Azadlıq meydanı və bulvar – 1989. Azərbaycan, Bakı şəhəri.
Mənbə: Sultan Əhmədova
Məlumatı hazırladı: Tuncay ŞƏHRİLİ
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
79-cu payız, 84-cü sıra və qürbətdən boylanan əbədi ayrılıq
Tikinti işlərinin getdiyi hasarlanmış ərazi xüsusi mülkiyyət olduğundan içəri daxil olmaq qaydalar çərçivəsində deyil. Üstəgəl bayram günüdür deyə mühafizə xidmətinə edəcəyim xahiş üçün alacağım cavab da təxminən bəlli olduğundan elə hasarın yanından səmanın şəkilini çəkməklə kifayətləndim.
Bu o mülkdür ki, 15 mart 1865- ci ildə Məhəmməd Sadıx bəy Ağabəyzadə burada anadan olmuşdur. Onun haqqında qohumum kimi yox, sadəcə bir tarixçi kimi, həm də bu gün 28 mayı daha çox xatırlanmağa haqq etdiyi üçün kiçik bir yazı ilə yada salmağı özümə borc bildim.
M. S. bəy Ağabəyzadə ilk təhsilini Bakıda alır. Daha sonra Peterburqda ali hərbi təhsilini davam etdirir. Eyni zamanda qiyabi olaraq şərqşunaslıq fakultəsini də bitirir. 21 yaşında peşəkar hərbiçi kimi fəaliyyətə başlayan Məhəmməd Sadıx bəy 48 yaşında general-mayor rütbəsi alır. O 1921-ci ilə qədər general rütbəsi alan 21 azərbaycanlıdan biridir.
Hərbi qulluqda olarkən Qafqaz ordusunda, Türküstan hərbi dairəsində xidmət edir. Ordudan ehtiyata buraxılan general Göyçaya qayıdıb burada məktəb açmaq fikrində olur. Lakin Birinci Dünya müharibəsi başladıqda o yenidən ordu sıralarına qayıdır. Qafqaz və Ukrayna cəbhələrində döyüşlərdə iştitak edir. Müharibədən sonra Məhəmməd Sadıx bəy yenidən Göyçaya qayıdır. Bu o zaman idi ki, onu şərqşunaslar ciddi elmi araşdırmalarına görə tanıyır, dövrün nüfuzlu univeristetlərinə dəvət edirdilər. M. Sadıx bəyin yazdığı “Türkmən dilinin qramatikası” əsəri həmin dövrdə çox məhşur idi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulandan sonra 1918-ci ilin payızında M.Sadıq bəy cümhuriyyət parlamentinə deputat seçilir. Qısa müddətdən sonra baş nazir Xoyski onu daxili işlər nazirliyinə dəvət edir. Mirzə Sadıx bəy hökumətdə təmsil olunduğuna görə millət vəkilliyindən istefa verir. Polis quruculuğunda bir-birini əvəz edən üç nazirin müavini olsa da əslində həmin nazirlər daha çox siyasi faliyyət aparmalı olduğundan M.Sadıx bəy Ağabəyzadə faktiki olaraq nazirliyin və ümumiyyətlə polis sisteminin qurulmasına təkbaşına rəhbərlik edir. Azərbaycana gələn yüksək ranqlı qonaqların mühafizəsindən tutmuş polis sisteminin təsnifatının yaradılmasınadək bütün məsul işlərə bilavasitə rəhbərlik edir. Yüksək intellektə, dərin zakaya sahib olan general ana dilindən başqa türkmən, özbək, anadolu türkcəsi, ərəb, fars, rus, fransız, polyak, ukrayna dillərini mükəmməl bildiyindən cumhuriyyətə gələn qonaqlarla tərcüməçisiz əlaqə saxlayır, yeri gələndə bu missiyanı da özü yerinə yetirirdi.
AXC-nin süqutundan sonra M.Sadıx bəy İstanbula mühacirət edir. Burda tibb unversitetinin professoru olan xalası oğlu Əli bəy Hüseyzadənin evində yaşayır.
Ağabəyzadə hələ Batumda olarkən onun ata mülkü, qardaşlarının evləri Göyçayda müsadirə edilir. AXC daxili işlər nazirinin müavinini gizlətməkdə suçlandırılan bütöv bir nəsil doğma yurdlarından pərən-pərən salınır.
1927-ci ilədək Parisdə, Nitsada yaşayan Ağabəyzadə Paris univeristetlərinin birində şərqşunaslıqdan mühazirələr oxuyur. O, Faransadan öz xalası oğlu Əli bəy Hüseynzadəyə yazdığı (51 məktub) məktublarda qardaşlarından nigaran qaldığını, doğma Göyçaydan ötrü darıxdığını qeyd edir, ən böyük arzusu qan qohumlarına qovuşmaq olduğunu yazırdı.
Tale 1927-ci ildə Məhəmməd Sadıx bəyi Lvov şəhərinə gətirib çıxarır. O, burada 1944-ci ilin 8 oktyabr tarixinə qədər univesitet professoru kimi fəaliyyətini davam etdirir. Quranın rus dilinə tərcümə edilməsində öz misilsiz tövsiyyələrini verir. Polyak dilində nəşr etdirdiyi dərslik bu gün də Avropa şərqşunaslarının istinad etdiyi əsərlər sırasındadır.
Məhəmməd Sadıx bəyin elm aləmində uğurları ard-arda sıralansa da şəxsi həyatındakı problemləri bitib-tükənmirdi. Onun xanımı gənc yaşlarında dünyasını dəyişir. Xanımını Parisdə dəfn edən Sadıx bəy bir daha evlənmir. Lvov işğal altına düşdükdə Alman faşistləri yaşlı alimin yaşadığı mənzili zəbt edir. Ömrünün ahıl çağında dahi şərqşunas alim ehtiyac içində, şəraitsiz zirzəmi tipli evdə yaşamağa məcbur olur.
Böyük pedaqoq, Şərq xalqları tarixi, dili, mədəniyyəti üzrə əvəzsiz mütəxəsisis həyatının son aylarında qayğıkeş tələbəsi Olqa Bak və onun ərinin himayəsində vətəndən uzaqlarda Lvovda əbədi olaraq gözlərini yumur. Bak və ailəsi bütün rituallara rayət etməklə onu müsəlman qaydalarına uyğun şəkildə dəfin edirlər.
9 oktyabr 1944- cü il lvov, liçakovski qəbirstanlığı 84-cü sırada ömrünün 79-cu payızında Böyük alim əbədi olaraq torpağa tapşırılır.
Cümhuriyyət gününü qeyd edirik. Həmin cümhuriyyət asayiş sistemini qurub yaradan insanın, İçərişəhərdə ilk polis məktəbinin əsasını qoyan Məhəmməd Sadıx bəy Ağabəyzadənin böyük ehtiramla yad edilməsi fikrimcə yerinə və zamanına düşür.
Qürbətdə uyuyan ruhun şad olsun!
Sənin kölgəsində beşiyin qoyulan tut ağacı yoxdur daha. Ömrünü başa vurub. Sovetlər dönəmində əldən-ələ keçən, cürbəcür idarələr yerləşən mülkün idi kiminsə özəl mülkiyyətidir. Amma o mülkün üstündə açıq səma var. O mülkün torpağından rişələri şirə çəkən sənlə yaşıd, başı buludlara boylanan çinar var. Yamyaşıl çinar, masmavi səma, qıpqırmızı günlərə səsləyən umidlər var.
106 yaşlı bayram ruhuna alqış deyir, ruhun bayramı oxşayır. Bayramın, bayramımız mübarək!
Müəllif: Pərviz YƏHYALI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
Hacı Hüseyn Əfədiyev dalğası
Xəzərin mavi lacivərdliyi boyasını türk qövümlərinin sakin olduğu ucsuz-bucaqsız Türküstan ellərinə baxışından alır. Sanki od rəngli günəş şəfəqləri dalğalara baş vuraraq mavi biçimə bələnir. Bu tələtümlü türk nəhri namərd gülləsindən al qana boyanan neçə-neçə vətən oğluna son mənzil olub. Böyük-Zirənin sahillərindəki yaşıl yosunlar isə istiqlalımızın rəmzi bayrağımızın ətəyini xatırladır.
Hacı Hüseyn Əfəndiyev 1893-cü ildə Göyçayda Abdulla bəyin ailəsində doğulub. O, ilk təhsilini Göyçayda alır. Daha sonra Tiflisdə ali təhsilini başa vuraraq doğma elinə dönür. Gənc Hüseyn ata-babasının geniş təsərrüfatına rəhbərlik etməklə yanaşı Göyçayda ilk dəfə olaraq kitab və dəftərxana ləvazımatı dukanı açır. Əslində onun açdığı dükan kitabxana idi. Bu əzəmətli bina-mülk sonralar bolşeviklər tərəfindən müsadirə edilərək xəstəxanaya çevrilir. 1915-ci ildə ailə quran Hüseyn bəyin 1916-cı ildə oğul övladı dünyaya gələndə sevincinin həddi-hüdudu aşıb-daşır. Ailə həyatının xoşbəxtliyini könül dolusu yaşayan gənc heç ağlının ucundan da keçirməzdi ki, qısa zaman kəsiyindən sonra onun özünün, doğmalarının başı üzərini amansız qara buludlar alacaq. Cəmi dörd il sonra onun oğul övladı atasız qalacaq, olmazın məşəqqətlərinə düçar olacaq. Hətta təqiblərdən qorxan ana oğlunu qorumaq üçün onun soyadını da dəyişmək məcburiyyətində qalacaq. Bu azmış kimi Hüseyn bəyin atasız böyüyən övladı ll Dünya müharibəsinin odlu-alovlu səngərlərində ağır döyüş yolu keçəcək.
Hələ Hüseyn bəy həyatının ən xoş illərini yaşayırdı. Ətrafına topladığı istedadlı gənclərin maarifləndirməsi yönmündə iş aparır, saysız-hesabsız mal-mülkündən gələn gəlirlərdən təhsil alan tələbələrə təqaüdlər verirdi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan ediləndə Hüseyn bəy bu tarixi hadisəni ürəkdən alqışlayır. Göyçayda Əhrar partiyasının özəyini təşkil edən gənç bəy aqrar sahədəki problemlərin həlli istiqamətində ciddi iş aparır. 1918-ci ilin dekabrında AXC-nin parlamenti fəaliyyətə başlayanda Hacı Hüseyn bəy Əfəndiyev Göyçay qəzasından millət vəkili seçilir. 7 dekabr 1918- ci ildən 27 aprel 1920-ci ilə, yəni parlamentin son iclasına qədər deputat fəaliyyətini Hacı Hüseyn bəy Əfəndiyev əsasən aqrar istiqmətdə islahatların aparılmasına həsr edir. Həmçinin Hüseyn bəy parlamentdə məsləkdaşları ilə birgə AXC-nin bütövlükdə nail ola bildiyi məsələlərdə ciddi fəaliyyət göstərmişdir.
AXC süküt edən gün, 28 aprel tarixində bolşeviklər Hüseyn bəyi həbs edir. O, XI
ordunun 7 saylı xüsusi şöbəsinin müstəntiqinin qərarı ilə 3 iyun 1920-ci ildə Böyük-Zirə (Nargin) adasında güllələnmişdir.
Cəmi 27 yaşında düşmən fətvası ilə qətilə yetirilən işıqlı aydın arzusunda olduğu çiçəklənən vətəni mavi dalğalara höpmuş ruhu ilə görməyə məhkum edildi. Yüzlərlə soydaşı kimi.
İstiqlalımızın bu gün 106-cı il dönümünü qeyd edərkən Hacı Hüseyn bəy Əfəndiyevin timsalında bütün istiqlal mücahidlərinin ruhuna sayğılarla rəhmət oxuyuruq.
Müəllif: Pərviz YƏHYALI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
“Bütün türk dünyasını 28 may münasibətilə təbrik edirəm. “Azərbaycan bayrağı” şeirim bu təbriklərə sözardı olsun.” İSLAM SADIQ
AZƏRBAYCAN BAYRAĞI
Ocaqlar hələ də od umur səndən,
Qucaqlar hələ də ad umur səndən.
Dodaqlar hələ də dad umur səndən,
Ömrümün ən şirin sorağı mənim
Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
Qırmızın günəşin alovu, odu,
Onunmu nuruydu, içimi yudu?!
Könlümdə sevgilər göyərdən odu,
Dünyamın işığı, çırağı mənim
Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
Yaşılın torpaqdı, çöldü, çəməndi,
O yaşıl, bu yaşıl, həmən həməndi.
Könlüm duyğu-duyğu onu əməndi,
Ömrümün-günümün hər ağı mənim
Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
Düşərmi dilimdən mavinin adı,
Udduğum havadı, içdiyim sudu.
Həyatın mayası, sayası odu,
Döyüşdə əlimin yarağı mənim
Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
Səhər başın üstdə ucalır günəş,
Axşam ayağına alçalır günəş.
Sən cavanlaşırsan, qocalır günəş,
Ömrümün ən ölməz varağı mənim
Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
20 yanvar 2019
Novxanı
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
AZƏRBAYCAN BAYRAĞI
Vətənimə töhfəsən dahi Məmməd Əmindən,
Qopmusan, elə bil ki, Tanrının ətəyindən.
Sən bir daha ucaldın Şəhidlərin əlində,
Ey Oğuz ellərinin yanar, sönməz çırağı,
Azərbaycan bayrağı!
Savaşdan qalib çıxdı, bükülmədi bayrağım,
Şəhid qanı nahaqdan tökülmədi, bayrağım!
Dalğalanan dəniz tək al-əlvan göy qurşağı,
Düşmənə ox tək batan, zirvədəki göz dağı,
Azərbaycan bayrağı!
Tarixin dərgahından güclə qopmuş bayrağım,
Şəhidlərin qanına, gülə hopmuş bayrağım,
Şuşamın zirvəsinə uçub qonmuş bayrağım,
Zirvələrdə qal elə, ey hürriyyət mayağı,
Azərbaycan bayrağı!
Sən azad Vətənimdə məğrur dayan, bayrağım,
Hər səhər Şuşamızda azad oyan, bayrağım,
Zəfərlər müjdəsiylə nura boyan, bayrağım,
Sənə baxsın, sevinsin, başı qarlı Kirs dağı,
Azərbaycan bayrağı!
Təbrizimin boynuna sarılaraq dalğalan,
Zəngəzurun, Göyçənin yollarında dalğalan,
Zəfər çalmış ərlərin qollarında dalğalan,
Ey azad Vətənimin əbədiyyət sorağı,
Azərbaycan bayrağı!
İstiqlal qapısını nurla açan bayrağım,
Qaranlığa, zülmətə işıq saçan bayrağım,
Hürriyyət günəşi tək göydə uçan bayrağım,
Ay-ulduzlu hilalın sən üçrəngli növrağı,
Azərbaycan bayrağı!
Azadlıqla, qan ilə, istiqlalla yoğruldun,
Amma tarixlər boyu qatil əllə boğuldun,
Şuşanın zirvəsində sən yenidən doğuldun,
Gözüm üstə qoyacam sən doğulan torpağı,
Azərbaycan bayrağı!
Azərbaycan bayrağı!
Müəllif: SEVDA SƏFƏRLİ
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru