü istəyir ki, öz pulunu qazansın. Digər qızım psixoloqdur, öz ofisi var. Oğlum atası ilə birlikdə çalışır.
–Sizi ,ailənizi qısqananlar çox olub?
-Olub….
– Kitablarınızda dünənin və bu günün fədəkar, gözü yaşlı qadın obrazları var. Xəyanətlə çox üzləşmisiniz?
– Hə…
-Bu Sizdə nəyi dəyişdi?
– Böyük travmalar yaratdı. Romanlarımda bütün qəhramanlar müsbət qadınlar idi.Bir gün biri mənə dedi ki, səhv edən qadın olmur, ancaq kişilərmi səhv edir …? Düşündüm ki, haqlı sualdlr. Son romanımda əsas sujet qadın xəyanəti idi.Amma mən Azərbaycan qadınına yaraşdırmadığım üçün yaza bilmədim. Qəhrəmanım Türk qadınıdır. Roman Türkiyədə cərəyan edir. Romanın içərisindəki bəzi qəhrəmanlar tanıdığım insanların həyatıdır.
-Qadınlar zəif olurlar,Analar güclü . Sizin qadın kimi aldığınız mənəvi travmalar övladlarınıza necə təsir edirdi?
-Övladlarıma hiss etdirmədim, heç vaxt yansıtmamışam. Mən Çalışmışam ki, onlar heç bir problemi bilməsinlər.
– Qadın kimi, ana kimi yoxsa yazar kimi xoşbəxtsiniz?
-Ana kimi… mənə qadın kimi xoşbəxt olan birini göstər Azərbaycanda. Göstərə bilərsinizsə, mən də onun simasında öyrənim ki, qadın necə xoşbəxt olur. Mən dünyanın yarısını gəzmişəm.Pulda görmürəm xoşbəxtliyi. Mən hesab edirm ki, qadın üçün xoşbəxtlik diqqət, qayğı, sevgidir.
-Beş kitab müəllifisiniz,özünüzü o sahədə necə və harda görürsünüz?
-Çətin sualdır.İçimdən gələni yazmışam mən.Heç vaxt yaradıcılıq karyerasını düşünməmişəm.
-Qələm sahibi olan hər kəs istər ki, irəli getsin, tanınsın…
-Ailədə, evdə məni dəstkələyən olmadığı üçün ola bilər.Anam kitab oxuyan olub. İndi də yazıdığım kitabları birinci ona verməsəm inciyər. Çox maraqla oxuyur. Atam çox despot olub. Anam da bəlkə də ona görə həmişə mənə deyib ki, yoldaşın nə deyir onu elə. Ailəni qorumaq üçün ən yaxşı üsuldur bu bəlkə də.
-Dəyərdi qorumağa?
-Dəyərdi…
-Siz həm dünənin, həm də bu günün modern ailəsisiniz. Eyni zamanda qələm sahibisiniz. Özünüzü, yaradıcılığınızı ikinci planda saxlamısınız.Həm ailənizi qorumusunuz, həm qələminizi. Ən azından bundan sonra özünüz və yaradıcılığınızı ön plana çəkməyi düşünürsünüz?
-Bəli,itirilən zaman geri qayitmır. Ən azından itirdiyim zamanı bərpa etmək istərəm.,
-Məqsədiniz nədir?
– Yazıçı kimi tanınmaq.
-Siz əslində Azərbaycan oxucusuna nümunəsiz…
– Bir dəfə toplantıda çıxış edirdim və sonda çətinliklərə, əziyyətlərə baxmayaraq mən həm ailəmi, həm qələmimi qoruyub saxlaya bilən qadınam dedim.Bir qadın dedi ki “ordan danışmaq çox asandır…“ Bilirsiz təqdim edəndə deyirlər ki, zavod direktoru, sahibkar, iş xanımı …. və s. Mən ona dedim ki, siz soruşun ki, bu mərhələyə hardan başlayıb, necə gəlmisiniz.Bizim də həyatımızda maddi çətinliklərimiz olub. Bizim ev üçün ustaya verməyə pulumuz olmayıb, özümüz təmir etmişik. Gecə əlimin kraskasını yuyub lak çəkirdim ki, səhər işə gedəcəm. Mühəndis işləyirdim o zaman. Mən qızımın bağçasında bayram olacaqdı, dedilər ki, qar qız paltarı al. Mən iki gecə yatmadım. Öz gəlinliyimi kəsdim, qızıma paltar tikdim, mən bunları da orada danışdım. Hər kəs əziyyətlə qazanır hər şeyi.
-Həyat yoldaşınızdan görmək istədiyiniz dəyəri görmüsünüz?
– Görməmişəm deyə bilmərəm. Ailəyə bağlı insandır.
-Qadın -kişi dostluğuna necə baxırsınız?
– O dostluğun axırı eşq ola bilər…
-Gələcəklə bağlı gözləntiləriniz nədir?
-Gecə-gündüz Allaha yalvarıram ki, balalarım xoşbəxt olsun. Onların xoşbəxtliyi mənim həyatımdır. Özüm üçün heç vaxt heç nə istəməmişəm.
-Səmimisiniz, gözəl davranışınız var,qəribə enerjiniz var. Diqqətdə oldugunuzu hiss etmisiniz…?
-Mənim ətrafım ancaq qadınlardan ibarətdir. Kişilərdən həmişə qaçmışam,söhbətim onlarla tutmaz deyə düşünmüşəm.
-Qarabağın azadlığı yaradıcılıgınızda əksini tapdı?
-30 ildir elə bil mən təhqir olunurdum. Əslində eləydi. Mənə deyirdilər ki, niyə Xocalı hadisələrindən yazmamısan? Deyirdim öz ayıbımı yazmağa əlim gəlmir. Alnımıza yazılan o qara yazı pozuldu. Qarabağ alınması mənim həyatımda çox böyük sevinc hissi yaratdı. Şuşanın işğaldan azadlığını eşidəndə mən diz üstə çöküb ağladım. Görünür mənim qismətimə yaradıcı adam olaraq qələbədən yazmaq düşüb…
“KƏLAĞAYI NƏNƏMİN NƏNƏSİNDƏN GƏLƏN ÜZ AYDINLIĞIDI”
(“Kəlağayı Muzeyi”nin direktoru Güllü Eldar Tomarlı ilə müsahibə)
Novruz insan həyatının hər il başlayan yeni gününün gəlmə anıdır. Oyanmış təbiətin insanları qoynuna, əkin-biçinə, torpağa can verməyə çağırdığı, bol ruzi-bərəkətin təməlini qoyduğu, qədim Türk miflərinə, əfsanələrinə görə, ilk insanın dünyaya gəldiyi gündür. Türk xalqlarının dostluq, mehribanlıq, həmrəylik bayramıdır.
Sovet imperiyası öz simasının simasızlığını göstərib Novruz bayramına “dini bayram” damğası vurub onun keçirilməsini qadağan etsə də, həmin gün evin ruzi-bərəkəti və həyat rəmzi səməni süfrəyə qoyular, şirniyyatlar, çərəzlər düzülər, yumurtalar boyanar, insanlar bayramlaşar, dünyasını dəyişənlərin məzarlarını ziyarət edər, küsənlər barışardı. Qırmızı imperiya xalqları milliliyindən ayırmaq cəhdlərinin boşa çıxdığını görəndə bir az “yumşaldı”.
Nəhayət imperialist xislətli SSRİ-nin caynağından xilas olan Azərbaycan kimi Novruz bayramı da “ağ günə” çıxdı. 2009-cu il sentyabrın 30-da YUNESKO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına salındı. BMT-nin Baş Assambleyasının 64-cü sessiyasının 2010-cu il fevral iclasında 21 mart “Beynəlxalq Novruz Günü” elan olundu.
1967-ci ildə Azərbaycanda dövlət səviyyəsində keçirilən ilk Novruz bayramında o vaxt 29 yaşı olan, indi Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Səfurə İbrahimova başında mavi kəlağayı ilə “Bahar qızı” obrazında bayram iştirakçılarının qarşısına çıxmışdı. “Bahar qızı”nın bu fotosunu təsadüfən görəndə Güllü Eldar Tomarlı yadıma düşdü. Zəng etdim ki, bəlkə bu mövzuda fikir mübadiləsi edək. Son zamanlar kəlağayı adına, kəlağayılı xanımlara rast gələndə Güllü xanım gözlərimin önünə gəlir. Kəlağayı və Güllü xanım bir-birinə vurulan, bir-birini gözəlləşdirən ayrılmaz sevgililərdi.
Söhbətimiz səmimi alındı. Bu, əslində Güllü xanımın sayəsində oldu. Sinəsi dolu imiş.
-Güllü xanım, salam. Xalqımızın yaradıcı insanları sizi yaxşı tanıyır, mən də. Bununla belə, özünüzü bir-neçə cümlə ilə tanıdardınız.
-Salam, Vaqif müəllim. Rustavidə doğulmuşam, 7 saylı orta məktəbi bitirmişəm. orta məktəbdə oxuyandan Tiflis radiosunda publisistik yazılarım, şeirlərim səsləndirilib. Rustavi Azərbaycanlıları Mədəniyyət Mərkəzi İdarə Heyətinin üzvü və Qadınlar Şurasının sədri seçilmişəm. Orada dövlət nəşriyyatında işləmişəm. Borçali söz, saz, aşıq mühitində böyümüşəm. Əslim Qazaxdan, İncə dərəsinin Kəmərli kəndindəndir. Tiflisdə nəşr olunan “Gürcüstan” qəzetinin Azərbaycan Respublikası üzrə xüsusi müxbiri, Açıq Pəri Məcilsi”nin üzvü, 2015-2022-ci illərdə sədr müavini, bədii rəhbəri, mətbuat katibi olmuşam. “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin sədri, şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”nin direktoruyam. Üç kitabın müəllifi, 5 kitabın tərtibçisi, redaktoruyam. Ailəliyəm, dörd övladım, səkkiz nəvəm var.
-Sizi tanıyandan kəlağayı sevginizə heyranlığımı gizlədə bilmirəm. Bilirəm, sevgi ilahi hissdi. Kəlağayı sevginiz ən azı kəlağayı qədər müqəddəsdi. Yorulmaq bilmədən kəlağayı sevginizdən qidalanıb və qanadlanıb diyar-diyar gəzirsiniz. Sizin fəlaliyyətiniz Azərbaycana sığmır. Bunu qardaş Türkiyəyə səfərimizdə də gördüm. Kəlağayı niyə sizə doğma, əzizdi? Siz bu milli baş örtüyümüzdə nələri görmüsünüz ki, bir an ondan aralı qala bilmirsiniz?
-Kəlağayı qadınların baş tacıdı, qeyrət, urvat ölçüsüdü. Kəlağayı nənəmin nənəsindən gələn üz aydınlığıdı. Babamın babasının öz ömür-gün yoldaşına hədiyyə etdiyi gözəllik və yaraşıq mücəssəməsidi. Onu hüzurunda qanllar barışıb, davalar yatırılıb, əmin-amanlıq, sülh gəlib elə-obaya. Mən anayam, nənəyəm, bacıyam, xalayam, qaynanayam, bir sözlə, Azərbaycan qızıyam, Azərbaycan qadınıyam. Analar Vətəni, yurdu qorumaq, namusa ləkə gəlməməsi üçün kəlağayını başına örtüb, əllərində tutub, and içdirib ərlərini, oğullarını, qardaşlarını torpaqlarını qorumağa göndərib. Kəlağayı o qədər ulu, o qədər müqəddəsdir ki, hər an gərəklidi.
Kəlağayı sevgim, ona ehtiramım barədə dayanmadan günlərlə danışa bilərəm. Yaranma tarixi eramızdan əvvələ gedib çıxan kəlağayını ismətin, ləyaqətin rəmzinə çevirən də, abır-həyalı, ləyaqətli, ədəb-ərkanlı, sədaqətli nənələrimiz, analarımız, qız-gəlinlərimiz olub. Kəlağayıya sevgimin bünövrəsini hələ orta məktəb şagirdi olan dövrümdə Cahan nənəm qoyub. Kəlağayını ilk dəfə nənəmdə görmüşəm, görən kimi də sevmişəm. Uşaq ağlımla bilmirəm kəlağayının nəyinə vurulmuşdum? Yəqin ki, üzü nurlu nənəmə yaraşdığına, rənginə görə. Nənəmin sandığında iki kəlağayı vardı. Biri noxudu rəngdə idi, o birisi qara. Çoxlu nəvə-nəticələri olan nənəm bir gün məni yanına çağırıb noxudu kəlağayısını mənə verdi. Dönə-dönə tapşırdı ki, bunu mütləq qoru, nənənin cehizliyidi. Nənəmin tapşırığına ciddi əməl edəcəyimə söz verdim. Uşaq da olsam, bilirdim ki, əmanətə xəyanət olmaz.
Həyatımda eniş-yoxuşlar, çətinliklər çox oldu. Evsizlikdən, darısqallıqdan əziyyət çəkdik. Uşaqlar böyüdükcə problemlər çoxalırdı. Ancaq nənəmin əmanətini urvatlı saxladım. Əvvəllər kəlağayıdan istifadə etmirdim, düşünürdüm ki, hərə bir söz deyəcək, gözaltı baxacaq, kinayə ilə güləcəklər. Nəhayət ürəklənib başıma örtəndə, boynuma salanda rəfiqələrimin, təsadüfən rastlaşdığım tanış-bilişin, doğmalarımın xoşuna gəldi, bəyəndilər, alqışladılar, mən də ürəkləndim, kəlağayıya həmişəlik bağlandım.
Ərzincan səfərimizi, Uluslararası Türk Dünyası Simpoziumunu xatırlatdınız. 40-dan çox Türk dövlətinin nümayəndələrinə Azərbaycan xalqının qədim baş örtüyü, onun isifadə qaydası, sosial məzmunu haqqında informasiya verəndə xalqımızın dünyagörüşünə, mənəvi dəyərlərinin dərinliyinə, kəlağayının hikmətinə heyran qalırdılar.
-Şahidiyəm ki, hətta türk olmayan gürcü alim qadın Tamar Xvedelianiyaya da kəlağayıdan “dərs” keçdiniz. Özü də gürcü dilində.
Ay Vaqif müəllim, nə qədər diqqətlisiniz. Hə, gürcü türkoloq qadına əməlli-başlı kəlağayını sevdirə bildim. Birlikdə şəkil də çəkdirdik. Bu şəkili ən uca yerə saxlayacağını bildirdi. Tiflisə gələndə görüşməyimizi xahiş etdi.
-Müsahibənin giriş hissəsində qeyd elədim ki, 1967-ci ildə Azərbaycan Kommunist Partiyasının katibi, şair, dramaturq, Türkçülük, Azərbaycançılıq məfkurəsinin sədaqətli, dönməz yolçusu Şıxəli Qurbanovun təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə keçirilən Novruz şənliklərində “Bahar qızı”nın başına örtdüyü kəlağayı açıq göy rəngdəydi. Bilirəm ki, göy rəng Türklük rəmzidi, uzaqgörənlik, nizamlılıq, güvənlik anlamını daşıyır. Bu da Şıxəli Qurbanovun millət sevgisiydi, milli ruhumuza sayğısıydı. Bu sevgiyə görə də onun həyatına son qoydular. Kəlağayının rənglər simvolikası göy qurşağının rənglərindən dəfələrlə çoxdur. Rənglər sisteminə görə kəlağayını necə xarakterizə edərdiniz?
-Kəlağayıya sevgi mənə çox bilgilər verir, hər gün də yeni nəsə öyrənirəm. Bilirəm ki, qırmızı rəng canlılıq, xoşbəxtlik, enerji, od, qan, mübarizə, qələbə, eşq simvoludu. İnsanları şər qüvvələrdən qoruyur. Qırmızı kəlağayı hər bir qadın üçün yeni həyatın başlanğıcı mənasını daşıyır. Toy-düyünlərin yaraşığıdı. Subay qızlar toya gedəndə qırmızı kəlağayı bağlayardılar. Ailədə doğulan körpəni qırmızı kəlağayıya bələyərdilər ki, körpə bəd nəzərdən qorunsun. Nişana qırmızı kəlağayıar aparardılar, xonçaları qırmızı kəlağayılarla bəzəyərdilər. Toyun sabahı gəlinin başına qırmızı kəlağayı örtərdilər. Evin balaca oğlu kəlağayını gəlinin başından götürüb bar verən ağacın budağından asardı ki, ailə barlı-bərəkətli, oğullu-qızlı olsun.
Novruz bayramı günlərində cıdır yarışları keçirilərdi. Cıdırda qalib gəlmiş atın alnına bir yumurta vurub sındırar, boynuna qırmızı kəlağayı bağlayardılar.
Gəlin gətirərkən onun başına ağ, üzünə qırmızı örpək örtmək, faytonu çəkən atın boynuna soğanı, narıncı, zoğalı kəlağayılar bağlamaq qədim toy adətlərimizdəndir. Ağ rəng saflıq, məsumluq, sülh, xəyal dünyasının genişliyi, qələbə, cəhrayı rəng sevinc, şənlik, sevgi, qəhvəyi rəng doğruluq, işgüzarlıq, uğur simvoludur.
Qara rəng sədaqəti, duyğunu, hüznü, dözümlülüyü, özgüvənliyi xarakterizə edir. Qara rəngli kəlağayı ilə dünyasını dəyişən insanın üstünü, məzarını örtərdilər. Həyətin darvazasına qara kəlağayı bağlanırdısa, bu yas nişanəsi idi. Əgər rəhmətə gedən gəncdirsə, darvazaya həm qara, həm də qırmızı kəlağayı bağlayardılar.
Yaşlı qadınlar tünd, gənc xanımlar başlarına ağ, al-əlvan kəlağayı örtərdilər. Sədərəkli Tamella nənə deyir ki, qədimdə qadınlar üzü örtülü gəzdiyindən onun evli, yaxud subay olduğu kəlağayının rəngindən bilinərdi.
Novruz adətlərinə görə, ilaxır çərşənbə axşamı subay oğlanlar örpək, şal, yaxud kəlağayı götürüb sevdikləri qızların evlərinə gedər, baş örtüyünü bacadan, pəncərədən, damdan evə sallayardılar. Əgər qızın ata-anası razıydılarsa, örpəyi qızın belinə, bəzi yerlərdə qoluna bağlayardılar. Razı olmasalar, dəsmala şirni qoyub qaytarardılar.
Rənglərin simvolikasına inansaq, “Bahar qızı”nın başına örtdüyü kəlağayı sədaqət, bəd nəzərdən qorunmaq (gözmuncuğu) rəmzidir. Gəlinlik kəlağayıların kənarları yaşıl, ortası qırmızı rəngdə olur. Arzu, murad, istək, həyat, sülh, sağlamlıq, dinclik anlamında. Kəlağayı ulu Türkün hər ovqatını, hissini, duyğusunu özündə əks etdirir.
-Düz 7 il “Aşiq Pəri Məclisi”nin sədr müavini, bədii rəhbəri, mətbuat katibi olmusunuz. Narınc Xatundan, Səadət Butadan, aşıq Sonadan əmanət qalan “Aşıq Pəri Məclisi”nin mavi ekranlara kəlağayı ilə çıxması sizin təşəbbüsünüz olub. Onda hələ məclis üzvlərinin çoxunun yadına kəlağayı düşmürdü. Bu ideya həm də “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin fəaliiyyətinin təməl prinsiplərindən birinə çevrildi. Aşıq Pəri, Mirvarid Dilbazi, Narınc Xatun, Səadət Buta, aşıq Sonanı bir yerə toplamaq çətin deyildimi?
-Bəziləri düşünür ki, yəqin bu qadın həmrəyliyindən irəli gəlir. Belə deyil, bunu düşünənlər gördüyümüz işlərin məğzini başa düşməyənlərdi. Mənim hədəflərim daha uca, böyükdü. Mənim üçün xalqımızın milli dəyərlərini qorumaq, yaşatmaq, təbliğ etməkdən ali xidmət tanımıram. Saydığınız beşliyə sözü, sazı və kəlağayını əlavə edərdim. Qoy olsun səkkizlik. Saydıqlarım müqəddəs dəyərlərdi.
Mirvarid Dilbazi mənəviyyat, əsl qadınlıq etalonuydu, kübar, əsilzadə bəy qızı idi. Yaradıcılığı nəhəng bar ağacına, şeirləri onun dadlı meyvələrinə, sözləri daşların arasından süzülüb gələn göz yaşı kimi büllur bulaq suyuna, səsi həzin musiqiyə bənzəyirdi. Kələğayılı ağbirçək abırlı-həyalı nənələrimizin yolunun davamçısıydı. Vətən, el aşiqi idi. Qızı Xatirə xanım deyir ki, hər ad günündə Ümummilli lider Heydər Əliyev ona zəng edib təbrik edər, arzularını çatdırardı. Ondan nə istədiyini soruşanda, ərklə, “mənə Qarabağı verin”, deyərdi. Heydər Əliyevə “oğlum” deyə müraciət edərdi.
Onun mənəvi dünyasına vurğunluğumdan “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyini yaratmağı qərara aldım. Dövlətimiz, xalqımız onu həmişə böyük ehtiramla yad edir. Mirvarid xanım ilk qadın Xalq şairidir, qadınlar arasında ilk dəfə “İstiqlal” ordeninə layiq görülüb. Mən də onun mənəvi nəvəsi kimi İctimai Birlik adından tədbirlər keçirir, çıxışıma onun şeirlərindən misralarla başlayıram.
Nədən söhbət düşürsə, kəlağayı yaddan çıxmır, bu artıq mənim həyat tərzimə çevrilib. Hər gün yuxudan oyanan kimi “Kəlağayı Muzeyi”mdəki Mirvarid xanımın nur üzlü obrazını canlandıran kəlağayının qarşısında dayanıb böyük şəxsiyyətə gündəlik hesabat verir, onun növbəti işlərimə uğur diləməsini təbəssümlü üzündən oxuyuram.
Narınc Xatunu öz anam qədər sevirəm. H ər yerdə istedadlı qızlar sorağında olub. Aşıq Sona və Səadət Buta ilə “Aşıq Pəri Məclisi” kimi sənət məbədi yaradıblar. Narınc xanımın və aşıq Sonanın ruhu şad olsun. Səadət xanım indi də gənclik eşqi ilə çalışır.
Nənəmin nəsihəti və noxudu kəlağayısı illər ötdükcə yolumun səmtini təyin etdi. “Aşıq Pəri Məclisi”ndə fəaliyyətə başlayanda hamının başında kəlağayı görmək qızlardan birinci istəyim oldu. Təşəbbüsümə dodaq büzənlər də oldu, razılaşanlar da. Çünki çoxu kəlağayının ötürdüyü enerjidən, hisslərdən xəbərsiz idi. Mənə yaraşmır deyənlərə başa saldım ki, kəlağayı gözəllərin gözəlliyini artırır. Məclis üzvləri başında kəlağayı ilə ilk dəfə mavi ekrana çıxanda sanki dünyanı mənə vermişdilər.
-Kəlağayının təbliğinin nəticəsini görəndə sevinirsiniz, yorğunluğunuzu unudursunuz, elə deyilmi?
-Elədir. 2019-cu ildə “Aşıq Pəri Məclisi”nin üzvlərinin vahid formada və kəlağayıda televiziyada konsertə çıxdığı günü unutmaram. Bu mənim təbliğimin, zəhmətimin nəticəsi idi. 59 saylı məktəbin şagirdlərinin tez-tez çiynimdə, başımda kəlağayı ilə görmələri, ona görə də görüşmək istəmələri də məni çox qürurlandırdı. Festivallarda “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin ən nüfuzlu Qeyri-Hökumət Təşkilatı kimi iştirakı da kəlağayıya diqqətdən, ehtiramdan irəli gəlir ki, bu da bizim haqqımızdır.
-Nəhayət siz də mənəvi ananınız, nənəniz Mirvarid Dilbazi kimi ilkə imza atdınız, mədəniyyət tarixinə düşdünüz. 2022-ci ildə 26 noyabr ”Kəlağayı Günü” ərəfəsində şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”ni yaratdınız. Sözün həqiqi mənasında yaratdınız. İdeyanız gərgin əmək, cəfa, alın təri bahasına reallığa çevrildi. Siz kəlağayının, kəlağayı da sizin başınızı uca elədi. Əkdiyi ağacın bəhrəsini görən bağban sevinci yaşadınız. Zəhmətinizin barı şirindimi?
-Elə şirindi… Övlad, nəvə, zəfər sevinci qədər şirin. Mən bu işin qulpundan yapışıb Azərbaycanı oba-oba, bölgə-bölgə gəzib kəlağayı soraqlayanda, cibimin pulu ilə alanda, kimsə mənə kəlağayı bağışlayanda uğur əldə edəcəyimə inanırdım. İnamımda, gümanımda yanılmadım.
24-28 noyabr 2014-cü ildə YUNESKO-nun Parisdə keçirilən Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Hökumətlərarası Komitəsinin 9-cu sessiyasında Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahıya “Kəlağayı sənəti və simvolizmi, qadın ipək baş örtüklərinin hazırlanması və istifadə edilməsi” daxil edildi. Bu Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əiyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın misilsiz əməyinin nəticəsiydi. O vaxtdan 26 noyabr “Kəlağayı Günü” kimi qeyd olunur.
Bu tarixi qərar – mədəniyyətimizin qələbəsi kəlağayı sevgimə yeni ruh, qol-qanad verdi. O vaxtdan kəlağayılar toplamağa başladım. Ancaq bu qədər kəlağayım olacağına inanmırdım. Nənəmin iki kəlağayısı vardı, birini mənə verdi. Həmin kəlağayının ayağı düşərli oldu. Nənəmin urvatını qoruduğum cehizlik kəlağayısı evimə bərəkət gətirdi. Kəlağayıların sayı 100-ə çatanda “Kəlağayı Ev Muzeyi” yaratmaq qərarına gəldim.
Əhmədlidəki evimizin ən gözəl otağında kəlağayılarıma isti yuva düzəltdim. Şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”im artıq Bakıdan, Vətənimizin hər guşəsindən başqa, Türk dünyasının bir çox dövlətlərində tanınır. Muzeyin açılışında Özbəkistandan gələn 15 elm adamı iştirak edib. Türkiyədə muzeyi görmək arzusunda olanlar çoxdur. Televiziya çəkilişlərinin sayını itirmişəm, bir çox televiziyaların studiyalarını kəlağayılarım, gözümün nurunun və əllərimin məhsulu al-əlvan toxuculuq işlərim bəzəyir. Muzeydə 150-dən çox kəlağayı ilə yanaşı 100-dən çox əl işim, 200-ə yaxın əntiq əşyalar, rənggarlıq əsərləri, dünyanın heç yerində olmayan portret kəlağayılar nümayiş etdirilir.
Qədim geyimlərimizin çoxu unudulub, yaddaşın “arxiv”indədir. Ancaq kəlağayı unudulmadı. Millətin ruhu, mənəvi dəyərləri qiymətləndirən qədirbilən insanlar onu qorudu, bu günümüzdə də tanıtdı.
Bir həssas nöqtəyə toxunmaq istəyirəm. Basqallı kəlağayı ustası Abbasəli Talıbov “Şuşa” kəlağayısı hazırlayıb. Kəlağayının xonçasında (mərkəzində) məğrur Şuşa qalası dayanıb. Ətrafında Xarıbülbüllər onu əhatəyə alıb qoruyur. Usta deyir ki, elə kəlağayılar var ki, onu qədərindən asılı olmayaraq pul müqabilinə satmaram. Belə sənət incilərindən biri də onun hazırladığı “Heratı” kəlağayıdır. Nədir bu kəlağayının özəlliyi? “Heratı” kəlağayı qara fonda, 3,4,5, ən çoxu 7 rənglə işlənir. Abbasəli ustanın “Herati”sında 8 rəng var. Bu onun sənət dəyərini artırır. Usta heç kimə satmayan bu kəlağayını təmənnasız “Kəlağayı Ev Muzeyi”mə bağışlayıb. Onun mənə inamı, etibarıdır bu. Yüz yaşasın. Usta bilir ki, zər qədrini zərgər bilər.
Muzeyə daha mötəbər, geniş yer veriməsini, kəlağayıları, əl işlərimi, əntiq əşyaları, rəsm əsərlərini ziyarətçilərə yaxından və aydın göstərməyi arzulayıram. Yəqin tezliklə bu arzuma da çatacağam.
– Sizə “kəlağayılı nənə” də deyirlər. Eşidəndə hansı hissəri keçirirsiniz? Öz aramızdı kəlağayıya görə kiməsə “nənə”müraciəti etmək şərəflidi, qürurdu. Kəlağayını yaşatmaq üçün nənə olmağa dəyərmi?
-Lap qısa deyəcəm. Əlbəttə, dəyər!
-Güllü xanım, keçən il I Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalında sizin aktivliyiniz yadımdadır. Çiyninizə saldığınız bənövşəyi kəlağayınızla mötəşəm idiniz. Birinci festivalın “kəlağayılı qızı” siz idiniz. 5-11 iyun 2023-cü ildə II Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalı keçiriləcək. Bu festivala necə hazırlaşmısınız?
-2022-ci il avqust ayının son günlərində “Cavad xan” Tarix və Mədəniyyət Fondunun təşəbbüsü, Mədəniyyət Nazirliyinin və bir sıra dövlət qurumunun təşkilatçılığı ilə keçirilən II Milli Yaylaq Festivalının iştirakçısı olduq. Festivalda 150 kəlağayımı sərgilədim. Xalqımızın kəlağayı sevgisi və rəğbəti gələcək işlərimə, uğurlarıma dəstək oldu. Orada iştirakım İctimai Birliyimiz üçün də vacib idi.
Ötən il Bakıda “Pasaj-1901” sərgi salonunda iki gün muzeyimizin kəlağayıları, qədim əntiq əşyalarının nümayişi tamaşaçıların hədsiz marağına səbəb oldu. Bizim yerləşdiyimiz guşənin qarşısı həmişə qələbəlik olurdu. Kəlağayılara nəinki qadınlar, həmçinin bəylər və qonaqlar heyran qalmışdılar.
İkinci Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalının təşkilati dəstəklərindən biri də “Mirvarid Dilbazı Poeziya Məclisi” İctimai Birliyidir. Həm də “Kəlağayı Ev Muzeyi” bu tədbirin ən fəal iştirakçılarından olacaq. Necə deyərlər, biz bu dəfə iki cəbhədə fəaliyyət göstərəcəyik. Keçən ilki iştirakımız festivala gələnlərin marağına səbəb olmuşdu. Bu dəfə isə ikiqat məsuliyyət və həvəslə iştirak edəcəyik. 7 gün ərzində hər gün kəlağayıların və əl işlərimin sərgisi olacaq. Bizə səhnə və guşə veriləcək. “Kəlağayı” mahnısi oxunacaq, “Kəlağayı” rəqsi ifa ediləcək. Kitablarımızın satışı, oxucularla ayaqüstü görüşlərimiz, söhbətlərimiz olacaq. Səhnədə müxtəlif günlərdə, müxtəlif saatlarda konsertimiz, çıxışlarımız olacaq, oxucularımızı, kəlağayısevərləri, elin yaddaşından süzülüb gələn musiqi dinləmək istəyənləri Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının qarşısındakı parkda gözləyəcəyik. İyunun 6-da “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai birliyi və “Kəlağayı Ev Muzeyi” konsert proqramı ilə çıxış edəcək. Konsertdə festivala gələnlər Səadət Butanın, Gözəl Kəlbəcərlinin, Rəhilə Bəndəliyevanın, Mərziyyə Sarvanın, bəndənizin və “Səma” rəqs qrupunun çıxışlarını görəcəklər.
-Sizin gördüyünüz işlərin miqyası o qədər böyükdür ki, inanmaq olmur bu bir nəfərin əməyidir. Sizə maddi kömək göstərən olmadığını bilirəm, texniki, mənəvi dəstək olanlar yəqin ki, var.
Əlbəttə, var. Hər bir işin arxasında texniki kömək, mənəvi və informasiya dəstəyi olmasa uğur qazanmaq çətindi. Xeyirxah, mənəvi dünyası zəngin, təmənnasız insanlardan birini – Vüsal Sehranoğlunu səkkiz il əvvəl tale mənimlə görüşdürüb. Vüsal bəy gəncdir, qəlbi həmişə yaşamaq, yaratmaq, milli dəyərləri qorumaq sevgisi ilə doludur. “Dədə Ələsgər Ocağı” və “Mirvarid Dilbazı Poeziya Məclisi” İctimai Birliklərinin, şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”nin tədbirlərinin təşkilatçılıq və texnoloji işlərində, informormasiya dəstəyində əvəzsiz əməyi var. Bu yaxınlarda poeziyamızın inkişafında, təbliğində göstərdiyi xidmətə görə və 35 illik yubileyi ilə əlaqədar Vüsal bəyi İctimai Birliyimizin “Fəxri Fərman”ı ilə təbrik etdik, “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin sədri Xətai Ələsgər isə İctimai Birlik adından onu “Dədə Ələsgər 200” qızıl medalı ilə mükafatlandırdı. Vüsal Sehranoğlu təvəzökarlıqla bu təltifləri “kiçik işlərimə böyük qiymət” adlandırır. Məncə, bu böyük xidmətə qiymətdi. Vüsal Sehranoğlu bunu böyük qiymət, böyük dəyər, ən əsası böyük məsuliyyət kimi qəbul edir. O, həmişə bizimlədir, çətinliklərimizi, çatışmazlıqlarımızı Vüsal Sehranoğlunun bilikləri təcili aradan qaldırır.
Kəlağayının ötürdüyü bilgiləri, enerjini, müsbət hissləri Vüsal bəy çox gözəl anlayır. Sərgi və festivallarda kəlağayıların qədimliyindən, istifadəsindən tutmuş, ornamentlərinə, rənginə, düzülüşünə elə həssaslıqla yanaşır ki, məəttəl qalıram. II Milli Yaylaq Festivalının başlandığı gün kəlağayıların düzülüşündə və digər təşkilatçılıq işlərində tək qalmışdım, necə deyərlər, lap başımı itirmişdim. Vacib işi olduğundan Vüsa bəy gəlməmişdi. O biri gün səhər tezdən özünü yetirdi. Vüsal bəyi yanımda görəndə sanki dünyam ikiqat işıqlandı. Bildim ki, hər hansı çətinlik olsa, aradan qaldırmağa qadir mənəvi oğlum yanımdadı. Belə oğullarla ən müşkül, yüksək məsuliyyət tələb edən işləri asanlıqla görmək olar. Hər gün, hər an Vüsal Sehranoğluna arxalanıram. O qədər suallar, tapşırıqlar verirəm ki, bəzən özüm də utanıram. Deyirəm, ay Vüsal balam, heç olmasa dediyimi etmə, yorulmuşam de, imtina elə. Deyir ki, Güllü xanım, siz sözünüzü elə deyirsiniz ki, imtina etmək mümkün deyil. Vüsal bəy bizim uğurlarımızda pay sahibidir.
Vüsal Sehranoğlu “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin sədrinin müşaviridir. Çox dünyagörüşlü gəncdir, milliliyin tərənnümçüsüdür. Vüsal bəyə görə, milli nə varsa, gözəldir.
-Şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyinizi bir neçə dəfə ziyarət etmək mənə də qismət olub. “Ziyarət” kəlməsini təsadüfən yazmadım. Ziyarəti müqəddəs yerlərə edirlər. Kəlağayıların nənələrin sandığının qaranlığından xilas olub ag günə, azadlığa çıxdığı, rahat nəfəs alıb yaşadığı muzey də müqəddəs yerdi.
Imişlinin bir kəndində yaşayan, rənglər dünyasının sehri ilə tablolar yaradan gənc rəssam Gülnarə Məmmədova aşıq Ələsgərin anadan olmasının 200 illik yubileyinə çəkdiyi “Çərşənbə günündə çeşmə başında” əsərini təqdimetmə törənində iştirak etmişəm.
-Fikir verirdinizmi, Gülnarə xanımın simasından, gözlərindən, danışığından məsumluq yağırdı. Utancaq bir qızın gördüyü işlər isə nə qədər böyük idi. Yadıma “Nəsimi” filmindəki məşhur dialoq düşdü. Həmin dialoqu bir qədər dəyişdirib deyirəm ki, görəsən belə incə bədənə belə sehirli nəhəng rənglər dünyası necə yeləşib? Həmin görüşdə siz çox doğru vurğuladınız ki, gənc rəssam qızımız heç narahat olmasın, Güllü xanım o əsərləri gözünün bəbəyi kimi qoruyacaq, üstünə toz qonmağa belə imkan verməyəcək.
Gülnarə xanım istedadlı rəssamdı. Ancaq darısqallığın, şəraitsizliyin ucbatından əziyyət çəkir, özünü tam təsdiq edə bilmir. Onun rənglər dünyasına əlaqədar təşkilatlar biganədirlər. Aşıq Ələsgərin yubileyinə onun töhfəsi çox qiymətlidi. Bunu “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin sədri Xətai Ələsgər də çıxışında qeyd etdi. Milli dəyərlərə münasibəti, sevgisi onu mənə yaxın etdi, o da məni doğması kimi qəbul etdi. “Çərşənbə günündə çeşmə başında” əsərindən başqa Gülnarə xanım muzeyə “Novruz kəlağayısı” natürmörtünü, milli geyimli Azərbaycan xanımlarının portretlərini hədiyyə edib.
-Basqallı kəlağayı ustası Mürşüd Abbasovun ərsəyə gətirdiyi portret kəlağayıları “Kəlağayı Ev Muzeyi”ndə görəndə keçirdiyim hissləri dəqiq təsvir etmək çətindir. Qeyri-adi portret kəlağayılar doğrudanmı tətbiqi sənətdə yenilikdir?
-Bəli, doğrudan da yenilikdir. Babalarımızın yaradıcılıq təxəyyülünə, əl qabiliyyətinə əcnəbilər çoxdan qibtə edirlər. Muzeyimizə bağışlanan portret kəlağayılar Mürşüd babanın zəngin təxəyyülünün qeyr-adi bəhrələridir. Bu barədə çox rəssamlarla söhbətlərim olub. Bəziləri ipək parça üzərində portret yaratmağın çətin olduğunu, bəziləri də mümkünsüzlüyünü etiraf etdilər. Bunu sənətinin vurğunu Mürşüd baba bacarıb. Min bir əziyyətlə yaratdığı səkkiz portret kəlağayını muzeyə hədiyyə edəndə Mürşüd babanın sevincini görəydiniz. Kəlağayı sevgim məni iç dünyası zəngin, səxavətli, insanlarla rastlaşdırdı. Onlardan çox şey öyrəndim. Muzeydə qoruyub saxladığım Pənahəli xanın, Nizami Gəncəvinin, Nəsiminin, Xan qızı Natəvanın, Qasım bəy Zakirin, Üzeyir bəy Hacıbəylinin, Mirvarid Dilbazinin, Xan Şuşinskinin obrazlarını canlandıran kəlağayılar həmin şəxsiyyətlərin yaradıcılığı və şəxsiyyətləri kimi dəyərini itirməyəcək, uzunömürlü olacaq. Şəxsiyyətin və həqiqi sənətin ölməzliyidir bu. Şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”nin eksponatları arasında portret kəlağayıların xüsusi yeri var. Kəlağayıya aid nə varsa, mənim üçün doğmadı, əzizdi.
-Görüşümüz yaddaqalan günə düşdü. Sizə düşərli oldu, sizin uğurlarınıza sevinən mənə də. İndicə siz də, mən də eşitdik ki, “Kələğayı əlvan qıyğacı” layihəniz qalib elan olundu.
Bəli, çox sevinirəm. Bizim birinci layihəmiz “Mirvarid Dilbazi – ilk qadın Xalq şairi” adlanırdı. Bu layihə çərçivəsində Bakıda və Azərbaycanın ayrı-ayrı rayonlarında ilk qadın Xalq şairinin 110 illik yubiley tədbirlərini keçirdik. “Mirvarid Dilbazi az.” saytını yaratdıq. “Kəlağayı – min illərin yadigarı” ikinci layihəmiz idi. Bu layihə çərçivəsində çox yaddaqalan işlər gördük, tədbirlər keçirdik. “Kəlağayı – min illərin yadigarı” sənədli filmi çəkildi, təqdimatı keçirildi, iştirakçılara nümayiş etdirildi. Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrındakı kəlağayı günü tədbirində 26 noyabr gününün bayram kimi keçirilməsinin təşəbbüsçüsü və ideya müəllifi də mən olmuşam. Bu da bir ilkdir. Keçən il noyabrın 26-da bir gün ərzində kəlağayının təbliğinə həsr olunmuş dörd tədbir keçirmişik. Səhər ATV kanalının “Səhər” proqramında kəlağayı haqqında geniş söhbət etdim. Günorta Xətai rayonu Tahir Bağırov adına 59 saylı tam orta məktəbdə məktəbin direktoru Pikə xanım Əhmədovanın təşəbbüsü ilə müəllim və şagirdlərlə maraqlı görüş keçirildi. Şagirdlər məni kəlağayı örtüklü görüb görüşmək istəmişdilər. Axşam Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin foyesində kəlağayılarımın sərgisi keçirildi. Foyedə sərgiyə gələnlərin marağı və çoxluğu məni sevindirdi. Bu sərgidə bir neçə rəssamın kəlağayı tabloları və kompozisiyaları nümayiş etdirildi. Rəssam-şair Sehran Allahverdi gözəl sənət əsərini – “Kəlağayı” kompozisiyasını şəxsi “Kələğayı Ev Muzeyi”mə hədiyyə etdi. Axşam Azərbaycan incəsənət ustalarının iştirakı ilə “Kəlağayı Günü”ə həsr olunmuş geniş konsert proqramı keçirildi.
Rəhbəri olduğum “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin 2023-ci il kiçik qrant müsabiqəsində Elm, Təhsil, Mədəniyyət və Azərbaycançılıq ideyasının təbliği məsələləri üzrə “Kəlağayı əlvan qıyğacı” layihəmiz qalib elan olundu. Bu il Azərbaycanın şəhər, rayon və qəsəbələrinə daha çox səfərlərimiz planlaşdırılır. Milli dəyərimiz kəlağayını daha yaxşı tanıtmağa, təbliğ etməyə çalışacağıq. Kəlağayıya aid kitab buraxmaq, noyabrın 26-da Beynəlxalq Muğam Mərkəzində bayram konsertinin təşkilatçısı olacağıq.
Bütün məni dəstəkləyən, sevincimə sevinən insanlara gözaydınlığı verirəm. Bu bizim birgə qələbəmizdi. Müsabiqəyə məhz bu layihə ilə qatıldım ki, milliliyimizi geniş təbliğ, tətbiq və təqdim etmək imkanlarımız olsun. Artıq qarşıda bizi yeni uğurlar, yaradıcılıq üfüqləri, qələbələr gözləyir.
Nənələrin sandığı, kəlağayıları bu günümüzə qədər gəlib çatıbsa, sabahlara ötürmək milli dəyərlərə sayğı göstərənlərin, kəlağayısevərlərin borcudu. Mən borcumu yerinə yetirirəm.
-Təbrik edirəm, Güllü xanım. Bu mənim üçün xoş və gözlənilməz sürpriz oldu. İnanın səmimiyyətimə, ən azı sizin qədər sevindim. Öz uğurum qədər. Siz buna layiqsiniz . Haqq-ədalət mütləq zəfər çalmalı idi. Sizin işləriniz təkcə bu günə yox, həm də gələcəyə hədəflənib. Tanrıdan sizə bu ruhu qorumaq gücü diləyirəm.
-Təşəkkür edirəm, var olun, siz mənə həmişə inam, güc, ruh verirsiniz, mənəvi dəstək
olursunuz.
– Dəyərli vaxtınızı ayırdığınız, müsahibəyə sərf etdiyiniz üçün təşəkkür sizə düşür.
***
Sözardı:
Novruz bayramı Zərdüştlükdən qat-qat əvvəlki Türk mədəniyyətinə məxsusdur. Zərdüşt dövründə Güney Azərbaycan ərazisinə keçməsi ehtimalı var. Türkün tarixinin qədimliyini hər vəchlə, yalançı iddialarla inkar etməyə, silməyə çalışan qərəzli tarixçilər Od mədəniyyətini də danmaqdan əl çəkmirlər. Zərdüştün böyük xidməti qədim inancımız Odu ilahiləşdiməsidir.
Ta qədimlərdən Oğuz elinin müdrik atası Dədəm Qorqud həm də Novruz bayramının personajı kimi qəbul edilib. Yanında da həmişə “Bahar qızı” dayanıb. Elə o vaxtlardan ayağı sayalı, çöhrəsi təbəssümlü, saçı uzun “Bahar qızı” geyimi, baş örtüyü ilə insanlarda xoş ovqat yaradıb.
Bir maraqlı məqama da diqqət yönəltmək istəyirəm. Araşdırmaçı Atəş Əhmədlinin fikri ilə şərikəm, doğru hesab edirəm, çoxdan məni düşündürürdü: “Bu deyim dəyişikliyə uğrayıb. Əslində tonqal üstündən atılanda “ağırlığım səndə, uğurun məndə, sarılığın səndə, qırmızılığın məndə” deyilməlidir”. Axı qırmızı rəng ulu Türkün “qoruyucu mələyi”dir.
Ulu Türkün miilli-mənəvi dəyərləri sırasında layiqli yerini tutan kəlağayını da son illərdə baş tacımız kimi təqdim etməyi Güllü Eldar Tomarlının nənə nəsihətinə, Azərbaycan mədəniyyətinə, mənəvi dünyamıza sayğısıdır.
…Əsgər haqqında ballada… Nədir yenə, ümman kimi, çalxalanıb, coşdun, ürək? İçindəki bu təlatüm, bu oyanış de nə demək? Həsrətdənmi, nisgildənmi, Ürək, yenə çağlayırsan? Anasına həsrət qalmış, Körpə kimi, ağlayırsan… İçindədir; ümid adlı, qığılcımın od-alvu, tərslik etmə, dəli könül,
intizara alış, yovu!!! Həqiqətlər qarşısında, Biz gücsüzük, biz heç nəyik, Dinlə məni deyim, ürək, Biz nəçiyik; şan-şöhrətli,
– “hüququndan keçmiş əsgər”, həmdəminə həsrət canıq, bəzən canlı, bəzən cansız, biz “robotuq”, biz “əşyayıq”… Bu torpaqdan yoğrulmuşuq, Bu torpaqdan doğulmuşuq, Yardan əfsəl, anamızın Qulluğuna buyrulmuşuq!!! 15.04.1995. Marağa.
QUCAĞINI GENIŞ AÇ… ( Gizir Pəncəli Teymurova həsr olunur.) Qucağını geniş aç, gəlirəm Ana Torpaq, Çox döymüşdüm qapını, səhər-axşam taq-taraq, Hər gəlirəm deyəndə, əlimdə vardı bayraq, O qutsal əmanətin, ünvanına yetibdi… Sancmışam Sancağımı, rahat gəlirəm indi…
* * * Səhər-axşam deyərdim, bu canım sənə fəda, Nə olur mənə olsun, təki sən görmə qada,
“Komandir yaxşı olsa, ordunu verməz bada”, Komutanım öndədir, gül-çiçək düz yoluna… Sıra ilə gəlirik, yer ver girək qoynuna… * * *
Çox dilək diləmişdim, Bayraq olsun kəfənim, Xəyalım gerçək olub, sevinməsin düşmənim, Dualarım qəbuldu, ağlamasın sevənim, Ana, sən də gözünün qorasını sıxma ha… “Oğul düşmən çəpəri”, qurban gedər torpağa… 12.04.2016. Bakı.
“DÜNYA BİR PƏNCƏRƏDİR…” (Fərid Əhmədovun əziz xatirəsinə ithaf olunur…)
“Dünya bir pəncərədir”, pəncərən olsa, qardaş… De, heç vaxtın oldumu, pəncərədən baxmağa, Bir-iki, tələm-seyrək, boylanmağı saymasaq… Yuxunu görmək üçün vaxt lazımdı yatmağa, O da, Sən də yox idi, işin-gücün çox idi… Çoxunun gözü ackən, Sənin gözün tox idi… * * * Yuxusuz gözündəki bu hüzn nədi, qardaş??? Yeddi ürək lazımdı, baxışına baxmağa, Qəlb adlı əzamızı, qan vurmağı saymasaq… Bizdə ürək nə gəzir, gözümüz yox baxmağa, O ürək Səndə idi, baxışların ox idi… Çoxunun haqqı yoxkən, Sənin haqqın çox idi… * * * “Nə yatdın ki, nə yuxu”, görəsən, əziz qardaş…. Yaradan yaratmışdı, Səni oyaq qalmağa, Ayaqüstü, sırada, göz qırpmağı saymasaq… Yaranmışdın süzməyə, yaranmışdın dalmağa, Düşüncə, dərin ümman, zehin, iti ox idi… Çoxunda beş-beş olan, Səndə biri yox idi…. * * * Damarda coşdu qanın, ürək dözmədi, qardaş… Dizindəki təpərin bəs eylədi qalxmağa, Dostlarının toyunda oynamağı saymasaq, Toy-düyün də görmədin, oturmağa-qalxmağa, Ərgənlənmiş ər idin, bəy otağın yox idi… Çoxu sayın bilmirdi, Sənin biri yox idi… * * * İgid oğlu, ər idin, bilənlər bilir, qardaş… Sənin etdiklərini ehtiyac yox saymağa, Arada qəmli-qəmli bu baxmağı samasaq, Eyibin də yox idi, barmaq ilə saymağa, Yan-yörədə bildiyin, nacis, naqis çox idi… Bilən bilir qardaşım, Sənin mislin yox idi…. 21.01.2018. Bakı.
ŞƏHİD HAQQI (Mübarizlərin ruhu qarşısında borcluyuq…) Hər bir gedən şəhidin haqqı var boynumuzda, Onlara borclu olan bir can var qoynumuzda, Gərəkdir, sırğa ola; qulaqda, eynmizdə, Əgər biz unutsaq da, dövran bunu unutmaz… Bu yara hey su verər, zaman onu qurutmaz… * * * Bu bizim şakərimiz, həp şikarı unutmaq, Boş-boş təsəllilərlə ruhumuzu ovutmaq, Cismimiz oyansa da, layla deyib uyutmaq, Bir gün biz istəsək də, dövran bizi oyatmaz… Biz yatmaq istədikdə, zaman bizi uyutmaz… * * * Bir əsgər kəmərinin toqqasıcan yoxuq biz, İllərdi ki, gözləyir; neçə qışdı, neçə yaz, Deyir: – “Gəl bu şəhidə bir quruca məzar qaz”, Bu qədər bivec ata, yada ki, qardaş olmaz… Vallah, atam-qardaşım bundan vacib iş olmaz… * * * Hər şeyi yükləmişik, Lazım bəyin belinə, Zalım oğlu zalım da qüvvət verib dilinə, Heç kimsə razı olmaz, bir quş səkə gülünə, Bəs bu dağlarda yatan gül balalar kimindi?! Ay – ulduzlu toqqalar, qumqumalar kimindi?! * * * Dəstəklərə yazılı, neçə-neçə adımız, Qundaqlara qazılı, sezilməyən ay-ulduz, Nişan durub, gözləyir; birdən düşər yolumuz, Gəlin, o nişanların gözün yolda qoymayaq… Bu işi, bu gün görək, sabaha saxlamayaq… * * * Bu işin bir yolu var, göstəribdi Mübariz! Torpaq bizim Vətənsə, düşməlidi izimiz. Bəsdir bəhanə etdik, bağlanıbdı yol-iriz. Örnəkdən, ibrət alıb, cümləmiz coşmalıyıq!!! Tikanlı məftilləri bu gün biz aşmalıyıq!!! * * * Dəli bilirlər bizi, doğruldaq adımızı, Dost özün göstərəcək, tanıyaq yadımızı, İllərdir su vermişik, püskürək odumuzu, Belə yaşamaq olmaz, bilməliyik hamımız!!! Mübariz gedən yolu, getməliyik hamımız!!! 03.08.2019 – 19.06.2020. Bakı.
TORPAQ BİZİ GÖZLƏYİR… (Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə) Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Yadıma xırdaca günahım düşdü… Yanında boş yerə tamahım düşdü… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… “Hazırdır məzarlar”, – eyindən keçir… Yanına gələn yol çiyindən keçir… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Bu süslü “otaqlar” xiffət eyləyir… “Daş yastıq yataqlar” minnət eyləyir… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Səngər, məzar ortaq bizi gözləyir… Qardaş, Ana torpaq bizi gözləyir… 23.08.2020. – Bakı. (II F.X.)
CAN AY ANA… (Milli Qəhrəman Polad Həşimovun anasına) Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda, Poladının ilk dişi, İlk addımı, gülüşü var, yeriş var… Bu baxışdan asılıbdı murazlar… Bu baxışda Poladının ilk beşi, Gülərüzü, şux qaməti, duruş var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda yoxa çıxıb diləklər, Bu baxışda zaman da yox, məkan da… Bu baxışda itib bütün mizanlar… Bu baxışda dünya çöküb iməklər, Bu baxışda yelkən də yox, sükan da… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda Poladın ilk rütbəsi, Bu baxışda şərəf də var, şan da var… Bu baxışda fəğan edir arzular, Bu baxışda min vaizin xütbəsi… Al don geymiş qürub da var, dan da var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda qədər namı ağlayır, Bu baxışda Polad adlı oğul yox… Bu baxışda tükənibdi niyazlar… Bu baxışda kədər qəmi dağlayır, Mum tək yumşaq, polad kimi oğul yox…. * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda Poladının mərdliyi, Ərənliyi, cəsurluğu, qürur var… Baxışının hərarəti dondurar… Bu baxışda fəxarətin sərtliyi, Ağalığı, amirliyi, onur var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda susub qapı zəngləri, “Polad gəldi”, dur ayağa deyən yox… Bu baxışda od qalayır xəyallar… Bu baxışda itib dünya rəngləri, “Ana” – deyə, şirin-şirin gülən yox… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda xanım, xatın bir Ana, Sinəsində bağrı çat-çat olan var… Bu baxışdan neçə Ana boylanar… Bu baxışda Nüşabə tək şir Ana, Tomris kimi kükrəyən var, yanan var… 12.01.2021. Bakı.
DAĞLAR (Zaur Ustacın Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar! * * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar! * * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar! * * * Xətai qırmadı könül bağını, Nadir unutmadı hicran dağını, İlhamın silahı əzdi yağını, Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar! * * * Qurtuldu yağıdan zənburun, balın, Bir başqa görünür yamacın, yalın, Zirvəndən boylanır şanlı hilalın, Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar! * * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər, Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar, Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər, Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar! * * * Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin, “Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin, Dolandın dünyanı yurdunda bitdin, Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar! 22.01.2021. Bakı.
O GÜN (Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə) Hər şey belə başladı, Gülə-gülə getmişdin… Döndün üzdə təbəssüm, Çöhrənə həkk etmişdin… * * * Tək getmişdin gedəndə, Yüz min olub qayıtdın… Özün getdin yuxuya, Milyonları oyatdın… * * * Hər şey belə başladı, Bütün xalq həmdəm oldu… Cümlə aləm toplandı, Azərbaycan cəm oldu… * * * Yuxudaykən əbədi, Yatmışlara qalx dedin… Vətənin qara dərdin Al boyayıb, ağ etdin… * * * Girib torpaq altına, Çıxartdın üzə nə var… Bir gedişə mat idi, Taxtada tüm fiqurlar… * * * Tarixində satrançın Bəlkə də bu oldu ilk… Qarşısında bir topun, Vəzir olmuşdu fillik… * * *
Hər şey belə başladı, Qonaqların sığmadı O gün həyət-bacana, Məmləkəti çuğladı… * * * Başlanan yol qapından, Şuşayadək uzandı… Vətən oğlun itirdi, Torpağını qazandı… * * * Belə şanlı hekayət, Tarixdə bir, ya iki… Lap başqası varsa da, Möcüzədir bizimki … * * * Bu dastanı qanıyla Yazdı ərlər, ərənlər… Bu kitabın qədrini, Bilir yazmaq bilənlər… 14.07.2021. Bakı.
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam! 13.11.2020. Bakı.
Sual : “Biz özümüzün kim olduğunu özümüzə belə etiraf etmək istəmirik”,- deyir Kənan Hacı. Eyni zamanda mənimlə səmimi söhbətə razılıq verir. Sizcə səmimi söhbətimiz alınacaqmı? Cavab: Mən bütün həyatım boyu dəfələrlə səmimiyyətimin cəzasını çəkmişəm. Amma düşünürəm ki, səmimiyyət insan üçün rahatlıqdır və əlbəttə, səmimiyyət sadəlik kimi gözəl və ali xüsusiyyətdir. Sual:Kənan Hacı kimdir? Bu “Səmimi söhbətin” ənənəvi sualıdır. Cavab: Mən bu suala yazdığım mətnlərdə cavab verməyə çalışmışam. Nə dərəcədə nail olmuşam, bilmirəm. Əslində, bu, “həyat nədir” sualı qədər mürəkkəb bir sualdır. Ağacdan soruşursan ki, yarpaq nədir, havadan soruşursan ki, külək nədir. Qazandıqlarım (əgər varsa) Allahın lütfüdür. Bundan artıq özüm haqqında nə deyə bilərəm? Başqalarının gözündə mən kiməm? Bu, mənim üçün daha maraqlıdır. Sual: Yaradıcılıq həyatınızı üstələmir ki? Yaşamağa vaxtınız qalırmı? Cavab: Yaradıcılıq elə yaşamaq deməkdir. Yaradıcılığa hobbi kimi baxan adamların sənət anlayışı kökündən səhvdir. Sual: “Yaradıcı olmaq üçün Bir az mutsuzluk da önşərtdir”- deyir Serdar Turqut. Siz də belə hesab edirsiz? Bütün yaradıcılar mutsuzlarmı? Cavab:Sizin nəyi nəzərdə tutduğunuzu anlayıram. Bəlkə əksinədir? Bütün yaradıcılar elə yer üzünün ən xoşbəxt insanlarıdır? İnsan xoşbəxt və ya bədbəxt olduğunu müəyyən edə bilməz. Bu, insanın həmin anlayışlara baxışından asılı olan bir məsələdir. Şair demiş, bəlkə də xoşbəxtik, xəbərimiz yox… Sual: Həyatınızda və yaradıcılığınızda bir maraqlı şəxsin iştirakı olub. Bu haqda nə deyə bilərsiz? Cavab:Həyatımda həlledici rol oynayan insanlar olub. Mən həmişə o insanları minnətdarlıq hissiylə xatırlayıram. Mənim ədəbiyyata sevgim anamdan gəlir. O, ədəbiyyat müəlliməsi idi və uşaqlıqdan mənə kitaba, mütaliəyə sevgi hissi aşılamışdı. Mən kitablar aləmində böyümüşəm. Kənd yerində oğlan uşaqlarının tərbiyəsiylə məşğul olmaq çox çətindir. Məhəllə mühiti qeyri-sağlam olanda uşaq təsir altına tez düşür və əksər hallarda valideynin uşağı o mühitdən ayırmağa gücü çatmır. Mən kənddə oğrusundan, əyyaşından, avarasından tutmuş hər cür insanlar gördüm, valideynlərimin tərbiyəsi ətrafımda bir çəpər yaratmışdı və məni zərərli vərdişlərdən, pis əməllərdən qoruyurdu. Anam müəllim karyerasının üstündən xətt çəkib bütün həyatını mənə sərf etdi. Oxuduğum kitablar da məni müəyyən mənada xilas etdi. Heyif ki, valideynlərim sonrakı uğurlarımı görə bilmədilər. Jurnalistikaya gəlməyimdə rəhmətlik ensiklopedist alim Rəhimağa İmaməliyevin böyük rolu olub. Mətbuatda ilk yazılarım onun xeyir-duasıyla çap olunub. Sual: Çox məlumatlısınız. Dünya ədəbiyyatı, dünya incəsənəti ilə tanışsınız və sanki sizi bu qədər məlumat da qane etmir. Nə axtarırsınız? Cavab: Axtarış ehtirası insanı həyata bağlayan ən vacib məqamdır. Mən sadəcə, öz işimlə məşğulam. Bu işin adı axtarış da ola bilər. Bu axtarış insanın ömrünə məna qatır. Yoxsa yaşamaq çox çətin olar. Sual: Maler o qədər də çox dinlənilən bəstəkar deyil. Yəni Şopen, Bethoven, Vaqner deyil. “Onu dinlədikdə sanki tanrı yorğun düşmüş ürəyinə əbədiyyət laylası çalır,”- deyirsiniz. Sizin musiqi duyumunuz bu qədərmi fərqlidir? Musiqi sizin üçün nədir? Cavab:Bizim ailəmiz musiqiyə çox bağlı olub. Dayım oğlanları da musiqiçidir, anam da muğamı mükəmməl bilirdi. Yeri gəlmişkən, deyim ki, mənim musiqi təhsilim də var. 19 saylı Musiqi Məktəbinin qarmon sinfini əla qiymətlərlə bitirmişəm. Hər gün evimizdə muğamat səslənib və bütün bunlar mənim ruhuma hopub. İndi də saatlarla muğam dinləyirəm. Amma Şopen və Maler düşüncənin fərqli qatıdır. Mən zehni yorğunluq zamanı o musiqini dinləyirəm və sanki yer üzündən tədricən qopub mistik bir məkana düşürəm. Ordakı dinclikdə Allaha nəfəs qədər yaxın olursan. Hər halda belə bir hislər keçirirəm. Sual: Tarkovski adi deyil, fərqlidir və düşündürəndir. Sizin “Tarkovskinin bütün filmlərinin mənbəyi yaddaşdır” sözlərinizlə tam razıyam. Yaddaşınızdakıları silmək istəyərdiz yoxsa qoruyub saxlamaq? Cavab: Yaşadığımız ömür sonda yaddaşdan ibarət olur. O yoxdursa, sən də yoxsan. Bəzən ondan xilas olmağa çalışırsan, bəzən naməlum gələcəyin qorxularından qaçıb ona sığınırsan. Bu haqda geniş bir essem də var. Yaddaş əslində sürüşkən, ələgəlməz bir məfhumdur. Biz yaddaşımızı itirəndə ölürük. İnsan yaşadığı ömürdən heç nəyi silə bilməz, o, buna qadir deyil. Bütün yaşananlar bizim taleyimizdir. Bir sözlə, yaddaş relikviyası son nəfəsimizəcən bizimlədir. Sual: Van Qoqu mən də çox bəyənirəm. Rəsmləri ilə yanaşı həyatı da maraqlı və adi deyil. Niyə məhz o? Nədir sizi Van Qoqa bağlayan? Onun işlətdiyi rəngləri sevirsinizmi? Cavab: Məni Van Qoqa bağlayan onun yaşadığı həyatın faciəviliyidir. Və bir də rəsmlərindəki bolluca işıq. Həyatındakı tünd boyalara rəğmən rəsmlərindən həyat eşqi fışqırır. Bax, bu təzad məni Van Qoqla doğmalaşdırır. Sual:İnsanı həyatdan kitaba gətirmək asandır,- deyirsiniz Qəhrəmanlarınız həyatdan gəlib kitablarınıza? Cavab: Bütün kitablar həyatın köçürülmüş üzüdür. Həyat olmasaydı, kitablar necə yazılardı? Bu gün həddən artıq çoxlu kitablar yazılır. Qədim Misir apokriflərində belə bir fikir var, insanlar həqiqətdən uzaqlaşdıqca kitabların (kitab yazanların) sayı artacaq. Bu fikir son zamanlar məni həddən artıq məşğul edir. Söz Allahın əmanətidir, onu yalanla kirləndirmək olmaz. Baxın, kitablar çoxalır, oxucular azalır. Bu paradoksu nəylə izah etmək olar?! Sual: Yazıçı özünü bədii əsərlərindən daha çox xatirələrində gizlədir. Bu da sizin sözlərdir. Sizcə niyə? Cavab: Ola bilsin nə vaxtsa belə yazmışam. Amma yazıçının gizlənməyinə ehtiyac yoxdur. Çünki hər söz, hər cümlə onun beynində yaranıb, sonra kağıza köçürülür. Yazan adam hansısa obrazı yaradanda da əslində özünü ifadə edir. Başqa cür mümkün deyil. Mən əksinə, bəzi hallarda hekayələrimdə acı həqiqətləri çılpaq formada yazmışam. Buna görə bəzən qınaq obyektinə də çevrilmişəm. Mətndə mənim üçün heç bir qadağa yoxdur. Çox insanlar var, özlərinə uydurma tərcümeyi-hal düzəldirlər. Bəli, məhz düzəldirlər. Mənim həyatımda həddən artıq ağır məqamlar olub, mən bunları da çılpaq formada yazmışam və qətiyyən utanmamışam. “Sonuncu dərviş” romanında mən həyatımın bütün gizlinlərini açmışam. Bu, mənim taleyimdir və Allahın yazısına müdaxilə etmək olmaz. Sual: Sizin “Ədəbiyyat” qəzetində çap edilmiş bir yazınız məni yaxşı mənada heyrətləndirdi. Rus ədəbiyyatının müxtəlif dövrlərini ustalıqla qələmə almısınız. Hardandır bu sevgi? Yoxsa sadəcə, müşahidədir? Cavab: Məndə rus ədəbiyyatına marağı gümüş dövr şairləri yaratdı. Mandelştam, Anna Axmatova, Marina Svetayeva, Pasternak və sair. Onlar həm də faciəvi taleləri ilə böyükdürlər. Poeziya ilə həyatın sərhədində yaşamış bu fikir zadəganları mütəmadi olaraq mənim ədəbi düşüncələrimi qidalandırıb. Əslində orta məktəbdə Lermontovu, Puşkini o qədər də sevməmişəm. Açıq deyirəm. Amma Yeseninin şeirləri məni həmişə cəlb edib. Xüsusən, “Qara adam”ı. Zaman-zaman bu poemanı dəfələrlə oxumuşam və uzun müddət məni öz cazibəsində saxlayıb. Mayakovskinin “Şalvarlı bulud”u da həmçinin. Ara-sıra tərcümələr də edirəm. Rus yazıçısı Andrey Platonovun hekayələrindən ibarət bir kitab hazırlamışam, yaxın günlərdə “Qanun” nəşriyyatında çıxacaq. O yazı isə spontan şəkildə alındı. Brodskinin şeirlər kitabını oxuyurdum, qəfildən belə bir yazı yazmaq istəyi yarandı və oturub yazdım. Sual: Günəşə qar topası atmısınız.Sonra da Bəlkə məni bu qışdan Sən özün çıxarasan Üstünə günəş düşən Qar kimi yumşalasan…- demisiniz. Məncə, burda bir təzad var. Deyilmi? Cavab: Ola bilər. Həyat necədirsə, hiss, duyğu da elədir. Təzad bizim mahiyyətimizdə var. Sual: Arzularının qurbanı olan qadınlar var… Xəyallarının qurbanı olan qadınlar var… Ağ atlı oğlanın qurbanı olan qadınlar var.. Və… unudulan qadınlar var. Bu sizin sözlərdir. Bütün bunlara səbəb kişilər deyilmi? Cavab: Tez-tez qurbanların yeri dəyişir. Qadınla kişi bir-birini tamamlamayanda hər iki tərəf qurbana çevrilir. Səbəbi təkcə kişilərdə axtarmaq məsələyə birtərəfli yanaşmaqdır. Ən asan iş kimisə günahlandırmaqdır. Məsuliyyət və sevgi olmayanda qadın da, kişi də qurbana çevrilirlər. Sual: “Tale elə qadın sözünün sinonimidir”- deyirsiniz. Maraqlı fikirdir. Bir az açıqlasaq? Cavab: Bu fikir də hansısa kontekstdə yazılıb. Əslində həyat da qadın sözünün sinonimi kimi işlənə bilər. Həyat və tale bir medalın iki üzüdür. Hər ikisində qadının imzası var. Belə… Sual: Azadlığını itirmək istəməyən bütün qadınları sonunda dəhşətli peşmançılıq gözləyir. Cəmiyyət də qadın kimidirmi? Cavab: Cəmiyyət tamamilə başqa kateqoriyadır. Bir toplum azad deyilsə, məhvə məhkumdur. Qadın azadlığı isə başqa meyarlarla ölçülür. Bəzən bu ifadə təhrif olunur və əxlaqsızlıq kimi başa düşülür. Bu mövzu üzrə mütəxəssis olmadığım üçün geniş fikir bildirmək həddində deyiləm. Sual: “Hiyləylə, kələklə dolu dünyanın içindən sakit bir çay kimi axıb gedə” bilirsizmi? Cavab: Dünya ilə çoxdan barışmışam. Sual: Ən çox nədən qorxursuz? Cavab: Doğmaları itirməkdən. Sual: Əgər siz mənə sual verəsi olsaydınız, məndən nə soruşardınız? Tam səmimi. Cavab: Rus poeziyası haqqında yazdığım yazıya reaksiyanız məni sevindirdi. Qoy elə sual da bu mövzuda olsun. Rus poeziyasında ən çox sevdiyiniz şair kimdir? Sual: Rusiya poeziyası fərqlidir. Bunu dünya poeziyası, xüsusilə şərq poeziyası ilə tanış olanlar yaxşı bilir. Bəlkə bir qədər qəribə səslənəcək, amma mən o qədər də çox şeir yazamayan bir şairin adını çəkəcəm. Çox sevirəm onun şeirlərini. Hətta cürət edib Azərbaycan dilinə də tərcümə etmişəm bir neçəsini. Bu Leonid Filatovdur. Kənan bəy, dəvətimi qəbul etdiyiniz üçün sizə təşəkkür edirəm və yeni yaradıcılıq uğurları arzsu edirəm. Cavab: Çox sağ olun. Mən də sizə təşəkkür edirəm. Əziz dostlar, hörmətli oxucular, bizimlə bir yerdə olduğunuza görə hər birinizə təşəkkür edirəm. Güman edirəm ki, söhbətimiz səmimi alındı.
